İŞSİZLİK VE ENFLASYON

Transkript

1 İŞSİZLİK VE ENFLASYON

2 10.1.İŞSİZLİĞİN ANATOMİSİ Aktif Nüfus: [15-65] yaş arası nüfusu ifade eder. Ocak 2016 itibariyle Türkiye de: İşgücü: Aktif nüfus içinde çalışma istek ve yeterliliğine sahip bireyleri ifade eder. Ocak 2016 itibariyle Türkiye de: İşsizlik: Çalışma istek ve yeterliliğinde olup, cari ücretten çalışmaya razı olduğu halde iş bulamayan işgücünün durumudur. Ocak 2016 itibariyle Türkiye de: İşsizlik oranı ise bu tanıma göre iş bulamayan işgücünün toplam işgücüne oranıdır. İşsizlik Oranı = (İşsizler/İşgücü)*100=(3290/29565)*100=11.1

3 10.1.İŞSİZLİĞİN ANATOMİSİ İşsizliğin Türleri Biz işsizliği görünürlüğü, gönüllü olup olmaması ve nedenleri açısından ele alacağız. Açık İşsizlik ve Gizli İşsizlik İradi ve Gayriiradi İşsizlik Friksiyonel İşsizlik Yapısal İşsizlik Devrevi İşsizlik

4 10.2.TAM İSTİHDAM VE DOĞAL İŞSİZLİK ORANI Tam istihdam, çalışma kabiliyet ve arzusunda olan herkesin, cari ücret ve çalışma şartlarında üretim sürecinde yer almasıdır. Ancak tam istihdam, ekonomide işsiz kimsenin bulunmadığı anlamına gelmez. Ekonomi teorisinde, friksiyonel ve yapısal işsizliğin varlığının tam istihdamı engellemediği kabul edilir. Ekonomi tam istihdamdayken, yani potansiyel ve fiili GSYH eşit iken ölçülen işsizliğe doğal işsizlik oranı denir.

5 TAM İSTİHDAM VE DOĞAL İŞSİZLİK ORANI İşsizlik Süresinin Belirleyicileri Bir kişinin işsiz kaldığı ortalama zaman uzunluğunu gösteren işsizlik süresi ekonomik dalgalanmalara ve işgücü piyasasının yapısal özelliklerine bağlıdır. İş Arama Süreci ve İşsizliğin Süresi Tam bilgi varsayımının geçersizliği kabul edilince, piyasalarda bir arayış sürecinin geçerli olduğu söylenebilir. İşçiler iş ararken belirli bir ücret haddinden iş teklifi alsa bile, daha iyi ücretli işler araştırabilmek için işsiz kalmaktadır. İşsizlik ödenekleri işsizlik oranını artırmaktadır. İşsizlik tazminatının doğal işsizlik oranını artırdığına şüphe yoktur. İş Arama Süreci ve İşsizliğin Süresi İş arama teorisinde, işsiz işçinin bir optimizasyon sorunuyla karşı karşıya olduğu kabul edilmektedir. İşçi, araştırma süresi içinde bulabileceği en iyi ücret teklifinden elde edeceği gelirin bugünkü değeri ile araştırma maliyetinin bugünkü değerini karşılaştırmak suretiyle, optimum iş arama süresini belirlemektedir.

6 TAM İSTİHDAM VE DOĞAL İŞSİZLİK ORANI İş Arama Süreci ve İşsizliğin Süresi Araştırma süreci teorisinin ima ettiği bir diğer sonuç da kişinin boş zamanını yüksek değerlemesi nedeniyle işsizlik süresinin uzaması olasılığıdır. İşçi reddettiği reel ücretin marjinal faydasının boş zamanının marjinal faydasından daha az olduğunu kabul etmekte ve şimdilik bekleyerek daha sonra daha yüksek ücretten bir iş bulmayı ümit etmektedir. Ücret Katılığı ve İşsizliğin Süresi İşsiz birisi çalışmak istediği ve düşük bir ücreti de kabul ettiği halde işsiz kalmaya devam ediyorsa bunun nedeni ücret katılığıdır. Yani işsiz kişi, işverenin vermeyi kabul edebileceği bir ücrete razı olduğu halde, gerek asgari ücret düzenlemeleri gibi yasal, gerekse de sendikaların baskısı gibi kurumsal nedenlerle işsiz kalmaya devam edebilmektedir.

7 TAM İSTİHDAM VE DOĞAL İŞSİZLİK ORANI Doğal İşsizlik Oranının Yükselmesi: Histeri Hipotezi Ekonomik dalgalanmalar üzerindeki tartışmalarımız doğal işsizlik oranı hipotezi üzerine inşa edilmiştir. Buna göre toplam talepteki dalgalanmalar çıktı ve istihdamı sadece kısa dönemde etkiler. Uzun dönemde ekonomi klasik model tarafından tanımlanan hasıla, istihdam ve işsizlik düzeylerine geri döner. Ancak 1980'lerde ve 1990 larda işsizliğin kalıcı şekilde artmış olması, doğal işsizlik oranının yukarıda belirtildiği üzere zamanla artış göstermesi, doğal oran hipotezinin sorgulanmasına yol açmış ve toplam talebin hasıla ve istihdamı uzun dönemde bile etkileyebileceği öne sürülmüştür. Bir talep yetersizliğinin doğal işsizlik oranını değiştirebileceği ve ekonomide kalıcı olarak olumsuz bir etki bırakabileceği vurgulanmaktadır. Bu durum işsizlik histerisi olarak adlandırılmaktadır. Histeriye yol açtığı tahmin edilen bazı hususlar belirlenmiştir: İşsizler çalışmamaya alışmış olabilirler. Durgunluğun ekonomiyi sürekli olarak etkilemesinin bir başka yolu ücret belirleme sürecinin değiştirilmesidir. 1970'lerin ortasından sonra yapısal değişikliklerin yani kaynakların sektörler ve endüstriler arasındaki tahsisinde ortaya çıkan değişmelerin hızlanmasının da işsizlik oranlarını artırdığı iddia edilmektedir.

8 10.3.İŞSİZLİĞİN MALİYETLERİ İşsizliğin yol açtığı birinci maliyet ekonomi tam istihdamda olmadığı için hasılada ortaya çıkan üretim kaybıdır. İşsizliğin gelir dağılımı üzerindeki etkisi de dikkate alınmalıdır. İşsizlikle ilgili bir nokta da, bir bireyin işsiz kalmasıyla, toplumun işsiz kişiden daha büyük bir kayba uğradığıdır. Önemli bir diğer nokta da işsizliğin bireylerin ruh sağlığına büyük zarar vermesidir. Bunca zararı olan işsizliğin hiç faydası yok mudur? İşsizliğin bir faydası olarak bireylerin boş zaman kazanması gösterilebilir. İşsizliğin bir diğer yararı olarak, işçilerin belli bir süreyi iş aramaya ayırmaları ve kendilerine teklif edilen ilk işi kabul etmemeleri sayesinde işgücü piyasasının daha etkin işleyebileceği belirtilmektedir. İşsizliğin bir diğer faydası olarak da, özellikle az gelişmiş ülkeler açısından, ücret hadlerinin düşük tutulmasının karları artıracağı ve böylece yeni yatırımlar için kaynak ve teşvik edici bir unsur olabileceği düşünülebilir.

9 İşsizlikle Mücadele (İstihdam) Politikaları 1) İşsizlik Sigortası 2) Konjonktürel İşsizlik Durumunda 3) Friksiyonel İşsizlik Durumunda 4) Yapısal İşsizlik Durumunda 5) Gizli İşsizlik Durumunda

10 10.4.ENFLASYONUN ANATOMİSİ Enflasyon: ekonomideki tüm fiyatların ağırlıklandırılmış ortalamasını ifade eden fiyatlar genel düzeyinin yükselmesidir. Çoğu ekonomist fiyat düzeyinin yükselişinin bir defada olup bitmesi ile devamlı surette yükselmesi arasında bir ayrım yapmakta ve yalnızca ikincisini enflasyon olarak kabul etmektedirler. Birincisi; fiyat şoku adını almaktadır. Enflasyonun Tanımı Literatürde en çok kabul gören tanım: "Enflasyon, sürekli fiyat artış süreci veya paranın sürekli değer kaybetme sürecidir", biçimindeki tanımdır.

11 10.4.ENFLASYONUN ANATOMİSİ Enflasyonun Türleri Enflasyon çeşitli kıstaslara göre sınıflandırılabilir. Görünürlüğüne, Şiddetine, Nedenlerine ve Beklentilere göre enflasyon

12 1. Görünürlüğüne Göre Enflasyon Türleri: Görünürlüğüne ya da piyasaların işleyişine göre Göre Enflasyonu; Açık enflasyon ve Gizli enflasyon olmak üzere iki ye ayırabiliriz. i. Açık enflasyon: Kaynağı ister talep fazlası ister maliyet artışları olsun gözle görülebilir, şiddetli fiyat artışları ile ortaya çıkmasıdır. Buna manşet enflasyonu da denir. ii. Gizli enflasyon: Bastırılmış enflasyon da denilen bu ayrımda talep fazlasının olduğu fakat şiddetli fiyat artışları ve genel dengesizliği olmadığı, enflasyonun alınan tedbirlerle baskı altında tutulmaya çalışıldığı yani talep fazlasının azaltılamadığı ancak bastırıldığı durumlarda ortaya çıkmasıdır.

13 2. Şiddetine Göre Enflasyon Türleri: i. Ilımlı Enflasyon: Ülkenin yapısına göre normal kabul edilen düşük enflasyon oranına denir. Gelişmiş ülkelerde %4 ün altı, gelişmekte olan ülkelerde %6 nın altı enflasyon, ılımlı enflasyon olarak kabul edilmektedir. Bu enflasyonun olduğu ülkelerde yerli paraya güven sarsılmaz, hanehalkı tasarruflarını nakit ya da vadesiz mevduat hesabında tutmaktan çekinmez. Üreticiler için de kar duygusu oluşturan bu enflasyon, çoğu ekonomi için olumlu kabul edilmektedir. Bundan dolayıdır ki Avrupa ülkeleri ve ABD, kendi ülkelerinde enflasyonun biraz artması için çaba sarf etmektedir.

14 2. Şiddetine Göre Enflasyon Türleri: ii. Yüksek Enflasyon: Aylık enflasyonun %5-15 (yıllık %80-535) arasında olduğu durumdur. Buna, dörtnala enflasyon da denir. Bu enflasyonun olduğu ülkelerde halk elinde nakit tutmak istemez. Mal ya da döviz alarak veya vadeli mevduatta değerlendirmek ister. Çünkü ülke parası hızla değer kaybetmektedir. Ülkede dolarizasyon artar. Kişiler birikimlerini döviz ya da altına çevirmeye, dövizle işlem yapmaya başlarlar. Türkiye de arasında %30-%100 arasında dalgalanan enflasyon, 1980 ve 1994 te %100 ün üzerine çıkmıştır te tek haneli hale gelmiştir.

15 2. Şiddetine Göre Enflasyon Türleri: iii. Hiper Enflasyon: Aylık enflasyonun %50 (yıllık %12 000) i aştığı durumdur. Fiyatlar her gün, hatta gün içinde bile değişmektedir. Hiperenflasyon durumunda para tasarruf aracı olma ve kıymet ölçüsü olma özelliklerini kaybeder. Alış-verişte değiştokuş (trampa) uygulamaları ve döviz-altın kullanımı ön plana çıkar. I. Dünya Savaşı sonrasında Almanya da yaşanmıştır. 1 Ekim de 2000 Mark olan günlük gazete, 15 Ekim de 1 milyon Mark a yükselmiştir. Macaristan da II. Dünya Savaşı sonrasıda 1945 te enflasyon oranı %20.000, Ermenistan da 1994 te %27.000, Nikaragua da 1991 de %60.000, Zimbabve de 2008 de %231 milyon olmuştur dazimbabve Dolarından 12 sıfır atılmıştır.

16 3. Nedenlerine Göre Enflasyon Türleri: Enflasyonist Açık/Aşırı İstihdam i. Talep Enflasyonu: Üretilen mal ve hizmetlerin, toplam talebi karşılayamaması durumunda, fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen arışa denir. LRAS SRAS P2 P1 AD2 AD1 Yf Y2

17 3. Nedenlerine Göre Enflasyon Türleri: Deflasyonist Açık/Eksik İstihdam ii. Arz Enflasyonu: Üretilen mal ve hizmetlerin, toplam talebi karşılayamaması durumunda, fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen arışa denir. LRAS SRAS2 SRAS1 P2 P1 AD1 Y2 Yf

18 4. Beklentilere Göre Enflasyon Türleri: i. Beklenen Enflasyon: Gelecekte, belli bir zaman içinde, fiyatlar genel düzeyinde meydana gelmesi beklenen artış oranına denir. ii. Beklenmeyen Enflasyon: Gerçekleşen enflasyonun, beklenen enflasyon oranının üstünde veya altında olması durumuna denir.

19 10.5.ENFLASYONUN MALİYETLERİ Beklenen Enflasyonun Maliyetleri Beklenen enflasyonun maliyetleri; En önemli ve açıkça görülen maliyeti, para bulunduranların bir enflasyon vergisine maruz kalmasıdır. Firmaların fiyat kataloglarını sıkça değiştirmek zorunda kalmasıdır.(menü-liste Maliyetleri) Nispi fiyatlarda yol açtığı değişmedir. Vergi sisteminde ortaya çıkmaktadır. o Ayrıca verginin doğması ile tahsil edilmesi arasında geçen zaman arttıkça, vergisini daha geç ödeyen mükelleflerin reel vergi yükleri azalmış olur. Örneğin gelir ve kurumlar vergisi ortalama olarak gelirin elde edilişinden bir yıl sonra ödendiği için bu vergileri beyanname ile ödeyenler, gelirleri kaynakta kesme usulüyle vergilendirilen ücretlilere göre önemli bir avantaj elde ederler. Bu durum Tanzi-Olivera etkisi olarak adlandırılmaktadır.

20 10.5.ENFLASYONUN MALİYETLERİ Beklenen Enflasyonun Maliyetleri Kaynak dağılım etkinliği bozulur. Tasarrufa ve yatırımlara gidecek paralar, stoklamaya gider. Devletin senyoraj geliri azalır.

21 10.5.ENFLASYONUN MALİYETLERİ Beklenmedik Enflasyonun Maliyetleri Beklenmedik enflasyonun etkilerini gelir dağılımı ve fiyat sisteminin etkinliği açısından değerlendirebiliriz. Servetin ve Gelirin Yeniden Dağılımı Enflasyonun önemli bir etkisi sabit nominal değerli varlıkların reel değerini değiştirmesidir. Enflasyon yalnızca servetin değil gelir dağılımının da değişmesine neden olur. Enflasyon, Fiyat Sisteminin Etkinliği ve Büyüme İnsanlar cari ve gelecekteki fiyat düzeyleri hakkında tam bilgiye sahip değiller ise fiyat değişmeleri karşısında nasıl tepki göstereceklerine karar veremezler. Bunun anlamı, kesin olmayan enflasyonun fiyat sisteminin etkinliğini azaltmasıdır. Enflasyonun büyüme oranını düşürmesinde yatırımların yön değiştirmesinin rolü büyüktür.

22 10.6.ENFLASYON VE ENDEKSLEME Enflasyonun yukarıda anlatılan maliyetlerini azaltmak için yapılan önerilerden birisi her türlü nominal değerli sözleşmenin fiyat düzeyine endekslenmesidir. Enflasyon ve Faiz Oranları Enflasyon ve faiz oranı arasındaki ilişki Fisher etkisi olarak adlandırılır. Fisher etkisi, beklenen enflasyon oranındaki %1 puanlık artışın, reel faiz oranının sabit kalması için nominal faiz oranında da bir puanlık artışı gerektirdiğini ortaya koyar.

23 10.6.ENFLASYON VE ENDEKSLEME Konut Kredilerinin Endekslenmesi Tipik olarak hanehalkları bankalardan veya tasarruf ve kredi kurumlarından borçlanarak ev satın alırlar. Enflasyon ve vergiler arasındaki etkileşimin borçlanmanın reel maliyeti üzerindeki etkisi büyüktür. Borçların Endekslenmesi Enflasyonun yüksek oranlarda ve değişken olarak seyrettiği ülkelerde uzun dönemli borçlanma imkânı neredeyse ortadan kalkar. Böylesi ülkelerde hükümetler tipik olarak halka sattıkları tahvilleri fiyat düzeyine (ya da döviz veya altın değerine) endesklemektedirler.

24 10.6.ENFLASYON VE ENDEKSLEME Ücretlerin Endekslenmesi Ücret sözleşmelerinde yaşam maliyetindeki değişmelerin otomatik olarak ücretlere yansıtılmasını öngören hükümler konabilir. Bu sayede parasal ücretlerdeki artışlar fiyat düzeyindeki yükselmelere bağlanmaktadır. Arz Şokları ve Ücretlerin Endekslenmesi Ücret endekslemelerinin etkileri konusunda arz ve talep şokları arasında bir ayrım yapılmalıdır. Tamamen enflasyonist bir arızaya yol açan bir talep şokunda firmaların reel ücretin aynen korunmasına yani %100 bir endekslemeye pek itirazları olmaz. Oysa bir ters (olumsuz) arz şokunda, hasılanın düşmemesi için reel ücretler düşmek zorundadır. Oysa tam endeksleme bunu engellemekte, ekonominin arz şokları karşısında uyum göstermesini güçleştirmektedir.

25 10.6.ENFLASYON VE ENDEKSLEME Endeksleme Niçin İstenmiyor? vardır. Endekslemenin karşısında olanların geliştirdikleri üç argüman Birincisi, endekslemenin varlığı halinde ekonominin nispi fiyatların değişmesini gerektiren şoklar karşısında kendini ayarlaması güçleşmekte ve fiyat sisteminin etkinliği azalmaktadır. İkinci olarak endeksleme pratikte bazı güçlüklere yol açmakta, sözleşmelerin çoğunda hesaplamalarla ilgili sorunlar doğmaktadır. Son olarak enflasyonla birlikte yaşamanın kolaylaştırılması, hükümetlerin enflasyonla mücadele gücünü zayıflatmakta, enflasyonun süreklilik kazanmasına ve hatta yükselmesine yol açmaktadır.

26 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Orijinal Phillips Eğrisi A.W. Phillips, parasal ücretlerdeki değişme ile işsizlik oranı arasındaki ilişkiyi İngiltere'nin dönemi için araştırmış ve bu iki değişken arasında doğrusal olmayan ters yönlü bir ilişkinin mevcut olduğunu bulmuştur. Phillips in buradaki katkısı parasal ücretlerle işsizlik arasındaki ilişkiyi ortaya koyması değil; bu ilişkinin istikrarlı olduğunu tespit etmesidir.

27 ORİJİNAL PHİLLİPS EĞRİSİ Phillips in elde ettiği eğri Şekil 10-5 te gösterilmiştir. Buna göre işsizlik oranı %5,5 iken ücretler değişmemekte (w=0) ve parasal ücretler, işsizlik oranı düşerken daha hızlı, işsizlik oranı artarken ise daha yavaş yükselmektedir.

28 ORİJİNAL PHİLLİPS EĞRİSİ İşsizlik oranının her bir değerine parasal ücretlerdeki değişme oranının iki ayrı değeri karşılık gelmektedir. İşsizlik oranı u 0 iken iki farlı w değeri geçerli olabilir. Birisi, işsizlik oranı düşerken ortaya çıkan ücret enflasyonu w 2, diğeri ise işsizlik oranı artarken ortaya çıkan ücret enflasyonu w 1 'dir. Bu nedenle, parasal ücretlerdeki büyüme oranı yalnızca işsizlik oranına değil, aynı zamanda işsizlik oranındaki değişmenin yönüne de bağlıdır.

29 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Lipsey'in Talep Fazlası Modeli Lipsey, Phillips eğrisini işgücü piyasasındaki arz-talep sisteminden türetmiştir. Bu modelde emek talebi ve arzı nominal (parasal) ücretin bir fonksiyonu olarak ele alınmaktadır. Şekil 10-6 tam rekabetçi bir işgücü piyasasının işleyişini resmetmektedir. İşgücü piyasası, ücret haddinin doğrusal birer fonksiyonu olan işgücü talebi, L 1 D ile işgücü arzının, L S kesiştiği E 1 noktasında W 1 ücret haddi ve L 1 istihdam düzeyinde denge dedir. Emek arzı emek talebine eşit olduğu (L D -L S =0) sürece parasal ücretlerde bir değişme olmamaktadır.

30 LIPSEY İN İŞGÜCÜ PİYASASI MODELİ E 1 noktası, boş işyerleri sayısının (V) iş arayanların sayısına (U) eşit olduğunu ifade etmektedir. İşgücü arzı (L S ), halihazırda çalışanlar (L) ile işsizlerin toplamından (U) oluşurken, işgücü talebi ise, çalışanların sayısı (L) ile açık işlerin (V) sayısının toplamıdır: S L L U D L L V Buna göre işgücü talep fazlası (X), açık işlerin sayısı ile istihdam edilemeyenlerin sayısı arasındaki farka eşit olmaktadır: D S X L L L V L U V U

31 LIPSEY İN İŞGÜCÜ PİYASASI MODELİ İşgücü arzına göre işgücü talebindeki fazlalık oranını x=x/l S, açık işlerin oranını v=v/l S ve işsizlik oranını u=u/l S ile gösterirsek son eşitliği şöyle bir ifadeye dönüştürebiliriz: x v u Şekil 10-6 dan görülebileceği gibi işgücü talebi, kâr beklentilerindeki yükselme gibi bir nedenle L 1 D den L 2 D ye yükselirse, cari W1 parasal ücret düzeyinde L' 1 -L 1 kadarlık bir işgücü talep fazlası ortaya çıkmaktadır. Talep fazlasının baskısı ile parasal ücret haddi W 2 ye yükselirken istihdam da artarak L 2 düzeyine ulaşmaktadır.

32 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Lipsey, bu işgücü piyasası modelini iki fonksiyon kullanarak Phillips eğrisi ile ilişkilendirmektedir: İşgücü talep fazlası ile parasal ücretlerdeki değişme arasındaki pozitif bir ilişkiyi gösteren ücret ayarlama fonksiyonu ve işgücü talep fazlası ile işsizlik oranı arasındaki ters yönlü bir ilişkiyi ifade eden, x-u fonksiyonu. Ücret Ayarlama Fonksiyonu İşgücü Talep Fazlası-İşsizlik İlişkisi Ücret ayarlama fonksiyonu, ücret haddindeki değişmenin işgücü talep fazlasına bağlı olduğunu ifade etmektedir. İşgücü talep fazlası yukarıda açıkladığımız üzere x=(l D L S )/L S değişkeni ile ölçülmektedir. Talep fazlası büyüdükçe ücret haddindeki artış da hızlanacaktır. Lipsey, modelinde işgücü talep fazlası x=(l D -L S )/L S ile işsizlik oranı u arasında ters yönlü bir ilişki kurmuştur.

33 ÜCRET AYARLAMA FONKSİYONU Lipsey, parasal ücretteki değişmenin işgücü talep fazlasının k gibi belli bir oranı olacağını varsaymaktadır: D S W L L w k kx S W L x 0 kadar işgücü talep fazlası parasal ücretlerde w 0 oranında bir değişmeye yol açmaktadır ve w 0 =kx 0 eşitliği geçerlidir.

34 X-U İLİŞKİSİ İşgücü Talep Fazlası-İşsizlik İlişkisi Tüm işsizliğin friksiyonel işsizlikten ibaret olduğu işsizlik oranını tam istihdam durumu kabul etmekte ve bu işsizlik oranında talep fazlasının sıfır olduğunu varsaymaktadır. Buna uygun olarak X-U fonksiyonu yatay ekseni u f 'de (işgücü talep fazlasının sıfır olduğu friksiyonel işsizlik oranında) kesmektedir. Lipsey, işgücü talep fazlasındaki bir artışın işsizlik oranını azaltacağını ve talep fazlasındaki bir azalışın işsizlik oranını arttıracağını varsayarak negatif eğimli X-U ilişkisini elde etmektedir.

35 LIPSEY İN PHILLIPS EĞRİSİ. Phillips eğrisi ücret ayarlama denklemi ile x-u ilişkisinin birleştirilmesiyle elde edilmektedir. Ücret ayarlama denklemindeki w= W/W ve x=(l D -L S )/L S arasındaki w=kx biçimindeki doğrusal ve pozitif ilişki veri iken ve Şekil 10-8'de dikey eksende yer alan talep fazlası yerine W/W konulduğunda Şekil 10-9 daki Phillips eğrisini elde ederiz. Buradaki Phillips-Lipsey modelinde ücret enflasyonu oranı, işgücü piyasasındaki talep fazlasının k gibi belli bir katı olarak kabul edilmektedir.

36 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Samuelson ve Solow'un Phillips Eğrisi ne Katkısı P. A. Samuelson ve R. Solow'un 1960 yılındaki ortak bir çalışması, çalışma ile Phillips eğrisinin içeriği değiştirilmiş, Phillips eğrisi parasal ücretteki değişme yerine enflasyon oranı ile işsizlik oranı arasındaki ilişkiyi ifade eden bir kavrama dönüştürülmüştür. Phillips eğrisi, ekonomi politikalarını oluşturanlara alternatif işsizlik ve enflasyon oranları bileşimlerini içeren politika programları oluşturabilecekleri bir araç olarak yorumlanmıştır. Phillips ve Lipsey'in Phillips eğrisi ile Samuelson ve Solow'un Phillips eğrisi arasındaki ilişki mark-up fiyatlama varsayımı aracılığıyla kurulmaktadır. Mark-up oranının z olduğunu varsayarsak birim ürünün fiyatını ya da fiyat düzeyini şöyle yazabiliriz: P (1 z) WL Y yukarıdaki denklem üzerinde bir kısım düzenlemeler yaparak Phillips eğrisinin bir başka ifadesine ulaşmamız da mümkündür. Y/L, birim emek başına üretilen hasıla miktarı, yani emek verimliliği olup, bunu ile gösterelim ( =Y/L). Şimdi yukarıdaki denklemi emek verimliliğini kullanarak ve doğal logaritma cinsinden yeniden yazalım: W P (1 z) ln P ln(1 z) lnw ln

37 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Samuelson ve Solow'un Phillips Eğrisi ne Katkısı Bu logaritmik denklemin diferansiyelini alarak, her bir değişkendeki nispi değişmeyi birbiriyle ilişkilendirerek; dp dw d P W ifadesini elde ederiz. Nispi değişmeleri küçük harflerle gösterirsek: w ifadesini yazabiliriz, ki bunun anlamı enflasyon oranının parasal ücretlerdeki oransal (yüzde) değişme ile emek verimliliğindeki oransal değişme arasındaki farka eşit olduğudur. Phillips eğrisinin daha başka biçimlerde de formüle edilmesi mümkündür. Örneğin, Phillips eğrisini b pozitif ve da sıfır ile bir arasında katsayılar olmak üzere şöyle yazabiliriz: w e 1 bu Bir önceki denklemle son denklemi birleştirerek Phillips eğrisinin Samuelson ve Solow tarafından yeniden düzenlenmiş şeklini şöyle elde ederiz: e 1 bu (1 ) Burada, enflasyon oranının, işgücü piyasasındaki talep baskısı bu -1, beklenen enflasyon oranı e ve emek verimliliği ile ilgili (1- ) terimi tarafından belirlendiği ortaya konulmaktadır.

38 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Doğal İşsizlik Oranı Hipotezi: Kısa ve Uzun Dönem Phillips Eğrileri M. Friedman ve E. Phelps in ortaya attığı enflasyonist beklentilerin etkilerini göz önüne almayan Phillips eğrisi yorumuna karşılık, değişen enflasyon beklentilerinin hesaba katılması halinde Phillips eğrisinin zaman içinde istikrarlı olmayacağı ve eğri üzerindeki bir noktanın seçilmesi ile belirlenen enflasyon oranının, bir uyum döneminden sonra yeni bir beklenen enflasyon oranına ve Phillips eğrisinin kaymasına neden olacağı öne sürülmüştür. Friedman ve Phelps kısa dönemli Phillips eğrisinin istikrarlı olmadığını, bunun da ötesinde uzun dönemde işsizlik ve enflasyon arasında ters yönlü bir ilişkinin dahi olmadığını ileri sürmektedir. Kısa Dönem Phillips Eğrisinde Kayma Enflasyon oranı yükseldikçe, enflasyon beklentileri de yükselecektir. Bu ise, Phillips eğrisinin enflasyon oranına ilişkin beklentilere bağlı olarak yukarı doğru kaymasına yol açacaktır. Burada kısa dönem Phillips eğrisinin varlığının inkar edilmediğini, ancak beklenen enflasyon oranı değiştikçe, kısa dönem Phillips eğrisinin bu beklenti doğrultusunda kaydığını iddia etmektedirler.

39 BEKLENTİLER EKLENMİŞ PHILLIPS EĞRİSİ Şekil 10-10, farklı beklenen enflasyon oranlarına göre çizilmiş kısa dönem Phillips eğrilerini göstermektedir. Her bir eğrinin biçimi birbiriyle özdeş olmakla birlikte, konumları varsayılan beklenen enflasyon oranına ( e ) bağlı olarak değişmektedir. Bu durumda, Phillips eğrisini şu şekilde tanımlayacağız: e * f u b u u Burada ise intibakçı (adaptif) beklentiler varsayımı yapılmakta ve enflasyon oranına ilişkin beklentilerin gerçekleşen enflasyon oranı yükseldikçe yükseltildiği kabul edilmektedir. Bunun etkisi Phillips eğrisinin beklenen enflasyon oranı arttıkça yukarı doğru, azaldıkça ise aşağı doğru kaymasıdır. Yani farklı beklenen enflasyon oranları, alternatif Phillips eğrilerini ortaya çıkaracaktır. t e t

40 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Uzun Dönem Phillips Eğrisi: Doğal İşsizlik Oranı Hipotezi Enflasyonun önceden öngörülemeyen kısmının sıfıra eşit olduğu, yani enflasyon beklentilerinin tam olarak gerçekleşen enflasyon oranlarına eşit olduğu durumlar ekonominin düzenli durağan halleridir. Tam olarak önceden tahmin edilebilen enflasyon oranı, nispi fiyatların değişmemesini sağlayacaktır. Bu nedenle böyle bir enflasyon üretim ve istihdam düzeyi gibi reel değişkenler üzerinde hiçbir etki yapmayacaktır. Söz konusu durağan durumda var olan işsizlik oranı, doğal işsizlik oranı olarak adlandırılır. Uzun dönem Phillips eğrisi, enflasyon oranının önceden tam olarak tahmin edilebildiği ve işsizlik ile enflasyon oranının değişmediği, yani ekonominin durağan durumundaki enflasyon ile işsizlik arasındaki ilişkidir. Uzun dönemde Phillips eğrisi, doğal işsizlik oranına karşılık gelecek şekilde, dik bir doğru olmaktadır.

41 10.7.PHILLIPS EĞRİSİ Rasyonel Beklentiler ve Phillips Eğrisi Rasyonel beklentiler teorisyenleri, enflasyonist beklentilerin de diğer tüm beklentiler gibi, plan yaparken elde edilebilir tüm bilgilerin avantajını kullanmak isteyen akıllı insanlar tarafından oluşturulduğunu öne sürerler. Bunun sonucu, insanların beklentilerinin tek tek olmasa da ortalama olarak gerçekleşen enflasyon oranına eşit olmasıdır. Bu durumda gerçekleşen işsizlik oranı, u t de doğal işsizlik oranı, u* ye eşit olacaktır. Rasyonel beklentiler durumunda da bir Phillips eğrisi ilişkisi vardır. Bir başka ifade ile; enflasyon ve işszilik arasındaki değiş-tokuş sistematik olarak bir ekonomi politikası tarafından kullanıldığında bu değiş-tokuş ortadan kalkar. Yani, rasyonel beklentilerin geçerliliği durumunda kısa dönem Phillips eğrisi bile dikeydir.

42 10.8.ENFLASYON VE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN PHILLIPS EĞRİSİ İLE ANALİZİ Phillips Eğrisinden Toplam Arz Eğrisinin Türetilmesi Phillips eğrisi ile toplam arz arasındaki ilişkiyi kurarken Okun yasasından yararlanacağız. Burada Okun yasası, üretim açığı ile ölçtüğümüz mal piyasasındaki talep fazlası ile işsizliğin doğal oranından sapması ile ölçülen işgücü piyasasındaki talep fazlası arasındaki ters yönlü ilişkiyi ortaya koymaktadır. u u* a Y Y * Basit Phillips eğrisini ise yukarıda =-b(uu*) olarak ifade etmiştik. Şimdi Phillips eğrisini, enflasyon yerine fiyat düzeyi ile işsizlik arasındaki bir ilişkiye dönüştürelim. Bunun için enflasyonun ikinci bölümde verdiğimiz =[(P-P -1 )/P -1 ] biçimindeki tanımını kullanacağız. Bu tanımdan bu dönemin fiyat düzeyini: P P P P P Şimdi de son denklemdeki terimini [ b(uu*)] ile değiştirelim: P P 1 b u u 1 Bu denklemdeki (u-u*) ifadesini de Okun yasasındaki eşdeğeri ile [-a(y-y*)] değiştirirsek; bu bildiğimiz toplam arz eğrisidir. * P P Y Y 1 * 1

43 10.8.ENFLASYON VE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN PHILLIPS EĞRİSİ İLE ANALİZİ Toplam Arz Eğrisinin Özellikleri Dinamik Toplam Arz Eğrisi Türetilişini gördüğümüz toplam arz eğrisinin özelliklerini elde ettiğimiz toplam arz denklemini kullanarak açıklayabiliriz: Toplam arz eğrisi, hasıla ve istihdamdaki değişmelerin cari ücretlere etkisi küçüldükçe yatıklaşacaktır. Toplam arz eğrisinin konumu, geçen dönemin fiyat düzeyine bağlıdır. Toplam arz eğrisi zamanla kayar. Çevirerek toplam arz eğrisini fiyat düzeyi yerine enflasyon oranı ile hasıla düzeyi arasındaki bir ilişkiye dönüştürelim. P P P Y Y * 1 1 ( ) Burada toplam durumundaki P -1 i karşıya ters işaretle, çarpım durumundaki P -1 i de bölme olarak geçirirsek; P P P 1 1 * ( Y Y ) olarak yazarak amacımıza ulaşabiliriz.

44 10.8.ENFLASYON VE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN PHILLIPS EĞRİSİ İLE ANALİZİ Beklenen Enflasyonun Eklenmesi İşçiler nominal (parasal) değil, reel ücretlerle (ücretin satın alabileceği mal miktarı) ilgilenirler. Dinamik toplam arz eğrisi denklemine beklenen enflasyon oranını da eklersek: e * ( Y Y ) Bu nedenle işçiler ücretin belirlendiği zaman ile fiilen ödendiği zaman arasında bekledikleri enflasyonu ücretlerine yansıtmak isterler. Bu durumda firmaların daha yüksek ücret ödeyebilmeleri için, mallarını daha yüksek fiyatlardan satmaları gerekir. Şayet fiyatlar ve ücretler aynı oranda yükselirse, firmalar ve işçiler açısından enflasyonun olmadığı duruma göre reel bir değişiklik olmayacaktır. eşitliğine ulaşırız. Bu denklem beklentiler eklenmiş ya da dinamik toplam arz eğrisi olarak adlandırılır. Beklenen enflasyon ücretlere yansımakta, bu ise mark up fiyatlama yoluyla fiyatlara ve enflasyona geçmektedir. Buna göre, işsizlik oranı yüksek olsa da yeterince yüksek bir beklenen enflasyon, fiyatların artmasına yol açabilecektir.

45 DİNAMİK VE UZUN DÖNEM TOPLAM ARZ EĞRİLERİ Beklentiler eklenmiş kısa dönem (dinamik) toplam arz eğrisi Şekil 'de gösterilmiştir. Her bir beklenen enflasyon oranı için ayrı bir toplam arz eğrisi vardır. Örneğin, DAS 1 eğrisi boyunca beklenen enflasyon oranı %5 olup, DAS 1 üzerindeki E 1 noktasında Y=Y* ve = e dir. Beklenen enflasyon oranı değiştikçe toplam arz eğrisinin konumu da değişir. Nitekim Şekil de beklenen enflasyon oranının %10 olduğu varsayımıyla çizilen DAS 2 eğrisi DAS 1 in yukarısında yer alırken, beklenen enflasyon oranının %2,5 olduğu varsayımı ile çizilen DAS 3 eğrisi, DAS 1 in altındadır.

46 DİNAMİK VE UZUN DÖNEM TOPLAM ARZ EĞRİLERİ Şekil de her bir dinamik toplam arz eğrisi üzerinde beklenen enflasyon oranı sabittir ve yalnızca DAS üzerindeki bir noktada beklenen enflasyon oranı gerçekleşen enflasyon oranına eşit olmaktadır. Örneğin, A noktasında beklenen enflasyon oranı %5 iken, gerçekleşen enflasyon oranı %4; B noktasında ise yine beklenen enflasyon oranı %5 iken, gerçekleşen enflasyon oranı %6 dır. Gerçekleşen enflasyonun beklenen enflasyonu aşması durumunda (B noktasındaki gibi) tam istihdam düzeyinin üzerinde; bunun tersine gerçekleşen enflasyonun beklenen enflasyonun altında kalması halinde ise tam istihdam düzeyinin altında bir üretim gerçekleşmektedir.

47 Beklentilerdeki bu yükselme, kısa dönem toplam arz eğrisini yukarıya kaydıracak ve yeni kısa dönem toplam arz eğrisi B noktasından geçecek biçimde DAS 1 e paralel bir eğri olacaktır. DİNAMİK VE UZUN DÖNEM TOPLAM ARZ EĞRİLERİ Örneğin para stokunun büyüme oranı artırıldığı için enflasyon oranının yükseldiğini düşünelim. İlk anda ekonomik birimlerin fiyat düzeyinin yükselme hızındaki bu artışı fark etmediklerini varsayalım. Bu durumda Şekil deki DAS 1 kısa dönem toplam arz eğrisi üzerindeki B gibi bir noktaya geçilecektir. Ancak bu noktadaki denge sürekli olmayacak, insanlar zaman, içinde enflasyon oranının yükseldiğini fark ederek beklentilerini değiştireceklerdir.

48 10.8.ENFLASYON VE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN PHILLIPS EĞRİSİ İLE ANALİZİ Dinamik ve Uzun Dönem Toplam Arz Eğrileri Toplam arz modelinde uzun dönem, beklentilerin tam olarak ayarlandığı dönemdir. Enflasyon oranının uzunca bir süredir sabit olduğunu; firmaların ve işçilerin bu oranın süreceği yolunda beklentilerinin oluştuğunu varsayalım: e =. Beklenen enflasyon oranının gerçekleşen enflasyon oranına eşitliğini gösteren bu varsayım uzun dönem ile kısa dönem toplam arz eğrilerini ayırmaktadır. Kısa dönemde, beklenen enflasyon oranı veri iken, enflasyon oranlarının yükselmesi hasılada bir artış sağlarken; uzun dönemde beklenen ve gerçekleşen enflasyon oranları eşit olup, enflasyon oranındaki değişmeler hasıla düzeyini etkilememektedir.

49 10.8.ENFLASYON VE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN PHILLIPS EĞRİSİ İLE ANALİZİ Dinamik Toplam Talep Dinamik toplam talep eğrisini, DAD: Y Y 1 ( m ) f biçiminde yazacağız. Burada, m nominal para stokunun büyüme oranı olup (m ) ifadesi reel para stokundaki değişme oranını göstermektedir. f ifadesi ise, mali bir genişlemenin toplam talebe etkisini gösterir. Dinamik toplam talep denkleminde enflasyonu eşitliğin soluna alırsak, enflasyon oranını gelir düzeyinin bir fonksiyonu olarak ifade edebiliriz ve böylesi bir ifade daha kullanışlı olacaktır: 1 m ( Y Y 1 ) f Para stokunda veri bir büyüme oranı için çizilen dinamik toplam talep eğrisi negatif eğimlidir. Toplam talep eğrisinin konumu ise geçen dönemin hasılasına bağlıdır. Bir önceki dönemin hasıla düzeyi yükseldikçe, cari dönemde her bir hasıla düzeyine karşılık gelen talep eğrisi boyunca enflasyon oranı daha yüksek olacaktır. (DAD yukarı kayar) Paranın büyüme oranında ya da maliye politikasında bir değişme de toplam talep eğrisini kaydıracaktır. Bu kayma paranın büyüme hızındaki değişme ile aynı yönde ve büyüklükte dikey bir şekilde olacaktır. Mali genişleme enflasyonu hızlandırırken, mali daralma enflasyon oranını düşürecektir.

50 10.9.ENFLASYON VE HASILA Enflasyon oranı ve hasıla düzeyi toplam arz ve talep tarafından belirlenmektedir. Bu iki değişken arasındaki ilişkileri dinamik toplam talep ve toplam arz eğrileri ile inceleyebiliriz. Şekil de pozitif eğimli dinamik toplam arz eğrisi ile negatif eğimli dinamik toplam talep eğrisinin kesiştiği E 0 noktasında cari dönemin enflasyon oranı 0 ve hasıla düzeyi Y 0 olarak belirlenmektedir. Enflasyon oranı ve hasıla düzeyinin cari değeri toplam arz ve talep eğrilerinin konumuna bağlıdır. Bunların kaymasına yol açan nedenler cari enflasyon ve hasıla seviyelerini de etkileyecektir.

51 10.9.ENFLASYON VE HASILA Kısa Dönemde Hasıla ve Enflasyon Oranı Toplam talepte yukarıya doğru bir kayma, hem enflasyon oranında hem de hasıla düzeyinde bir artışa yol açacak ve denge E 0 dan E 1 e kayacaktır. Böylesi bir kayma paranın büyüme oranında bir artıştan ya da bir mali genişlemeden kaynaklanabilir. Parasal büyümede bir artış, toplam talep eğrisini, DAD 1 den DAD 2 ye kaydırmaktadır. Böyle bir kayma, ekonominin dengesini E 0 dan E 1 e getirirken enflasyon oranı ve hasıla düzeyini de artıracaktır. Enflasyondaki artış, para arzının büyüme oranındaki artıştan daha azdır, çünkü parasal genişleme bütünüyle fiyatlara yansımamış, hasıla da artmıştır.

52 10.9.ENFLASYON VE HASILA Kısa Dönemde Hasıla ve Enflasyon Oranı Toplam arz eğrisinin kayması da enflasyon oranı ve hasıla düzeyini etkiler. Örneğin toplam arz eğrisinin DAS 1 den DAS 2 'ye kayması, dengeyi E 0 dan E 2 ye getirir; enflasyon oranı yükselirken, hasıla düzeyi düşer. Dinamik toplam arz eğrisinin yukarı kayması beklenen enflasyon oranındaki bir artıştan kaynaklanmış olabilir. Zira, beklenen enflasyon oranı yükseldikçe ücretler daha hızlı yükselecek ve enflasyon hızlanacaktır. Toplam arz eğrisinin kaymasına neden olan faktör bir arz şoku da olabilir.

53 10.9.ENFLASYON VE HASILA Uzun Dönemde Hasıla ve Enflasyon Oranı Uzun dönem her şeyin dengede olduğu hayali bir kavramdır. Uzun dönemde para stokunun büyüme hızı sabittir, beklentiler gerçekleşen enflasyona göre ayarlanmış olup hasıla düzeyi ve enflasyon oranı sabittir. Toplam talep fonksiyonuna, [ =m-(1/β)(y Y -1 )+(γ/β)f] ] bakarsak, uzun dönemde hasıla düzeyi sabit olduğu (Y=Y -1 ) için mali genişlemenin olmaması durumunda enflasyon oranı paranın büyüme oranına eşittir ( =m). İşin toplam arz cephesinde [ = e + (Y Y*)] ise uzun dönem dengesinde, hasıla düzeyi sabit ve potansiyel hasılaya; gerçekleşen enflasyon da beklenen enflasyon eşittir (Y=Y*; = e ). Bu durumda, hasıla tam istihdam düzeyinde sabittir.

54 10.9.ENFLASYON VE HASILA Kısa Dönemden Uzun Döneme Ayarlama Süreci Toplam arz veya toplam talepte bir değişme halinde ekonominin uzun dönem dengesine nasıl ulaşır? Burada beklentilerin oluşumu ile ilgili olarak intibakçı bekleyişler varsayımını yapacağız ve her dönemde enflasyon için bir önceki dönemde gerçekleşen orana eşit bir beklentinin oluştuğunu kabul edeceğiz ( e = -1 ). Bu durumda dinamik toplam arz eğrisi [ = -1 + (Y Y*)] biçiminde olacaktır. Önce bir mali genişlemenin ve ardından da parasal genişlemenin kısa ve uzun dönemdeki etkilerine bakalım.

55 Mali Genişleme Şimdi parasal büyüme hızı (m 0 ) veri iken, ekonomi uzun dönem dengesinde bulunuyor olsun, Y=Y* ve = e =m 0. Şimdiyse kalıcı bir mali genişleme gerçekleşsin yani cari dönemde dinamik toplam talep fonksiyonundaki f pozitiftir ve gelecek her dönemde f sıfırdır. Çünkü kamu harcamaları ulaştığı daha yüksek seviyede değişmeden sabit kalmaktadır. Şekil de gösterildiği üzere mali genişleme toplam talep eğrisinin DAD 1 e kaymasına yol açarken ekonomi kısa dönemde E 1 noktasına geçmekte, hasıla artışı ile birlikte enflasyon yükselmektedir. İkinci (ve sonraki) dönemde f=0 olmaktadır. Bu nedenle DAD 1 aşağıya DAD 2 ye kayar, çünkü şimdi ekstra bir mali uyarı yoktur. Ancak toplam talep eğrisi halen başlangıçtaki DAD eğrisinin yukarısındadır.

56 Mali Genişleme Beklenen enflasyonun bir önceki dönemde gerçekleşen enflasyona göre ayarlandığı varsayıldığı için toplam arz eğrisi, yukarıya DAS 2 ye kayar. Gelecek dönemde eğriler yine kayacaktır. Paranın büyüme hızı değişmedikçe, ekonomi, uzun dönemde başlangıçtaki enflasyon oranına, =m 0, dönecektir. Ayarlamanın tipik yapısında, sürekli bir mali genişleme; önce geçici olarak enflasyonu para stokunun büyüme hızının üzerine çıkarır ve bunun sonucunda da reel para stoku azalır, faiz oranları yükselir ve reel harcamalar düşer. Ekonominin, nihayetinde kamu harcamaları artmış olarak tam istihdama dönmesi gerçeği, özel talebin dışlandığı anlamına gelir. Sonuç olarak mali genişleme hasılayı sürekli olarak doğal düzeyinin üzerinde tutamaz.

57 Parasal Büyümede Bir Artış Para arzının büyüme oranının m 0 dan m 1 e çıktığını ve bu yeni durumun da kalıcı olduğunu varsayalım. Parasal büyümede artışın sonucu olarak toplam talep eğrisi yukarıya DAD 1 e kayarak, kısa dönemde hasıla Y 1 e enflasyon ise 1 'e çıkar. Ama bu kalıcı bir değişiklik değildir. Arz cephesinde, artan enflasyonun enflasyonist beklentiyi artırması sonucu toplam arz eğrisi yukarı DAS 2 ye kayar. İkinci dönemdeki bu yeni toplam arz eğrisi, uzun dönem toplam arz eğrisini -Y* doğrusunu- birinci dönemde gerçekleşen enflasyon oranında, 1, keser. Toplam talep eğrisi tekrar yukarı DAD 2 ye kayar, zira para stokunun büyüme hızı arttığı için faiz oranları düşmüş ve reel harcamalar artmış; buna bağlı olarak da geçen dönemin hasıla düzeyi tekrar yükselmiştir.

58 Parasal Büyümede Bir Artış İkinci dönemde denge E 2 noktasındadır, çünkü hem toplam talep hem toplam arz eğrisi yukarı kaymıştır ve ikinci dönemin enflasyon oranı, 2, kesinlikle 1 den daha yüksektir. Şekil te hasılanın ikinci dönemde birinci dönemden daha yüksek olduğunu varsaydık. Ancak ikinci dönemdeki hasılanın,y 2, Y 1 'den daha yüksek veya düşük olacağı belli değildir. Bu, toplam talebin mi yoksa toplam arzın mı daha fazla kaydığına bağlıdır. Süreç toplam arz ve talep eğrilerinin yukarı kayması ile devam eder. Ekonominin nihai dengesi, noktasında m 1 parasal büyüme oranına eşit bir enflasyon oranında ve potansiyel hasıla düzeyinde sağlanır.

59 Ayarlama Sürecinin Özellikleri Parasal büyüme başlangıçta m 0 iken denge noktası E 0 dır. Enflasyon oranı parasal büyüme hızına eşit ve hasıla tam istihdam düzeyindedir. Para miktarının büyüme hızı kalıcı olarak m 1 e yükselmesi karşısında ekonominin izlediği yoldaki oklar hasıla ve enflasyonun hareket yönünü göstermektedir.

60 Ayarlama Sürecinin Özellikleri Şekil 10-16, ve 15 teki parasal büyüme-enflasyon oranı ilişkisini, bu iki değişkenin zaman boyunca değişimini ortaya koyarak vermektedir. Para stokunun büyüme oranı t 1 zamanına kadar m 0 dır. Bu andan itibaren parasal büyüme m 1 oranına çıkmakta ve bu oranda devam etmektedir. Para stokundaki büyümenin m 0 dan m 1 e çıkması tedricen enflasyona yansır.

61 10.9.ENFLASYON VE HASILA Ayarlama Sürecinin Özellikleri Stagflasyon Aşırı Enflasyon Rasyonel Beklentiler Durumunda Ayarlama Süreci Rasyonel beklentiler varsayımı altında ve belirsizlik yok iken, insanların ekonominin işleyişini anladıklarını ve enflasyon oranını doğru tahmin etmek için gerekli bilgilere sahip olduklarını varsayıyoruz. Mükemmel öngörüler varsayımını, [ = e + (Y Y*)] olarak tanımladığımız dinamik toplam arz eğrisinde yerine koyarsak Y=Y* elde ederiz. Bu, mükemmel öngörüler varsayımı altında, ekonominin daima potansiyel hasıla düzeyinde bulunduğunu ima eder. Yani rasyonel beklentiler altında uzun dönem sonuçları kısa dönemde ortaya çıkmaktadır.

62 10.9.ENFLASYON VE HASILA Para Politikasında Beklenen ve Beklenmeyen Değişmeler Rasyonel beklentiler altında politika uygulamalarının zamanlaması ve beklentilerin şekillendirilmesi çok önemlidir. Bu durumda rasyonel beklentiler varsayımı, para politikasındaki beklenmedik değişmelerin hasılayı etkilemesi olasılığına açık kapı bırakmaktadır. Para stokundaki büyümenin uzunca bir süre m 0 düzeyinde olduğunu kabul edelim. Rasyonel beklentiler altında para stokunun beklenen büyüme oranı m 0 olduğu sürece e =m 0 olacaktır.sonra merkez bankası paradaki büyüme hızını beklenmedik şekilde m 1 e yükseltmiş olsun. İlk etki hasılada ve enflasyon oranında artış yönünde olacaktır.zira sözleşmelerle belirlenmiş ücret hadleri henüz değişmemiştir. Ama bir dönem sonra, rasyonel beklentilere göre ayarlama Herkes merkez bankasının parasal büyüme oranını değiştirdiğine inanıyorsa, toplam arz eğrisi, ekonominin hemen tam istihdama (Y*) dönmesini sağlayacak şekilde yukarı kayacaktır. Böylece bir dönem sonra ekonomi hasılanın Y* ye ve enflasyonunun m 1 ' e eşit olduğu dengesine dönecektir.

63 10.9.ENFLASYON VE HASILA Enflasyonist Atalet Enflasyon oranı politika değişikliklerine yavaşça tepki gösteriyorsa enflasyonist atalet ortaya çıkar. Eğer ücretler geçmişteki enflasyona göre ayarlanıyorsa, rasyonel beklentiler altında dahi ücretler ve dolayısıyla enflasyon para stokunun büyümesindeki değişmeler karşısında yavaşça ayarlanacak ve yine enflasyonist atalet oluşacaktır.

64 10.10.STAGFLASYON 1970 lerin ortalarında başlayan olaylar Keynesyen geleneğin ve onu izleyenlerin sorgulanmasına yol açtı. Bu olayların başında yüksek enflasyon ve işsizliğin birlikte bulunduğu stagflasyon sorunu gelmektedir. Keynesyen gelenek bu sorunu öngörüp çözümlerini üretemedi. Bu nedenle stagflasyon klasikler için Büyük Buhran ın ifade ettiği anlamı taşımaktadır.

65 MALİYET İTİŞLİ STAGFLASYON Şekil nin sağ panelinde u 1 * işsizlik oranındaki dikey Phillips eğrisi LRPC 1 ile, Y 1 * hasıla düzeyindeki toplam arz eğrisi ise sol panelde LRAS 1 ile gösterilmiştir. Cari fiyat düzeyinin P 1 ve enflasyon oranının da 1 olduğunu varsayalım. Bu durumda kısa dönem toplam arz eğrisi P 1 de; kısa dönem Phillips eğrisi de 1 de uzun dönem eğrileriyle kesişmektedir. Bu başlangıç dengesi her iki panelde de E 1 noktasında oluşmaktadır.

66 MALİYET İTİŞLİ STAGFLASYON. Şimdi bir nedenle ekonominin üretim kapasitesinin düştüğünü ve sol panelde gösterildiği üzere kısa dönem toplam arz eğrisinin sola SAS 2 ye ve uzun dönem toplam arz eğrisinin de yine sola LRAS 2 ye kaydığını düşünelim. Bildiğimiz üzere uzun dönem Phillips eğrisi uzun dönem toplam arz eğrisinden, kısa dönem Phillips eğrisi de kısa dönem toplam arz eğrisinden türetilmektedir. Bu nedenle toplam arz eğrilerinin kayması hem kısa hem de uzun dönem Phillips eğrilerinin sağa, SRPC 2 ve LRPC 2 ye kaymasına neden olacaktır. Kısa dönemde toplam talep düzeyi veri iken reel hasıla düşecek ve işsizlik oranı yükselecektir. Bu arada hem fiyat düzeyi hem de enflasyon oranı artmış olacaktır. Kısa dönem dengeleri her iki panelde de B noktası ile gösterilmiştir.

67 MALİYET İTİŞLİ STAGFLASYON Her iki paneldeki B ile gösterilen noktalar ekonominin uzun dönem denge noktaları olamaz, zira sol paneldeki B noktasında ekonomi yeni doğal hasıla düzeyinin üzerinde ve sağ paneldeki B noktasında da yeni doğal işsizlik oranının altındadır. Nihai dengeye doğru uzun dönemdeki ayarlama ekonomik birimlerin yüksek fiyat düzeyi ve enflasyon oranı konusunda bilgilenmelerine bağlı olarak ortaya çıkacaktır. Bu, işçilerin fiyatlar ve enflasyon konusundaki beklentilerini yükseltmesine ve reel ücret haddinin düştüğünü fark etmelerine yol açacaktır. Bu gerçekleştiğinde ise kısa dönem toplam arz eğrisinde yeni bir sola doğru kayma ve kısa dönem Phillips eğrisinde yeni bir yukarı kayma oluşacaktır. Ekonominin yeni uzun dönem dengesi E 2 noktasında sağlanacaktır.

68 TALEP ÇEKİŞLİ STAGFLASYON. Monetaristler, nominal para stokundaki devamlı büyümeden kaynaklanan kalıcı toplam talep artışlarının da stagflasyona yol açacağını iddia etmektedirler. Şekil nin sol panelinde ekonomi doğal işsizlik oranı ve potansiyel hasıla düzeyinde bulunduğu E 1 noktasındaki dengesinde iken, nominal para stokundaki kalıcı bir artışın toplam talep eğrisini sağa kaydırdığı bir durum gösterilmiştir. Kısa dönemde fiyat düzeyi P 1 den P' 1 e yükselmekte ve ekonomi sol panelde SRAS 1 kısa dönem toplam arz eğrisi üzerindeki A noktasına doğru yönelmektedir. Bu noktada hasıla doğal düzeyinin üzerinde, Y 2 düzeyindedir. Sağ panelde bu duruma uygun olarak ekonomi, SRPC 1 kısa dönem Phillips eğrisi üzerinde sola, E noktasına göre daha yüksek bir enflasyon oranını ve daha düşük bir işsizlik oranını temsil eden A noktasına yönelecektir.

69 TALEP ÇEKİŞLİ STAGFLASYON. Ancak uzun dönemde işçiler yükselen fiyat düzeyi ve enflasyon oranını algıladıkça, bu gelişmenin reel ücretlerini azalttığının farkına varacaklar ve daha az emek arz edeceklerdir. Bunun sol paneldeki etkisi, toplam arz eğrisinin sola SRAS 2 ye kaymasıdır. SRAS 2 üzerinde fiyat düzeyine ilişkin beklentiler, gerçekleşen fiyat düzeyine eşitlenmiştir (P e =P 2 ). Sağ panelde ise kısa dönem Phillips eğrisi beklentilerdeki değişmeyi yansıtacak biçimde yukarıya SRPC 2 ye kaymaktadır. Ekonomi E 2 noktasındaki yeni uzun dönem dengesine ulaşana kadar reel hasıla düzeyi düşecek ve işsizlik oranı yükselecektir. Bu ayarlama sürecinde ekonominin hasıla düşüp işsizlik arttığı halde, fiyat düzeyi ve enflasyon oranının yükseldiği gözlenecektir, ki bu stagflasyondur. Fark edileceği üzere, stagflasyon beklentilerin ayarlanma döneminde ortaya çıkmaktadır.

70 10.11.PARA, ENFLASYON VE FAİZ ORANLARI Paranın büyüme oranında kalıcı bir artış, uzun dönemde, bütün ayarlamalardan sonra, enflasyon oranına eşit tutarda bir artışa yol açacaktır. Uzun dönemde enflasyon oranı parasal büyüme oranının, reel gelirdeki büyüme trendini aşan kısmına eşittir. Paranın büyüme oranında kalıcı bir artış, uzun dönemde hasıla düzeyi üzerinde hiç bir etkisi yoktur, ki bu uzun dönemde hasıla ile enflasyon arasında herhangi bir değiş-tokuş ilişkisinin olmadığı, yani uzun dönem toplam arz ve Phillips eğrilerinin dikey olduğu anlamına gelir.

71 10.11.PARA, ENFLASYON VE FAİZ ORANLARI Miktar Teorisi ve Para-Enflasyon Bağlantısı Parasal büyümeyle enflasyonun ilişkisini incelerken paranın miktar teorisi kullanışlı olmaktadır. MV Miktar denklemi, denklemi oluşturan dört terimin değişme oranları kullanılarak da yazılabilir: Enflasyon oranını yalnız bırakırsak: eşitliğini elde ederiz, ki burada m para stokunun büyüme oranını, v dolanım hızındaki yüzde değişmeyi, enflasyon oranını ve y reel hasıladaki yüzde değişmeyi göstermektedir. PY m v y m y v Son eşitlik enflasyonun kaynaklarını göstermektedir. Enflasyonun parasal bir olgu olduğunu iddia eden monetarist teori, dolaşım hızındaki değişmelerin küçük olduğunu ve bu nedenle enflasyon üzerinde önemli etkileri olmadığını ima etmektedir.

72 10.11.PARA, ENFLASYON VE FAİZ ORANLARI Enflasyon ve Faiz Oranları: Fisher Etkisi Beklenen reel faiz oranı nominal faiz ile beklenen enflasyon oranının farkıdır: e e r i Bu eşitlik, Irving Fisher'e ( ) izafeten Fisher eşitliği olarak adlandırılır. Fisher eşitliği, parasal büyüme, enflasyon ve faiz oranları hakkında önemli bir bulguya dikkati çeker: Uzun dönemde ekonomi tam istihdam hasıla düzeyine dönerken, reel faiz oranı da tam istihdamdaki düzeyine (r*) döner ve gerçekleşen ve beklenen enflasyon birbirine yaklaşır. Bu iki gerçeği (r e =r*, e = ) kullanarak, uzun dönem ilişkisini şu şekilde yazarız: * i r Bu özdeşlik r* veri iken, uzun dönemde tüm ayarlamalar yapıldıktan sonra enflasyon oranında bir artışın tamamen nominal faiz oranlarına yansıyacağı sonucunu ima eder. Nominal faiz oranı ile enflasyon arasındaki bu kuvvetli ilişkinin nedeni, uzun dönemde reel faiz oranının parasal değişmelerden etkilenmemesi ve parasal değişmelerin enflasyon oranını etkilemesidir.

73 FISHER ETKİSİ. Şekil faiz oranlarının ayarlama süreci ile parasal büyümede değişme arasındaki ilişkiyi sergilemektedir. t 0 zamanında nominal para stokunda bir artış ilk anda reel para stokunu da artıracak ve nominal faiz oranı düşecektir. Sonra, hasıla ve enflasyonla birlikte faiz oranı da yükselmeye başlayacak ve nihayetinde nominal faiz oranı parasal büyümedeki ve enflasyondaki artış kadar yükselecektir.

74 10.12.ENFLASYONU DÜŞÜRMEDE ALTERNATİF STRATEJİLER Enflasyonu düşürmek için yapılacak şey toplam talebin büyüme oranını düşürmek, yani DAD eğrisini aşağı kaydırmaktır. Bu ise, parasal büyümeyi kısarak ya da daraltıcı maliye politikası araçlarını kullanarak yapılabilir. Ancak maliye politikasının etkisi, enflasyonda olduğu gibi enflasyonun azaltılmasında da geçicidir. Kalıcı biçimde enflasyonu düşürmek için mutlak surette para stokunun büyüme hızı yani toplam talebin büyüme hızı düşürülmelidir. Parasal büyümedeki artış ekonomiyi geçici olarak genişlettiği gibi, parasal büyümenin yavaşlaması da geçici olarak ekonominin daralmasına neden olacaktır. Anti-enflasyonist politikalarda iki seçenek vardır: Tedricilik Şok ya da soğuk hindi stratejileri. Tedricilik stratejisinde, enflasyonun yavaşça düşürülmesine çalışılırken, şok stratejisinde enflasyonu düşürme amacına hızlı biçimde ulaşılmaya çalışılır.

75 ENFLASYONU DÜŞÜRME STRATEJİLERİ Şekil, anti-enflasyonist politika seçeneklerini göstermektedir. Şekil in üst panelinde görüldüğü üzere tedrici bir politika, parasal büyümede küçük bir azalma ile başlamakta ve toplam talep eğrisi ilk olarak DAD 0 dan DAD 1 'e kaymakta; ekonomi dinamik arz eğrisi, DAS 0 boyunca aşağıya doğru E 0 dan E 1 e kaymaktadır. E 1 deki daha düşük enflasyonun, enflasyon beklentilerine yansıması sonucunda dinamik toplam arz eğrisi aşağıya, DAS 1 'e kaymaktadır. Paranın büyüme hızındaki müteakip indirim ekonomiyi E 2 ye kaydırmakta, toplam arz eğrisi yeniden aşağıya kaymakta ve bu süreç devam etmektedir. Ekonomi n dönem sonunda E n noktası ile temsil edilen uzun dönemde hedeflenen dengesine, n enflasyon oranı ile ulaşmakta ve bu noktada hasıla da doğal düzeyine dönmektedir.

76 ENFLASYONU DÜŞÜRME STRATEJİLERİ Şekil nin alt panelinde şok stratejisinin izlenmesi durumunda enflasyon ve hasılanın izleyeceği yol görülmektedir. Anti-enflasyonist politika stratejisi, parasal büyümede büyük bir indirimle başlamakta ve toplam talep eğrisi DAD 0 dan DAD 1 'e kayarken ekonominin dengesi E 0 dan E 1 'e kaymaktadır. Şok stratejisinde ilk dönemde enflasyonda oluşan düşüş daha fazladır. Bu nedenle dinamik toplam arz eğrisi daha fazla aşağı kaymaktadır. Aynı zamanda ortaya çıkan resesyon tedricilik stratejisine göre daha büyüktür. Ekonomi nihai olarak k dönem sonunda E k noktasında ve daha düşük bir enflasyon oranı ile tam istihdama dönmektedir. Enflasyonun hedeflenen 0 oranına düşüşü daha hızlı (k<n) olmakla birlikte, hasılada oluşan kayıp da daha fazladır.

77 ŞOK VE TEDRİCİLİK STRATEJİLERİ Şekil, iki stratejiyi başka bir tarzda karşılaştırmaktadır. Tedrici stratejide para stokunun büyüme oranı yavaşça düşürülürken, ekonomi doğal hasıla düzeyinden ve doğal işsizlik oranından çok fazla uzaklaşmamaktadır. Ama enflasyon oranı da yavaşça düşmektedir. Şok stratejisi ise, aksine, parasal büyümede hızlı bir indirim ve büyük bir resesyonla başlamakta ve enflasyon daha hızlı şekilde düşmektedir. Ancak her iki yöntemde de yeni dengeye doğru ayarlama uzunca bir dönem gerektirmekte ve bu arada enflasyon ve hasıla hedeflenen düzeyleri etrafında dalgalanmaktadır.

78 10.12.ENFLASYONU DÜŞÜRMEDE ALTERNATİF STRATEJİLER Enflasyonu Düşürmenin Maliyeti Anti-enflasyonist bir politikanın maliyeti, hemen her zaman ekonominin durgunluğa girmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Yani anti-enflasyonist politikalar hasılanın düşmesine ve işsizliğin artmasına yol açmaktadır. Bu ise enflasyonu düşürmenin maliyeti ile ilgili tartışmalarda kullanılan bir kavramı, fedakarlık oranı kavramını ortaya çıkarmaktadır. Fedakarlık oranı, anti-enflasyonist politikaların sonucu olarak GSYH'da ortaya çıkan yüzde azalmanın enflasyondaki azalmaya oranıdır. Fedakarlık oranı kavramının ikinci bir tanımı ise işsizlikteki artışa göre yapılmaktadır. Buna göre fedakarlık oranı enflasyonu bir puan düşürmenin işsizlikte yol açtığı artıştır.

79 10.12.ENFLASYONU DÜŞÜRMEDE ALTERNATİF STRATEJİLER Enflasyonu Düşürmenin Maliyeti Uluslararası Para Fonu, IMF, fedakarlık oranının düşük tutulabilmesinin, yani enflasyonu düşürmenin maliyetinin azaltılabilmesinin şu faktörlere bağlı olduğunu belirlemiştir: Uygulanacak politikanın kamuoyuna önceden açıklanması, Politikanın ısrarlı şekilde uygulanması, Politikanın saygınlığının yüksek olması, Enflasyon beklentisinin cari enflasyonu önemli ölçüde etkiliyor olması, Fiyatlar ve ücretlerin talep şartlarına karşı duyarlılığının yüksek olması.

80 10.12.ENFLASYONU DÜŞÜRMEDE ALTERNATİF STRATEJİLER Rasyonel Beklentiler ve Anti-enflasyonist Politikalar Rasyonel beklentiler yaklaşımı, ekonomik birimlerin geleceği tahmin etmek için, cari politikalar hakkındaki bilgiler de dahil olmak üzere mevcut tüm bilgileri optimal olarak kullandıklarını varsayar. Para ve maliye politikaları enflasyonu etkilediği için, beklenen enflasyon da aslında para ve maliye politikalarına da bağlıdır. Rasyonel beklentiler teorisine göre para ya da maliye politikasında bir değişme enflasyonist beklentileri değiştirecektir. Bu yaklaşıma göre enflasyonist atalet ortadan kalkmakta ya da en azından çok küçük olmaktadır.

81 10.13.HİPERENFLASYON Hiperenflasyonların Tarihçesi Hiperenflasyon olgusu tamamen fiat para sisteminin geçerli olduğu 20. yüzyıla ilişkin bir olgudur. Hiperenflasyonun çok yüksek oranlara ulaşan bir enflasyonu ifade ettiği açık olmakla birlikte, hangi orana ulaşan enflasyonun hiperenflasyon kabul edileceği noktasında bir açıklık yoktur. Ekonomi literatüründe yıllık %1000'in altındaki oranlar çok yüksek enflasyon; üstündeki oranları ise hiperenflasyon olarak kabul etme eğilimi vardır. Hiperenflasyonun yaşandığı bir ekonomide enflasyon günlük ekonomik hayatı tümden tehdit edecek kadar yıkıcıdır. Hiperenflasyonların klasik örnekleri, savaşlardan sonra görülmüştür.

82 10.13.HİPERENFLASYON Fiat Para Sistemi ve Yüksek Enflasyon Yüksek oranlı enflasyonlar fiat (kağıt) para sisteminin uygulandığı ve devletin para basarak harcamalarını finanse etmeye çalıştığı ortamlarda kendini göstermiştir. Yirminci Yüzyılda Hiperenflasyonların Ortaya Çıkışı Yüksek enflasyonlar her zaman para arzındaki büyük artışlar tarafından uyarılmıştır. Para arzını artırmanın en kolay olduğu sistem de fiat para sistemi olduğundan hiperenflasyonların neden bu yüzyılda ortaya çıktığı kimseye sürpriz olarak görünmemelidir. Hiperenflasyonların Nedenleri Öncelikle hiperenflasyonların temel koşulunun fiat para sisteminin geçerli olmasıdır. Hiperenflasyonun genel bir teorisinin oluşturulmasında anahtar şüphesiz ki büyük bütçe açıkları ve bu açıkların uyardığı parasal büyümedir.

83 10.13.HİPERENFLASYON Savaşlar, İç Savaşlar ve İhtilaller Hiperenflasyonlar ile ilgili genel bir görüş, hiperenflasyonların savaşlar ile ilgili olduğudur. Bu görüşe göre savaşın finansmanı büyük bütçe açıklarına yol açmakta ve bu da eninde sonunda parasallaştırılmaktadır. Zayıf Hükümetler İç gerginlikler hiperenflasyonu uyaran en önemli etken olmakla birlikte tek etken değillerdir. Hiperenflasyonlar zayıf hükümetlerin varlığına da bağlanmaktadır. Dış Şoklar 1920 lerdeki ve 1980 lerdeki hiperenflasyonların ilginç bir ortak noktası dış şokların etkileridir. Hiperenflasyonun Durdurulması Aşırı yüksek enflasyonla raydan çıkmış bir ekonominin istikrara kavuşturulması genellikle, fazla işsizlik maliyeti ortaya çıkmadan gerçekleşebilmektedir. Bu durumlarda genellikle heterodoks istikrar politikaları uygulanmaktadır: Para, maliye ve döviz kuru politikalarına, ücretlerin ve fiyatların dondurulmasını içeren gelirler politikası da eşlik etmektedir. Döviz Kurunun İstikrarı Kapsamlı Bütçe Reformları Yeni Para Birimi Yaratılması ya da Paradan Sıfır Atma Dış Borç Kullanılması Gelirler Politikası (Ücret ve Fiyat Kontrolleri)

84 10.14.ENFLASYON VE İŞSİZLİĞİN POLİTİK YÖNÜ Politik ekonomik dalgalanmalar teorisi, ekonomi politikası kararları ile politik olaylar arasındaki etkileşimi incelemektedir. Buna göre politikaları oluşturanlar işsizliğin ve enflasyonun çeşitli bileşimleri arasında tercih yapabilmektedirler, yani Phillips eğrisi geçerlidir. İkinci olarak seçmenlerin oy verirken enflasyon ve işsizlik oranlarını göz önünde bulundurdukları varsayılmaktadır. Üçüncü varsayım ise politikacıların ekonomi politikalarını seçim sonuçlarını etkilemeye yönelik olarak tasarladıkları biçimindedir.

85 ALTERNATİF POLİTİKALARDA ENFLASYON VE İŞSİZLİĞİN İZLEDİĞİ YOL Şekil uzun dönemde enflasyon ve işsizlik arasında ters yönlü bir ilişki olmadığını vurgulayan bir uzun dönem Phillips eğrisini, LRPC, göstermektedir. Şimdi ekonominin bir nedenle yüksek bir enflasyon ve yüksek işsizliği gösteren A noktasında bulunduğunu ve daha düşük bir enflasyon oranı ve doğal işsizlik oranını gösteren B noktasına ulaşılmasının amaçlandığını varsayalım. Burada ekonominin doğal işsizlik oranına dönebilmesi için iki yol vardır. Şekildeki üstte gösterilen politika işsizliği hızlı şekilde düşürürken enflasyonda önce bir artışa yol açmakta ve enflasyon ancak uzun dönemde aşağı çekilebilmektedir. Buna karşılık alttaki politikanın izlenmesi halinde enflasyon hızla düşürülmektedir, ancak bunun maliyeti işsizliğin oldukça yavaş azaltılabilmesidir.