Ankara da Bir Anaokulunda Şişmanlık Prevelansı ve Etkileyen Etmenler

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2009; 8(5): Ankara da Bir Anaokulunda Şişmanlık Prevelansı ve Etkileyen Etmenler [The Prevalence of Obesity and Associated Factors in a Kindergarten in Ankara] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma okul öncesi dönem çocuklarda şişmanlık prevelansını ve etki eden etmenleri saptamak amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM: Araştırma, Ankara Keçiören de, Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı bir okul öncesi eğitim kurumuna kayıtlı 5 6 yaş arası, 375 çocuk üzerinde iki aşamada yürütülmüştür. Birinci aşamada çocukların vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel, kalça çevreleri ölçülmüş, Beden Kitle İndeksi (BKİ) ve bel kalça oranları hesaplanmış, yaşa ve cinsiyete göre BKİ, WHO 2007 referans değerlerine göre sınıflandırılarak, 85-<95. persentil toplu, 95. persentil şişman olarak değerlendirilmiştir. İkinci aşamada ise, araştırmacılar tarafından hazırlanan bilgi formu, anne ve babalara verilerek, elde edilen veriler uygun istatistiksel yöntemlerle değerlendirilmiştir. BULGULAR: Okul öncesi dönem çocuklarda toplu olma prevelansı %8,3, şişmanlık prevelansı ise %10,1 olarak saptanmıştır. Şişmanlık prevelansı erkeklerde, kızlara göre daha yüksek bulunmuştur. Şişman çocuklarda bel ve kalça çevresi ölçümleri diğer çocuklara göre daha yüksektir (p<0.001). Çocukların vücut ağırlıkları ile günlük spor yapma ve tek başına anne sütü alma süreleri arasında negatif yönde (p<0.05), anne babanın vücut ağırlıkları ile pozitif yönde (p<0.01) anlamlı korelasyonlar belirlenmiştir. SONUÇ: Okul öncesi dönemde şişmanlık önemli bir sağlık sorunudur. Bu dönemde çocukların şişmanlık durumlarının değerlendirilmesinin, spor yapma ve sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırılmasının ileri yaşlarda şişmanlığın önlenmesinde etkili olacağı düşünülmektedir. SUMMARY AIM: The objective of this study was to assess the prevalence of obesity among preschool-age children and identify its associated factors. METHOD: This research has two steps, involving 375 preschool-age children ranging from 5 to 6 years-old, registered to a public kindergarten in Keçiören, Ankara. In the first step, measurements of weight, height, waist and hip circumferences were taken, body mass index (BMI) and waist-hip ratio were calculated, BMI according to age and gender was classified considering the reference data of WHO-2007, the results were evaluated 85-<95. percentile as overweight, and 95.percentile as obese. In the second stage, forms prepared by the researchers were given to parents and the data obtained were assessed by statistical methods. RESULTS: The overall prevalence of overweight was 8.3%; the overall prevalence of obesity was 10.1%. The prevalence of overweight was higher in boys than in girls. The circumference of waist and hip of overweight/obese children were higher than other children (p<0.001). Negative and significant correlation was obtained (p<0.05) between the body weight and daily sportive activities of children and also between the period of exclusive breastfeeding. Moreover, positive correlation (p<0.01) was found between the body weight of children and the body weight of their parents. CONCLUSION: Obesity among preschool children is an important health problem. To evaluate obesity of children and encouraging them for having healthy eating behaviors and for doing sportive activities could contribute to prevent them to develop obesity in later ages. Nurcan Yabancı 1, Işıl Şimşek 1, Hakan İstanbulluoğlu 2, Bilal Bakır 2 1 Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Gıda ve Beslenme Eğitimi AD, 2 GATA Halk Sağlığı AD Ankara. Anahtar Kelimeler: Okul Öncesi, Şişmanlık, Toplu Olma. Key Words: Preschool, Obesity, Overweight. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Nurcan Yabancı Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Gıda ve Beslenme Eğitimi AD, 06500, Beşevler, Ankara, Türkiye. nyabanci@gmail.com GİRİŞ Yeterli ve dengeli beslenme insan yaşamı boyunca fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik gereksi nimlerin karşılanması için önemli bir yer tutmaktadır. Okul öncesi dö nem yetişkinlik için temel oluşturacak birçok alışkanlığın kazanıldığı duyarlı bir dönemdir (1). Bu dönemde yetersiz beslenmeye bağlı olarak her yıl milyonlarca çocuk ölürken, dengesiz beslenme sonucu ortaya çıkan şişmanlık sorunu da toplum sağlığını önemli ölçüde tehdit etmektedir (2). Şişmanlık, çocuk ve adolesanlarda önemli bir sağlık sorunudur (3). Çocukluk çağı şişmanlığı, yetişkin dönemde görülen bozulmuş glikoz toleransı (4), metabolik sendrom (5 7), koroner kalp hastalıkları (8), diyabet (9), hipertansiyon (10) ve astım (11) gibi birçok hastalıkla yakından ilişkilidir. Şişman çocukların, ileri yaşlarda şişman yetişkin olma olasılıkları da yüksektir (12). Çocukluk çağı şişmanlığı tüm dünyada büyük bir hızla artmaktadır (9,13). İngiltere (14) ve İsveç de (15) yapılan çalışmalarda, son yıllarda çocuklarda şişmanlık prevelansının yaklaşık 2 kat; Çin de (10) yapılan bir çalışmada ise 4 kat arttığı belirtilmiştir

2 Türkiye de de şişmanlık önemli bir sorundur (16). İstanbul da bir çocuk yuvasında 1 11 yaş arası çocuklar üzerinde yapılan bir çalışmada, çocukların %20,0 sinin toplu, %16,1 inin şişman olduğu bulunmuştur (17). Şişmanlık kalıtım, cinsiyet, etnik köken, beslenme alışkanlıkları, 0 1 yaş dönemi beslenme özelikleri ve fiziksel aktivite gibi çeşitli faktörlerden etkilenmektedir (3, 18 21). Okul öncesi dönem çocuklarda şişmanlık ile ilgili yapılan çalışmalar sınırlıdır. Daha çok okul çağı ve adolesan dönemde şişmanlık üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışma okul öncesi dönem çocuklarda şişmanlık prevelansını ve etki eden etmenleri belirlemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışma tipi ve örneklem: Çalışma, kesitsel analitik bir çalışmadır. Ankara Keçiören de bulunan ve Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı bir okul öncesi eğitim kurumunda kayıtlı toplam 401 öğrencinin tamamına ulaşılması hedeflenmiştir. Çalışma, Nisan 2008 de yürütülmüş, bu dönemde okulda bulunamayan öğrenciler nedeniyle 375 öğrencinin ölçümleri gerçekleştirilmiş olup evrenin %93,5 ine ulaşılmıştır. Ölçüm metodu: Araştırma iki aşamada yürütülmüş, birinci aşamada tüm çocukların vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel ve kalça çevreleri ölçülmüş, ikinci aşamada ise anne babalara bir soru formu verilerek, şişmanlık oluşumunda etkili olacağı düşünülen anne, babalar ve çocuklar ile ilgili bazı bilgiler alınmıştır. Antropometrik ölçümler: Tüm antropometrik ölçümler, okul idaresinin belirlediği bir odada, antropometri konusunda deneyimli bir araştırmacı tarafından yapılmış, böylece ölçümlerde meydana gelebilecek kişisel farklıklılar önlenmiştir. Çocukların ölçümleri yapılmadan önce, üzerlerindeki hırka, kazak gibi kalın giysiler ile ayakkabıları çıkartılmıştır. Çocukların vücut ağırlıkları elle taşınabilen 100 g a duyarlı banyo terazisi ile ölçülmüş, her ölçümden sonra tartının kalibrasyonu kontrol edilmiştir. Boy uzunlukları ise, çocuklar duvara dayalı iken, ayakları bitişik, baş Frankfort düzlemde (göz üçgeni ve kulak kepçesi üstü aynı hizada yere paralel) iken esnemeyen bir mezür yardımı ile yapılmıştır. Beden Kitle İndeksi (BKİ), denklemine göre [Vücut Ağırlığı (kg)/boy Uzunluğu (m) 2 ] tüm çocuklar için hesaplanmıştır (22). Yaşa ve cinsiyete göre BKİ, WHO 2007 referans değerlerine göre sınıflandırılıp, BKİ<5. persentil çok zayıf, 5- <15. persentil zayıf, 15-<85. persentil normal, 85- <95. persentil toplu ve 95. persentil şişman olarak değerlendirilmiştir (23 24). Bel kalça çevresi ölçümleri, çocukların kolları iki yanda, ayakları birbirine yakın olarak ve her bacak üzerindeki denge eşit iken esnemeyen bir mezür yardımı ile yapılmıştır. Bel çevresi, en alt kosta kemiği ile kristailiyak arasındaki orta noktadan; kalça çevresi ise, çocukların yan tarafında durularak, kalçada kabalardan geçen maksimum çevreden ölçülmüştür (22,25). Ölçüm sonrasında, bel kalça oranları hesaplanmıştır. Bilgi formu: Araştırmacılar tarafından hazırlanan bilgi formu her sınıfın öğretmeni aracılığıyla velilere ulaştırılmıştır. Bilgi formlarında, anne ve babaların vücut ağırlıkları ve boy uzunlukları, çocukların spor yapma ve anne sütü alma süreleri ile ilgili sorular yer almaktadır. Anne ve babaların vücut ağırlıkları ve boy uzunluklarına göre BKİ leri hesaplanmış, normal (BKİ 18,5 24,9 kg/m 2 ) ve toplu/şişman (BKİ>25,0 kg/m 2 ) olarak sınıflandırılmıştır (26). İstatistiksel yöntem: Çocukların antropometrik ölçümlerinin aritmetik ortalamaları hesaplanmış, yaşa ve cinsiyete göre BKİ dağılımları Ki-kare yöntemiyle karşılaştırılmıştır. Çocukların antropometrik değerleri ile anne babaların vücut ağırlığı, boy uzunluğu, BKİ, çocukların spor yapma ve anne sütü alma süreleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi için Pearson korelasyon yöntemi kullanılmıştır. Çocukların antropometrik değerlerinin anne baba BKİ kategorilerine göre dağılımları yanında, kendi BKİ gruplarına göre karşılaştırılması ANOVA yöntemiyle yapılmıştır. Ayrıca, anne babası normal ağırlıkta olan çocukların antropometrik değerlerinin, anne babası toplu/şişman olan çocukların değerleri ile karşılaştırılmasında da t-testi kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi olarak p<0.05 kabul edilmiştir. BULGULAR Çalışmada 5 yaş 117 erkek, 95 kız; 6 yaş 82 erkek, 81 kız çocuk olmak üzere toplam 375 çocuğun vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel, kalça çevresi ölçümleri yapılmıştır. Ölçümleri yapılan çocukların %53,1 i erkek, %46,9 u kızdır. Okul öncesi dönem 5 ve 6 yaş çocukların vücut ağırlıkları, boy uzunlukları, BKİ, bel, kalça çevreleri ve bel, kalça oranlarının değerlendirilmesi Tablo 1 de verilmiştir; 5 ve 6 yaş erkeklerde vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel, kalça çevresi ile bel kalça oranları kızlara göre yüksektir. Erkek ve kızlarda, vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel ve kalça çevresi 5 yaşta 6 yaşa göre düşük iken, BKİ ile bel kalça oranında çok büyük değişiklikler saptanmamıştır (Tablo 1)

3 Tablo 1. Çocukların bazı antropometrik ölçümlerinin değerlendirilmesi. 5 yaş 6 yaş Erkek (n=117) Kız (n=95) Erkek (n=82) Antropometrik ölçümler Kız (n=81) x ±SD x ±SD x ±SD x ±SD Vücut ağırlığı (kg) 19,5±3,3 18,1±3,1 21,6±4,2 21,1±3,6 Boy uzunluğu (cm) 110,7±5,5 107,8±4,9 116,3±5,2 115,7±5,4 BKİ(kg/m 2 ) 15,9±1,8 15,5±1,8 15,9±2,2 15,7±1,8 Bel çevresi (cm) 52,1±4,6 50,2±4,1 53,9±6,4 52,4±5,5 Kalça çevresi (cm) 57,2±5,0 56,2±4,6 59,4±5,8 58,9±5,1 Bel/kalça oranı 0,91±0,04 0,89±0,04 0,90±0,05 0,89±0,05 Tablo 2. Çocukların BKİ lerinin değerlendirilmesi (WHO 2007). Çok zayıf (<5, p,) Zayıf (5 15, p,) Normal (15 85, p,) Toplu (85 95.p.) Şişman (>95. p.) Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % E 1 0,9 6 5, ,4 8 6, ,8 5 yaş K 4 4,2 3 3, ,9 6 6,3 7 7,4 T 5 2,4 9 4, ,4 14 6, ,4 χ 2 =4.65, p=0.325 E 11 13,4 7 8, , , ,2 6 yaş K 3 3,7 4 4, ,3 7 8,6 6 7,4 T 14 8,6 11 6, , ,4 16 9,8 χ 2 =9,66, p=0,046* E 12 6,0 13 6, ,8 18 9, ,6 Toplam K 7 4,0 7 4, ,3 13 7,4 13 7,4 T 19 5,1 20 5, ,2 31 8, ,1 χ 2 =6.42, p=0.170 E: Erkek, K: Kız, T:Toplam *p<0.05 Tablo 3. Çocukların cinsiyet ve BKİ ne göre bel ve kalça çevresi değerleri Erkek Kız Bel Çevresi Kalça Çevresi Bel Çevresi Kalça Çevresi x ±SD x ±SD x ±SD x ±SD Çok zayıf 47,4±2,9 52,4±3,4 46,1±2,7 52,1±3,3 Zayıf 48,4±1,9 53,7±4,3 47,1±1,9 54,6±1,5 Normal 51,5±3,1 56,9±4,3 50,5±3,6 56,6±3,9 Toplu 56,6±3,5 62,2±3,0 57,2±7,0 63,7±5,1 Şişman 62,2±6,5 67,0±6,4 57,5±5,6 64,8±5,2 p=0.0* p=0.0* p=0.0* p=0.0* * p<0.001 Çocukların BKİ leri, WHO 2007 referans değerlerine göre sınıflandırıldığında, çok zayıf olanlar 5 yaşta %2,4, 6 yaşta da %8,6 dır, 5 6 yaş çocukların %71,2 si normal ağırlıkta iken, hem 5 yaşta, hem de 6 yaşta erkekler, kızlara göre daha şişmandır. Erkek ve kızlarda sırasıyla toplu olma %9,0 ve %7,4; şişmanlık ise %12,6 ve %7,4 olarak saptanmıştır. Erkek ve kızlar arasındaki fark istatistiksel olarak 5 yaşta anlamlı bulunmazken, 6 yaşta anlamlıdır (p<0.05) (Tablo 2). Şişmanlık için bel ve kalça çevresi ile bel kalça oranları da önemli ölçümlerdir. Bu çalışmada okul öncesi dönem erkek ve kız çocukların şişmanlık derecelerine göre bel ve kalça çevrelerinin yükseldiği saptanmıştır. Erkek ve kız çocuklarında BKİ arttıkça bel ve kalça çevresi artmakta olup bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.001) (Tablo 3)

4 Tablo 4. Çocukların antropometrik ölçümleri ile bazı değişkenler arasındaki korelasyonlar Korelasyon katsayısı (r) Vücut BKİ (kg/m 2 Bel Çevresi Kalça Çevresi ) Ağırlığı (kg) (cm) (cm) Spor yapma (saat/gün) -0,36* -0,24-0,32-0,41* Annenin vücut ağırlığı (kg) 0,15** 0,08 0,16** 0,16** Annenin boy uzunluğu (cm) 0,13* 0,02 0,07 0,08 Annenin BKİ i (kg/m 2 ) 0,08 0,06 0,12* 0,11 Babanın vücut ağırlığı (kg) 0,24** 0,23** 0,18** 0,23** Babanın boy uzunluğu (cm) 0,13* 0,05 0,09 0,09 Babanın BKİ i (kg/m 2 ) 0,17** 0,21** 0,14* 0,18** Tek başına anne sütü alma süresi (ay) -0,14* -0,12* -0,1-0,12* Diğer besinlerle beraber anne sütü alma süresi (ay) -0,05-0,03-0,04-0,02 *p<0.05, **p<0.01 Tablo 5. Anne ve babanın şişmanlık durumuna göre çocukların bazı antropometrik ölçümleri Antropometrik ölçümler Anne, baba normal ağırlıkta Anne toplu/şişman Baba toplu/şişman Anne ve baba toplu/şişman x ±SD x ±SD x ±SD x ±SD Vücut ağırlığı (kg) 19,1±3,1 19,7±3,9 20,3±4,2 20,5±3, BKİ(kg/m 2 ) 15,2±1,2 15,6±1,8 15,9±2,3 15,9±1, Bel çevresi 50,9±4,2 52,3±5,9 52,0±5,9 53,4±5, Kalça çevresi 56,7±4,3 57,2±5,6 58,1±5,7 59,0±5, Bel/kalça oranı 0,90±0,04 0,91±0,04 0,89±0,05 0,91±0, p Ayrıca, vücut ağırlığı ile bel çevresi (r:0.83, p<0.01) ve kalça çevresi (r:0.88, p<0.01) arasında, BKİ ile de hem bel ve kalça çevreleri (r:0.76, p<0.01), hem de bel kalça oranı (r:0.13, p<0.05) arasında anlamlı korelâsyonlar saptanmıştır. Günlük spor yapma süresi ile vücut ağırlığı ve kalça çevresi arasında negatif yönde (p<0.05), anne babanın vücut ağırlıkları ile çocukların vücut ağırlıkları, bel ve kalça çevreleri arasında da pozitif yönde (p<0.01) anlamlı korelâsyonlar belirlenmiştir. Çocukların vücut ağırlığı ve BKİ değerleri anneden çok, babanın vücut ağırlığı ve BKİ ile ilişkili bulunmuştur. Çocukların tek başına anne sütü alma süresi ile vücut ağırlığı, BKİ ve kalça çevresi arasında negatif yönde anlamlı korelasyonlar saptanmıştır (p<0.05) (Tablo 4). Anne babası normal ağırlıkta olan çocukların vücut ağırlığı, BKİ, bel ve kalça çevresi ölçümleri anne babadan biri ya da her ikisi toplu/şişman olanlara göre daha düşük olmasına rağmen, gruplar arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Ancak, anne babası toplu/şişman olan çocukların vücut ağırlığı, BKİ, bel ve kalça çevresi ölçümleri ile anne babası normal ağırlıkta olan çocukların ölçümleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 5). TARTIŞMA Şişmanlık enerji içeriği yüksek olan besinlerin tüketiminin artması, fiziksel aktivitenin azalması, televizyon izleme, bilgisayar kullanma gibi sedanter aktivitelerin artması sonucu ortaya çıkan önemli bir sağlık sorunudur (27). Şişmanlıkla mücadelede en önemli adım, şişmanlığın tanımlanması ve erken dönemde önlemlerin alınmasıdır. Bu çalışmada, okul öncesi dönem 5 yaş erkeklerde vücut ağırlığı 19,5±3,3, kızlarda 18,1±3,1 kg, BKİ erkeklerde 15,9±1,8, kızlarda 15,5±1,8 kg/m 2 olarak bulunmuştur. Yalvaç ve arkadaşları (28), İstanbul da bir kreşte vücut ağırlığı ve BKİ ni 5-6 yaş erkek çocuklarda 17,6±2,5 kg ve 15,6±1,5 kg/m 2 ; kızlarda ise 17,7±2,0 kg ve 15,9±1,3 kg/m 2 olarak belirlemişlerdir. Amerika da on ayrı bölgede yapılan bir çalışmada, vücut ağırlığı ve BKİ 4,5 yaş erkeklerde 18,7±2,6 kg ve 16,1±1,5 kg/m 2, kızlarda 18,2±2,7 kg ve 16,0±1,6 kg/m 2 olduğu bildirilmiştir (29). Araştırmaların bulguları benzerlik göstermektedir. Okul öncesi dönemde, vücutta yağ miktarının artması ileri yaşlarda görülecek şişmanlık ve şişmanlıkla ilişkili olan kalp damar hastalıkları ve diyabet gibi kronik hastalıklarla yakından ilişkilidir (30). Ayrıca, okul öncesi dönem şişman çocuklarda 400

5 psikolojik sorunlar da yaygındır, çocukların şişmanlıktan dolayı kendilerinden utanç duydukları bildirilmiştir (31). Şişmanlığın erken dönemde tespit edilmesi ve buna göre gerekli önlemlerin alınması, psikolojik sorunlar da dâhil olmak üzere birçok sağlık sorununu önleyebilir. Bu sağlık sorunlarının önlenmesi için, okul öncesi dönemde çocukların vücut ağırlıkları ve BKİ leri belirli aralıklarla ölçülmeli ve değerlendirilmelidir. Çocuklarda pratikte tek başına abdominal yağ dağılımı ile ilişkili olan bel çevresinin, metabolik sendrom için basit bir gösterge olduğu ve bel çevresi yüksek olan çocukların kalp hastalıkları yönünden daha fazla risk taşıdıkları bildirilmiştir (32). Genellikle bel çevresi ölçümleri glutofemoral kas kitlesi ve kemik yapısını yansıttığı bilinen kalça çevresi ile beraber değerlendirilmelidir (33). Bel ve kalça çevresi ile bel kalça oranı şişmanlığın tanımlanmasında sıklıkla kullanılan ölçümler olmasına rağmen, Türk çocuklarda bel ve kalça çevresi ile bel kalça oranına ilişkin standartlar yoktur. Ayrıca, okul öncesi dönem çocuklarda bel ve kalça çevresi ile ilgili çalışmalara da rastlanmamıştır. Hatipoglu ve arkadaşları (34), Kayseri de okul çağı çocuklarda yaptıkları bir çalışmada, bel çevresini 7 yaş erkek ve kızlarda 54,42±4,76 ve 54,14±4,28 cm olarak bulmuşlardır. Bu çalışmada da bel çevresi 5 yaş erkek ve kızlarda 52,1±4,6 ve 56,2±4,6 cm; 6 yaş erkek ve kızlarda ise 53,9±6,4 ve 52,4±5,5 cm dir. Her iki araştırmanın bulguları benzerlik göstermektir. Bu çalışmada okul öncesi dönem erkek ve kız çocukların şişmanlık derecelerine göre, bel ve kalça çevrelerinin arttığı saptanmıştır. Vücut ağırlığı ile bel çevresi ve kalça çevresi; BKİ ile bel, kalça çevreleri ve bel kalça oranı arasında anlamlı korelasyonlar saptanmıştır. Yetişkinlerde olduğu gibi, okul öncesi dönem çocuklarda da, BKİ ile bel kalça çevresi ölçümlerinin ve bel kalça oranının beraber kullanılabileceği düşünülmektedir. Bu çalışmada toplu olma prevelansı 5 yaşta %6,6, 6 yaşta %10,4; şişmanlık prevelansı da 5 yaşta %10,4, 6 yaşta %9,8 olarak saptanmıştır. Ayrıca, 5-6 yaş çocukların %5,3 ü zayıf, %5,1 i de çok zayıftır. Nijerya da okul öncesi dönem çocuklarda zayıflık %8,5, toplu olma %13,7, şişmanlık ise %5,2 olarak bulunmuştur (35). Türkiye de okul çağı çocuklar üzerinde yapılan bir çalışmada şişmanlık prevelansı gelişmiş yerleşim bölgelerinde %1,7, gelişmekte olan bölgelerde de %0,5 (36); diğer bir çalışmada ise, şişmanlık erkeklerde %1,6, kızlarda %2,1 olarak bulunmuştur (37). Okul öncesi dönem, vücutta yağlanma açısından riskli bir dönemdir. Yağ dokusu süt çocukluğu döneminden sonra 6-8 yaşa kadar azalırken, bu yaşlardan sonra artmaya başlar. Bu yağlanma artışının erken olması şişmanlık açısından önemli bir risk oluşturur. Büyüme ve gelişme açısından 5 yaş önemli bir dönemdir (38). Okul öncesi dönemde şişmanlık prevelansının yüksek olması, ülkemizde gelecek için şişmanlığın çok önemli bir sorun olacağını düşündürmektedir. Amerika da 2-5 yaş arası her dört çocuktan biri yüksek BKİ ne sahiptir (39). National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES) verilerine göre, 2-5 yaş çocuklarda BKİ 85 persentil olanların sıklığı erkeklerde %20,9, kızlarda %20,4 tür (40). Amerika da toplu olma sıklığı 4,5 yaş erkek ve kızlarda %15,0, şişmanlık prevalansı da erkeklerde %10, kızlarda %15 olarak bildirilmiştir (29). Blomquist ve Bergström (41), 4 yaş çocuklarda toplu olma prevelansını erkeklerde %16,7, kızlarda %22,1; şişmanlık prevelansını da erkek ve kızlarda sırasıyla %3,1 ve %6,0 olarak saptamışlardır. Diğer bir çalışmada, 5-7 yaş çocuklarda toplu olma prevelansı erkeklerde %20,9, kızlarda %20,0; şişmanlık prevelansı da erkeklerde %9,1, kızlarda %10,1 olarak bulunmuştur (20). Bulgularımıza göre, okul öncesi dönem çocuklarda toplu olma ve şişmanlık prevelansı; Çin (10), İngiltere (14), Amerika (40), Avustralya (42) ve Arjantin de (43) yapılan çalışmaların bulgularına göre düşük, İsveç te (15) yapılan çalışma bulgularına göre yüksek bulunurken, Kıbrıs ta (44) yapılan bir çalışmanın bulguları ile benzerlik göstermektedir. Bu durum, etnik köken ve beslenme alışkanlıklarındaki kültürel farklılıklardan kaynaklanabilir. Çocuklarda görülen şişmanlık, kalıtım ile beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktivite düzeyi, anne sütü alma süresi, anne babanın eğitim durumu ve mesleği, ailenin gelir düzeyi ve yaşam tarzı gibi etmenlerden etkilenmektedir (18, 45). Okul öncesi dönem çocuklar arasında, fast food, şekerli içecekler, abur cubur tüketimleri çok yaygındır (1). Amerika da yapılan bir çalışmada, fast food menülerin sadece %3 ünün sağlıklı beslenme önerilerini karşıladığı, bu menülerin şeker, yağ ve enerji içeriklerinin yüksek olduğu belirlenmiştir (46). Bu tür besinlerin tüketim sıklıklarının artması ile şişmanlık yakından ilişkilidir. Yapılan bir çalışmada çocukluk çağı şişmanlığı, ev dışında yemek yeme, TV izleme ve fiziksel aktivite ile ilişkili bulunmuştur (47). Teksas da yapılan bir çalışmada 3 yaş çocukların meyve ve eti yeterli, sebze, tahıl ve süt ürünlerini yetersiz; 4-5 yaş çocuklarının da sadece süt ürünlerini yeterli aldığı bildirilmiştir (48). Sedanter davranışların artması ve fiziksel aktivitenin azalması şişmanlık için bir risk faktörüdür. Bu çalışmada günlük yapılan spor süreleri ile şişmanlığın göstergeleri olan vücut ağırlığı, BKİ, 401

6 bel ve kalça çevreleri arasında negatif korelasyonlar saptanmıştır. Bu sonuçlar, fiziksel aktivitenin şişmanlığın önlenmesinde etkili olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Amerikan Pediatri Akademisi 2 yaş ve üstü çocuklara günde iki saatten fazla televizyon izlenmesini yasaklamaktadır (49). Okul öncesi dönemde çocuklara spor yapma alışkanlığının kazandırılması önerilmektedir (50). Okul öncesi dönemde şişmanlığın önlenmesinde, okul öncesi kurumlara büyük görevler düşmektedir (51). Okul öncesi dönem çocuklarda fiziksel aktivitenin faydaları bilinmesine rağmen, hiç bir okul öncesi kurumda düzenli fiziksel aktivite yapılmamaktadır (52). Okul öncesi dönem sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıklarının gelişmesi için önemli bir süreçtir. Şişmanlık ile mücadelede, çocukların doğru beslenme alışkanlıkları kazanmaları ve günde en az bir saat fiziksel aktivite yapmaları sağlanmalıdır (53). Çocukluk çağı şişmanlığını etkileyen etmenlerden biri de anne babanın şişman olmasıdır (47). Yapılan çalışmalarda, çocukların BKİ leri ile anne ve babalarının BKİ leri arasında anlamlı korelasyonlar saptanmış ve bu korelasyonların çocuğun yaşıyla beraber arttığı bildirilmiştir (18,54,55). Hem anne, hem de babaları şişman olan çocuklarda şişmanlık, sadece anne ve babalarından biri şişman olan çocuklara göre daha fazla bulunmuştur (54). Çalışmamızda da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Anne babaları normal ağırlıkta olan çocukların vücut ağırlığı, BKİ, bel ve kalça çevreleri ile bel kalça oranları, hem annesi, hem de babası toplu/şişman olan çocuklara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Ailede çocuklar şişman kişilerle yaşadıkları için, şişman olma riskleri yüksektir. Bu durum, okul öncesi dönem çocukların beslenme alışkanlıklarının gelişmesinde, anne, baba ve diğer aile bireylerini model almalarından kaynaklanabilir. Çocuklarda şişmanlığın önlenmesinde anne ve babaların şişmanlık durumları da değerlendirilmeli ve buna göre önlemler alınmalıdır. Emzirme şişmanlığın önlenmesinde etkili bir faktördür. Bu çalışmada, tek başına anne sütü alma süresi ile vücut ağırlığı, BKİ ve kalça çevresi arasında negatif yönde anlamlı korelasyonlar bulunmuştur. Diğer besinlerle beraber toplam anne sütü alma süresi de vücut ağırlığı, BKİ, bel ve kalça çevrelerini negatif yönde etkilemektedir. Emzirilen çocuklarda ileri yaşlarda şişmanlık görülme riski, emzirilmeyen çocuklara göre daha düşüktür. Altı ay ve daha fazla süre tek başına anne sütü alan 5 yaş çocukların vücut yağ miktarının, 1 haftadan daha az tek başına anne sütü alan çocuklara göre daha düşük olduğu belirtilmiştir (56). Benzer olarak, anne sütünün çocuklarda şişmanlığı azalttığı bildirilmiştir (35,57). Amerika da şişmanlık hızla artarken, emzirmede hızla artmaktadır, bu anne sütü ve şişmanlık konusunda ikilemlere neden olurken (58), şişmanlığa çeşitli faktörlerin etki ettiği, ancak anne sütünün şişmanlığa karşı koruyucu etkisi olduğu, bu nedenle yeni doğanlara anne sütünün mutlaka verilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Anne sütünün önemini ortaya koyan başka bir çalışmada da, formula ile beslenen çocuklarda BKI, anne sütü ile beslenen çocuklara göre daha yüksek bulunmuştur (59). Sonuç olarak, şişmanlık, okul öncesi dönemde önemli bir sorundur. Okul öncesi dönemde şişmanlığın önlenmesi için, çocuklara sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel aktivite yapma alışkanlıkları kazandırılmalıdır. Çocukluk döneminde doğru alışkanlıklar edinememiş bireylerin yetişkinlik döneminde bu alışkanlıklarından kurtulmaları zor olmaktadır. Okul öncesi kurumlarda, çocukların vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel ve kalça çevreleri düzenli olarak ölçülmeli ve değerlendirilmeli, kreşlerde mutlaka diyetisyen çalıştırılmalı, menüler diyetisyen kontrolünde hazırlanmalı, çocuklara, ailelere ve öğretmenlere beslenme, fiziksel aktivite ve sağlık konusunda eğitimler verilmelidir. Erken çocukluk döneminde şişmanlığın tedavisi ve önlenmesi için mutlaka sağlık çalışanları ve aileler işbirliği yapmalıdırlar. Sağlıklı yetişmiş çocuklar ın sağlıklı toplumların temelini oluşturacağı unutulmamalıdır. KAYNAKLAR 1. Merdol KT. Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Beslenmesi. Eds.: Buzgan T, Kesici C, Çelikcan E, Soylu M. In: Beslenme Bilgi Serisi. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı. Ankara. Sağlık Bakanlığı Yayın No:732, Klasmat Matbaacılık, 2008, p Caballero BA. A nutrition paradox: Underweight and obesity in developing countries. N Eng J Med. 2005; 29: Parizkova J, Hills A, (editors). Childhood obesity: Prevention and treatment. 2nd edition. Unites States of America. CRC Pres, Sinha R, Fisch G, Teague B, Tamborlane WV, Banyas B, Allen K et al. Prevalence of impaired glucose tolerance among children and adolescents with marked obesity. N Engl J Med. 2002; 346: Weiss R, Dziura J, Burgert TS, Tamborlane WV, Taksali SE, Yeckel CW et al. Obesity and the metabolic syndrome in children and adolescents. N Engl J Med. 2004; 350:

7 6. Mattsson N, Rönnemaa T, Juonala M, Viikari JS, Raitakari OT. Childhood predictors of the metabolic syndrome in adulthood. The Cardiovascular Risk in Young Finns Study. Ann Med. 2008; 40: Sun SS, Liang R, Huang TT, Daniels SR, Arslanian S, Liu K et al. Childhood obesity predicts adult metabolic syndrome: the Fels Longitudinal Study. J Pediatr. 2008; 152: Baker JL, Olsen LW, Sørensen TI. Childhood body-mass index and the risk of coronary heart disease in adulthood. N Engl J Med. 2007; 357: Lobstein T, Baur L, Uauy R (International Obesity Task Force). Obesity in children and young people: a crisis in public health. Obes Rev. 2004; 5(Suppl 1): National Task Force on Childhood Obesity, National Center for Women's and Children's Health, Ding ZY. National epidemiological survey on childhood obesity, Zhonghua Er Ke Za Zhi. 2008; 46: Rodriguez MA, Winkleby MA, Ahn D, Sundquist J, Kraemer HC. Identification of population subgroups of children and adolescents with high asthma prevalence: findings from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. Arch Pediatr Adolesc Med. 2002; 156: Stovitz SD, Pereira MA, Vazquez G, Lytle LA, Himes JH. The interaction of childhood height and childhood BMI in the prediction of young adult. BMI. Obesity (Silver Spring). 2008; 16: Zlotkin S. Priorities in nutritional rehabilitation. JPGN. 2006; 43: S66-S Lobstein TJ, James WP, Cole TJ. Increasing levels of excess weight among children in England. Int J Obes Relat Metab Disord. 2003; 27: Holmbäck U, Fridman J, Gustafsson J, Proos L, Sundelin C, Forslund A. Overweight more prevalent among children than among adolescents. Acta Paediatr. 2007; 96: Yumuk VD. Prevalence of obesity in Turkey. Obes Rev. 2005; 6: Erkan T, Yalvaç S, Erginöz E, Çokuğraş FÇ, Tufan K. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Yuvası ndaki çocukların beslenme durumlarının antropometrik ölçümlerle değerlendirilmesi. Türk Ped Arş. 2007; 42: Livingstone B. Epidemiology of childhood obesity in Europe. Eur J Pediatr. 2000; 159 (Suppl 1): S Neovius M, Janson A, Rossner S. Prevalence of obesity in Sweden. Obes Rev. 2006; 7: Balakrishnan R, Webster P, Sinclair D. Trends in overweight and obesity among 5-7-year-old White and South Asian children born between 1991 and J Public Health (Oxf). 2008; 30: Güven A, Odaci H, Ozgen IT, Bek Y. Effects of individual factors on adolescent obesity: study in Turkey. Pediatr Intç. 2008; 50: Lee RD, Nieman DC. Anthropometry. Eds.: Lee RD, Nieman DC. In: Nutritional Assssment.3 rd ed. New York. McGraw-Hill Companies, 2003, p World Health Organization (WHO). Growth reference data for 5-19 years. WHO Reference 2007._http:// _for_age/en/index.html._[erişim_tarihi:_ ]. 24. Pekcan G. Beslenme Durumunun Saptanması. Eds: Buzgan T, Kesici C, Çelikcan E, Soylu M. In: Beslenme Bilgi Serisi. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 732. Ankara. Klasmat Matbaacılık, 2008, p Ness-Abramof R, Apovian CM. Waist circumference measurement in clinical practice. Nutr Clin Pract. 2008; 23: WHO. Obesity: Prevention and Managing the Global Epidemic. WHO Technical Report Series: 894. Geneva Hardy LR, Harrell JS, Bell RA. Overweight in children: definitions, measurements, confounding factors, and health consequences. J Pediatr Nurs. 2004; 19: Yalvaç S, Erkan T, Erginöz E, Çokuğraş FÇ, Kutlu T. Bahçelievler çocuk yuvası 0-6 yaş grubunda beslenme durumunun değerlendirilmesi. Türk Ped Arş. 2008; 43: Nader PR, O'Brien M, Houts R, Bradley R, Belsky J, Crosnoe R et al. National Institute of Child Health and Human Development Early Child Care Research Network. Identifying risk for obesity in early childhood. Pediatrics. 2006; 118: e Singhal A. Endothelial dysfunction: role in obesityrelated disorders and the early origins of CVD. Proc Nutr Soc. 2005; 64: Rich SS, Essery EV, Sanborn CF, DiMarco NM, Morales LK, LeClere SM. Predictors of body size stigmatization in Hispanic preschool children. Obesity (Silver Spring). 2008; 16 Suppl 2: S Hirschler V, Maccallini G, Calcagno M, Aranda C, Jadzinsky M. Waist circumference identifies primary school children with metabolic syndrome abnormalities. Diabetes Technol Ther. 2007; 9: Pouliot MC, Després JP, Lemieux S, Moorjani S, Bouchard C, Tremblay A et al. Waist circumference and abdominal sagittal diameter: Best simple anthropometric indexes of abdominal visceral adipose tissue accumulation and related cardiovasculer risk in men and women. Am J Cardiol. 1994; 73: Hatipoglu N, Ozturk A, Mazicioglu MM, Kurtoglu S, Seyhan S, Lokoglu F. Waist circumference 403

8 percentiles for 7-to 17-year-old Turkish children and adolescents. Eur J Pediatr. 2008; 167: Senbanjo IO, Adejuyigbe EA. Prevalence of overweight and obesity in Nigerian preschool children. Nutr Health. 2007; 18: Soylu A, Kavukcu S, Turkmen M, Cabuk N, Duman M. Effect of socioeconomic status on the blood pressure in children living in a developing country. Pediatr Int. 2000; 42: Oner N, Vatansever U, Sari A, Ekuklu E, Güzel A, Karasalihoğlu S, et al. Prevalence of underweight, overweight and obesity in Turkish adolescents. Swiss Med Wkly. 2004; 134: Taylor RW, Grant AM, Goulding A, Williams SM. Early adiposity rebound: review of papers linking this to subsequent obesity in children and adults. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2005; 8: Ogden CL, Carroll MD, Flegal KM. High body mass index for age among US children and adolescents, JAMA. 2008; 299: Ogden CL, Flegal KM, Carroll MD, Johnson CL. Prevalence and trends in overweight among US children and adolescents, JAMA. 2002; 288: Blomquist HK, Bergström E. Obesity in 4-year-old children more prevalent in girls and in municipalities with a low socioeconomic level. Acta Paediatr. 2007; 96: Cretikos MA, Valenti L, Britt HC, Baur LA. General practice management of overweight and obesity in children and adolescents in Australia. Med Care. 2008; 46: Hirschler V, Bugna J, Roque M, Gilligan T, Gonzalez C. Does low birth weight predict obesity/overweight and metabolic syndrome in elementary school children? Arch Med Res. 2008; 39: Savva SC, Tornaritis M, Chadjigeorgiou C, Kourides YA, Savva ME, Panagi A, et al. Prevalence and socio-demographic associations of undernutrition and obesity among preschool children in Cyprus. Eur J Clin Nutr. 2005; 59: Baltrus PT, Lynch JW, Everson-Rose S, Raghunathan TE, Kaplan GA. Race/ethnicity, lifecourse socioeconomic position, and body weight trajectories over 34 years: The Alameda County Study. Am J Public Health. 2005; 95: O'Donnell SI, Hoerr SL, Mendoza JA, Tsuei Goh E. Nutrient quality of fast food kids meals. Am J Clin Nutr. 2008; 88: Jiang J, Rosenqvist U, Wang H, Greiner T, Ma Y, Toschke AM. Risk factors for overweight in 2-to 6- year-old children in Beijing, China. Int J Pediatr Obes. 2006; 1: Padget A, Briley ME. Dietary intakes at child-care cen ters in central Texas fail to meet Food Guide Pyramid recommendations. J Am Diet Assoc. 2005; 105: American Academy of Pediatrics, Committee on Public Education. American Academy of Pediatrics: children, adolescents, and television. Pediatrics. 2001; 107: Kaphingst KM, Story M. Child care as an untapped setting for obesity prevention: state child care licensing regulations related to nutrition, physical activity, and media use for preschool-aged children in the United States. Prev Chronic Dis. 2009; 6: Maher EJ, Li G, Carter L, Johnson DB. Preschool child care participation and obesity at the start of kindergarten. Pediatrics. 2008; 122: Story M, Kaphingst KM, French S. The role of child care settings in obesity prevention. Future Child. 2006; 16: Rao G. Childhood obesity: highlights of AMA Expert Committee recommendations. Am Fam Physician. 2008; 78(1): Danielzik S, Langnäse K, Mast M, Spethmann C, Müller MJ. Impact of parental BMI on the manifestation of overweight 5-7 year old children. Eur J Nutr. 2002; 41: Gahagan S. Child and adolescent obesity. Curr. Probl. Pediatr.Adolesc. Health Care. 2004; 34: Michels KB, Willett WC, Graubard BI, Vaidya RL, Cantwell MM, Sansbury LB, et al. A longitudinal study of infant feeding and obesity throughout life course. Int J Obes (Lond). 2007; 31: Huus K, Ludvigsson JF, Enskär K, Ludvigsson J. Exclusive breastfeeding of Swedish children and its possible influence on the development of obesity: a prospective cohort study. BMC Pediatr. 2008; 8: Ryan AS. Breastfeeding and the risk of childhood obesity. Coll Antropol. 2007; 31: Owen CG, Martin RM, Whincup PH, Davey-Smith G, Gillman MW, Cook DG. The effect of breastfeeding on mean body mass index throughout life: a quantitative review of published and unpublished observational evidence. Am J Clin Nutr. 2005; 82: