İstanbul un Toplu Taşıma Sorunları ve Çözüm Önerileri

Transkript

1 İstanbul un Toplu Taşıma Sorunları ve Çözüm Önerileri Hatice Saadet Kalyoncu & Hakan Söğüt Her hakkı Tüketiciler Birliği ne aittir. Kaynak gösterilmeden kullanılamaz Sayfa 1 / 10

2 GİRİŞ İstanbul bugün 13 milyonun üzerindeki nüfusuyla birçok dünya ülkesinden daha kalabalık bir şehirdir. Doğal olarak bu yoğunluk birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Bu sorunların en başında kuşkusuz ulaşım problemi gelmektedir. İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri (İETT) verilerine göre İstanbul da her gün 12 milyonun üzerinde kişi 1,7 milyon araçla seyahat etmektedir. Bu ulaşım yoğunluğunu kaldıramayan şehir altyapısı, zaman kaybı başta olmak üzere şehir yaşamını daha da zorlaştıran sonuçlar doğurmaktadır. İstanbul trafiğinde bulunan araçların %96 sı özel otomobillerdir. Otomobillerle taşınan yolcu oranı ise %22 dir. En önemli sorunun trafik yoğunluğu olduğu bu şehirde, toplu taşıma araçlarının kullanımının arttırılması bir zorunluluk hali almıştır. Ancak, İstanbul toplu taşımada gerek hizmet kalitesi, gerek güvenlik konularında ciddi eksiklikler bulunmaktadır. İstanbul da şehir içi toplu taşıma hizmeti ağırlıklı olarak İETT aracılığıyla yapılmaktadır. İETT resmi sitesindeki bilgilere göre kurum, İstanbul da Belediye/Özel Halk Otobüsü ve 334 Metrobüs ile hizmet verirken, adete yaklaşan bu otobüsler ile her gün kişinin ulaşımını sağlamaktadır. Yaşanan Sıkıntılar Toplu taşımada karşılaşılan hemen hemen tüm problemler yoğunluktan kaynaklanmaktadır. Yapılan araştırmalarda da net bir şekilde ortaya çıkan araç içi yoğunluğun fazla oluşu yani araçların kalabalık oluşu, özellikle işe gidiş ve dönüş saatlerinde, beraberinde aşağıda zikredilen başlıca sorunları getirmektedir: Konforsuz seyahat Zaman kaybı Güvenlik Hijyen Sayfa 2 / 10

3 Yoğunluk ve Zaman Kaybı Toplu taşıma araçlarındaki yoğunluk ilk olarak yolcuların seyahat konforunu etkilemektedir. Özellikle yoğun saatlerde duraklarda uzun süreler beklemek zorunda kalan İstanbullular, araca bindiklerinde de ayakta ve sıkışık bir şekilde yolculuk yapmak zorunda kalmaktadırlar. Bazı hatlarda bu yoğunluk o denli artmaktadır ki, yolcular tabir-i caizse balık istifi şeklinde taşınmaktadırlar. Yolculuk konforu, yolcuların memnuniyetini sağlayacak en önemli etkendir. Elbette ki, bu kadar kalabalık bir şehirde araç içi kalabalığa çare bulunması söylendiği kadar kolay olmayacaktır. Ancak bir takım uygulamalarla memnuniyetin artması sağlanabilir. Yolcular, ya çok kalabalık araca binmek zorunda kalmakta ya da duraklarda daha az kalabalık araç için bekleyerek aşırı zaman harcamaktadırlar. Güvenlik ve Hijyen Toplu taşıma araçlarındaki aşırı yoğunluk zaman ve konfor kaybının yanı sıra güvenlik ve hijyen problemlerine de neden olmaktadır. Kalabalık araçlarda hırsızlık olayları yaşanırken, özellikle kadın ve çocuklar taciz vakalarıyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Ayrıca, özellikle kış aylarında bulaşıcı hastalıkların yayılması için en uygun ortamlar olan toplu taşıma araçları toplum sağlığı için de ciddi risk oluşturmaktadır. Özel Araç Tercihi Toplu taşımada yaşanan bu sorunlar, imkânı olan insanları özel araçlarını kullanmaya itmekte ve şehir trafiğini içinden çıkılmaz bir kaosa sürüklemektedir. Trafikte araç yoğunluğunun %96 sına neden olan otomobillerin günlük yolculukların sadece %22 sini karşılıyor olması, bu kaosun giderilmesi gerekliliğini en net şekilde ortaya koymaktadır. Oysaki, kendi özel araçlarıyla ulaşımlarını sağlayan vatandaşların, konforlarının sağlandığında toplu taşımayı tercih edecekleri aşikardır. Sayfa 3 / 10

4 Özel ulaşım imkânı olmayan İstanbullular ise bu problemlerle yüzleşmek zorunda kalmakta ve yaşadıkları moral bozukluğuyla şehre olan güvenlerini yitirmektedirler. Dünyadaki birçok metropol İstanbul un yaşadığı ulaşım sorunuyla karşı karşıya kalmış ve kimi şehirler önemli ölçüde bu sorunların üstesinden gelmiştir. İstanbul un ulaşım sorununu çözmek için tek çıkar yol olan toplu taşımada yaşanan tüm bu sorunları çözmek, birçok çözüm alternatifi bulmak ve uygulamakla sağlanabilir. Bu çözümlerin bir kısmı ciddi yatırım maliyetleri gerektirirken, özellikle yoğunluktan kaynaklanan konfor, güvenlik ve hijyen problemlerine karşı daha hızlı ve kısa vadeli çözümler uygulanabilir. İstanbulluların toplu taşıma hizmetinden ilk beklentisi kalabalığa çare bulunmasıdır. Çözüm Önerileri Bu bağlamda Tüketiciler Birliği uygulanabilecek bazı pratik çözüm önerilerini kamuoyunun ve yetkililerin dikkatine sunmaktadır. 1. Sefer sayıları artırılabilir: Hafta içi mesai saatlerinde sefer sayılarının arttırılması ile yolcu yoğunluğunun azalması, yolcuların daha konforlu yolculuk yapmasına olanak sağlayacaktır. Otobüslerde para ödemesi kalktığından, özellikle yaka değiştiren otobüsleri kullanan ama karşıya geçmeyen yolcular, artık tek biletle seyahat edecekleri hatları tercih etmektedirler. Düne kadar yoğunluğu daha az olan bu hatlarda, değişim yüzünden yoğunluklar artmıştır. Bu hatların sefer sayıları özellikle arttırılabilir. Toplu taşıma hizmetleri içerisinde en büyük memnuniyetin hızlı ulaşım sağlaması sebebiyle metrobüs olduğu bir gerçektir. Metrobüsten önceki veya sonraki aktarmalarda yaşanan sıkıntıların giderilmesi metrobüs kullanımını daha da çok arttıracaktır. Bu da kullanılan aktarma hatlarının sefer sayılarının arttırılması ile mümkün Sayfa 4 / 10

5 olabilir. Bu sebeple, metrobüs kullanıcıların yoğunlukta olduğu duraklardan aktarma yapacak vatandaşlar için, yüksek kapasiteli toplu taşıma araçları kullanılmalı ve sefer sayıları arttırılmalıdır. Dönem dönem yapılan değişikliklerin yaratacağı sıkıntılar öngörülmelidir. Hatlara ait sefer sayılarının azaltılmasını, değiştirilmesini kaldırılmasını yaşayarak öğrenen İstanbul un toplu taşıma yolcuları, bu değişikliğe adaptasyon süresince sıkıntılar yaşamaktadır. Bu bağlamda, yapılan her değişikliğin sonucu önceden planlanıp, yolcu yoğunluğunu arttıracak uygulamalara geçişlerde, sefer sayıları revize edilebilir. Sefer sayılarının arttırılmasına paralel olarak, çift katlı gibi kapasitesi yüksek araçların kullanımı da dikkate alınabilir. 2. Ayakta yolcu sayısında sınırlara uyulması sağlanabilir: Tüm araçlarda ayakta yolcu sayısına ait bir sınırlama mevcut olmasına rağmen, yoğunluk sebebiyle hiç uygulanmamaktadır. Elbette yolcular özellikle iş giriş ve çıkış saatlerinde yolculuk yapma zorunlulukları sebebiyle, dolu olsalar da otobüs ve metrobüslere binmekte ısrarcı olabilmektedir. Yine de, ayakta yolcu sayısına sefer sayıları arttırılarak bir sınırlama getirilmelidir. Aksi durumlarda, konfordan uzak bir yolculuğun yanı sıra, zorunlu tahliye hallerinde imkânsızlık ve dolayısıyla ek sorunlar yaşanabilir. 3. Araçların sefer öncesi düzenli dezenfeksiyonu yapılabilir: Yolcu yoğunlukları, özellikle kış aylarında grip, nezle gibi kolay bulaşan hastalıkların salgın halinde yayılmasına sebep olmaktadır. Umuma açık kullanım alanları ve insanların temas ettikleri yüzeylerden bakteri yayılımı yüksektir. Toplum tarafından ortak Sayfa 5 / 10

6 kullanılan araç, gereç ve mekanların bakteri bulaşmasında rezervuar olduğu bariz bir şekilde araştırmacılar tarafından görülmüştür. Toplu taşıma araçlarında, girişlerde ve araç içlerinde tutunulan demirler ile düğmelerde bakteri üremesi baskındır. Kadınlarda daha çok görülen ve idrar yolu enfeksiyonuna sebep olan e.coli bu bakterilere bir örnektir. Bu sebeple toplu taşımada kullanılan her aracın kalite standartlarını sağlayacak ölçüde temiz ve hijyenik olması sağlanmalıdır. 4. Duraklarda sıra uygulaması yapılabilir: Duraklarda yolcular maalesef sıraya girme refleksine ve imkânına uzaktır. Özellikle araç dışı bilet uygulamasının olduğu Metrobüs duraklarında yolcular, gelen araca hücum etmekte, özellikle bayanlar, yaşlılar, engelliler, çocuklu bireyler mağdur olmakta, araçlara binememekte veya binerken eziyet çekmektedirler. Duraklarda yürümenin dahi imkânsız olduğu bir ortamda, yolcuların araca binmek için gösterdikleri çaba, insani değerler açısından kabul edilemez hal almaktadır. Buralarda gelen yolcuların sıraya girmesini sağlayacak düzenler kurulabilir. İsteyen yolcu, tercihini bir sonraki araca kullanarak, sırasını bir sonraki yolcuya verebilir. Her ne kadar uzun kuyruklar anlamına gelebileceği düşünülse de, yolcuların geldikleri zamana uygun ezilmeden araca binmeleri sağlanabilir. Ara duraklara boş araçların daha sık gönderilmesi, bu duraklardaki yoğunluğunda azalmasını sağlayabilecek bir çözüm olacaktır. 5. Kadın ve çocuklar için özel uygulamalar hayata geçirilebilir: Duraklardaki yoğunluk, araca binmede üstünlüğü maalesef güce dayalı kılmakta, bu da en çok kadın ve çocukları mağdur etmektedir. Kadınlar ve çocuklar araçlara binememektedir. Sayfa 6 / 10

7 Ayrıca, dünyada yapılan araştırmalara göre toplu taşıma araçları maalesef taciz olaylarının sıklıkla yaşandığı yerlerdir. Ankara Üniversite sinde bir araştırma görevlisi cinsel taciz ve üniversite öğrencilerinin algı ve tepkileri adında bir tez çalışmasına göre, cinsel taciz türlerinden istenmeden dokunulması birinci sırada iken, Toplu taşıma araçlarında taciz ikinci sırada yer almaktadır. Benzer şekilde; New York yeraltı treniyle seyahat eden her üç kadından ikisi, Brezilya'nın başkenti Rio de Janeiro'da 2288 kadına sorularak yapılan ankette kadınların yüzde 64'ü, Japonya'daki metrolarda yolculuk yapan yaş grubu arasında yapılan ankete göre kadınların yüzde 64'ü, Tokyo Belediyesi ve Japon Metro ve Tren İdaresi tarafından 2004 yılında yapılan ankette 2201 kadın, erkekler tarafından taciz edildiklerini belirtmişlerdir. Bu tarz şikâyetlerin çokça görüldüğü ülkeler nüfusu kalabalık ülkelerdir. Türkiye nüfus sıralamasında dünyada 17. sıradadır. Ülkemizde de bu tarz şikâyetlerin olduğu gerçektir. Taciz şikâyetlerinin olduğu ülkelerden Japonya, Filipinler, Brezilya, Rusya Federasyonu, Hindistan, İtalya, Mısır, Amerika ve Güney Kore gibi ülkelerde kadınlara özel uygulamalar mevcuttur (Adı geçen ülkelerin 7 sinin nüfusu dünya sıralamasında bizden üsttedir). Dünyada, kadınlara özel uygulamaların başında, kadınlara özel araç tahsis edilmesi vardır. İstanbul da toplu taşıma araçlarında, özellikle yoğun saatlerde, belli bir periyod ile kadınlara özel araç uygulaması yapılabilir. Örneğin metrobüslerde, pik saatlerde, her beş araçtan bir tanesi kadınlara ayrılabilir. Talep tam olarak karşılanamıyorsa, dört araçtan bir tanesi olarak düzenlenebilir. Sayfa 7 / 10

8 Araç dışı bilet uygulamasının yapıldığı metro, tramvay gibi araçlarda isteğe bağlı, sadece kadınların kullanabileceği kapı uygulaması da yapılabilir. Unutulmamalıdır ki, kadının sosyal hayat içinde günden güne daha çok yer alması sebebiyle toplu taşıma artık erkekler kadar kadınlar tarafından da kullanılmaktadır. Bu da kadını, toplu taşıma memnuniyetinde önemli bir rol sahibi yapmaktadır. Daha az stresli ve daha çok konforlu bir yolculuk, kadının sosyal hayatta daha verimli olmasını sağlayacaktır. Kadına özgü uygulamalar, özel araçlarını kullanarak yaşanması olası nahoş olaylardan sakınmaya çalışan kadınların toplu taşımaya yönelmesini sağlayacaktır. 6. Otobüslere ve duraklara güvenlik kameraları yerleştirilebilir: Yaşanan yolcu yoğunluğu sebebiyle, taciz dışında hırsızlık sorunlarının da yaşandığı bir gerçektir. Her türlü olumsuzluğun önüne geçmek için otobüs ve duraklarda güvenlik kameraları uygulaması yapılabilir. En azından caydırıcı bir etken olacağı muhakkaktır. Elbette ki bu, yığılma şeklinde beklemelerin yapıldığı değil düzenli duraklarda ve ayakta yolcu sayısı sınırlandırılmış araçlarda mümkündür. Bu uygulama ancak gerek şart olan düzenli durak ve ayakta yolcu sınırlaması ile birlikte uygulamaya geçilebilir. Güvenlik seviyeleri tüm toplu taşıma enstrümanlarında en az metrobüslerdeki kadar sağlanmalıdır. 7. Yaşanan sorunlara karşı şikâyet hatları oluşturulabilir: Toplu taşımada yaşanan her türlü olumsuzluklara karşı anında çözüm oluşturabilecek şikâyet hatlarının oluşturulması sağlanabilir. İETT nin hattı daha da geliştirilerek, şoför sefer saatleri Sayfa 8 / 10

9 gibi şikâyetlerin dışında da kullanılabilmeli, gerektiğinde yolcuları mağdur etmeden en yakın müdahale noktasında başvuruların çözümü sağlanabilmelidir. Kişiler tepkilerini bireysel olarak verdiğinde, bu bazen saygısızlık veya şiddet içerikli olabildiği gibi, bazen yetersiz bazen de yersiz olabilmektedir. Gerek şikâyet konusunun halledilmesi için, gerekse yersiz tepkilerle durumun rencide edici hal almaması için, olayların kişi ve ortamın havasından kurtarılması şikâyet hatlarının hızlı ve güvenilir çalışmasıyla mümkün olabilir. Kaldı ki, İETT ye ait hattı, yeteri kadar bilinirliğe sahip değildir. Bu bilinirliğin arttırılması gerekmektedir hattı veya Beyaz Masa uygulaması İstanbullular tarafından ciddi anlamda kullanılırsa, bir hak arayış yolu olarak kullanılabilen bu yollar sayesinde, varlığı reddedilemeyecek sorunların çözüm beklediği, yetkililer tarafından daha net görülebilir ve kamu talepleri daha doğru karşılanabilir. Tüm şikâyet sistemleri, belli periyotlarla istatistiki bilgilerini verebilmeli, bunlar kamuoyuna sorunun giderilmesine ait raporlarla birlikte sunulabilmelidir. Böylelikle vatandaşın toplu taşıma hizmetini sunanlara ve dolayısıyla şehre karşı güvenleri de artacaktır. 8. Ulaşım kültürünü geliştirmek için kampanya yapılabilir: Belediye başkanları seçimle geldikleri için, her ne kadar doğru olmasa da belediyeler de, belediye başkanının partisiyle özleştirilmekte, hizmetlere siyasi gözle bakılmasına veya baktırılmasına neden olmaktadır. Bu sebeple kamu hizmetlerinin değerlendirilmesinde siyasi veya ideolojik yaklaşımlar, hizmetlerin düzeltilmesi veya geliştirilmesinin önüne geçebilmektedir. Oysaki kamu hizmetleri siyasiler tarafından uygulanmaya koyulmuş olsa da, olaylara siyaset üstü bir gözle bakılmalı, vatandaşlarımızın Sayfa 9 / 10

10 hak ettiği hizmet kalitesinin yükselmesi için çaba sarf edilmelidir. Bu elbette ki bir kültürdür. Toplu taşıma da bir kültürdür ve bu konuda doğru bir kültüre hem hizmet verenin hem de alanın sahip olması gerekir. Bu kültürün oluşturulması ve tüm bu ve buna benzer sorunların çözülmesi için konunun birçok platformda tartışılması ve çözüm önerilerinin sunulması bir zorunluluktur. Toplu taşıma, daha çok sosyo ekonomik statüsü orta ve daha alt tabakalarca kullanılmaktadır. Bu iki önemli hedefi ortaya koymaktadır: 1. Daha üst tabakanın toplu taşıma kullanmasını sağlayacak konforlara erişilmediği, dolayısıyla bunun sağlanması, 2. Toplu taşıma kullananlara yönelik bir eğitimin sağlanması. Gerek sosyologların, gerek hukukçuların, gerek medya mensuplarının ve gerekse de sivil toplum kuruluşlarının aktif çalışması, toplumu bu konuda bilinçlendirmesi gerekmektedir. Ulaştırma Bakanlığı, Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı, Belediyeler nazarında kampanyalar oluşturularak, genelde şehir kültürü özel de ise toplu taşıma kültürü oluşturulabilir. Sayfa 10 / 10