I. DEMİR-ÇELİK SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ/ 14. "Globalleşme sürecinde Türk demir-çelik sektörü " Dr. Veysel YAYAN

Transkript

1 I. DEMİRÇELİK SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ/ 14 tmmob makina mühendisleri odası tmmob metalürji mühendisleri odası ve Beklentiler "Globalleşme sürecinde Türk demirçelik sektörü " Dr. Veysel YAYAN DemirÇelik Üreticileri Derneği Genel Sekreteri

2 GLOBALLEŞME SÜRECİNDE TÜRK DEMİRÇELİK SEKTÖRÜ Dr. Veysel YAYAN I. GENEL DEĞERLENDİRME Türk demir çelik sektörü 2000 yılında, 14.3 milyon yıllık üretimi ve 7 milyon civarındaki toplam ihracatı ile, gelişmekte olan ülkeler arasında, öncü role sahip bulunmaktadır. Türkiye'de her birinin yıllık kapasitesi ile arasında değişen üç adet entegre tesis ve kapasiteleri ile arasında değişen 15 adet elektrik ark ocaklı tesis bulunmaktadır milyon luk ülke ham çelik kapasitesinin, %31'üne tekabül eden 6.2 milyon u entegre tesislere, % 69'una tekabül eden 13.6 milyon u ise 15 adet elektrik ark ocaklı tesislere aittir. (Grafik 1) (Tablo 1) Ülke ham çelik üretim kapasitesinin, 3 milyon luk bölümü yassı ürünlere, 16,3 milyon u uzun ürünlere ve geriye kalan u da vasıflı çelik üretimine yöneliktir. Sektörün, yassı, uzun ve vasıflı çelik de dahil olmak üzere, 2001 yılının ilk 6 aylık döneminde toplam ham çelik üretimi, 7,5 milyon dur. Bu rakam G.S.M.H'nin % 8,3, G.S.Y.H.'nin ise % 6,1 oranında küçüldüğü bir dönemde, % 6,6 oranında üretim artışını işaret etmektedir. (Tablo 1) 2000 yılı toplam ham çelik kapasitesinin % 83'ünü uzun ürün, % 15'ini yassı ürün ve % 2'sini vasıflı çelik oluşturmaktadır. (Tablo 1) (Grafik 2) 2001 yılı 6 aylık dönemde üretim yöntemi açısından, toplam üretimin % 36'sı entegre tesisler ve % 64'ü ise ark ocaklı tesisler tarafından gerçekleştirilmiştir. (Grafik 3) Çelik ürünlerinin toplam ülke ihracatındaki payı, 1981 yılında % 1.9 iken, 2000 yılında % 8.07'ye çıkmış ve Türkiye çelik ithalatçısı ülke konumundan çelik ihracatçısı ülke konumuna yükselmiştir. Aynı zamanda, Türkiye'nin 1980 yılında % 0.6 olan Dünya çelik üretimi içindeki payı, 2001 yılının 7 aylık döneminde %1.8'e ulaşmıştır. Ne var ki, 1999 yılında meydana gelen deprem ve Gayri Safı Milli Hasılada görülen % 6 oranındaki küçülmeden dolayı, kişi başına düşen tüketim, 200 kg. civarında kalmıştır. Buna karşılık, gelişmiş ülkelerde tüketim kg. civarındadır. Türkiye'deki, uzun ürün üretim fazlasının ihraç edilmesi gereğinden kaynaklanan baskının ortadan kaldırılması için, üretim tüketim dengesinin kurulmasını teminen, uzun ürün kapasitesinin kısmen yassı ürüne dönüştürülmesi ve kişi başına tüketim oranlarının arttırılması, gerekli görülmektedir. Türkiye, esas itibariyle uzun ürün ve kütük ihracatı yapmakta ve en önemli pazarlarını AB ülkeleri ve Orta Doğu oluşturmaktadır yılında çelik ürünleri 130'dan fazla ülkeye ihraç edilmiştir. Türk demir çelik endüstrisi, hem kalite hem de kapasite açısından, son 15 yılda büyük gelişme göstermiş ve Dünyada gelişen demir çelik endüstrilerinden biri olmuştur. Halen, Dünyadaki 63 çelik üreten ülke arasında, 15. sırada, Avrupa'da ise 5. sırada yer almıştır yılının 4 aylık döneminde yapılan yaklaşık 2,8 milyon luk toplam demir çelik ihracatında, AB ülkelerinin payı %35, Orta Doğu'nun % 21 ve Uzak Doğu'nun ise % 15 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2). IISI istatistiklerine göre, 1999 yılında Dünya nervürlü demir ihracatının % 38'i, Türkiye tarafından gerçekleştirilmiştir yılı istatistikleri göz önünde bulundurulduğunda, Türk demir çelik sektörünün Dünyadaki diğer çelik üreten gelişmiş ülkelerden farklı bir yapıya sahip olduğu açıkça görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde, toplam üretimin % 60'ı yassı ürünlere, % 4O'ı ise uzun ürünlere yöneliktir. Fiili üretim itibariyle, 2001 yılının 6 aylık döneminde bu oranlar Türkiye'de % 78 uzun ürün, % 20 yassı ürün şeklindedir (Grafik 4). Bu durum, Türk demir çelik sektörünün bazı yapısal problemler yaşadığını göstermektedir. Bu dengesiz yapılaşmadan dolayı, Türkiye'de iç Pazar talebine ek olarak, 5 milyon civarında uzun ürün fazlalığı ve 4 milyon civarında yassı ürün açığı ortaya çıkmıştır (Tablo 3). II. TÜRK DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜNÜN REKABET GÜCÜ Son üç yıldır yaşanmakta olan ekonomik kriz ve 1999 yılında yaşanan deprem, Türk demir çelik sektörünün rekabet gücünü ve adaptasyon yeteneğini ortaya koyan mihenk taşlan olmuştur. Türk demir çelik sektörü bu dönemde, iç talepteki olağanüstü daralmaya rağmen, işgücü azaltma yöntemine başvurmadan üretimine devam etmeyi ve ihraçtım arttırmayı başarabilen birkaç sektör arasında yer almıştır yılında, Doların EURO karşısında aşırı değer kazanması ve ekonomik program çerçevesinde yurtiçinde uygulanmakta olan sabit kur sistemi yüzünden, bir önceki yıla göre ihracatı gerileyen ve ithalâtı artan demirçelik sektöründe, 133

3 % 120'lerden % 80'ler seviyesine inmiş olan ihracatın ithalatı karşılama oranı; 2001 yılı şubat devalüasyonu sonrasında ithalatın kısılması ve ihracatın % 25 civarında artması ile, yeniden % 130'lar seviyesine çıkmış bulunmaktadır. Bugün Türkiye, ihracatının yaklaşık 50'sini son derece keskin rekabet şartlan altında, ABD, Kanada ve AB ülkeleri gibi, demirçelik konusunda ciddi birikime sahip olan ülkelere gerçekleştirmektedir. III AVRUPA BİRLİĞİNE ÜYELİK SÜRECİNDE TÜRK DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ 2001 yılının ilk 7 ayında 8.7 milyon ham çelik üreten ve ihracatı ile, Türkiye'nin 2. en büyük ihracatçı sektörü olan Türk DemirÇelik Sektörü'nün, Avrupa Birliği (AB) ile gümrük birliğine girişi, 25 Temmuz 1996 tarihinde imzalanan Anlaşma ile olmuştur. Bu tarihte, AB'nin kuruluşuna temel teşkil eden, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) ile, taraflar arasında kademeli bir şekilde gümrük birliğine geçişi öngören, Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. Türkiye ve Topluluğun, Anlaşma'nın yürürlüğe girdiği, 1 Ağustos 1996 tarihinden itibaren, demirçelik ürünleri ticaretindeki mevcut miktar kısıtlamalarını ve eş etkili tedbirleri tamamen kaldıracakları ve herhangi bir yeni miktar kısıtlaması ya da eş etkili tedbir getirmeyecekleri hükmünü de amir bulunan sözkonusu anlaşmanın yürürlüğe girmesi, Türk DemirÇelik Sektörü ile, AB ülkeleri arasındaki ticaretin gelişmesi açısından, bir dönüm noktası teşkil etmiştir. Gerçekten de, 1996 yılına kadar ithalat ağırlıklı olarak gelişen Türk demirçelik sektörü ile AB arasındaki ticari ilişki, Anlaşma'nın yürürlüğe girmesini müteakip, ihracatla dengelenen bir yapı kazanmaya başlamıştır. Öyle ki, 1996 yılında olan AB ülkelerine yönelik toplam demirçelik ürünleri ihracatımız, 1997 yılında bin, 1998 yılında , 1999 yılında , 2000 yılında , 2001 yılının ilk 4 ayında ise olarak gerçekleşmiştir (Tablo2). Böylelikle 1996 yılında toplam demirçelik ürünleri ihracatımız içindeki payı, miktar yönünden % 7.4, değer yönünden, % 8.7 olan AB ülkelerine yönelik demirçelik ürünleri ihracatımız, yıllar itibariyle sistematik bir şekilde artış göstermiş ve 2000 yılında, miktar yönünden % 31, değer yönünden % 34 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 2) yılının ilk 4 ayında ise, AB ülkelerine yönelik ihracatımızın toplam demirçelik ürünleri ihracatımız içerisindeki payı, EURO'nun Dolar karşısında aşırı ölçüde değer kaybetmesine rağmen, miktar yönünden % 35'e ve değer yönünden % 36'ya ulaşmıştır. Başka bir ifade ile, Anlaşma'nın imzalandığı 1996 yılında 438 bin olan AB ülkelerine yönelik ihracatımızda, son 5 yıl içerisinde 5 misli artış gözlenmiştir yılında Türkiye'nin demirçelik ürünleri ihracatında, sırasıyla; Uzakdoğu, Ortadoğu ve Kuzey Afrika'dan sonra 4. sırada yer alan AB ülkeleri, 2001 yılının ilk 4 ayında, kendisinden sonra gelen, 2. sıradaki Ortadoğu bölgesine kıyasla, yaklaşık % 68 daha fazla ihracat yapılan 1. bölge olma konumunu kazanmış bulunmaktadır (Tablo2). İhracattaki bu artışta; AB ülkelerinin, Anlaşma'yı müteakip, gümrük vergilerini kaldırmış olmalarının, Gümrük vergilerinin kalkmasının pazarı cazip hale getirmesi üzerine, Türk üreticilerinin, ihracat yapabilmek maksadıyla her ülke için alınması gerekli olan sertifıkasyon işlemlerini süratle tamamlamalarının, Avrupa'da Türk ürünlerinin ve Türk üreticilerinin tanınmasının, Özellikle Uzakdoğu'daki pazar daralmasının, sektörü yeni pazarlar arayışı içine itmesinin, 1980'li yıllarda gerçekleştirilen ark ocaklı tesis yatırımlarının sahip olduğu en son teknolojilerin, ucuz ve kaliteli iş gücü faktörü ile birlikte, sektörü, AB ülkelerindeki demir çelik sektörüne kıyasla, karşılaştırmalı üstünlükler açısından, avantajlı duruma getirmesinin, önemli rol oynadığı değerlendirilmektedir. Buna karşılık AB ülkelerinden yapılan ithalat, 1996 yılından bu yana toplam ithalatımızda gözlenen büyük artışlara rağmen, önemli ölçüde gerilemiştir yılında ve dolar olan AB ülkelerinden demir çelik ürünleri ithalatımız, 2000 yılında, ve dolar olmak üzere, miktar yönünden % 16,6, değer yönünden ise % 31,4 olarak gerçekleşmiştir. Başka bir ifade ile, ilk defa, AB ülkelerine yönelik demirçelik ürünleri ihracatımız, hem miktar ve hem de değer yönünden, bu ülkelerden yaptığımız ithalatı geride bırakmaya başlamıştır (Tablo 8). AB ülkelerine yönelik demirçelik ürünleri ihracatımızda ortaya çıkan artış, aslında beklenen bir sonuç iken, AB ülkelerindeki muhataplarımızın 134

4 şiddetli itirazları ile karşılaşmış ve Avrupa Demir Çelik Üreticileri Federasyonu (EUROFER) tarafından, 22 Mayıs 1999 tarihinde, Türkiye'den yapılan filmaşin ithalatı aleyhine, anti damping soruşturması açılmıştır. Benzer şekilde 12 Ocak tarihinde, yine EUROFER tarafından nervürlü demir için de, koruma tedbiri alınması için müracaatta bulunulmuştur. gözönünde bulundurularak, üretim tüketim dengesizliğini süratle giderecek, ithalat gereğini asgariye indirecek, sektörün net ihracatçı yapısını kuvvetlendirecek tedbirlerin alınması hayati önem taşımaktadır. Ancak daha sonra Türkiye AKÇT Temas Grubu'nun 27 Ocak 2000 tarihinde Ankara'da yapılan toplantısında, Türk tarafının iradi olarak ihracatını kısıtlayacağını beyan etmesi üzerine, EUROFER tarafından koruma tedbiri talebi geri çekilmiştir yılında da filmaşin ve yassı ürünler için, korumacı eğilimlerden kaynaklanan tedbir arayışlarının devam ettiği, başka bir ifade ile, gelişmiş ülkelerin ihracatları için liberal, ithalat için ise korumacı olmak üzere, iki yüzlü bir ekonomik politikayı sürdürmeye devam ettikleri gözlenmektedir. Tüm bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, Türk DemirÇelik Sektörü kalifiye işgücü ve teknolojik donanımı ile, AB üyeliğine en fazla hazır durumda olan sektörler arasında yer almakta ve AB demirçelik komisyonu ile, AB'nin korumacı yaklaşımlarından rahatsızlık duymaktadır. SONUÇ Teknolojideki gelişmelerin uluslar arası ekonomik ve siyasi ilişkileri içice bir duruma getirdiği, Arjantin'deki gelişmelerin, Türk ekonomisini yakından etkilemeye başladığı, globalleşmenin tesirlerinin, her geçen gün biraz daha fazla hissedildiği bir süreç içerisinde bulunuyoruz. Türk demirçelik sektörü, bu sürece en hazırlıklı yakalanan, en zor şartlar altında dahi ihracatını arttırmaya devam eden, Türkiye'nin ödemeler dengesi açığının kapatılmasına ciddi katkılarda bulunan bir sektör konumundadır. Sektörün 1980'li yıllarda gerçekleştirdiği, ve sistemli bir şekilde modernize ettiği, en son teknolojilere sahip yeni yatırımlar sayesinde Türkiye, demirçelik üretimi konusunda ciddi bir birikime sahip olan AB ülkelerine en fazla ihracat yapan ülke konumuna gelmiş bulunmaktadır. Ancak Dünya çelik üretimindeki kapasite fazlası, başta ABD, Kanada, AB ülkeleri gibi gelişmiş batı ülkeleri olmak üzere, tüm ülkeleri, korumacı tedbirler almaya yöneltmektedir. Son olarak ABD Hükümeti'nin koruma tedbiri alınmasını teminen, uluslar arası ticaret komisyonuna yaptığı başvuru ve açmış olduğu antidamping soruşturmaları, bir taraftan çelik üreticisi ülkelerde reaksiyon yaratırken, diğer taraftan da benzeri enstrümanların kullanılması eğilimlerinin yaygınlaşmasına yol açmış bulunmaktadır. Bu açıdan uzun dönemde ihracat esnasında karşılaşılacak sıkıntıların artacağı hususu da 135

5 TABLO 1: Ham Çelik Kapasitesi ve Üretimi (00 TON) Üreticiler Kapasite Üretim ay Kardemir (Uzun ürün) İsdemir (Uzun ürün) Erdemir (Yassı ürün) Entegre Tesisler EAO, (Uzun Ürün) EAF, (Vasıflı çelik) EAO'lı Tesisler Genel Toplam

6 TABLO : 2 Türkiye'nin Bölgelere Göre Toplam DemirÇelik Ürün İhracatı (4ay) 00$ 00$ 00$ 00$ 00$ 00$ ABD AB BDT Uz.Doğu& G. Asya O.Doğu &Körf.Böl Kuzey Afrika Diğerleri Genel Toplam

7 TABLO 3: 2000 Yılı Nihai Ürün Üretimi, Tüketimi, Dış Ticareti ve 2001 Yılı Dış Ticareti (00 TON) Üretim Tüketim hracat' thalat* İhracat*(20014ay) thalat*(20014ay) Uzun Ürünler Yassı Ürünler Vasıflı Çelik Toplam Yarı ürünler dahil. 129

8 TABLO : 4 Türkiye'nin Ürünlere Göre İhracatı Kütük.blum Slab Uzun ürün Yassı ürün Vasıflı çelik TOPLAM $ $ $ $ $ $ ay $

9 TABLO :5 Türkiye'nin Ürünlere Göre İthalatı ay 00$ 00$ 00$ 00$ 00$ 00$ 00$ Kütük.blum Slab Uzun ürün Yassı ürün Vasıflı çelik TOPLAM Hurda

10 TABLO : 6 Türkiye'nin Ürün Bazında İhracat ve İthalatı ( ,OcakNisan) İHRACAT İTHALAT 2000 (4ay) 2001 (4 ay) % deö işim 2000 (4ay) 2001 (4 ay) % değ İşim 00$ 00$ miktar değer 00$ 00$ miktar değer Yarı ürünler ,1 92, ,9 49,6 Yassı ürünler ,4 30, ,6 30,4 Uzun ürünler ,8 3, ,4 2,8 Vasıflı çelik ,0 22, ,4 18,5 TOPLAM ,7 11, ,5 29,5

11 TABLO : ; Ham Çelik Kapasitesi, Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları 00 Tons Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Kapasite Üretim Entegreler <KO (%) B7 83 EAO B B KKO (%) 60 B TOPLAM KKO (%)

12 TABLO : 8 Türkiye'nin Bölgelere Göre Toplam Demir Çelik İthalatı (4ay) 00$ 00$ 00$ 00$ 00$ 00$ ABD AB BDT Uzak Do & G. Asya Ort Doğu & Körf. Ü Kuzey Afrika Diğerleri Genel Toplam

13 2000 Yöntemlere Göre Ham Çelik Kapasitesi Grafik 1 Entegre Tesisler 31% EAO'ları 69%

14 2000Ürün Çeşitlerine Göre Ham Çelik Kapasitesi Yassı Ürün 15% Vasıflı Çelik 2% Grafik 2 Uzun Ürün 83%

15 2001 (6 ay) Yöntemlere Göre Ham Çelik Üretimi Grafik 3 Entegre Tesisler 36% EAO'ları 64%

16 Yassı Ürün 20% 2001 (6 ay) Ürün Çeşitlerine Göre Ham Çelik Üretimi Grafik 4 Vasıflı Çelik 2% Uzun Ürün 78%

17 I. DEMİRÇELİK SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ/ 15 tmmob makina mühendisleri odası tmmob metalürji mühendisleri odası Yönetimi ve İSİG Uy, "Erdemir 1. soğuk haddehane tesislerinde bilgisayar destekli kestirimci bakım sistemi Emrullah ÇAYIR Mustafa ERKAN Aydın KİRAZ Mehmet GÖKGÖZ Engin AKIN Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş.

18 ERDEMİR 1. SOĞUK HADDEHANE TESİSLERİNDE BİLGİSAYAR DESTEKLİ KESTİRİMCİ BAKIM SİSTEMİ Emrullah ÇAYIR Mustafa ERKAN Aydın KİRAZ Mehmet GÖKGÖZ Engin AKIN Özet: Bu çalışmada, ERDEMİR 1. Soğuk Haddehane Tesislerinde yürütülen bilgisayar destekli kestirimci bakım sistemi açıklanmaktadır. 1.Soğuk Haddehane üretim hatlarında kritik makineler üzerinde belirli periyotlarla kestirimci bakım ölçümleri yapılmaktad;r. Tespit edilen makineler üzerinde her bir tur rotası için yaklaşık 00 adet ölçüm alınmaktadır. Kestirimci bakım ölçümleri, Erdemir Bakım birimleri için geliştirilen BYS bilgisayar destekli bakım programından, tespit edilen periyotlarda otomatik olarak üretilen iş emirlerine göre yapılmaktadır. Alınan ölçümlerin bilgisayar ortamında gerekli analiz ve değerlendirmesi yapılarak makinenin durumu hakkında bilgi sahibi olunmaktadır. Yapılan kestirimci bakım çalışmaları sonucunda, ölçüm alınan makine, pompa ve fanlarda beklenmeyen arızalar ve üretim kayıpları önemli ölçüde önlenmiştir. Alınan ölçümler bilgisayar ortamında saklanarak makinenin tarihçesi hakkında bilgi sahibi olunmaktadır. Anahtar sözcükler: Bilgisayar Destekli Kestirimci Bakım, Erdemir Bakım Yönetim Sistemi (BYS), Verimlilik. 1.GİRİŞ Bir makine arıza yaptıktan sonra bakım ve onarımını yapmak hem zor, hem de pahalı bir iştir. Beklenmeyen arızalarda bakım ve onarım süresi uzar, yedek parça temininde güçlük meydana gelir, duruşun uzun olması nedeni ile üretim kayıpları ve maliyetler artar. Bakım maliyetleri, üretim maliyetleri içerisinde önemli yer tutar. Bir makineden maksimum verim almak ve bakımdan kaynaklanacak üretim kayıplarını minimuma indirmek amacı ile uygulanan bakım anlayışı sırası ile şu aşamalardan geçmiştir. 1) Arıza bakımı (Breakdovvn maintenance) 2) KoruyucuPlanlı Bakım (Preventive Maintenance) 3) KestirimciBakım (Predictive Maintenance) 4) Proaktif Bakım (Proactive Maintenance) Arıza bakımı: Bir makinenin arıza yapıncaya kadar çalışmasına devam etmesi ve arıza yaptıktan sonra bakıma alınmasıdır. Bu bakım anlayışı ilk bakışta uygun gibi görülse de, makinelerde meydana gelen beklenmeyen ve ani arızalar büyük üretim kayıplarına ve bakım masraflarına sebep olur. Bu nedenle bu tür bakım anlayışı işletmelerden hemen hemen kalkmıştır. KoruyucuPlanlı bakım: Bu bakım anlayışında, üretim hatlarının belirli periyotlarla planlı olarak durdurularak bakım yapılmasına ve bazı parçaların yedeği ile değiştirilmesine olanak sağlar. Kestirimci bakım: Kestirimci bakım sistemi makinenin durumunu periyodik veya sürekli ölçüm yaparak tespit etmeyi ve bu ölçüm ve kontrol sonucuna göre üretimi etkiyecek arızanın olabileceği zamanı önceden kestirerek. buna göre uygun zamanda makineyi bakıma almayı hedefler. Bu bakım sisteminde, alınan ölçümler ile trend analizi ve spektrum analizi yapılarak, makinenin arıza kaynağı ve tarihçesi hakkında bilgi sahibi olunur. Makinelerin maksimum verimde kullanılmasını ve beklenmeyen arıza duruşlarının önlenmesi amaçlanır. Proaktif bakım: Makine arıza yapmadan önce arızaya sebep olabilecek arıza kaynakları araştırılır. Yapılan kestirimci bakım bilgilerinden yola çıkılarak yerinde analiz ve gerekli dizayn değişikliklerinin yapılmasını ve arızaların kaynağında çözülmesini hedefler. Böylece makinelerdeki problemlerin gecikmeden temelden çözülmesi hedeflenir. 2. ERDEMİR BAKIM YÖNETİM SİSTEMİ (BYS) Erdemir genelinde kullanılmak üzere, Bilgisayar Destekli Bakım Yönetim sistemi programı geliştirilmiştir. Erdemir Bakım Yönetim Sistemi (BYS) programı çok kullanıcılı olarak tüm bakım birimleri tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu aşamada BYS programı aynı anda 120 kullanıcı tarafından kullanılmaktadır. BYS' nin temel amacı bakım maliyetlerini azaltmaktır. Bu doğrultuda BYS'den beklenen yararlar şu şekilde sıralanabilir. 151

19 Erdemirdeki tüm tesis, ekipman, makine vs. yer bazında kodlanmak ve bilgilerin girilmesi suretiyle kontrol ve takibini sağlamak. Bakımda kayıt, arşiv ve belge düzeni getirilmiştir. Sistem; yaptığını yaz, yazdığını yap ilkesine uygun olarak tasarlanmıştır. Herhangi bir yer veya nokta bazında yapılan işlerin detayı, maliyet kontrolü ve denetimi sağlanabilmektedir. Yapılan işlere ait bilgilerin girilmesi ile, zengin bir bilgi birikimi oluşmakta ve bu bilgilere ulaşarak kolay hale getirilmektedir. Tüm bakım birimlerinde standartların oluşturulması ve kullanımı sağlanmaktadır. Bakım faaliyetlerinin ilk defada, doğru ve hatasız yapılması hedeflenmektedir. Bakım personeli veriminin artırılması amaçlanmıştır. Tesis ve makinelerin faydalı ömrünün uzatılması ve tesislerin kullanılabilirliğinin artması sağlanacaktır. Beklenmeyen arızalar sıfıra yaklaşacaktır. Yedek parça ve stok maliyetleri azalacaktır. Erdemir, yukarıda belirtilen hedeflere ulaşabilmek için, bakım yönetim sistemi kapsamında, kestirimci ve proaktif bakım felsefesini temel almaktadır. Bundan amaç, ekipmanlarda ve sistemlerde beklenmeyen ve ani oluşan arızaları en az seviyeye indirerek, hatların ve sistemlerin kaliteyi etkilemeksizin verimli bir şekilde sürekli çalışmasını sağlamaktır. 3. KESTİRİMCİ BAKIM YAKLAŞIMI Kestirimci bakım; makine ve ekipmanlardaki aşınma, yorulma ve arızaların sorun yaratacak hale gelmeden önce tespiti, analizi ve düzeltilmesi amacıyla seçilen parametrelerin ölçülmesi ve önceden belirtilen sınır değerler ve trendler kullanılarak mukayese edilmesidir. Kullanılan yaklaşım, makine ve ekipmanların güncel ve gelecekteki durumlarının kestirilmesi, geçmişlerinin izlenmesini sağlar. Kestirimci bakım sisteminde seçilecek makineye ait aşağıda verilen bilgilerin dikkate alınması gerekmektedir. Makinenin üretim açısından kritikliği Makinenin çalışma prensibi Makinenin tipi Sürekli veya aralıklı çalışma durumu Hızı Tahrik tipi Transmisyon tipi Yataklama biçimi ve yatağın özellikleri Muhtemel arıza ve problemler Arıza veya problemin oluşum sıklığı Makinenin çalışma ve çevre şartları Proje bilgileri Makinenin yükü Makinenin özellikleri Bu noktalar göz önüne alınarak, kestirimci bakım işlemi, 1.Soğuk haddehane tesislerinde, Periyodik veri toplama Kritik makineler için sürekli izleme (Monitoring) şeklinde yapılmaktadır. Erdemir BYS kapsamında uygulanan kestirimci bakım sitemi genel akış diyagramı Şekil 1 'de verilmiştir. Veri toplama cihazı BİLGİSAYAR Periyodik kontrol listesi SistemMakineler İş talep formu Trend ve spektrum analizi Şekil 1. Erdemir Bilgisayar Destekli Kestirimci Bakım Sistemi Genel Akış Şeması Kestirimci bakım işlemi şu aşamalardan oluşmaktadır. Ölçüm yapılacak makinelerin ve ölçüm kriterlerin belirlenmesi, Makinelerden ölçümlerin alınması, Ölçümlerin analizi ve varsa problemin tespiti Tespit edilen problemin düzeltilmesi. 4. GENEL ARIZA BELİRTİLERİ Döner makinelerde meydana gelen arızalar ve arıza belirtileri şunlardır. Eksenkaplin ayarsızlığı Balans bozukluğu Mekanik gevşeklik Eğik şaft Yatakrulman hasarı Dişli hasarı, diş boşluğu (dişlilerde) Kayışkasnak problemleri Hidrolik ve aerodinamik problemler, kavitasyon Rezonans (Çalışma frekansı = Doğal frekans) Aşırı sürtünme ve aşınma Aşırı sıcaklık Yetersiz yağlanma, kirli yağ Malzemenin yorulması Elektriksel problemler Yukarıda belirtilen problemler arıza durumu ortaya çıkıncaya kadar, belirli şekillerde kendini belli eder. Bu belirtiler genel olarak şunlardır. 152

20 Titreşim artışı Sıcaklık artışı Gürültü artışı Aşırı akım vs. Kestirimci bakım anlayışı, bu kriterlerin ölçümü ve değerlendirilmesi esasına dayanır. Kestirimci bakım ölçümleri ile ilgili uzmanlık gerektiren ölçümlerden birisi de titreşim ölçümü ve ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesidir. Makineler belli bir hasara maruz kaldıklarında en iyi uyarı sinyalini titreşim verir. Döner makinelerde her mekanik problemin kendine has vibrasyon karakteristiği vardır. Bu nedenle, titreşimin büyüklüğü ve karakteristiği incelenerek problemin büyüklüğü ve kaynağı hakkında fikir sahibi olunur. 5. KESTİRİMCİ BAKIM UYGULAMASI 5.1 Kestirimci Bakım Cihazları Ve Bilgisayar Programları 1. Soğuk haddehane bakım birimleri için, Erdemir BYS kapsamında, kestirimci bakım yazılım programı ve aşağıda belirtilen cihazlar temin edilmiştir. Kestimci bakım cihazları: Veri toplama cihazı Titreşim ölçme ve analiz kiti İnfrared sıcaklık ölçer Gürültü ölçer Devir ölçer Yağ analiz cihazı. Kestirimci bakım ölçümleri yukarıda belirtilen cihazlar yardımı ile yapılmaktadır. 1.Soğuk haddehane bakım birimlerinde kestirimci bakım sistemini yaygınlaştırmak ve etkili olarak kullanımını sağlamak amacı ile, 1.Soğuk Haddehane Müdürlüğü 2000 yılı bakım hedeflerinden birisi "Sistemlerimizdeki fanların, periyodik vibrasyon analizi yapılarak izlenmesine geçmiş olmak" olarak belirlenmiştir. Bu doğrultuda ünitemizdeki tüm fanların kestirimci bakım ölçümleri yapılmaktadır. Kestirimci bakım ölçümleri için 2 adet bilgisayar programı kullanılmaktadır. Bu programlar şunlardır. Erdemir bilgisayar destekli bakım programı (BYS) Kestirimci bakım programı (Prism4). BYS'den bir tur rotasında ölçüm yapılacak makineler için, tanımlanan şekilde otomatik iş emri açılmaktadır. Açılan bu iş emirlerine göre, ölçümler yapılmakta, ölçümler ile ilgili işgücü, maliyet bilgileri ve açıklama notlan yazıldıktan sonra iş emri kapatılmaktadır. Kapatılan iş emri, periyodu dolunca tekrar otomatik olarak açılmaktadır. Kestirimci bakım programı olarak, SKF firmasınca geliştirilen Prism4 programı kullanılmaktadır. Ölçüm yapılacak makineler, ölçüm parametreleri, bu parametrelere ait alt ve üst alarm değerleri, devir sayısı, arıza frekansları vs. Prism4 programında tanımlanmıştır. Tanımlanan makine ve kriterler, Prism4 programı yardımı ile bilgisayardan veri toplama cihazına veri transfer edilmekte ve sahadan alınan ölçümler veri toplama cihazından tekrar bilgisayara yüklenmektedir. Prism4 programından ölçüm sonuç listeleri alınır ve gerekli değerlendirmeler ve spektrum analizleri bu program üzerinden yapılır. BİLGİSAYAR Erdemir Bakım Yönetim Sistemi Programı (BYS) i k İş emri r Kestirimci Bakım Programı (PRİSM4) f Veri transferi VERİ TOPLAMA CİHAZI r Ölçüm MAKİNELERSAHA Şekil 2. Kestirimci Bakım Ölçümleri Akış Şeması 5.2. Kestirimci Bakım Ölçüm Parametrelerinin Tanımlanması Kestirimci bakım ölçümü yapılacak makineler için aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınmaktadır. Ne ölçmeli? Nereden ölçmeli? Hangi yönden ölçmeli? Hangi makineleri ölçmeli? Hangi sıklıkla ölçmeli? Hangi seviyedeki ölçüm değerleri yüksek? Makinelere ait boyut, devir sayısı, rulman, dişli sayısı, kanat sayısı, kayış uzunluğu vs. proje bilgileri var mı? Hangi makineler aynı tur rotasına alınmalı? Hangi makineler çok kritik? vs. i i k k 153

21 Yukarıda belirtilen kriterler ışığında kestirimci bakım ölçümleri için, kestirimci bakım programına aşağıda belirtilen bilgiler girilmektedir. Kestirimci bakım programında analizi yapılacak noktalar tanımlanmaktadır. Her makine ve ölçüm noktası için; titreşim değerleri, sıcaklık, gürültü, devir sayısı vs. ölçüm parametreleri ve ölçüm birimleri tespit edilmektedir. Ölçülecek parametrelerin cinsine göre kestirimci bakım programında gerekli tanımlamalar yapılır. Makinenin tipi, büyüklüğü, çalışma şartları,devir sayısı ve kritikliği dikkate alınarak her bir ölçüm parametresi için alt ve üst alarm değerleri girilir. Kestirimci bakım ölçümlerinde en önemli ölçüm parametresinden birisi de titreşim ölçümüdür. Titreşim ölçümleri için aşağıda belirtilen ölçüm tanımlamaları yapılmaktadır. Titreşim hızı veya deplasmanı Titreşim ivmesi Titreşim ivme zarfı (acceleration enveloping) Titreşim ölçümleri sonucunda analiz yapılabilmesi ve arızanın kaynağının tespit edilebilmesi için, kestirimci bakım programının set değerleri tablosuna, yukarıda belirtilen ölçüm tanımı ve alt ve üst alarm değerlerinin yanı sıra aşağıdaki tanımların da yapılması gerekmektedir. Makinenin devir sayısı ve devrin harmonikleri: Makinenin devir sayısının bilinmesi çok önemlidir. Çoğu mekanik problemler kendini devrin katlarında titreşim piki yaparak gösterir. Titreşim ölçümleri, yatay, dikey veya eksenel olarak alınabilir. Detay analiz için mümkün olduğunca bu üç yönde titreşim ölçümünün alınması gerekmektedir Ölçümlerin Alınması Bölüm 4.2'de belirtildiği şekilde ölçüm yapılacak makineler ve ölçüm kriterleri Prism4 programında tanımlandıktan sonra, aynı tur rotasında ölçüm yapılacak makineler için bir tur rotası oluşturulur. Oluşturulan tur rotasına istenen makineler dahil edilir. Tur rotası oluşturulurken, makinelerin aynı cins olması, birbirine olan mesafesi vs. hususlar dikkate alınmaktadır. Ölçüm yapılacak makineler için BYS'de iş emri çıktıktan sonra, Prism4 programındaki tur rotası bilgileri, bilgisayardan veri toplama cihazına yüklenir. Enspektör, veri toplama cihazı ve ölçüm sensörlerini (titreşim sensörü, sıcaklık ölçer vs.) kullanarak makinelerden gerekli ölçümleri alır. Şayet ölçüm değerleri alarm limitleri üzerinde çıkarsa, alınan ölçümler tekrarlanarak, sağlıklı ölçüm alınması sağlanır. Veri toplama cihazı ile toplanan ölçüm bilgileri, enspektör tarafından veri toplama cihazından bilgisayara yüklenir. Enspektör sahadan ölçüm alırken teknik emniyet kurallarına uymak zorundadır. Ayrıca ölçümlere enspektörle birlikte bir kişi daha iştirak etmektedir. Şekil 3.'te Kestirimci bakım ölçümlerinin alınışı görülmektedir. Spektral band aralıkları: Spektral band aralıkları analiz edilerek hangi spektral band aralıklarında titreşim değerlerinin yüksek olduğu tespit edilerek arızanın kaynağı hakkında fikir sahibi olunur. Yatağın rulman numarası: Yatağın rulman numarasına bağlı rulman hasar frekansları tespit edilir. Böylece analiz esnasında problemin gelişiminin yatağın rulmanından kaynaklanıpkaynaklanmadığı tespit edilebilmektedir. Pompa ve fanlarda kanat geçiş frekansı: Kanat frekansını tanımlanması ile hidrolik veya aerodinamik güçlerden kaynaklanan problemler tespit edilebilmektedir. Kayışkasnak tahrikli makinelerde kayış frekansı: Kayış frekansının bilinmesi ile, analiz esnasında kayışlarda aşınma, gevşeklik, kayış kasnak kaçıklığı ve kayış rezonansı tespit edilebilir. > Dişli kutularında hasarı tespit etmek için, diş çalışma frekansı: Analiz esnasında dişli aşınması, aşırı diş boşluğu, diş kırılması vs. problemleri diş çalışma frekansı yardımı ile tespit edilebilmektedir. Şekil 3. Kestirimci Bakım Titreşim Ölçümleri Alınırken 5.4. KESTİRİMCİ BAKIM ÖLÇÜMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ANALİZİ Ölçümler alınıp veri toplama cihazından bilgisayara yüklendikten sonra ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi kestirimci bakım mühendisi tarafından yapılmaktadır. 154

22 Ölçümlerin değerlendirilmesinde şu hususlar dikkate alınmaktadır. Alınan her bir ölçümün tanımlanan alarm limitleri içerisinde kalıpkalmadığı, Daha önce alınan ölçümlerle mukayese edilmesi ve trend analizi, Titreşim ölçümleri için spektrum analizi ve varsa problemin kaynağı araştırılır. Şekil 6. Teneke FumeEgzost Fanında Tespit Edilen Balans Problemi.(Yapılan Balans Sonucu Bu Problem Giderilmiştir) Şayet bir makinede problem sık ortaya çıkıyorsa, bu durumda sistemde dizayn değişikliğine ihtiyaç vardır. Problemin oluşum kaynağı dikkate alınarak, gerekli dizayn değişikliği yapılmak suretiyle problemin giderilmesi sağlanmaktadır. 6. SONUÇ Şekil 4. Kestirimci Bakım Ölçümleri İle İlgili Olarak Bilgisayar Analizi Yapılırken Ölçümlerin değerlendirilmesi ve yapılan analiz sonucu, varsa problem ve problemin kaynağı tespit edilmektedir. Gerekli bakım planlaması ve hazırlıkları yapıldıktan sonra, planlı duruşlarda sistemin bakımı yapılarak problem giderilmektedir. Kestirimci bakım ölçümlerine ait trend analizi ve spektrum analizi ile ilgili örnek grafikler Şekil 5 ve 6'da verilmiştir. 1.Soğuk haddehane tesislerinde kestirimci bakım kapsamına alınan makinelerde beklenmeyen ve ani duruşlar büyük ölçüde önlenmiştir. Bu nedenle kestirimci bakım kapsamına alınan makinelerin sayısında artış olacaktır. Yapılan kestirimci bakım uygulaması ile, aşağıda belirtilen iyileştirmeler hedeflenmektedir: 1. Bakım maliyetlerinde (yedek parça, yağ sarfiyatı, işgücü vs) azalma, 2. Planlı bakım için gereken duruşlar arasında zaman artışı, 3. Büyük ani duruş sürelerinde azalma, 4. Bakım sürelerinde azalma ve üretim verimliğinde (üretimde) artış. 7. KAYNAKLAR Şekil 5. Tandem Hattı Çatı Fanında Yapılan Ölçüm Trend Analizi. (Okla Gösterilen Ölçüm Sonrasında, Yapılan Balans Sonucu Titreşim Trendindeki Azalış Görülmektedir) [1] Erdemir Bakım Yönetim Sistemi, Erdemir İşletmeler Genel Müdür Yardımcılığı, Yardımcı İşletmeler ve Atölyeler Bakım Baş Müdürlüğü Proje Ekibi. Eylül [2] S.Çakır, Kestirimci ve Proaktif Bakım Seminer Notları. Tekenel Mühendislik, [3] Accuracy of Balancing. ISO [4] James E., Berry, P.E., "Proven Method for Specifying Both 6 Spectral Alarm Bands as vvell as Narrowband Alarm Envelopes Using Today's Predictive Maintenance Softvvare Systems" (3 rd Edition). BandAid Technical Literatüre, Copyright 1993 Technical Associates of Charlotes Inc. Sayfa:71 ile

23 I. DEMİRÇELİK SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ/ 16 tmmob makina mühendisleri odası tmmob metalürji mühendisleri odası Yönetimi ve ISIG "Ölçülebilir "Temizlik ve Düzen " sistemi Mustafa ERKAN Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş.

24 ÖLÇÜLEBİLİR "TEMİZLİK VE DÜZEN" SİSTEMİ Mustafa ERKAN Özet: İş kazalarının önlenmesi için, öncelikle Temiz ve Düzenli çalışma ortamına sahip olmalıyız. Temizlik ve Düzenin sürekli olması başarıyı getirir. Süreklilik ise, verilere dayalı sistematik kontrol sonucu, önlem alınarak sağlanabilir. Geleneksel anlamda Temizlik ve Düzen ile ilgili bir ölçüm metodu yoktur. Ancak, ERDEMİR Temizlik ve Düzenin sürekli olması ve Teknik Emniyet kurallarına uyumun sistematik kontrol edilmesi için ÖLÇÜLEBİLİR "TEMİZLİK VE DÜZEN" SİSTEMİ adı ile anılan bir ölçüm metodu geliştirmiştir. 1.Soğuk Haddehane bünyesinde, Toplam Kalite Yönetimi felsefesi doğrultusunda; Tüm çalışanların ortak katkısı ile kurulan SİSTEM; Planla Uygula Kontrol Et Önlem Al ( PUKÖ ) döngüsünün sürekli çalıştırılması ile sürekli iyileştirmeyi ve SIFIR KAZAYI hedefler. Anahtar sözcükler: Mükemmellik, Sıfır İş Kazası, Ölçme Kriterleri, Haberli Tetkik Turu, Başarı Endeksi, Ödüllendirme, Bronz Gümüş Altın Bayrak 1.KAZASIZ ÇALIŞMA ORTAMI Kazasız iş ortamı hedefine ulaşılmasında herkesin sorumluluğu vardır. DemirÇelik tesislerinde İŞ GÜVENLİGİ'nin gelişebilmesi için, üç temel unsur sürekli gündemde bulundurulmalıdır: a. İşyeri ortamının içinde bulunduğu şartlar, b. Çalışanların eğitimi ve yeterliliklerinin geliştirilmesi, c. Çalışanların DAVRANIŞLARI ve motivasyonu. Yapılan araştırmalar, yaralanmaların %85'inin kişisel hatalardan kaynaklandığını göstermektedir. Güvenli olmayan iş koşullarından kaynaklanan yaralanmalar ise %15'den daha azdır. Herkesin birey olarak kendi güvenliğinden sorumlu olduğu kabul edilmelidir. Öte yandan, tek başımıza çalışmadığımız takım halinde çalıştığımız hiç unutulmamalıdır. Kaza nedenlerinin büyük bir bölümü genellikle çalışanların davranışlarına bağlı olduğundan, kazaları önlemede Eğitim ilk sırayı almaktadır. Eğitimin en etkili bölümü, fiilen çalışanların işbaşı eğitimleridir. Ölümle sonuçlanan bir yaralanma ile kazadan küçük bir yara ile kurtulmanın arasındaki fark sadece ŞANS faktörüdür. Ölümlü kazaların ve ciddi yaralanmaların ortadan kalkmasının tek koşulu GÜVENSİZ HAREKETLERİN ortadan kaldırılmasıdır. İş ortamlarının güvenli hale getirilmesi daha kısa sürede yapılabilirken, bireysel davranışların değişime uğratılması uzun zaman alan bir süreçtir. Öncelikle, "kazaları önleyemeyiz" ön yargısının ortadan kaldırılarak "tüm kazalar önlenebilir" düşüncesinin oluşması sağlanmalıdır. Önemli olan tüm yöneticilerin ve çalışanların bu hedefi öncelikle kafalarında oluşturmaları ve uzun vadede buna ulaşacaklarına inanmalarıdır. İş Güvenliği performansının geliştirilmesine (iyileştirilmesine) tüm çalışanların olumlu katkıları vardır ve ilerleme ancak bu sayede olabilir. Başarılı olmada en kritik eleman İNSAN'dır. Çalışanların öneri ve aktif ilgileri ile yönetimin sorumluluğu bütünleşmelidir 2. ÇALIŞANLARIN UYMASI GEREKEN HUSUSLAR İyi bir çalışan demek, EMNİYETLİ ve GÜVENLİ ÇALIŞAN demektir. Bu anlamda, tüm çalışanlar : > Güvenli çalışmalı, kural ve prosedürlere uymalıdır. ^ İSİG konusunda reaktif rolden ziyade (olay olduktan sonra) proaktif rol oynamalıdır (olay olmadan önce). > İSİG konusunda kendi sorumluluğunu ve iş arkadaşlarına karşı olan sorumluluğunu da kabul etmelidir. > Emniyetsiz tüm durumları amirlerine rapor etmelidir. > Güvenli iş yapma pratiklerinin geliştirilebilmesinde tam anlamıyla katılımcı olmalıdır. > Yeteneklerini geliştirerek gerekli eğitimleri almalıdır. > Aldığı eğitimleri tüm faaliyetlerinde uygulamalıdır. )* Kazaların, olayların ve "kazaya ramak kaldı'marın araştırılmasında görev almalıdır. > İş yerinde kurulan İSİG Alt Komitelerine (İSİG iyileştirme çemberleri) katkıda bulunmalıdır. 159

25 3. ÜST YÖNETİMİN KARALILIĞI VE DESTEĞİ ERDEMİR üst kademe yönetimi, Ağustos 2000'de aldığı karar doğrultusunda; > İSİG Kurallarını uygunluk düzeyini incelemek, > İş Sağlığı ve İş Güvenliği bilincini artırmak, > İş yerlerinde "Temizlik ve Düzeni" sağlamak, > Çalışanları motive etmek, > İş Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili yapılan iyi uygulamaları yaygınlaştırmak amacıyla HABERLİ GÜVENLİK TURU adı ile anılan sistematiği uygulamaya başlamıştır. İlk uygulamasını tarihinde 1. Soğuk Haddehane Müdürlüğü'nü Tetkik ederek gerçekleştirmiştir. 1.Soğuk Haddehane Müdürlüğü TEMİZLİK ve DÜZENİN sürekli olması ve Teknik Emniyet kurallarının sistematik kontrol edilmesi için "ÖLÇÜLEBİLİR TEMİZLİK ve DÜZEN SİSTEMİ" adı altında bir sistematik geliştirmiştir. 4. ÖLÇÜLEBİLİR TEMİZLİK VE DÜZEN SİSTEMİNİN KAPSAMI VE ÖNEMİ İş kazalarının önlenmesi için, öncelikle TEMİZ ve DÜZENLİ çalışma ortamlarına sahip olmalıyız.temizlik ve Düzen'in sürekli olması başarıyı getirir. Süreklilik ise sistematik şekilde kontrol ederek, ölçerek elde edilebilir. "SIFIR KAZA HEDEFİ"nin temelinde %0 Başarılı Kontrol / Takipçilik yatmaktadır. Geleneksel olarak TEMİZLİK ve DÜZEN'le ilgili bir ölçüm metodu yoktur. Ancak Finlandiya İş Sağlığı Bakanlığı bu anlamda "TEMİZLİK ve DÜZEN ENDEKSİ" adı ile anılan bir ölçüm metodu geliştirmiştir. Temizlik ve Düzen endeksi ile ölçüme başlamadan önce işyeriniz için TEMİZLİK ve DÜZENİN hangi şartlarda iyi seviyede kabul edilebileceği tarifienmelidir. Bu tarif işlemi işyeri çalışanlarının ortak katkısı ile yapılmalıdır. Tüm çalışanların aynı fikirde olduğu teknik emniyet ve verimlilik yönünden önemli sayılabilecek konuların/sorunların tespit edilmesi çok önemlidir. Bu genel kabul görüşe bağlı olarak iş yerine dönük TEMİZLİK ve DÜZEN iş talimatları hazırlanmalıdır. Talimatlar, Temizlik ve Düzen ölçümünün temelini oluşturur. Tesiste veya departmanlarda (ofislerde) 50 ile 0 arasında değişen ölçüm noktası tespit edilir. Örnek olarak; koridorlar ve yürüme yolları, iş noktaları, ambarlanan bir malzeme, yedek parça, bir çöp kovası vb. ölçüm noktası olabilir. Ölçüm noktalan ve sorunlar çok spesifik olmalıdır. Örneğin; çöpler kovadadır veya yerlere atılmıştır, yürüme yolları temizdir veya birtakım atıklarla doludur, avadanlık yerlerine asılmıştır veya yerlere atılmıştır vb. Ölçüm noktaları rahat gözlenebilir ve açıkseçik olmalıdır, dolayısıyla DOĞRUYANLIŞ ayrımını yapmak çok kolay olur. Kendi işyerinizin TEMİZLİK ve DÜZEN ihtiyacını tariflediğiniz takdirde DOĞRUYANLIŞ sınırlarını da tariflemeniz mümkün olur Temizlik ve Düzen Endeksi İşyerinde yeterli sayıda DOĞRUYANLIŞ gözlemi yapıldıktan sonra TEMİZLİK ve DÜZEN endeksi kolayca hesaplanabilir : Temizlik Gözlemlenen DOĞRU Sayısı ve Düzen =0X ; % Endeksi Gözlemlenen DOĞRU Sayısı + YANLIŞ Sayısı Yapılan gözlemlere ilaveten, endeksin bir eğri ile gösterilmesini ve bunların ilan tahtalarında çalışanlara sunulmasını yararlı olmaktadır. Çalışmanın başlangıcı ve gelişme süresince endeks haftalık bazda takip edilir; daha sonra 2 ya da 4 haftada bir takip işlemi yapılabilir SOĞUK HADDEHANE MÜDÜRLÜĞÜ BÜNYESİNDE SİSTEMİN KURULMASI VE UYGULANMASI Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda 1.Soğuk Haddehane Müdürlüğü, işyerinde temizlik ve düzeni SÜREKLİ sağlamak amacıyla TEMİZLİK ve DÜZEN sistemini aşağıdaki adımları takip ederek,toplam Kalite Yönetimi felsefesi doğrultusunda kendi işyeri koşullarına göre geliştirerek kurmuş ve Ağustos 2000'den itibaren uygulamaya başlamıştır. Sorumluların belirlenmesi Temizlik ve Düzen talimatlarının oluşturulması Değişecek kriter var ise revize yapılması Tetkik gruplarının oluşturulması ve tetkik 1 Teknik Emniyet Kontrolü sonuçlarının ilgili personele bildirilmesi \ Tetkik sonuçlarının irdelenmesi Sorumluluk sahalarının belirlenmesi Temizlik ve Düzen kriterlerinin oluşturulması f Temizlik Düzen Endeksinin İletişim Fanolanna asılması f Yanlış kriterleri gösteren tablonun iletişim panosuna asılması f \f 160

26 Şekil 1. Ölçülebilir Temizlik ve Düzen Sistemi Akış Şeması 5.1. İşyerinin, Denetim Alanlarına Bölünmesi a. Sistemin yaygın olması ve tüm çalışanların katılımı amacıyla, en küçük yönetim birimi olan Formenlik bazında kurulmasına karar verilmiştir. 1.Soğuk Haddehane'de 13 Formenlik'te 45 formen çalışmaktadır. Formenliklerin çalışma alanlarına göre SORUMLULUK sahaları belirlenmiştir. Bir formenliğin 1 sahası olabileceği gibi 11 sahası olan formenlik de vardır. Haddehane karışıklığa neden olmayacak şekilde 68 SAHA'ya bölünmüştür. Sahalar kontrol güzergahına göre (ROTA) numaralandırılmıştır. 13 formenlik için belirlenen ve 200 m 2 ile m 2 arasında değişen 68 SAHA m 2ı dir. b. Temizlik ve Düzen sahalarının sınırlarını belirleyen PLAKALAR ilgili yerlere takılmıştır Ölçme Kriterlerinin Tespiti a. Formenliklerin her birine aşağıdaki yazı gönderilerek yanıtlanması istenmiştir. Formenliği'ne, > Sorumluluk sahaları şartlarına uygun ve aşağıda örnekleri verilen TEMİZLİK ve DÜZEN konusunda madde, tüm PERSONELİN KATILIMI ile oluşturulacaktır. > Ölçüm noktaları, kolay görülebilir ve AÇIKSEÇİK olmalıdır. > Tespit edilen madde, ilgili saha için TEMİZLİK ve DÜZEN TALİMATI olarak kabul edilecektir. Örnek olarak: S Uyarı levhaları temiz ve okunaklı olacaktır. S Yerlerde yağ olmayacaktır. S Kolon diplerinde atık malzeme olmayacaktır. / Bobinler ve paketler düzgün istiflenecektir. S Yerlerde kağıt, sigara izmariti, çember vs. olmayacaktır. S Korkuluklar sağlam olacaktır. b. Aşağıdaki Form, yukarıdaki yazı ekinde ve Formenliğin sorumluluk sahaları adedi kadar Formenliklere verilerek, çalışanlarımızın katılımı ile doldurulması istenmiştir: SAHA NO : SAHA ADI : SORUMLU FOMENLİK : "Yukarıda belirtilen sorumluluk sahamız içinde, önemli gördüğümüz ve sistematik kontrol ederek TEMİZLİK ve DÜZENİ sağlayacağımız ilk madde PERSONELİMİZ İLE GÖRÜŞÜLEREK tespit edilmiştir." 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) ) Şekil 2. Ölçme Kriterleri Formu 5.3. Temizlik ve Düzen Ölçümü a. Çalışanlarımızdan gelen ve ilgili sahada önemli gördükleri madde "TEMİZLİK ve DÜZEN TALİMATI" olarak kabul edilmiş ve "TEMİZLİK ve DÜZEN KONTROL TABLOSU"na yazılmıştır. Bu form aynı zamanda, Tetkikçiler tarafından sahalar gezilip görülerek kontrol sonuçlarının yazılmasında kullanılmaktadır Tetkik Gruplarının Görevleri a. TEMİZLİK ve DÜZEN TETKİK GRUPLARİ oluşturulmuştur. Sistemin en zor ve dikkat edilmesi, taviz verilmemesi gereken adımı KONTROL etmektir. KONTROL mutlak sürekli ve sistematik olmalıdır. Sürekli iyileştirmeyi sağlamak üzere başvuracağımız en etkin kontrol araçlarından biri PUKÖ döngüsüdür. PLANLAUYGULAKONTROL ET ÖNLEM AL kelimelerinin baş harflerinden oluşmuştur. Bu sistematik K yapacağımız tüm işlerde kullanılabilir. Şekil 3. PUKÖ Döngüsü Planlama ve Uygulama adımlarını gerçekleştirip Kontrol adımına gelince genelde sorunlar yaşarız. Kontrol edemeyince de ne tür önlemler alacağımızı bilemeyiz. Bu zor adımı gerçekleştirebilirsek, alınacak önlemlere göre tekrar planlayıp uygulama yaparak iyileştirmeyi sağlayabiliriz. Sürekli iyileştirmeyi sağlayabilmek için PUKÖ döngüsünün sürekli çalışması gerekir. Bir trafik lambasına benzetirsek; P genelde yeşil, U zor da olsa yeşil, K kırmızı, Ö ise sarı yanar. Trafik lambasından önemli bir farkı vardır, trafik lambası sizi yönlendirir. İlk hareket lambadan gelir. PUKÖ döngüsünde ise mutlak ilk hareket sizden gelmelidir. Siz harekete başlamaz iseniz tüm adımlar kırmızıda bekler. Amaç tümünü yeşil yakmaktır. Bunun için "Ölçülebilir Temizlik ve Düzen" sisteminde kontrole önemli yer verilmiştir. 1. Soğuk Haddehane Müdürlüğü'ndeki tesislerin çok oluşu ve geniş bir alanı kapsadığından (1.000 m 2 ), 68 saha 4 BÖLGEDE toplanmış ve 4 TETKİK GRUBU oluşturulmuştur. 1. BÖLGE : 1 19 nolu SAHALAR 2. BÖLGE : 2035 nolu SAHALAR 3. BÖLGE : 3651 nolu SAHALAR 161

27 1. SOĞUK HADDEHANE MÜDÜRLÜĞÜ TEMİZLİK VE DÜZEN ÖLÇÜMÜ KONTROL TABLOSU SAHA NO : 33 SAHA ADI : Asit Rejenerasyon Tesisi ve Çevresi SORUMLU FORMENLİK : Asideme Hattı Formenliği (Sorumlu personel tarafından öngörülen koşullar) 1 Uyarı ve ikaz levhaları temiz ve okunaklı olacak. 2 Yerlerde kağıt, sigara izmariti, demir sülfat olmayacak. 3 Merdiven basamakları, korkuluklar sağlam ve temiz olacak. 4 Kolon dipleri, merdiven altları ve ızgara üstlerinde atık malzeme bulundurulmayacak. 5 Kirli ve saf asit tankları etrafında atık malzeme olmayacak. 6 Tesis giriş ve çıkış alanları aydınlatması sağlam ve yeterli olacak. 7 Hurda vagonu etrafına hurda taşmayacak. 8 Çöp bidonlarından, dolum yapılan kamyon kasalarından taşma olmayacak. 9 Kullanılmayan makina yedekleri ortalıkta bulunmayacak, yerinde ve etiketli olacak. Demir sülfat silo altı, etrafı ve kolon aralarında atık malzeme olmayacak. i DOĞRU YANLIŞ KONTROL TARİHLERİ 2 3 DOĞRU YANLIŞ DOĞRU YANLIŞ 4 DOĞRU YANLIŞ 5 DOĞRU YANLIŞ DOĞRU YANLIŞ DOĞRU YANLIŞ 8 DOĞRU YANLIŞ 9 DOĞRU YANLIŞ DOĞRU YANLIŞ TOPLAM DOĞRU YANLIŞ Tablo 1. Temizlik ve Düzen Ölçümü Kontrol Çizelgesi 4. BÖLGE : 5268 nolu SAHALAR'dan oluşmaktadır. TETKİK GRUPLARI Baş Mühendis ve Mühendislerden oluşturulmuş ve grubun içinde İşletmeMekanik BakımElektrik Bakım birimlerinin elemanları vardır. Ayrıca Tetkik'e Formen ve çalışanların katılması da sağlanmaktadır. Tetkik Grubu Lider ve Üyeleri aynı zamanda ilgili sahaların TEMİZLİK ve DÜZEN rehberleridir. Bu sahadaki kriterlerin değiştirilmesi, iyileştirilmesi için ilgili sahada çalışanlarımız ile görüşülüp onaylarını aldıktan sonra Talimatlarda revizyon yapılmaktadır. İyileştirmenin sürekli olması için, Rehberlerin Revize No : 00 çalışanlarımızı yönlendirmesi ve önerileri mutlak dikkate alması gereklidir. Bu sistemin çok önemli bir adımıdır 5.5. Tetkik Sistematiği a. Kontrolün sürekli ve verimli olması için TETKİK SİSTEMATİĞİ oluşturulmuştur TEMİZLİK ve DÜZEN Tetkiki her hafta Salı günü SAAT.00'da başlayacaktır. 162

28 S Tetkikçiler, saat.00'da grup liderinin ofisinde hazır olacaklardır. S Grup Liderlerinin, izin, hastalık vb. önemli bir mazereti var ise; görevini 1.Tetkikçi, yoksa 2. Tetkikçi üstlenecektir. S Önemli mazereti olan tetkikçi, katılamayacak ise Grup liderinden izin alacaktır. S Mühendis ve Baş Mühendisler; işlerini ve toplantılarını SALI günleri saat arası Tetkik yapmayı aksatmayacak şekilde ayarlayacaktır. S Tetkik sonrası değerlendirme yapmak üzere grup liderleri ile Müdür Yardımcısı Ofisinde toplantı yapılacaktır. S TEMİZLİK ve DÜZEN tetkikinde; saha ile uyum sağlamayan veya madde içinde yer alması daha öncelikli olan bir kriter bulunur ise; ilgili sahada çalışanların da onayı alınarak, kontrol tablosu üzerine yazılacaktır. Bu durumda olan TEMİZLİK ve DÜZEN tablosu revize edilerek, takip eden kontrollerde yeni kriter üzerinden ölçüm yapılacaktır Kontrol ve Değerlendirme a. Her tetkik sonucunda; toplantı yapılarak GÖZLEMLER tartışılmakta ve varsa ALİNACAK ÖNLEMLER uygulamaya konulmaktadır. b. TEMİZLİK ve DÜZEN ÖLÇÜM SONUÇLARI Tablosu oluşturulmuştur. Tetkikçiler tarafından gözlenen saha sonuçları Tablo 2'e işlenmektedir. Tablo 2. Temizlik ve Düzen Ölçüm Sonuçlan SAHA NO SORUMLU FORMENLİK Tedarik Formenliği Elk. Bkm. Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Tavlama Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Tavlama Formenliği Tavlama Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Tavlama Formenliği Tandem Formenliği Tandem Formenliği Tandem Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Elk. Bkm. Formenliği Tandem Formenliği Tandem Formenliği Tandem Formenliği Temper Formenliği Elk. Bkm. Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Temper Formenliği Temper Formenliği Mek.Bkm. Formenliği Elk. Bkm. Formenliği Temper Formenliği Asitleme Formenliği Temper Formenliği Asitleme Formenliği Asitleme Formenliği Asitleme Formenliği Asitleme Formenliği Elk. Bkm. Formenliği Mek.Bkm. Formenliği 1.SOĞUK HADDEHANE MÜDÜRLÜĞÜ TEMİZLİK VE DÜZEN ÖLÇÜM SONUÇLARI 4U U Y YILI HAFTALARI ÖLÇÜM VE SONUÇLARI 41 4Z b u Y D Y U Y u Y CP Y Y u : sorumlu personel tararından öngörülen Koşullar sagianmış. UUUKU Y : Sorumlu personel tarafından öngörülen koşullar sağlanmamış. YANLIŞ NOT: 1) Saha numaraları kontrol güzergahlarına göre (ROTA) verilmiştir. 2) 3 ve üzerinde YANLIŞ olan SAHALAR ile bir KRİTERİN 3 kontrolda da sıralı YANLIŞ olması 4/ L) /2 Y