T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM YÖNETİMİ VE DENETİMİ BÖLÜMÜ İNGİLTERE DE ETKİLİ OKULLAR

Transkript

1 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM YÖNETİMİ VE DENETİMİ BÖLÜMÜ İNGİLTERE DE ETKİLİ OKULLAR Eğitim Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar Ders Ödevi Dersin Öğretim Elemanı: Prof. Dr. Ayşen BAKİOĞLU Ömer Faruk ÇELİKEL İstanbul, 2014

2 İÇİNDEKİLER: Özet... 2 SUMMARY... 2 Giriş... 3 Alan Yazın İngiltere Eğitim Sistemi İngiltere de Etkili Okul Araştırmaları İngiltere de Etkili Okulla İlgili Klasik Araştırmalar Rutter ve Arkadaşlarının Araştırması Mortimore Araştırmaları Mortimore ve Sammons Araştırması... 8 Sonuç... 9 KAYNAKÇA

3 Özet Okulun niteliklerinden birisi de onun etkili olma özelliğidir. İnsan ve toplum açısından yaşamsal öneme sahip olan örgütlerin başında okul gelmektedir. Okulların etkili olması adına okulun çevreye katkısı kadar, çevrenin de okula katkısı önemlidir. Bu çalışmada, İngiltere de eğitim konusunda ve özellikle etkili okullar konusunda yapılan çalışmalar ele alınacaktır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm İngiltere eğitim sistemi, ikinci bölüm etkili okul konusunda yapılan çalışma ve araştırmalar ve son olarak ta sonuç bölümünden oluşmaktadır. Anahtar Kelimeler: Etkili okullar, etkili okul araştırmaları SUMMARY One of the qualities of school is its effectiveness aspect. The school takes first place in terms of human and community organizations having vital importance. Beside the contribution of school to the environment, the contribution of environment to the school is important. The education in the UK and particularly effective schools will be discussed in this study. The study consists of three parts. The first part of the UK education system, the second part of the study and research conducted on effective school and finally consist of the conclusion. Keywords: Effective schools, effective schools researchs. 2

4 Giriş İngiliz Eğitim Sistemi, sistemin içerisinde olan öğretmen ve öğrenciler tarafından sonuç odaklı, performansa bağlı olarak yürütülen, testler tarafından yürütülen ve her aşamada öğrencinin dikkatli hareket etmesini sağlayan bir sistem olarak tanımlanmaktadır (Berry, 2009: 33; akt. Bakioğlu, 2014: 290). EURYDICE 2010 raporuna göre okullaşma oranı oldukça yüksektir eğitim- öğretim yılında 0-29 yaş arası İngiltere nüfusunun yaklaşık % 54,8 i eğitime devam etmekte; Ocak 2010 da ise 5-16 yaş arasında bulunan 6,2 milyon öğrenci tam veya yarı zamanlı eğitime almaktadır. Öğrencilerin % 92 si devlet okullarına, % 1,1 i özel okullara ve % 6,9 u da bağımsız okullara devam etmektedir (Bakioğlu, 2014: 291). Okul etkililiği, öğrencilere kazandırılan olumlu etkiler olarak tanımlanmaktadır. Okul ve öğrencinin etkililiğinin ölçütü ise büyük oranda öğrencilerinin kazandığı bilgi, beceri ve davranışlarındaki gelişme ile ölçülmektedir (Purkey ve Smith,1985: 353). Alan Yazın 1. İngiltere Eğitim Sistemi İngiltere de idari bölünüş bölgesel yönetimlerden (iller ve mahalli bölgeler) oluşmaktadır. Bu nedenle eğitim sistemi yerel yönetim odaklıdır, İngiliz eğitimi çeşitli etkiler altında kalmıştır. Orta Çağda (Romalıların) Romen - Katoliklerin, 16. yüzyılda Rönesans ve Reformcuların, 19. yüzyıllarda da J. J. Rousseau, Pestallozzi ve John Dewey gibi eğitimcileri etkisi altında kalmıştır. Bu arada psikolojinin de İngiliz Çağdaş eğitim sisteminde etkisini görüyoruz. Ayrıca İngiliz sosyal felsefesinde ve politik yaşantısında Fransız devrimcilerin etkisi görülür. İngiltere de ortaokul ve lise gibi bir ayrım mevcut değildir ve İngiliz eğitim sisteminde ilkokul, ortaokul ve lise gibi kavramlar yoktur. Öğrencilik beş yaşında başlar ve 11 yıl kesintisiz devam ederek 16 da sona erer. İngiltere de eğitim 5-16 yaş arasındaki bütün çocuklar için zorunludur. Çocukların okula devamı zorunludur, İngiltere de çocukların %93'ü devlet okullarına, %7'si ise özel okullara devam etmektedir. Beş yaşından küçük 3

5 çocuklar için zorunlu bir eğitim yoktur ancak 3-4 yaşındaki çocuklar için okul öncesi eğitim veren özel okullar veya gönüllü eğitim kurumları bulunmaktadır. İngiltere de eğitim süresi 195 işgünü, zorunlu öğretim parasız olup 16 yaşına kadar devam etmektedir. Bugün çocukların %90'ından fazlası devlet okullarında veya devletten yardım gören okullarda eğitim görürler (Cramer ve Brown, 1974). İngiltere'deki okullar, devlet okulları ve özel okullar olmak üzere ikiye ayrılır. Özel okullar tüm dünyada büyük bir üne sahiptir. Hatta Türkiye'de de İngiltere'de öğrenim görme hayalleri kuran pek çok genç insan vardır. Buna karşılık devlet okullarının eğitim kalitesi biraz daha düşüktür. Buna Tüm İngiliz vatandaşları, İngiltere'ye yerleşmiş kimselerin çocukları ve İngiltere'de bir yıl veya daha uzun süreli yaşamayı planlayan kimselerin çocukları da dâhildir. Devlet okulları tamamen ücretsizdir ve İngiltere'deki öğrencilerin %90'ı bu okullara devam etmektedir. Geriye kalan %10'luk kesim ise özel okulları tercih etmektedir. İngiltere'de 2500 adet özel okul bulunmaktadır. Bunların arasında Amerikan kolejleri ve yabancı eğitim veren okullar da vardır. Öğrencilerin %80' i 16 yaşından sonra okullarında kalmayı seçerler. Geriye kalan ısım da daha yüksek bir öğretim kurumuna devam etmeyi seçer. Devlet okulları gündüzleri devam edilen ve karma eğitim uygulayan okullardır. Bazı devlet okulları yatılı öğrenci de kabul etmektedir. Özel okullar ise hem gündüz eğitim verip hem de yatılı öğrenci de kabul edebilmektedirler. Yatılı okullarda genelde karma eğitime rastlanmaz. Genelde liseler ya kız liseleri ya da erkek liseleri şeklindedir. Ancak karma eğitim uygulayan ilk ve ortaokullar vardır. İngiltere'de ikamet eden yabancıların çocuklarının devlet okuluna kabul edilip edilmemeleri tamamen oturma izinlerinin kategorisine ve süresine bağlıdır (Eurydice, 2014). İngiltere eğitim sisteminde sorumluluk dağıtılmıştır. En büyük sorumluluk Eğitim Bakanlığındadır (Eurydice, 2010: 1). Okullar, kendilerine başöğretmen denilen kişiler tarafından yönetilmektedir. Ancak bunlar, bir yönetici olmak yerine daha çok program lideri, bir maestro şefi olarak görülmektedir. Bunun yanında okul yönetim kurulları bulunmaktadır (Mortimore, 1991: 78). 4

6 İlkokul 5 7 yas arası I. devre (infant schools), 7 11 yas arası II. devre (junior schools) olarak ikiye ayrılmıştır. İlköğretim 7 11 yas arasını kapsar. 11 yaşından sonra öğrenciler genel okullar, gramer okulları, orta modern ve teknik okullar arasında seçim yapmak durumunda kalırlar. Öğrencilerin geleceğini belirleyen bu seçimi, seçme sınavlarındaki başarı notu etkiler. Bu sınavlarda başarılı olan öğrenciler gramer ve modern ortaöğretim okullarında eğitim görmeye başlarlar. Gramer okulları ya da 19 yasındaki seçme öğrenciler için esasen akademik derslerden oluşan bir eğitim vermektedir. Modern ortaöğretim okulları ise, minimum okuldan ayrılma yası olan 12 yasına kadar genel bir eğitim verir. Fakat İngiltere de ortaöğretim çağındaki öğrencilerin yüzde 90 dan fazlası yetenek ve kabiliyetlerine bakmaksızın öğrencileri kabul eden genel okullara devam etmektedir (Durmaz, 2008: 64 65). İngiltere de yükseköğretim, A-Level, Lisans, Yüksek Lisans seklinde ilerleyen üç aşamadan oluşur. 1. A-Level, okul eğitimini tamamlayan öğrenciler üniversiteye başlamadan önce iki yıl boyunca A-Level okullarına giderler. Öğrencilerin hangi üniversiteye yerleştirileceği A-Level başarı notuna göre belirlenir. 2. Lisans eğitimi, iki yıl süren A-Level eğitiminin ardından baslar ve toplam üç yıl sürer. A-Level eğitimiyle birlikte toplam beş yıllık bir sürede üniversite eğitimi tamamlanmış olur. sürer. 3. Yüksek Lisans, İngiltere de çoğu bölümde tam zamanlı olarak sadece bir yıl İngiltere de yüksek lisans çoğu bölümde tam zamanlı olarak sadece 1 yıl sürer bin kelime uzunluğundaki tezinizi ise derslerin bittiği yaz, ya da daha sonraki bir tarihte teslim etmeniz beklenir. Yüksek lisans seviyesinde en yaygın akademik ünvanlar MA (Master of Arts), MSc (Master of Science), MMus (Master of Music) ve LLM (Master of Laws) dür. Ve iki tip yüksek lisans programı vardır: Taught Master ve Research Master. Research Master, bir sınıfta eğitim görme anlayışı yerine öğrencinin kendisine verilen bir alanda bağımsız olarak araştırma yapması ve bin kelimelik bir tez hazırlaması ve bu teze göre diplomasını alması anlayışı üzerine kurulmuştur. 5

7 2000 yılından itibaren Ulusal program Ulusal Program, farklı derslere ilişkin öğretim yöntemlerinin geliştirilmesi üzerinde durmuştur. Ulusal program, okul programları için 6 temel becerinin ve 5 düşünme becerisinin geliştirilmesi ve kazandırılmasının önemini vurgulamaktadır. Bu temel beceriler şunlardır (DFEE, 2014). Okullar bulunduğu çevre, bölge, okulun fiziki yapısı ve ihtiyaçları doğrultusunda öğretim programlarını geliştirebilir (Maes, Eeecke ve Martine 1999: ). Bunu sağlamak için, İngiltere de okul gelişim planları ile okullara birtakım özerklikler verilmiştir (Meuret ve Bellat, 2003: 463). 2. İngiltere de Etkili Okul Araştırmaları Etkili Okullarla ilgili ilk araştırmalar ABD de başlatılmıştır. İngiltere de bu konuda yapılan araştırmalar, bazı yönleriyle daha farklıdır. İngiltere deki bu araştırmalar yaklaşık 35 yıllık bir geçmişe sahiptir. İlk ciddi araştırmalar 1970 li yıllarda Rutter tarafından yapılmıştır (Teddlie ve Reynolds, 2000: 285). İngiltere de etkili okul geliştirmede şu araştırmalar ön plana alınmıştır. Bunlar; Okullar kendi kendilerini yönetmekten sorumludurlar ve kaynaklarını en etkili şekilde kullanmalıdırlar, Okullar geleceğin toplumunu oluşturmak için bir programı öğretme üzere donatılmalıdırlar, Okulların performansları ölçülebilir olmalıdır, Okulların kaynak girdisi denetlenebilir olmalıdır, Okullar açık bir sistem olmak durumundadır, Okullar yenileşmeye açık olmalıdır, Okullar öğretimde en iyi uygulamaları sunmalıdır, Okullar çevresindeki kuruluşlarla ortak çalışmalıdırlar (Dfee, 2014). 6

8 İngiltere de etkili okul tanımından ya da isminden daha çok, iyi okul kavramı kullanılmaktadır. Bazen de okul geliştirme kavramı kullanılmaktadır. Kimi zaman da bunların yanında, problem çözen okul tanımı da kullanılmıştır (Reid, Hopkins ve Holly, 1987). İngiltere de etkili okul konusunda yapılan araştırmalarda en çok şu konular üzerinde durulmuştur: Farklı okulların öğrenci üzerindeki farklı etkileri, Etnik ve sosyo- ekonomik yönden farklı öğrenciler üzerinde okulun etki düzeyi, Bölümler arasında eğitimsel yönden farklılıklar (Teddlie ve Stringfield, 1993). Etkili okullarda öğrencilerin gelişiminin, sınavlar, ödevler, ara sınavlar, proje, çalışmaları gibi yollarla sık sık izlendiği ve değerlendirildiği görülmektedir. Bunların yanında ev ödevleri ve okul dışı çalışmaları da önemli görülmekte, izlenmekte ve değerlendirilmektedir (Urena, 1988: 47). Söz konusu izleme ve değerlendirme çalışmaları, okul, sınıf ve öğrenci boyutlarında olmakta, bu değerlendirmelere yöneticiler de katılabilmekte, doğal olarak bu değerlendirmeler sonucunda öğrenci gelişimi ve başarısıyla birlikte okul kadrosunun başarısı da değerlendirilmiş olmaktadır (Johnson ve Synder, 1990: 10) İngiltere de Etkili Okulla İlgili Klasik Araştırmalar İngiltere de etkili okulla ilgili yapılan klasik araştırmalar, Reynolds ve Packer (1992), Rutter (1979), Mortimore (1995) ve Sammons (1987) tarafından yapılan araştırmalardır Rutter ve Arkadaşlarının Araştırması Bu araştırmalar, Michael Rutter in öncülüğünde Michael Rutter, Neville Bennett, B. Maughan ve J. Ouston tarafından yapılan araştırmalardır. Bu çalışmaların sonucunda etkili okul olunmasının bulguları kısaca şunlardır: Etkili sınıf yönetimi, 7

9 Etkili bir ödül ve ceza sistemi, Öğrenci ve öğretmenlere (okul işgücü) sorumluluk verilmesi, Güvenli bir okul çevresi ve çalışma ortamı, Amaçların iyi tanımlanması ve yüksek beklentilere sahip olunması, Öğretmenlerin model davranış sergilemeleri, Derslerde verilen ödevleri yerine getirme ve derslere hazırlıklı gelme, Çok sert olmayan bir disiplin, Lider yönetici vasıfları (Rutter, Maughan, Bennett ve Ouston, 1979) Mortimore Araştırmaları Mortimore tarafından 1995 yılında yapılan araştırmalarda etkili okulu oluşturan şu faktörlere değinilmiştir (Mortimore, 1995). Paylaşılan vizyon (Shared Vision and goals), hedeflerde birliktelik sağlama, Meslektaş liderliği (Professional leadership), meslektaşlar arası bilgi paylaşımı, Öğrenme ve Öğretmeye odaklanma (Focus on teaching and learning), Birlikte öğrenme (Learning communities), Hesap verilebilirlik ve ölçülebilirlik (Accountability), Tüm öğrenmelerde yüksek beklentiler (High expactations of all learners), Uyarıcı ve güvenilir öğrenme ortamı ortay koyma (Stimulating and secure learning environment) Mortimore ve Sammons Araştırması Mortimore ve Sammons un 1980 de Londra da yaptığı çalışmalar, etkili okul olarak tanımlanan 50 ilkokulda yapılmıştır. Yapılan çalışmalarda etkili okulları etkili olmayanlardan ayıran on iki farktan söz edilmektedir ( Reynolds, 1992). 1. Okul yöneticisi okulda çalışanlara liderlik yapar, yönetim gücünü paylaşır. 8

10 2. Okul müdür yardımcılarının verilecek kararlarda okul müdürüyle ortak kararlara sahip olmalıdır. 3. Öğretmenler de öğretimin planlanması ve uygulanmasında verilen kararlara paydaş karar alırlar. 4. Öğretmenlerin kendi arasın da ve okul idarecileriyle uyumunun sağlanması. 5. Okul günleri planlanırken daha dikkatli olunmalıdır. Öğrenmeler ve amaçlar bazı günlere toplanmamalı yıl boyuna dağıtılmalıdır. 6. Özgür bir öğretim ortamının oluşturulması, 7. Okul gürültü düzeyi düşük tüm görev alanlar görevini yapmaya çalışırlar 8. Her öğretmen bir alana yoğunlaşmalıdır (ülkemizdeki branşlaşma). 9. Okuldaki tüm üyeler arasında kuvvetli bir iletişim olmalıdır. 10. Tüm gelişmeler ve uygulamalar kayıt altına alınmalı ve gerekli dönütler verilmeli 11. Ailelerin katılımı sağlanmalıdır. 12. Olumlu bir öğrenme ortamı vardır. Sonuç İngiltere de yapılan araştırmalar da bazı ortak bulgulara ulaşılmış olsa da tam olarak araştırmalarda bütün bir resim verilemez. Tüm bu araştırmalardaki ortak bulgular olarak şunlar verilebilir. Okul liderleri paylaşımcı olmalıdır. Ne çok otoriter nede çok serbest bir politika izlemelidir. Duruma uygun davranmalıdır. Okul liderleri okul yönetimine okuldaki ve okul çevresindeki tüm etmenleri katmalıdır. Öğretmenler, öğrencilere iyi model olmalı ve onlarla iyi bir iletişim ortamı oluşturmalıdır. 9

11 Öğrenci davranışlarının amaçlanan yönde değişiminde cezadan çok ödül kullanılmalıdır. Bütün kurallar tam olarak tanımlanmalı ve açık olarak ifade edilmelidir. Derslerde çalışma merkezli bir durum oluşturulur. Okul programı hazırlanırken öğrencilerin bireysel ihtiyaçları ile okulun genel hedefleri arasında denge gözetilmelidir. Bütün öğrencilerden yüksek beklenti beklenmektedir. Her öğrenciye göre hedef ve varış noktası oluşturulmalıdır. Okul öğrenciler için sevimli ve çekici olmalıdır. Etkili okul kavramının farklı ülkelerde uygulamaya konulmasıyla birlikte etkili okullara ait farklı kavramlar ortaya çıkmaktadır. Okul geliştirme, okula dayalı yönetim, kendini yöneten okul, kendini geliştiren okul ve benzeri kavramlar zaman zaman etkili okula denk sayılmakta, bazen de daha farklı algılanmaktadır. Bunun için her ülke kendi ihtiyacına göre okul geliştirme modelleri oluşturmalıdır. İngiltere de yapılan araştırmaların benzerine ülkemizde rastlamak çok zordur. Bu konuda en önemli çalışmalar Balcı ve Şişman tarafından yapılmıştır. İngiltere deki bu çalışmalara eğitim dernekleri ve Eğitim Bakanlığı destek vermesine rağmen ne yazık ki ülkemizde böyle bir destekten bahsedemiyoruz. 10

12 KAYNAKÇA Bakioğlu, A. (2014). Karşılaştırmalı Eğitim Yönetimi. Ankara: Nobel. Cramer, J.F., Brown, G.S. Çev. Oğuzkan, A.F. (1974). Çağdaş Eğitim, Milli Eğitim Sistemleri Üzerinde Mukayeseli Bir İnceleme. İstanbul: Meb. Cuttance, P. (1992). Evaluating The Effectiveness of Schools. School Effectiveness Research, Policy and Practice içinde Ed. Reynolds, D. ve Cuttance, P. London: Cassell Villiers House. Dfee (2014). School Improvement Strategies. The UK Approach in School Reform Expertise. The British Council. Durmaz, M. (2008). Meslek Liselerinde Tanıtım ve Yönlendirme Dersinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Departmeny For Education (2014). London. ( Eurydice (2014). National Summary Sheets on Education Systems in Europe and On going Reforms:UnitedKingdom. ( England:Overview). Johnson, W. ve Synder, K. J. (1990). Leadership for Productive Schools. (ERIC NO: ED ) Maes, B. Els Ver E. Ve Martine Z. (1999). Inspectorates of Education in Europe: A Descriptive Study. Brüksel: SICI. Meuret, D. ve Bellat, M. (2003). English and French Modes of Regultion of the Education System: A Comparison. Comparative Education Seri: 39, Sayı 4, s Mortimore, P. (1991). Effective Schools From A British Perspective: Research and Practice. NJ: Prentice- Hall. Purkey S.C ve Smith, M. (1985). School Reform : The District Policy Implications of Effective School Literature. The Elemantary School Journal. 11

13 Reid, K., Hopkins, D. ve Holly, P. (1987). Toward The Affective School: The Problems and Some Solutions. Oxford: Basil Blackwell. Reynolds, D. (1992). School Effectiveness and School İmprovement. An updated review the British literatüre. School Effectiveness Research, Policy and Practice içinde Ed. Reynolds, D. ve Cuttance, P. London: Cassell Villiers House. Rutter, M., Maughan, B., Bennett, N. Ve Ouston, J. (1979). Fifteen Thousand Hours: Secondary Schools and Their Effects on Children. Cambridge: Harvard University Press. Teddlie, C. ve Reynolds, D. (2000). The International Handbook of School Effectiveness Research. London: Falmer. Teddlie, C. ve Stringfield, S. (1993). Schools Do Make a Difference: Lessons Learned from a 10 year Study of School Effects. NY: Teacher College. Urena, P.H. (1988). School Effectivess in the Dominician Republic. Santa Domingo: British Columbia University Press. 12