ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ KARATAŞ VE YUMURTALIKTA (İSKENDERUN KÖRFEZİ) BİR AV SEZONUNDA KAYBOLAN AV ARAÇLARININ MİKTARININ BELİRLENMESİ SU ÜRÜNLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2008

2 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ KARATAŞ VE YUMURTALIKTA (İSKENDERUN KÖRFEZİ) BİR AV SEZONUNDA KAYBOLAN AV ARAÇLARININ MİKTARININ BELİRLENMESİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SU ÜRÜNLERİ ANABİLİM DALI Danışman:Yrd.Doç.Dr. Caner E. ÖZYURT Yıl : 2008 Sayfa : 53 Jüri : Yrd.Doç.Dr. Caner E. ÖZYURT Yrd.Doç.Dr. Erhan AKAMCA Yrd.Doç.Dr. A.Sefa DEMİRHAN Hayalet avcılık; kaybolmuş yada terkedilmiş ancak su içerisinde işlevini sürdürerek, insan kontrolü olmaksızın sucul organizmaların ölümüne neden olan av araçlarının gerçekleştirdiği avcılığı ifade etmektedir. Son dönemde gelişen malzeme teknolojisine paralel olarak, bu av araçlarının su altında parçalanmadan dayanma süreleri önemli düzeyde artış göstermiştir. Bu durum, hayalet av araçlarının su altındaki etkilerinin çok daha uzun süre devam etmesine neden olmaktadır. Bu çalışma, İskenderun Körfezi Karataş ve Yumurtalık bölgesinde bir sezonda kaybolan av araçlarının miktarının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla, bölgede faaliyet gösteren balıkçılarla ve kooperatif başkanlarıyla anket çalışması yapılmıştır. Yapılan anket çalışmasının sonuçlarına göre, İskenderun Körfezi Karataş ve Yumurtalık bölgesinde av sezonunda toplam 624 posta karides, 622 posta dil ve 610 posta çeşitli molozma ağların çeşitli sebeplerden dolayı kaybolduğu bunların toplam uzunluğunun yaklaşık 226km ulaştığı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Hayalet avcılık, kayıp uzatma ağları, İskenderun Körfezi I

3 ABSTRACT MSc THESIS DETERMINATION OF AMOUNT OF LOST FISHING GEAR ON KARATAŞ AND YUMURTALIK(ISKENDERUN BAY) DURING A FISHING SEASON DEPARTMENT OF FISHERIES INSTUTE OF NATUREL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor :Asst.Prof.Dr. Caner E. ÖZYURT Year :2008 Pages : 53 Jury : Asst.Prof.Dr. Caner E. ÖZYURT Asst.Prof.Dr. Erhan AKAMCA Asst.Prof.Dr. A.Sefa DEMİRHAN Ghost fishing refers to derelict fishing gear, either lost or abandoned, which continues to function in the water; continuing to induce mortality of aquatic organisms without human control. Fishing gear tends to be constructed from modern synthetic fibres that are non-biodegrable. This means that snagged or lost gear and torn fragments of net may continue to catch fish indefinitely. This study carried out for the purpose of determine lost fishing gears amount in Karataş and Yumurtalık during a fishing season. Therefore, questionnaire has been made to fishermen and head of cooperatives. According to the questionnaire, estimated that approximately 226km set net have been lost due to various reason in Karataş and Yumurtalık. Key Words: Ghost fishing, lost set net, Iskenderun Bay II

4 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ.... I ABSTRACT II İÇİNDEKİLER.... III TEŞEKKÜR.... V ÇİZELGELER DİZİNİ.... VI ŞEKİLLER DİZİNİ VII 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Çalışma Sahası İskenderun Körfezi Balıkçı Barınakları Karataş Balıkçı Barınağı Yumurtalık Balıkçı Barınağı Küçük Yumurtalık Verilerin Toplanması Kayıp Ağların Miktarının Belirlenmesi Verilerin Değerlendirilmesi BULGULAR VE TARTIŞMA Bulgular Karataş Balıkçı Barınağında Avcılığın Yapısı Karataş Balıkçı Barınağında Kullanılan Av Araçlarının Yapısal Özellikleri Karataş Balıkçı Barınağında ki Teknelerin Kaybettiği Av Aracı Miktarı Yumurtalık Balıkçı Barınağında Avcılığın Yapısı Yumurtalık Balıkçı Barınağında Kullanılan Av Araçlarının Yapısal Özellikleri Yumurtalık Balıkçı Barınağında ki Teknelerin Kaybettiği Av Aracı Miktarı III

5 4.2 Tartışma SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ IV

6 TEŞEKKÜR Araştırmamın planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesinde bilgi, yardım ve her türlü desteği özveri ile sağlayan danışman hocam Su Ürünleri Fakültesi Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd.Doç.Dr. Caner E. ÖZYURT a, Araştırma Görevlisi Volkan Barış KİYAĞA ya, Ferhat BÜYÜKDEVECİ ye ve Zuhat ERGİN e, Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümüne maddi ve manevi her türlü desteği ile yanımda olan Anneme, Babama ve arkadaşlarıma teşekkür ederim. V

7 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 4.1. Kaybolan uzatma ağları ilgili veriler Çizelge 4.2. Yumurtalık Balıkçı Barınağında kaybolan uzatma ağları ilgili veriler. 41 VI

8 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. İskenderun Körfezi ile Karataş ve Yumurtalık balıkçı barınaklarının konumu Şekil 3.2. Karataş Balıkçı Barınağı Şekil 3.3. Yumurtalık Balıkçı Barınağı Şekil 3.4. Küçük Yumurtalık Şekil 4.1. Mersin Körfezi ve Deli Burun Mevkisi.. 21 Şekil4.2. İskenderun Körfezi ve Alaseke Burnu Mevkisi Şekil4.3. Karataş ta karides uzatma ağı kullanan teknelerin avlandığı birinci bölge Şekil4.4. Karataş ta karides uzatma ağı kullanan teknelerin avlandığı ikinci bölge Şekil 4.5. Deli Burun Karataş Balıkçı Barınağı arasında dil uzatma ağlarının atıldığı koordinatlar. 26 Şekil 4.6. İskenderun Körfezinde dil uzatma ağlarının atıldığı bölgeler 26 Şekil 4.7. Karides uzatma ağlarının teknik özellikleri Şekil 4.8. Dil uzatma ağlarının teknik özellikleri Şekil4.9. Karataş Balıkçı Barınağında kullanılan paraketaların genel özellikleri 31 Şekil Yumurtalık Balıkçı Barınağındaki teknelerin av sahası olarak Kullandığı bölge. 35 Şekil Karides ve Dil uzatma ağlarının kullanıldığı alan 36 Şekil Balık uzatma ağlarının kullanıldığı bölge Şekil Sarı Göl ve Çamlık Dalyanı bölgeleri.. 37 Şekil Balık ağının yapısal özellikleri Şekil Karataş ve Yumurtalıkta kullanılan ve kaybolan uzatma ağlarının miktarı VII

9 1.GİRİŞ 1. GİRİŞ Hayalet avcılık, kaybolmuş yada terkedilmiş ancak su içerisinde işlevini sürdürerek, insan kontrolü olmaksızın sucul organizmaların ölümüne neden olan av araçlarının gerçekleştirdiği avcılığı ifade etmektedir. Son dönemde gelişen malzeme teknolojisine paralel olarak, bu av araçlarının su altında parçalanmadan dayanma süreleri önemli düzeyde artış göstermiştir. Bu durum, hayalet av araçlarının su altındaki etkilerinin çok daha uzun süre devam etmesine neden olmaktadır. Hayalet av araçlarının çevreye etkileri: hedef türleri avlamaya devam etmesi; hedef olmayan balık ve kabuklu türlerini avlamaya devam etmesi; diğer deniz canlılarının (fok, kaplumbağa ve su kuşları) ölümüne neden olması; çürüme esnasında deniz fauna ve florasını etkilemesi, bentik çevreye fiziksel olarak zarar vermesi olarak sıralanabilir (Brown ve ark. 2005). Tüm bu olumsuz etkiler sonucunda, Dünya Tarım Örgütü (FAO) 1995 yılında hayalet avcılığı, balıkçılık endüstrisini olumsuz yönde etkileyen bir faktör olarak açıklamış; seçiciliği düşük av araçları, hedef dışı av, habitatların yok edilmesi gibi sorunlarla aynı kategori içerisine almış ve kaybolan ağların tekrar bulunması önermiştir. Hayalet av araçlarının denizel çevre üzerine etkileri av aracının türüne göre farklılık göstermektedir. Örneğin uzatma ağları ve kafes tuzaklar kaybolduktan sonrada uzunca süre av yapmaya devam etmektedirler. (Erzini ve ark. 1997; Nakashima ve Matsuoka 2004; Bullimore ve ark. 2001; Godøy ve ark ) Dolayısıyla bu av araçları, denizel organizmalar üzerinde kontrolsüz şekilde ölümlere neden olmaktadır. Bu ölümler ise önemli miktarda su ürününün ekonomik bir değer kazanmadan kaybedilmesi, biyoçeşitlilik ve çevrenin zarar görmesi gibi sorunları beraberinde getirmektedir. Uzatma ağları seçicilikleri yüksek av araçları olmalarına rağmen, (yani türe ve boy grubuna yönelik avcılık yapmaya uygun) (Havgard, 1996; Hansen ve ark. 1997) su altında kaldıkları süreçte bu özelliklerini kaybetmektedirler. Yapılan çalışmalar, kaybolmuş uzatma ağlarının önemli miktarda hedef dışı türü avladığını göstermiştir (Brown ve ark. 2005; Kaiser ve ark. 1996; Ayaz ve ark. 2006). Uzatma ağları, kayboldukları ilk dönemde hedef türleri avlamakta, zaman ilerledikçe yakalanan bireyler ve üzerlerinde oluşan fouling organizmalar nedeniyle 1

10 1.GİRİŞ çökmektedirler. Ancak ağ üzerlerinde kalan bireyler yem etkisi yaparak etraftaki hedef olmayan türleri ağa doğru çekmektedir. Bu durum ağ çökmüş olmasına rağmen, demarsal türlerin ve kabuklu türlerinin ağa takılmasına neden olmakta ve hedef dışı av miktarını arttırmaktadır. Ağ tamamen parçalanana kadar bu etki devam etmektedir. Yapılan çalışmalar bu saptamayı doğrular niteliktedir. Portekiz kıyılarında gerçekleştirilen çalışmada, 120 günlük periyotta 100m lik bir uzatma ağına 39 kemikli balık türünün yanında yumuşakça, karından bacaklı ve kabukluların yakalandığı belirlenmiştir (Erzini ve ark. 1997). Yine uzatma ağlarının önemli bir etkisi de deniz memelilerinin ve kuşlarının ölümüne neden olmasıdır. Her yıl bir milyonun üzerinde deniz kuşunun ve üzerinde deniz memelisi ile deniz kaplumbağasının hayalet ağlara takıldığı tahmin edilmektedir (Laist, 1997). Kafes tuzaklar kaybolduktan sonra av yapmaya devam eden diğer bir av aracı çeşididir. Kafes tuzaklarla ilgili olan verilerde oldukça çarpıcıdır. Japonya da kayıp olan kafes tuzak sayısının, balıkçıların bir günde kullandığı kafes sayısının 10 katı olduğu ve kafes tuzakların kaybolduktan sonra çütre, çarpan, yılan balığı, sargoz, ahtapot gibi türleri avladığı belirlenmiştir (Matsuoka ve ark. 2005). Bu durum kayıp kafes tuzakların önemli düzeyde hedef dışı av yaptığını göstermektedir. Yine Japonya da bir avlakta, hayalet balıkçılık nedeni ile ahtapotlarda meydana gelen ölümlerin, aynı avlakta yapılan toplam ahtapot üretiminin iki katı olduğu saptanmıştır (Matsuoka, 1999). Trol, gırgır, paraketalar kaybolduktan sonra kendilerine özgü av yapma özelliklerini kaybetmektedirler. Ancak bu av araçlarının da özellikle vahşi yaşam ve denizel çevre üzerinde olumsuz etkileri olduğu saptanmıştır. Örneğin kaybolmuş olan trol ağlarının Tanzanya nın güneyinde Avustralya kürklü fokları üzerinde %1.5-2 oranında ölüme neden olduğu belirlenmiştir (Jones, 1995). Verdikleri bu zarardan dolayı kayıp trol parçalarına neck collar adı verilmiştir. Paraketaların ise özellikle deniz kaplumbağalarını etkiledikleri, çok sayıda deniz kaplumbağasının paraketa misinalarına takılarak öldüğü saptanmıştır (Carr, 1987). Kayıp av araçlarının sediment birikimine neden olarak bulundukları bölgede deniz tabanını yoksullaştırdığı ve biyoçeşitliliği azaltığı yönünde gözlemler yapılmıştır. Bu durum, fouling organizmaların ağ gözlerini tıkayarak bölgedeki 2

11 1.GİRİŞ akıntıları yavaşlatması, bununda ilgili bölgede çöküntüye neden olduğu teorisiyle açıklanmıştır. Ancak bu konudaki çalışmaların yetersiz olduğu da belirtilmiştir (Matsuoka ve ark. 2005). Hayalet av araçlarının neden olduğu olumsuz etkilerle ilgili çarpıcı bir bulguda batırıcı olarak kullanılan kurşunların su kuşları tarafından yenilerek zehirlenmeleridir (Franson ve ark. 2001). Yapılan hesaplamalar İsveç te sadece bir balıkçılık sezonunda 200 tondan fazla kurşunun denizel ortamda kaybolduğunu göstermiştir (Jacks, 2001). Bir ağır metal olan kurşunun bu kadar büyük miktarda insan etkisiyle deniz ortamında bulunması da çevre açısından ciddi bir olumsuz etkidir. Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı gibi, hayalet balıkçılığın dolayısıyla da hayalet av araçlarının olumsuz etkisi iki grup altında toplanabilir. Bunlar ekonomik ve çevresel zararlardır. (FAO, 1995) Özellikle kaybolduktan sonra av yapmaya devam eden uzatma ağı ve kafes tuzaklar, stoklar üzerinde kontrolsüz ölümlere neden olarak ekonomik zararlara neden olmaktadır lardan bu yana denizel kaynakların sınırlı ve tükenebilir olduğu bilinmektedir (Bingel, 2002). Bu nedenle, denizel kaynakların planlı ve optimum kullanımına yönelik olarak balıkçılık yönetimi çalışmaları yapılmakta ve çeşitli düzenlemelere gidilmektedir. Oysa kayıp av araçlarına takılarak ölen su ürünleri hiçbir ekonomik değer kazanmadıkları gibi balıkçılık yönetiminde gözden kaçmaktadırlar. Bu durum, neden olduğu ekonomik kayıpların yanında balıkçılık yönetimi çalışmalarında bir boşluk oluşturmaktadır. Bir balıkçılık sahasında kayıp av araçlarının neden olduğu ölüm oranları üç parametre yardımıyla belirlenir. Bunlar ilgili alanda kayıp olan av aracı miktarı, bu av araçları içerisinde aktif olanlarının (av yapmaya devam edenlerinin) miktarı ve kayıp bir av aracının birim zamanda neden olduğu ölüm miktarıdır. Bu parametrelerden ilki toplam kayıp av aracı sayısı ancak balıkçılarla yapılacak anket çalışmalarıyla belirlenebilir. Çünkü bir balıkçılık alanındaki tüm kayıp av araçlarını su altı gözlemleri ile saymak maliyet ve zaman açısından mümkün değildir (Matsuoka ve ark. 2005). Diğer iki parametre yani kayıp av araçları içerisinde ne kadarının aktif olduğu ve kayıp bir av aracının birim zamanda ne kadar ölüme neden olduğu ise deneysel çalışmalarla saptanabilir. 3

12 1.GİRİŞ İskenderun Körfezi, balıkçılık üretimi bakımından tüm doğu Akdeniz içerisinde en verimli bölgedir. Bu alanda trol, gırgır, uzatma ağı, paraketa, kafes tuzak gibi hemen her tür avcılık yöntemi yoğun bir biçimde uygulanmaktadır. Balıkçılarla yapılan görüşmelerde çok miktarda av aracının operasyonlar sırasında kaybolduğu anlaşılmıştır. Yine yapılan aletli dalışlar esnasında su altında kalmış av araçlarına rastlanmıştır. Bu gözlemler, İskenderun Körfezi nde kayıp av araçlarından kaynaklı hayalet avcılık olduğu fikrini güçlendirmektedir. Balıkçılık faaliyetlerinin bu kadar yoğun olduğu bir alanda çok sayıda kayıp av aracının olması zaten beklenebilecek bir sonuçtur. Ancak bu alanda hayalet balıkçılıkla ilgili olarak gerçekleştirilmiş herhangi bir çalışma yoktur. Dolayısıyla, Karataş ve Yumurtalık bölgesinde kayıp av araçlarının neden olduğu ekonomik ve çevresel zararlarla ilgili hiçbir nicel veri de yoktur. Planlanan bu çalışmada amaç, İskenderun Körfezi ndeki iki önemli balıkçı barınağı olan Karataş ve Yumurtalık Balıkçı Barınaklarında yürütülen avcılık faaliyeti sonucu oluşan kayıp av araçlarının türünü, miktarını ve dağılımını belirlemektir. Bu kapsamda, bir sezonda ne kadar uzatma ağı, kafes tuzak, trol ağı, gırgır ağı, paraketanın hangi bölgede kaybolduğu belirlenmiştir. Bunun yanı sıra av araçları kendi içerisinde de sınıflandırılarak teknik özellikleride ortaya konmuştur. Örneğin kaybolan uzatma ağları içerisinde hangi tip uzatma ağlarının yoğunlukta olduğu (dil, karides, uzatma ağı vb) bunların teknik özelliklerinin (monoflament, multiflament, sade, fanyalı, ağ göz genişliği, yüksekliği, donam faktörü, kurşun yaka mantar yaka planı vb) neler olduğu ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar yardımıyla, Karataş ve Yumurtalık bölgesinde hayalet balıkçılık konusunda etkili olabilecek av türleri ve bunların dağılım alanları belirlenmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak çalışmanın üç ana amacı vardır. Bunlardan ilki Karataş ve Yumurtalık bölgesinde hayalet avcılığın durumunun nicel olarak ifade edilebilmesi; ikincisi hangi av aracının yada av araçlarının hayalet balıkçılık bakımından önemli olduğu ve hangi bölgede dağılım gösterdiğinin belirlenmesidir. Çalışmanın üçüncü amacı ise kayıp oranlarının neden olduğu ölüm oranlarının belirlenmesi için gerekli olan ilk parametreyi (toplam kayıp av aracı sayısını) belirlenmesidir. 4

13 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Kaiser ve ark. (1996), İngiltere adalarında sade ve fanyalı uzatma ağlarının her ikisi de balık ve kabuklu avcılığında kullanıldığı, bu ağların kötü hava koşulları yada başka bir hareketli av aracıyla meydana gelen çatışma nedeniyle kaybolabildikleri, zarar görmelerine rağmen av yapabilme özelliklerini devam ettirdiklerini belirtmişlerdir. Bu nedenle bu ağların kazayla yada hedef dışı av yaparak, deniz kuşlarını ve memelilerini de yakalanma riski olduğu ortaya konmuştur. Yapılan çalışmada, İngiltere adalarının güneybatısında kalan kayalık resiflerin 1000m açığına sade ve fanyalı uzatma ağları atılmıştır. Ağların bir ucu hayalet balıkçılığı taklit etmek üzere kesilmiş ve serbest bırakılmıştır. Bu ağlar 9 ay boyunca düzenli olarak incelenmiş yakalanan bireyler hakkında kayıtlar tutulmuş, fotoğraf ve video kayıtları yapılmıştır. Sade ve fanyalı uzatma ağlarının her ikisine de atıldıktan birkaç saat sonra köpek balıkları yakalanmıştır. Birinci gün içinde yaygın iki kabuklu türü olan örümcek yeneç (Maja squinado) ve kahverengi yengeç (Cancer pagurus), daha önce ağlara yakalanmış ölü ve çürümüş canlılara saldırmıştır. Bu şekilde, pek çok türün ağlara yakalandığı ve diğer türleri ağa çektiği saptanmıştır. Araştırıcılar Kuzey Avrupa da sade ve fanyalı uzatma ağlarının, Solea solea, Scophthalmus rhombus, Raja clavata gibi balık türlerinin ve Maja squinado gibi kabuklu türlerinin avcılığında kullanıldığını belirtmişlerdir. Çalışmada, ağlar kaybolduktan çok kısa bir süre sonra yüzey alanı azalmasına bağlı olarak, hedef türlere yönelik av verimlerinin önemli oranda düştüğü, buna karşılık kabukluların avcılığının 9 ay sonra bile devam ettiği araştırmacılar tarafından gözlemlenmiştir. Erzini ve ark. (1997), Algarve de (Güney Portekiz) Nisan 1995 ve Haziran 1996 tarihleri arasında, bölgede kullanılan mesleki ağlara uygun olarak; monoflament sade ve fanyalı uzatma ağlarından her biri 100m uzunluğundaki toplam 8 adet deneme ağını m derinlikte bulunan bölgelere, hayalet avcılığı taklit etmek üzere bırakmışlardır. Ağlar, doğal kayalık zemine, kayıp ağları taklit edecek şekilde bir uçları bağlı diğer uçları serbest kalacak biçimde kesilerek yerleştirilmiştir. Ağların yapısal değişimi (ağ yüksekliği, avcılık yapabilen etkin alanı ve fouling birikimi) ve yakalama özellikleri (tür, boyut, sayı ve biomass) dalgıçlar tarafından 5

14 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR gözlenmiştir. İlk birkaç haftada tüm ağlarda benzer şekilde ağ yüksekliği, avcılık yapabilen etkin alan ve ağın görünmezliğinde keskin bir düşüş gözlenmiştir. Yakalama oranları, aynı bölgedeki aktif olarak kullanılan mesleki monoflament sade yada fanyalı uzatma ağlarıyla karşılaştırılmış, zamana bağlı olarak kayıp ağların av veriminin düştüğü saptanmıştır. Sekiz ağın hiçbirinde deniz kuşu, sürüngeni yada memelisine rastlanılmamıştır. Ağlara yakalanan gruplar arasında baskınlık balıklarda (27 tür içinde sayıca %89) olmuştur. Özellikle, ekonomik değere sahip olan Sparidae türleri, sade ve fanyalı uzatma ağlarının av oranları içerisin de sırasıyla %33 ve %29 luk oranlarla önemli düzeyde tespit edilmiştir. Çalışmada, bulunduğu şartlar altında kayıp bir ağın ömrünün yaklaşık olarak 15 ila 20 hafta olduğu gözlenmiştir. Ancak, çok düşük oranda olsa bile günlere kadar av yapma olasılığının devam ettiği belirtilmiştir. Sekiz ila 11 haftalık süreyi su altında geçiren ağların bitki ve hayvanlarla kaplandıkları ve resifin bir parçası haline geldikleri araştırmacılar tarafından gözlemlenmiştir. Bullimore ve ark. (2001), yaptıkları çalışmada kaybolan tuzakların ne kadar süre av yapmaya devam ettiklerini ve hangi türleri avladıklarını araştırmışlardır. Bu amaçla İngiltere de deniz dibinde kaybolan 12 tuzağın ölüm ve yakalama oranını taklit etmişlerdir. Bırakılan yemlerin (Raja clavata) 28 gün sonra yok olduğunu tespit etmişlerdir. Yakalanan türler arasında Maja squinado ve Cancer pagurus un yoğunlukta olduğu belirtilmiştir. Ağustos 1995 teki denemenin 125 ila 270 inci günü arasında M. squinado ve C. pagurus un yakalanma oranı düşmüş, bu periyottan sonra tekrar artmışsa da ilk günlerdeki orana ulaşamamıştır. Bunların dışında hedef dışı avların da gerçekleştiği belirtilmiştir. Tuzakların ikinci yılda da avlanmaya devam etmesi, uzun periyotta avlanma potansiyelleri olduğunun göstergesi olarak kabul edilmiştir. Godøy ve ark. (2003), Barents denizinde yengeç balıkçılığı yapılan alanda kayıp olan kafeslerin av yapmaya devam edip etmediğini, yada ölümlere neden olup olmadığını incelemişlerdir. Yapılan deneme, 5 gün ile 1 yıllık bir periyodu kapsayacak şekilde planlanmış ve kafesler yerleştirilmiştir. Kafesler periyodik olarak kontrol edilip yakalanan tüm yengeçler markalanmış ve kafesler tekrar denize 6

15 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR bırakılmıştır. Çok az sayıda yengecin yakalanmasına rağmen ölmüş olduğu görülmüştür. Humborstad ve ark. (2003), Norveç sularında, kayıp uzatma ağlarının toplanması amacıyla yapılan saha çalışmalarında, Reinhardtius hippoglossoides avcılığında kullanılan kayıp Norveç mesleki balıkçı ağlarının oldukça yüksek avlar yaptıklarını gözlemlemişlerdir. Bu durumun, pisi gibi ekonomik öneme sahip bir tür için büyük bir problem olduğu ve ciddi sıkıntılar oluşturduğu belirtilmiştir. Ayrıca kayıp av araçlarının stokun aşırı sömürülmesi üzerine etkilerinin olduğu savını güçlendirmiştir. Temmuz 2000 ile Haziran 2001 tarihleri arasında, bu amaçla yapılan çalışmada uzatma ağı avcılığının genelde yapıldığı orta Norveç kıyılarının m derinlikleri arasında bilinçli olarak ağlar kaybedilmiştir. Bu ağlar, belirli periyotlarda geri toplanarak çürüme düzeyi tespit edilmiştir. İlk 45 günlük periyotta av araçlarının veriminin %20-30 oranında azaldığı ancak bu av araçlarının çok uzun süre av yapmaya devam edebildikleri saptanmıştır. 68 gün süreyle terk edilen ağlarda yoğun olarak hedef türler yakalanmış, diğer türlerin yakalanma oranlarıda zamanla değişmemiştir. Yakalanan bireyler bozulmuşluk özelliklerine göre 7 gruba ayrılmıştır. Tazelikten bozulmuşluğa değişimin zamanla sabit olduğu kabul edilmiştir. Ancak 24 saat suda kalmış ağlarda bile 7. bozulma aşamasının da bulunduğu gözlemlenmiştir bu durumun leş yiyen amphipod ve isopod aktivitelerinden kaynaklandığı öne sürülmüştür. Ağın yakalama etkinliği, av ağırlığı sebebiyle ağın çökmesi sonucu zaman içinde %20-30 arası düşüş göstermiştir. Araştırmacı Reinhardtius hippoglossoides avcılığında kayıp ağların üzerinde durulması gereken bir konu olduğu sonucuna varılmıştır. Revilla ve Dunlin (2003), çalışma İngiltere kıyılarında bulunan açık alanlar ve batıklarda kaybolan ağların avlanma kapasitesindeki değişimi belirlemek amacıyla yapılmıştır. Dalgıçlar ve ROV çalışmaları ile 11 batık araştırılıp 27 farklı ağın artıklarını bulmuşlardır. Avlanma kapasiteleri göz ardı edilebilecek olan bu ağların hiçbirinin üzerinde ölü yada canlı hayvana rastlanmamıştır. Planlanan çalışmada bir uzatma ağı batık üzerine, bir grup uzatma ağı ise açık alana 15-20m derinliğe bırakılmış ve terk edilmiştir. Bu ağlar 2 yıl boyunca dalgıçlarca 7

16 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR incelenmiştir. Her iki grubunda av etkinliği ilk birkaç hafta içinde %50 oranında azalmıştır. Araştırıcılar açık alana bırakılan ağın 58 gün sonunda kıyıya vurduğunu, batığa bırakılan ağın ise 2 yıl süresince azalan avlama kapasitesine rağmen bırakıldığı yerde kaldığı ve avlanmaya devam ettiğini tespit etmişlerdir. Deney İngiltere kıyılarındaki kayıp ağların beklenmeyen balık ölümleri üzerinde önemsiz bir etken olduğunu ve ağların açık alan veya batıkta kaybolmasının ekolojik bir zarara yol açmayacağı yönündeki görüşü desteklemektedir. Saldanha ve ark. (2003), tarafından, İspanya nın Biscay koyu ve Portekiz de yapılan çalışmalarda uzatma ağları üzerinde biriken biofouling organizmalardan faydalanılarak kayıp ağın yaşının tahmin edilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır. Biofouling organizmaların birikiminin, bölgeye ve sezona göre değişim gösterdiği saptanmıştır. Örneğin İspanya da ilkbahar yaz periyodunda biofouling organizma birikiminin çok fazla olduğu saptanmıştır. Biscay koyunda genellikle bivalviaların gelişiminden ve Anomia sp. nin boyundan, Portkiz de Pteria hirundo türünün boyundan kayıp ağın yaşının tahmin edilebileceği saptanmıştır. Sancho ve ark. (2003), gerçekleştirdikleri çalışmada Lophius budegassa ve Lophius piscatorius avcılığında kullanılan ağların kaybolmasını ve kayıp ağların zararlarını tespit etmek üzere 27 parça uzatma ağını İspanya da bulunana Cantabria denizinin 117 ila 135m açığındaki yumuşak zemine bırakmışlardır. Ağları 12 ay boyunca 1 er aylık aralıklarla toplamışlardır. Boyut bolluk kütle ve korunma durumuna göre sınıflandırmışlardır. Avları mevsim değişimlerinin av etkinliği üzerindeki etkisini tespit etmek için 2 denemede incelemişlerdir. Yaz aylarını ve devamını kapsayan 4 aylık periyotta, kayıp uzatma ağlarının av verimi, mesleki balıkçılıların o dönemde yaptığı avcılığa yakın bir etkinlik göstermiş, ancak sonraki yedi ayda etkinlik önemli oranda azalmıştır. İlk bahar-yaz periyodunda av etkinliği göz ardı edilecek düzeyde kalmıştır. Yapılan çalışmanın sonunda her 100 m de 4.7 canlı türü olmak üzere 17.7kg deniz canlısı hayalet ağlar tarafından yakalanmıştır. Bu sayıları bölgede kaybolan ağlara oranlamışlardır. 18,1 ton Lophius spp. hayalet ağlara yakalanmaktadır. Bununda ticari avcılığın yüzde 1.46sı olduğu belirlenmiştir. 8

17 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Santos ve ark. (2003), yılları arasında kayıp uzatma ağlarının Merluccius merluccius balıkçılığı üzerine etkilerini belirlemek için bir çalışma gerçekleştirmişleridir. Çalışmada toplam 27 adet uzatma ağı 65-78m derinlikler arasına bırakılmış ve 15 ay boyunca belirli aralıklarla üçer adedi geri çekilmiştir. Kayıp ağları taklit etmek için ağların tek tarafları serbest bırakılmış ve yakalanan berlamların bioması incelenmiştir. Ayrıca kanca (grapnel) ekipmanı kullanılarak ağların geri toplanmasına çalışılmıştır. Çekilen kayıp uzatma ağlarının av verimi bir gün önce atılan kontrol ağları ile kıyaslanmıştır. Sonuçlar av etkinliğinin hızlı bir şekilde düştüğünü ve bunun ağ üzerine yapışan biofouling organizmalarla ilgili olduğunu göstermiştir. Kayıp ağların maksimum dayanım süresinin 248 gün olduğunu belirlenmiştir. Bununla birlikte ağlarım 3 aydan sonra kayda değer avlanma yapamadıkları tespit edilmiştir. Yaptıkları çalışma bölgedeki Merluccius merluccius avının yalnızca %0,5 inin kayıp ağlar tarafından yapıldığını ve bunun kayda değer bir sorun olduşturmadığı gözlenmiştir. Tschernij ve Larsson (2003), tarafından İsveç ve Danimarka Baltık Denizin de Gadus morhua avcılığında kullanılan, kayıp uzatma ağları ile ilgili bir çalışma yürütülmüştür. Kayıp dip uzatma ağlarının avlanma etkinliğini incelemek için Eylül 1998 ile Mayıs 1999 arasında 24 parça mesleki balıkçı ağı güney Baltık Deniz indeki avlanma bölgesi olan Hanö köyü yakınlarındaki avlağa terk edilmiştir. Tesadüfi olarak seçilen 3 takım 27 ay boyunca 9 defa çekilerek kontrol edilmiştir. Kayıp ağların av verimi bölgede o dönem kullanılan ticari uzatma ağlarının av verimiyle kıyaslandığında üç ay içinde %80 oranında azalmanın olduğu görülmüştür. Ancak çalışma boyunca farklı türlerin avlanmaya devam ettiği saptanmıştır. Ana av Gadus morhua ve Pleuronectes flesus tan oluşmuştur. Avlanan G. morhua oranı aynı bölgedeki aynı zamanda bırakılmış mesleki ağlarla kıyaslanmıştır. İlk üç ay kayıp ağların yakalama etkinliği toplam avda %80 oranında azalmış ve normal yakalama etkinliğinin %5-6 sı oranında sabit kalmıştır. Al-Masroori ve ark. (2004), yaptıkları çalışma Umman daki Muscat, Mutrah ve Sultanate yakınlarındaki geleneksel beş balıkçılık bölgesinde, kayıp tuzakların etkilerini incelemişlerdir. Deneylerde, bölgeye bırakılan kayıp balık tuzaklarının sayı 9

18 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ve yakalama oranları incelenmiştir. Kasım 2000 sonları ile Temmuz 2001 ortalarında 16-35m arasındaki derinliklere 25 tuzak kurulmuştur. Hayalet balıkçılığın ölüm oranının gün başına 1,34kg/tuzak olduğunu ve zaman içinde düştüğünü bulmuşlardır. Araştırıcılar burada ve diğer bölgelerde kayıp balık tuzaklarının negatif etkisini azaltmak için; (1)tuzakların yerleştirildikleri yerlerin daha belirleyici bir şekilde işaretlenmesinin (2) zamanla canlıyı salıveren yada bozulabilir bölmeleri olan bölümler(panel) kullanılmasının ve (3) hedeflenen boyutun altındaki hayvanları salıvermeyi de kapsayan önlemler alınmasının gerekli olduğunu tespit etmişlerdir. Ayaz ve ark. (2004), İzmir körfezinde gerçekleştirdikleri çalışmada kayıp ağ yoğunluğu ve kaybolma nedenlerini incelemişlerdir. Gerçekleştirdikleri anket çalışmaları sonucunda İzmir körfezinde 2002 yılında km uzatma ağının çeşitli nedenlerle kaybolduğunu tespit etmişlerdir. Ayaz ve ark. (2006), İzmir körfezinde gerçekleştirdikleri çalışmada monofilament ve multifilament ağların neden oldukları ölüm oranlarını incelemişlerdir. Bu amaçla 33m uzunluğundaki 6 monofilament ve 6 multifilament deney ağları hergün dalgıçlar tarafından incelenmiş ve ağlara takılan canlılar numaralandırılarak kaydedilmiştir. 6 ayın sonunda fanyalı ve fanyasız ağların etkili avlama alanı %55-63 arasında azalmıştır. Bir yılın sonunda ise tamamen etkisiz hale geldiklerini tespit etmişlerdir. 10

19 3. MATERYAL VE METOD 3. MATERYAL VE METOD Projede Karataş ve Yumurtalık bölgesinde mesleki balıkçılık yapan tekne sahiplerinin bir sezonda kaybettikleri av aracı sayısını tespit edebilmek amacıyla balıkçılara konuya yönelik anket uygulanmıştır Çalışma Sahası İskenderun Körfezi İskenderun Körfezi nin (Şekil 3.1.), Doğu Akdeniz deki diğer alanlara oranla daha zengin balıkçılık kaynaklarına sahip olduğu 1940 lardan bu yana bilinmektedir (Kosswing, 1953). Doğu Akdeniz in genelinde kıyı, denize paralel şekilde uzanan dağlarla karakterize olmaktadır. Bunun doğal sonucu olarak, denizel alanda derinlik hızla artmakta, dolayısıyla kıta sahanlığı oldukça daralmaktadır. Ancak, bu dağ silsilelerinin arasında yer bulan kimi ovalık alanların denizel kesimdeki devamında, kıta sahanlığında genişlemeler görülebilmektedir. İskenderun Körfezi de Çukurova nın denizel alandaki devamı olarak şekillenmiştir. Dolayısıyla Doğu Akdeniz in diğer alanlarına oranla kıta sahanlığının oldukça genişlediği İskenderun Körfezi, hemen hemen tüm avcılık yöntemleri için uygun bir topografya oluşturmaktadır. Tüm Akdeniz deki balıkçı teknelerinin %47 sinin İskenderun Körfezi nde bulunması, buranın balıkçılık açısından uygun bir alan olduğunu gösteren önemli bir veridir (T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, 2004). Yukarıda belirtildiği gibi İskenderun Körfezi nde gerek balıkçılık kaynaklarının zengin olması gerekse kıta sahanlığının geniş olması nedeniyle hemen her türlü avcılık yöntemi (uzatma ağı, paraketa, kafes tuzaklar, trol, gırgır) uygulanmaktadır. Adana il sınırları içerisinde, İskenderun Körfezindeki Balıkçılık faaliyetini etkileyen, iki önemli balıkçı barınağı bulunmaktadır. Bunlar Karataş ve Yumurtalık balıkçı barınaklarıdır (Şekil 3.1.). Körfezin batı kısmında bulunan bu iki barınağın dışında yerleşmiş olan doğal olarak korunaklı küçük balıkçı yerleşim alanları da bulunmaktadır. 11

20 3. MATERYAL VE METOD Balıkçı Barınakları Karataş Balıkçı Barınağı Adana il merkezine 50km uzaklıkta bulunan Karataş Balıkçı Barınağı (Şekil 3.2.) 1981 yılında hizmete girmiştir (T.C. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü, 2004). Barınak hizmete girdiği dönemde Liman Müdürlüğü bulunmadığından barınaktan faydalanan teknelerin ruhsat kayıtları Mersin ve Botaş Liman Müdürlüklerine yapılmıştır. Bu sebeple barınaktan faydalanılan balıkçı teknesi sayısının resmi olarak tespitinde zorluklar yaşanmıştır yılında Karataş a liman müdürlüğünün kurulmasının ardından Mersin ve Botaş Liman Müdürlüklerindeki Karataş menşeli teknelerin kayıtları Karataş Liman Müdürlüğüne aktarılmıştır. Bu gelişmeyle, barınaktaki balıkçı teknesi sayısının resmi olarak tespiti mümkün olmuştur. Nitekim Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Ülkemiz Balıkçı Barınakları adlı kitapta barınaktan faydalanan balıkçı teknesi sayısı 15 olarak gösterilirken, 2007 yılında Adana Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarında barınağa kayıtlı balıkçı tekne sayısının 128 adet olduğu görülmektedir. Şekil 3.1. İskenderun Körfezi ile Karataş ve Yumurtalık balıkçı barınaklarının konumu 12

21 3. MATERYAL VE METOD Karataş Balıkçı Barınağına bağlı teknelerin ruhsatları incelendiğinde 9 adedinin TD 1, 4 adedinin T 2, 3 adedinin G 3 ve 112 adedinin ise D 4 tipi avcılık yaptığı tespit edilmiştir. Teknelerin dağılımından özellikle uzatma ağı ve paraketa avcılığı yapan küçük teknelerin önemli bir yoğunluğa sahip olduğu görülmektedir. Şekil 3.2. Karataş Balıkçı Barınağı Yumurtalık Balıkçı Barınağı Adana il merkezine 81 km, Karataş balıkçı barınağına kara yolu ile 43 km (deniz yolu ile 30km) uzaklıkta olan Yumurtalık Balıkçı Barınağı (Şekil 3.2.) 1981 yılında inşa edilmiştir. Adana Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarından elde edilen verilere göre 2007 yılı itibariyle bu barınaktaki tekne sayısı 109 adettir. Bu barınağa kayıtlı olan tüm tekneler D tipi avcılık yapmakta yani sadece uzatma ağı ve paraketa kullanmaktadır. 1 Trol ve Diğer (Uzatma, Paraketa) 2 Trol 3 Gırgır 4 Diğer (Uzatma ve paraketa) 13

22 3. MATERYAL VE METOD Şekil 3.3. Yumurtalık Balıkçı Barınağı Küçük Yumurtalık Daha öncede belirtildiği gibi doğal olarak korunaklı bazı bölgelerde balıkçı yerleşimleri bulunmaktadır. Bu yerleşimlerdeki teknelerin ruhsat kayıtları yakınındaki bir balıkçı barınağına yapılmaktadır. Küçük Yumurtalık ta bu tip alanlardan birisidir. Sekiz kadar tekne sürekli olarak bu bölgeyi bağlama yeri olarak kullanmaktadır. Bu tekneler deniz seviyesinin üzerine kadar yükselen kayalıkları doğal bir liman gibi kullanmaktadır (Şekil 3.4.). 14

23 3. MATERYAL VE METOD Şekil 3.4. Küçük Yumurtalık 3.2. Verilerin Toplanması Kayıp Ağların Miktarının Belirlenmesi Bir balıkçılık sahasında kayıp av araçlarının neden olduğu ölüm oranlarını aşağıdaki eşitlik yardımıyla belirlenir (Matsuoka ve ark. 2005); Nm = Eg x m 1 (Matsuoka ve ark. 2005) Burada Nm: Hayalet ağların neden olduğu toplam ölüm miktarını, Eg: belirli bir alanda aktif olan (av yapmaya devam eden) kayıp av aracı sayısını, m: bir av aracının neden olduğu ölüm oranını ifade etmektedir. Bu parametrelerden m her av aracı için farklılık gösteren ve 0-1 arasındaki bir değerdir. Örneğin uzatma ağlarında, av aracına giren her birey yakalandığı ve öldüğü için bu değer 1 olur. Kafes tuzaklarda tuzağa giren her birey ölmediğinden ve bir kısmı tekrar çıktığından bu değer her tür için 0 ile 1 arasında değişim gösterir. Bir alandaki kayıp ve aktif olan av aracı sayısı (Eg) belirlenirken aşağıdaki eşitlikten yararlanılır. 15

24 3. MATERYAL VE METOD E g = n l x r e x A 2 (Matsuoka ve ark. 2005) Burada n l birim alandaki toplam kayıp av aracı sayısını, r e bunlar içinde aktif olanlarının (halen av yapan) oranını, A ise kayıp av araçlarının dağılım gösterdiği yada bütün bir balıkçılık alanını ifade etmektedir. Bu parametrelerden n l nin doğrudan su altında gözlem yapılarak belirlenmesi olanaksızdır. Bir balıkçılık sahasındaki tüm kayıp av araçlarının dalışlarla yada su altı ekipmanları ile taranması hem çok maliyetli hem de çok uzun zaman alacak bir işlemdir. Bunun yerine balıkçılarla yapılacak anket çalışmaları ile bu veri elde edilir. Toplam kayıp av araçlarının içerisinde aktif olanlarının oranı ve kayıp bir av aracının birim zamanda neden olduğu ölüm oranı ise ancak deneysel çalışmalarla belirlenebilir. Bu tip çalışmalarda, bir av aracı avlağa bırakılarak ne kadar süre av yapmaya devam ettiği ve bu süreç üzerinde hangi türler üzerinde ne kadar ölüme neden olduğu su altı gözlemleri ile belirlenir. Bu üç parametre belirlendikten sonra bir alandaki aktif haldeki kayıp av araçlarının neden olduğu ölüm oranları da tespit edilmiş olur. Bu çalışma kapsamında Karataş ve Yumurtalık Balıkçı barınaklarındaki teknelerin, balıkçılık faaliyeti sırasında kaybettikleri av aracı miktarı, yani 2 numaralı eşitlikteki n l parametresi belirlenmiştir. Bu kapsamda, operasyonlar sırasında kaybolan; uzatma ağları, kafes tuzaklar, trol ağları, gırgır ağları ve paraketaların miktarı birer parametre (n l uzatma, n l tuzak, n l trol, n l gırgır, n l paraketa ) olarak kabul edilmiştir. Bu parametrelere ulaşmada ana örnekleme materyalini ruhsatlı balıkçı tekneleri oluşturmuştur. Balıkçı teknelerini yeterli düzeyde temsil edebilmek için Karataş ve Yumurtalık Balıkçı barınaklarındaki ruhsatlı balıkçı teknelerinin %30 unda anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Anket çalışmasında kar topu örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde bir sonraki örnek, örneklemenin gerçekleştirildiği tekneden referans alınarak belirlenir. İlk örnek ise, su ürünleri kooperatifleri yardımıyla seçilmiş, kartopu örneklemede bir tıkanıklık meydana geldiğinde, yine su ürünleri kooperatifleri yardımıyla rasgele örnekleme yöntemine geçilmiştir. Bir teknede anket çalışması iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Bunlar iletişim ve anket aşamalarıdır. Bu aşamalar aşağıda açıklanmıştır. 16

25 3. MATERYAL VE METOD İLETİŞİM AŞAMASI Tanışma, Kayıp av araçları ve etkileri konusunda kısaca, net ve açıklayıcı bilgilerin verilmesi, Çalışmanın ve anketin amacının anlatılması, Çalışmada kullanılan anket bölge koşullarına uygun olarak oluşturulmuştur. Anket aşaması da kendi içinde iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada tekne ile ilgili veriler, ikinci aşamada ise av araçları ile ilgili veriler toplanmıştır. ANKET (I: AŞAMA) Teknenin adı: Teknenin yaşı: Teknede kullanılan av aracı/araçları: Anketin ikinci aşaması teknede kullanılan av aracı/araçları bilgisine göre şekillenmiştir. Eğer tekne uzatma ağı ile avcılık yapıyorsa; ANKET (II. AŞAMA) Uzatma ağının türü: Dil, karides, barbun uzatma ağı vs. Uzatma ağının teknik özellikleri: Monofilament-multifilament, ip no, göz genişliği, sade -fanyalı, donam faktörü, mantar yaka-kurşun yaka dizaynı Toplam kaç posta (adet) ağ bulunduğu: Bir sezonda kaybolan ağ miktarı: Ağların kaybolma nedeni: diğer av araçları ile çarpışma, kötü hava koşulları vs. Ağların hangi bölgede kaybolduğu: 17

26 3. MATERYAL VE METOD Eğer teknede kafes tuzaklarla avcılık yapılıyorsa; Kafes tuzağın türü: Balık, yengeç, ahtapot vs. Tuzağın teknik özellikleri: Ağ-tel, şekil, göz genişliği Toplam kaç tuzak bulunduğu: Bir sezonda kaç tuzağın kaybolduğu: Tuzakların kaybolma nedeni: Tuzakların hangi bölgede kaybolduğu: Eğer tekne trol veya gırgır ile avcılık yapıyorsa; Bir sezonda kaç defa ağ takıldığı: Bu ağların ne kadarının denizde kaldığı: Takılmaların hangi bölgede olduğu: Eğer tekne paraketa ile avcılık yapıyorsa; Paraketanın türü: Çipura-logos, levrek vs. Paraketanın teknik özellikleri: Takım sayısı, iğne sayısı, iğne no, ana beden no, köstek arası mesafe, köstek no vs. Kaybolan paraketa miktarı: iğne sayısı, ana beden boyu Kaybolduğu bölge: verileri toplanmıştır. Saha çalışmaları esnasında, ağların kaybolduğu bölgelerin doğru biçimde belirlenebilmesi için, Seyir Hidrografi Dairesi tarafından hazırlanan 334 nolu İskenderun Körfezi Haritası hazırda bulundurulmuştur. Balıkçılardan av yaptıkları ve av aracı kaybettikleri bölgeleri harita üzerinde göstermeleri istenmiştir. Bunun yanı sıra balıkçıların teknelerinde bulunan GPS cihazlarından operasyon gerçekleştirdikleri bölgelerin ağ kaybettikleri bölgelerin koordinatları alınmıştır. 18

27 3. MATERYAL VE METOD Verilerin Değerlendirilmesi Alt örneklerden elde edilen veriler öncelikle doğrusal orantı yoluyla Karataş ve Yumurtalık Balıkçı barınaklarındaki tüm balıkçı filosuna yansıtılmıştır. Kullanılan av araçlarının teknik özellikleri dikkatle incelenmiş yoğun olarak kullanılan av araçlarının çizimleri yapılmıştır. Kayıp av araçlarının hayalet avcılığa neden olup olmadığı, yada uzun süre su altında işlevlerini sürdürüp sürdüremediği konusunda yorum yapmak için sayısal bir yöntem kullanılmamıştır. Ancak daha önce yapılan çalışmalar incelenerek hangi koşullarda kayıp ağların daha uzun süre av yaptığı hangi koşullarda daha çabuk yıkıldıkları incelenmiş ve bu bölgedeki koşullarla kıyaslanarak bölge için bir risk sıralaması yapılmaya çalışılmıştır. 19

28 4.BULGULAR VE TARTIŞMA 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Bulgular Bu kısımda öncelikle Karataş Balıkçı Barınağı ardından da Yumurtalık Balıkçı Barınağı için; avcılığın yapısı, kullanılan av araçlarının teknik özellikleri ve kaybolan av araçlarının miktarı verilecektir Karataş Balıkçı Barınağında Avcılığın Yapısı 2008 yılı verilerine göre, Karataş Balıkçı Barınağına kayıtlı teknelerin; 112 si uzatma ağı yada paraketa yada her iki tip avcılığı, 4 adedi trol avcılığı, 3 adedi gırgır avcılığı, 9 adedi ise hem trol hem de uzatma ağı ve paraketa avcılığı yapmaktadır. Ancak zaman zaman tekne sahipleri Tarım Bakanlığına Başvurarak ruhsat tipini değiştirebilmekte dolayısıyla da bu dağılımda sınırlı düzeyde değişiklikler olabilmektedir. Genel olarak, uzatma ağı ve paraketa avcılığı yapan teknelerin sayısının oldukça yoğun olduğu, bunu trol ve gırgır teknelerinin izlediği söylenebilir. Uzatma ağı ve paraketa avcılığı yapan teknelerle yapılan anketler sonucunda; uzatma ağı ve paraketa kullanan 92, sadece uzatma ağı kullanan 18 ve sadece paraketa kullanan 2 adet tekne olduğu saptanmıştır. Uzatma ağı kullanan teknelerin toplam sayısı 110 adettir. Bu teknelerin kullandıkları uzatma ağları genel olarak üç gruba ayrılabilir. Bunlar; karides uzatma ağı, dil uzatma ağı ve diğerleridir.. Karides ve dil uzatma ağları isimlerini aldıkları türlerin avcılığını hedeflerken, diğerleri olarak sınıflandırılan uzatma ağları; sardalye, istavrit, lüfer, sübye gibi türlerin avcılığı için kullanılmaktadır. Uzatma ağı kullanan teknelerin kullandıkları uzatma ağı grubuna göre dağılımı incelendiğinde; dil ve karides ağını 69, sadece karides ağını 13, sadece dil ağını 5, karides ve molozma ağını 13, sadece diğer uzatma ağlarını 3, hem karides hem dil hem de diğer uzatma ağlarını ise 8 teknenin kullandığı saptanmıştır. Bu veriler; karides ve dil, sadece karides, sadece dil uzatma ağı kullanan teknelerin %79.10 oranında; diğer uzatma ağları ile birlikte karides ve/veya dil ağı kullanan teknelerin ise %19.09 oranında olduğunu göstermiştir. Karides ve dil uzatma ağı olmaksızın sadece diğer uzatma ağlarını kullanan teknelerin oranı ise sadece %1.82 oranındadır. 20

29 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Karataş balıkçı barınağındaki tüm tekneler bir sezonda 3080 posta karides ağı ile avcılık yapmaktadır. Her bir teknedeki karides ağı sayısı 14 ile 70 posta arasında değişim göstermekte ve tekne başına ortalama 30.10±2.13 posta ağ düşmektedir. Av sahası olarak; Seyhan Nehrinin denize döküldüğü Deli Burun Mevkisinden (Şekil 4.1.; lat: N long: E) Alakese Burnu hizasına (Şekil 4.2. lat: N; long: E) kadar olan kıyı şeridi kullanılmaktadır. Operasyonlar genellikle 5-60m arasındaki derinliklerde yapılamakta ancak zaman zaman 90m derinliğe kadar ağ atılabilmektedir. Avcılık alanı genel olarak iki bölgeye ayrılabilir. Bunlardan birinci av bölgesi, Karataş Balıkçı barınağı ile Deli Burun Mevkisi arasıdır. Bu bölgede, Akyatan Lagünü, Kurutma Kanalı, Tuzla Dalyanı ve Seyhan Nehri önleri balıkçıların karides avcılığında yoğun olarak kullandıkları alanlardır. Bu alanlar ve bazı balıkçı teknelerinden alınan karides ağlarının atıldığı koordinatlar Şekil 4.3. de Şekil 4.1. Mersin Körfezi ve Deli Burun Mevkisi 21

30 4.BULGULAR VE TARTIŞMA gösterilmiştir. İkinci av bölgesi ise, Karataş Balıkçı Barınağı ile Alaseke Burnu arasında kalan bölgededir. Bu alanda Ağyatan Lagünü ile Ceyhan Nehrinin denize döküldüğü bölgeden Yumurtalık Koyu na kadar ve bu bölgenin açıklarında karides ağları yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu bölgeler ve bazı balıkçı teknelerinden alınan, karides ağlarının atıldığı koordinatlar Şekil 4.4. de verilmiştir. Birinci bölgede operasyonlar genellikle sığ kesimlerde gerçekleştirilmektedir. İkinci bölgede ise hem kıyısal kesimde hem de derinliğin arttığı İskenderun Körfezi nin orta kısımlarında uzatma ağları ile karides avcılığı yapılabilmektedir. Balıkçılardan alınan ve karides ağlarının atıldığı koordinatları gösteren Şekil 4.3. ve Şekil 4.4. incelendiğinde birinci bölgenin sığ, ikinci bölgenin hem sığ hem de derin kesimlerinde avcılık yapıldığı görülmektedir. Şekil 4.2. İskenderun Körfezi ve Alaseke Burnu Mevkisi 22

31 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Karataş balıkçı barınağında karides uzatma ağı kullanan tekne sayısı (110 teknenin, 103 tanesi), atılan karides ağı miktarı (3080 posta) ve avcılığın yapıldığı geniş alan, bu alandaki balıkçı filosu için bu türün avcılığının son derece önemli olduğunu göstermektedir. Karataş Balıkçı Barınağında kullanılan toplam dil uzatma ağı 5116 postadır. Teknelerde minimum 25 posta maksimum 120 posta ağ kullanıldığı ve tekne başına düşen ortalama ağ sayısı 62.5±4.16 posta olarak tespit edilmiştir. Dil uzatma ağları için karideslerde olduğu gibi belirgin bir avcılık alanı tanımlamak mümkün değildir. Ancak av sahasının batıda, karides ağlarında olduğu gibi Deli Burun Mevkisinden (Şekil 4.1.; lat: N long: E) başladığı söylenebilir. Bu noktadan doğuya doğru tüm sahil hattı ve İskenderun Körfezi nin tamamı avlak olarak kullanılmaktadır. Bunun ek olarak İskenderun Körfezinin en doğusundaki Akıncı Burnunun daha doğusuna da dil ağlarının atıldığı tespit edilmiştir. Dil ağlarının kullanıldığı derinliklerde mevsimsel bir farklılık söz konusudur. Operasyonların yaz aylarında 10-60m arasındaki derinliklerde, kışın ise m arasındaki derinliklerde Şekil 4.3. Karataş ta karides uzatma ağı kullanan teknelerin avlandığı birinci bölge 23

32 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 4.4. Karataş ta karides uzatma ağı kullanan teknelerin avlandığı ikinci bölge yapıldığı saptanmıştır. İskenderun Körfezi içersinde ise derinlik maksimum 90m lere ulaşmaktadır. Bu verilerden anlaşılabileceği gibi balıkçılar kış döneminde Körfez dışına da çıkarak derinliğin 100m yi aştığı alanlarda avcılık yapmaktadırlar. Dolayısıyla dil ağlarıyla avcılık yapılan alanı daha da genişletmektedir. Şekil 4.5. de Karataş Balıkçı Barınağı ile Deli Burun Mevkii arasında dil uzatma ağlarının kullanıldığı bazı operasyonların koordinatlar gösterilmiştir. Şekil 4.6. da ise İskenderun Körfezi içerisinde gerçekleştirilen bazı operasyonların koordinatları verilmiştir. Bu koordinatlar balıkçı teknelerinde bulunan GPS lerden alınmıştır. Yukarıda açıklandığı gibi operasyonların bir kısmının 100m ve üzerindeki derinliklerde ve Körfezin dışında gerçekleştirilmesinden dolayı balıkçılardan alınan koordinatların tümünü 333 nolu Mersin Körfezi ve 334 nolu İskenderun körfezi haritalarında göstermek mümkün olmamıştır. Şekil 4.5. ve Şekil 4.6. da 24

33 4.BULGULAR VE TARTIŞMA gösterilemeyen iki koordinattan birincisi, 0 lat 1 : ' N 0 long 1 : E 0 lat : N 0 long2 : E 2 ; 0 0 lat ikincisi ise, 1 : ' N lat 2 : N dir. 0 long1 : E 0 long2 : E Dil uzatma ağı kullanan tekne sayısı (82 adet), kullanılan dil ağı sayısı (5116 posta), avcılık yapılan alanın genişliği dil avcılığının da Karataş Balıkçı Barınağındaki balıkçı filosu için önemli olduğunu göstermektedir. Karataş Balıkçı Barınağında istavrit, sardalye, lüfer, kalamar gibi türlerin avcılığında kullanılan uzatma ağları mevcuttur. Ancak bu ağların kullanımı oldukça sınırlıdır. Teknelerin 23 adedinde bu ağlardan bulunduğu belirlenmiş, bunların da 21 tanesinin karides veya dil ağının yanında bu tip ağları bulundurduğu saptanmıştır. Karides ve dil uzatma ağları dışında kalan tüm uzatma ağların toplamı 496 posta olarak belirlenmiştir. Bu sayı kullanılan karides uzatma ağının %16.1 i; dil uzatma ağının ise %11.6 sı kadardır. Bu oranların içinde de birkaç çeşit uzatma ağıda bulunduğu göz önüne alınırsa, Karataş balıkçı barınağında yürütülen balıkçılık faaliyetinin şekillenmesinde, bu tip uzatma ağlarının nispeten daha az öneme sahip olduğu söylenebilir. Karataş Balıkçı Barınağında uzatma ağları kadar önemli olan bir diğer avcılık yöntemi de paraketalardır. Toplam 112 teknenin 92 si uzatma ağı ile birlikte paraketa, 2 si ise sadece paraketa ile avcılık yapmaktadır. Paraketa ile özellikle lagos, mercan, çipura gibi türlerin avcılığı hedeflenmektedir. Teknelerde 1-3 takım paraketa bulunmaktadır. Bu takımların her birinde arasında olta iğnesi bulunabilmektedir. Teknelerde hem uzatma ağı hem paraketa operasyonları aynı anda yapılmamakta, yem durumu ve mevsim gibi koşullara bağlı olarak ya uzatma ağları yada paraketalar kullanılmaktadır. Operasyonlar genellikle balıkçıların kendilerinin tespit ettiği kayalık bölgelerde gerçekleştirilmektedir. 25

34 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 4.5. Deli Burun Karataş Balıkçı Barınağı arasında dil uzatma ağlarının atıldığı koordinatlar Şekil 4.6. İskenderun Körfezinde dil uzatma ağlarının atıldığı bölgeler 26

35 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Daha öncede belirtildiği gibi barınağa kayıtlı 4 trol ve 3 gırgır teknesi vardır. Yapılan saha çalışmalarında bu sayının üzerinde trol ve gırgır teknesinin barınakta bulunduğu ancak bu teknelerin farklı balıkçı barınaklarına kayıtlı olduğu saptanmıştır. Sayıları az olmasına karşın bu iki tip balıkçılığın büyük ölçekli ve balıkçılık üzerine daha fazla etkili olduğu bilinmektedir. Trol teknelerinde birbirine benzer yapıda düşük seçicilik ve yetersiz ağız yüksekliği ile karakterize olan geleneksel Akdeniz tipi trol ağları kullanılmaktadır. Bu tekneler balıkçılık faaliyetini, İskenderun Körfezi nin içinde olduğu kadar Mersin ve Antalya Körfezlerinde hatta Ege kıyılarında bile yürütmektedir. Ancak yapılan başka bir tespit ise son dönemde yürütülen balıkçılık faaliyetinin karlılıktan uzak olmasından dolayı trol ve gırgır teknelerinin avcılık sezonu kapanmadan balıkçılık faaliyetlerini bırakmasıdır Karataş Balıkçı Barınağında Kullanılan Av Araçlarının Yapısal Özellikleri Karides uzatma ağlarında 250m uzunluğundaki ağ 125m halata donatılmaktadır. Pot oranı 0.5 dir. Tor kısmı kullanılan ağın numarası 105/2 D, göz genişliği 24mm dir. Fanya olarak kullanılan ağ ise 210/3 D ve göz genişliği 125mm dir. Torun derinliği 60 göz, fanyanın derinliği ise 5 gözdür. Mantar yaka halatı olarak 4 numara PP halat, kurşun yaka halatı olarak da çift kat 3.5 numara PP halat kullanılmaktadır. Donam 210/6 D ipten yapılmaktadır. Donam mesafesi iki tam göz boyuna denk gelecek şekilde (9.6cm) ayarlanmaktadır. Ağ mantar yakaya birleştirilirken her donama 4 tor gözü, iki donama bir fanya alınmaktadır. Yüzdürücü olarak 3 numara mantar kullanılmakta, her mantardan sonra 11 donam boş bırakılmakta ve 12. donama tekrar mantar donatılmaktadır. Ağ kurşun yakaya mantar yakada olduğu gibi donatılmaktadır. Kurşun yakada donam mesafesi mantar yakadan farklı olarak 9.8cm dir. Batırıcı olarak 35gr ağırlığında kurşun kullanılmakta, her kurşundan sonra üç donam boş bırakılmakta 4. donama tekrar kurşun donatılmaktadır. Şekil 4.7. de karides uzatma ağının genel özellikleri verilmiştir. Dil uzatma ağlarında ise 200m uzunluğundaki ağ 100m halata donatılmaktadır. Dolayısıyla pot oranı karides uzatma ağlarında olduğu gibi 0.5, ancak toplam uzunluğu 100m dir. Torun göz genişliği 32-40mm arasında 27