Sağl k Ocağ Polikliniğinde Hekim Raporu İstenen Adlî Olaylar n Demografik Özelliklerle İlişkisi

Transkript

1 Sağl k Ocağ Polikliniğinde Hekim Raporu İstenen Adlî Olaylar n Demografik Özelliklerle İlişkisi Musa KONAKÇI*, Said BODUR** * Merkez 1 Nolu Sağl k Ocağ, ** Selçuk Üniversitesi T p Fakültesi, Halk Sağl ğ Anabilim Dal, KONYA ÖZET Amaç: Birinci basamak sağlık kuruluşlarında raporu verilen adlî olguların demografik özelliklerle ilişkisini saptamak. Yöntem: Kesitsel tipteki araştırma, 1998 yılında Konya il merkezinde yapıldı. Veriler, anket yöntemiyle 364 adlî olgu ile yüz yüze görüşülerek elde edildi. Bulgular: Hekim raporu verilen 364 adlî olgunun %80.5 i erkek; %40.1 i 25 yaşın altında; %43.4 ü bekardı. Olguların %15.9 u öğrenim görmemişti. Olguların %13.8 i çocuklukta anne ve/veya babasını kaybetmişti. Adlî olguların sebeplerinin çoğunluğunu trafik kazaları (%60.2), kavgalar (%24.5) ve zehirlenmeler (%4.4) oluşturmaktaydı. Bekarlar ve kardeş sayısı çok olanlarda kavga; erkekler, bekarlar ve kalabalık aile fertlerinde zehirlenme olguları daha sık görüldü. Yorum: Toplumun öğrenim düzeyinin yükseltilmesi, gelir düzeyinin arttırılması, bilgilendirme ve kalabalık ailelere sosyal destek sağlanması adlî olayların azalmasına katkı sağlayabilir. Anahtar Kelimeler: Adlî rapor, demografi, sağlık ocağı SUMMARY Relationship Between Demographic Features and Physician Reports to Judicial Cases in Public Health Center Objective: To determine the relationship between physician report related to judicial cases and the demografic factors. Method: The study was applied on 364 individuals at the public health centers, in 1998, Konya. The data were obtained through interview with forensic cases. Results: In the study group, 80.5% were male, 40.1% were under the age of 25 and 43.3% of them were single. 15.9% of cases were illiterate. 13.8% of the cases lost one of their parents when they were child age. The most common reasons for the forensic events were car-crash (60.2%), quarreling (24.4%) and poisoning (4.4%). The quarreling were mostly observed in single cases, and the cases who having more than five brothers and/or sisters. The poisoning were frequently observed in the male and single cases, and the cases having large families. 21

2 Konakçı M, Bodur S Conclusion: The results show that, forensic cases, can be decreased by training people about the causes and result of forensic events increasing the education level and the income, and supporting social coverage. Key Words: Judicial report, demography, public healt center GİRİŞ Adlî rapor düzenleme görevi yasal olarak hekime verilmiştir (1). Sağl k ocağ hekimleri de kendi bölgelerinde, 224 say l yasaya ve Alma-Ata bildirgesine göre, 1. basamak sağl k hizmetlerinin bir parças olarak değerlendirilen adlî hekimlik görevi ile yükümlü tutulmuştur (2,3). Türkiye de adlî raporlar n yar s sağl k ocağ hekimleri taraf ndan verilmekte ancak, sağl k ocaklar nda rapor verilen adlî olaylar n özellikleri bilinmemektedir (4). Hastanelerde verilen adlî raporlardan bilindiğine göre; adlî olaylar n baş nda alkol muayeneleri, darb-cebir olgular, yaralanmalar, zehirlenmeler, kazalar, cinsel suçlar, çocuklar taraf ndan işlenen suçlar, intihar ve intihar girişimleri gelmektedir (4-7). Adlî raporlara konu olan olgular n demografik özelliklerle ilişkili yönleri vard r. Örneğin, kazaya bağl ölümlerin en çok genç yaşlarda olduğu, zehirlenmelerin 2/3 ünün erkeklerde görüldüğü ifade edilmekte, intiharlar gençler için önemli bir ölüm sebebi olmaktad r (8-14). Kad nlarda intihar girişimi, erkeklerde ise ölümle sonuçlanan intihar oran daha yüksektir (15,16). Adlî olaylarla ilgili sosyodemografik özelliklerin bilinmesi, konu ile ilgili koruyucu önlemlerin al nabilmesine yard mc olacakt r. Bu çal şma, sağl k ocağ nda rapor verilen adlî olgular n demografik özellikler ile ilişkisini saptamak amac yla yap ld. GEREÇ ve YÖNTEM Araşt rma kesitsel tipte bir gözlem araşt rmas d r. Araşt rma evreni, Konya Merkez 1 Nolu Sağl k Ocağ na Konya il merkezindeki güvenlik birimlerince tabip raporu al nmak üzere getirilen adlî olgulard r. Konya Merkez 1 Nolu Sağl Ocağ, araşt rma tarihinde il merkezinde adlî rapor verilen tek sağl k ocağ - d r. Örneklem hacmi olarak bir önceki y l n olgu say s n n %10 una ulaş lmas hedeflendi. Y l n rastgele belirlenen 1 er ayl k 3 döneminde (Ocak, Nisan, Kas m), görüşmecilerin gece-gündüz, hafta sonu ve mesai değişimindeki tüm olgulara ulaş larak, toplam 364 olgu ile görüşüldü. Veriler, araşt r c taraf ndan eğitilen 2 sağl k memurunca yüz yüze anket uygulayarak elde edildi. Çal şmada cinsiyet, evlilik durumu, öğrenim düzeyi, meslek, kardeş say s, hane halk say s, sigara-alkol al şkanl ğ ve gelir düzeyi bağ ms z değişken olarak al nd. Olay n türü, fizik muayene bulgular ve rapor sonucu bağ ml değişkendi. Gelir düzeyi, asgari ücretle k yasland ve asgari ücretin 1 kat ndan az olan çok kötü, 2 kat ndan az olanlar düşük, 2-3 kat olan orta, 3 kat ndan fazlas iyi kabul edildi. Veriler, ortalama, standart sapma ve yüzdeler şeklinde ifade edildi. Analizde Ki-kare ve korelasyon testinden yararlan ld. BULGULAR Adlî hekim raporu almak için sağl k ocağ na getirilen 364 kişinin %80.5 i erkek, %19.5 i kad nd. Yaş ortalamas 30.2 ± 14.3 (erkeklerde 31.6 ± 14.1, kad nlarda 24.5 ± 13.4) olup %40.1 i 25 yaş n alt nda idi. Olgular n 158 (%43.4) i bekar, 58 (%15.9) i öğrenim görmemiş ve çoğunluğu (%71.2) düşük gelir düzeyine sahip kişilerdi (Tablo 1). Hekim raporu almak için gönderilen adlî olgular n 352 (%96.8) sinin alkol ve/veya darp muayenesi için getirildiği ve yaln z 24 (%6.6) ünün alkollü olduğu saptand. Örnekleme ç kan 364 adlî olay n en s k rastlanan türleri trafik kazas (%60.2), kavga (%24.5) ve zehirlenme (%4.4) idi (Tablo 2). Adlî rapor için gelenlerin ilk s ras nda işçiler ve öğrenciler vard (s ras yla %33.5 ve %22.5). Görüşülen adlî olgular n 147 (%40.4) sinin çok say da kardeşe, 112 ( %30.8) sinin kalabal k aileye sahip olduğu ve 50 (%13.7) sinin çocukluk döneminde anne ve/veya babas n kaybettiği saptand. Genel olarak adlî olgular n çoğunluğu erkekler, gençler ve dar gelirli kişilerdi (p< 0.05). Olay türüne göre irdelendiğinde kavga kökenli olgular n bekarlarda (X 2 = 10.10, p= 0.006) ve kardeş say s fazla olanlarda (X 2 = 15.45, p= 0.004); zehirlenme olgular n n ise erkeklerde (X 2 = 6.60, p= 0.037), bekarlarda (X 2 = 5.05, p= 0.025) ve kalabal k aileye mensup kişilerde (X 2 = 9.99, p= 0.040) daha yüksek oranda olduğu saptand (Tablo 1). Adlî olay türü ile yaş, meslek, öğrenim durumu, gelir düzeyi, sigara ve alkol al şkanl ğ aras nda ilişki saptanamad (p> 0.05) (Tablo 1). 22

3 Tablo 1. Adlî olay türünün sosyodemografik özelliklere göre dağ l m (n= 364). Adlî olayın türü Trafik kazası Kavga Zehirlenme Diğerleri Toplam Değişkenler Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % X 2 p Cinsiyet 6.60 > 0.05 Erkek Kadın Öğrenim düzeyi 9.63 > 0.05 Okula gitmemiş İlköğretim Lise ve üzeri Evlilik durumu Bekar Evli Kardeş sayısı kardeş kardeş ve üzeri kardeş Kişi sayısı ve üzeri Ekonomik düzey 9.08 > 0.05 Çok kötü Kötü Orta İyi Toplam Tablo 2. Adlî olgular n türüne göre dağ l m. Olay türü Sayı % Trafik kazası Kavga Zehirlenme Kız kaçırma Hırsızlık Ruhsatsız silah bulundurma Düşme İntihara teşebbüs İş kazası Ateşli silahla yaralanma Alkol koması Toplam TARTIŞMA Yaralanmalar n tüm dünyada morbidite içindeki oran %16, tahmin edilen orant l ölüm h z ise %10.7 dir. Bunun büyük k sm trafik kazalar na bağl d r (9). Ülkemizde de kazaya bağl ölümler giderek artmaktad r (17). Zehirlenmeler de adlî t p uygulamas nda oldukça önemli bir yer işgal etmekte, ülkeden ülkeye her 20 ila 200 ölümden 1 i zehirlenme sonucu olmaktad r (9,10). Bu çal şmada da adlî rapor verilen olgular n ilk s ras n trafik kazalar, 2. s ray kavgalar almakta bunu zehirlenme olaylar izlemektedir. Bu s ralama diğer çal şmalarla da uygunluk göstermektedir (5,16,18-20). Adlî olaylara kar şanlar n büyük çoğunluğu (%80.5) erkektir. Bunun sebebi; olgular n çoğu trafik kazas ve kavga olduğundan, sürücülerin daha çok erkek ol- 23

4 Konakçı M, Bodur S mas ve kavgaya daha çok erkeklerin kar şm ş olmas olabilir. Diğer çal şmalarda benzer sonuçlar elde edilmiştir (21-24). Erkeklerin şiddete eğilimi ve yaralanma riskinin fazlal ğ bilinen genel bir gerçektir (24,25). Olgular n %40 1 i 25 yaş alt ndaki gençlerdir. Gençlerin tehlikeli durumlara karş deneyimlerinin azl ğ sebebiyle yüksek riskli davran şlarda bulunduklar, bu sebeple cinayet ve motorlu taş t yaralanmalar nda en yüksek riske sahip olduklar bilinmektedir (25). Çeşitli ülkelere ait istatistikler kaza, intihar, zehirlenme ve kavga gibi olaylar n en fazla, bu çal şmada olduğu gibi, genç yaşlarda olduğunu desteklemektedir (10,21,22,24,26). Adlî olaylara kar şanlar n çoğunun ilkokul mezunu ya da öğrenim görmemiş olmas, toplumsal bilinç düzeylerinin daha düşük olmas nedeniyle daha çok kaza ya da diğer adlî olaylara kar şma şeklinde sonuçlanmaktad r (Tablo 1). Adlî olaylara kar şanlar n çoğunluğu çok say da kardeşe ve kalabal k aileye sahip olan kişilerdir (Tablo 1). Bu durum kalabal k ailelerdeki sosyal ve ekonomik s k nt lara bağl olabilir. Kardeş say s artt kça suça kar şma olay n n artt ğ n gösteren çal şmalarla bu çal şman n bulgular aras nda uyumluluk sözkonusudur (25,27). Adlî olaylara kar şanlar n çoğunluğunun gelir düzeyi düşüktür (Tablo 1). Ekonomik düzeyi iyi olan ailelerde daha az kaza görüldüğü şeklinde yay nlar vard r (28). Daha az kaza geçirenlerin daha az adlî olaya kar şacağ aç kt r. Dolay s yla ekonomik düzeyi iyi olanlar n adlî olaylara daha az kar şmas beklenebilir. Hekime adlî rapor almak için getirilen olaylar n çok az nda (%7) alkol saptanm şt r. Alkollü bulunanlar n düşük oranda olmas n n sebebi, gelenlerin bir k sm - n n alkollü olmad ğ halde yasal olarak alkol raporu istenme gerekliliği yan nda alkollü olanlarda da olay ile muayene aras nda geçen sürenin uzunluğudur. Çünkü kan alkol düzeyinin saatte promil kadar düştüğü bilinmektedir (29). Adlî rapor almak durumunda kalanlar n %14 ü çocukluk çağ nda anne ya da babas n kaybetmiştir. Çocukluk çağ nda anne ve/veya babas ölen ya da ayr yaşayanlarda uyumsuzluk sorunlar yaşanabileceği ve adlî olaylara daha yüksek oranda konu olabileceği bilinmektedir (30-32). Benzer şekilde suça kar şan çocuklar n %15 inin anne veya babas n n öldüğü saptanm şt r (27). Adlî olaylara kar şanlar n %43.3 ü bekard r. Toplumdaki yaş dağ l m dikkate al nd ğ nda adlî olaylar aç s ndan bekarlar n beklenenden yüksek oranda bulunmas, çal şan evlerde gençlerin fazlal ğ ndan kaynaklanabilir (Tablo 1). Sonuç olarak, adlî rapor verilen olgular n ilk s ras n trafik kazalar, kavgalar ve zehirlenmeler alm şt r. Adlî rapor verilenlerin çoğu, kalabal k ailelere ve düşük gelir düzeyine sahip genç erkeklerdir. Adlî olay n türü ile cinsiyet, medeni durum, kardeş say s ve kalabal k aile faktörü aras nda ilişki bulunmuştur. Buna göre, erken yaşta adlî olaylar ve sonuçlar yla ilgili eğitim verilmesi, toplumun öğrenim düzeyinin yükseltilmesi, ekonomik gelişmenin sağlanmas ve sosyal yaşam n desteklenmesi adlî olaylar n azalmas na katk sağlayabilir. KAYNAKLAR 1. Tababeti Adliye Kanunu (1920). Kanun no: 38, Kabul tarihi: Aksakoğlu G, Ar A, Balkan E, ve ark. Adlî hekimlik. Eren N, Öztek Z (ed). Sağl k Ocağ Yönetimi. Ankara: Okan Yay n Dağ t m, 1996: Eren N. Alma-Ata bildirgesi ve Türkiye de sağl k hizmetleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Halk Sağl ğ Anabilim Dal Yay n no: 18, Sağl k Bakanl ğ. Türkiye Sağl k İstatistiği Ankara: Sağl k Bakanl ğ. Yay n no: 589, Günayd n G, Demireli O, Şahin TK ve ark. Selçuk Üniversitesi acil servisinde verilen adlî raporlar ve bunlar n hayati tehlike kavram yönünden değerlendirilmesi. Kolusay n A, Yavuz F (eds). VIII. Ulusal Adlî T p Günleri Poster Sunular. Antalya 1995: Aksoy ME. Cinsel sald r lar n n Adli T p aç s ndan muayenesi. Sendrom 1999; 11: Balaban DJ. Epidemiology and prevention of selected chronic illnesses. In: Cassens BJ (ed). Preventive Medicine and Public Health. 2 nd ed. Baltimore: Williams & Wilkins, 1992: Dülger HE, Aç k Y, Tokdemir M. Elaz ğ da verilen adlî raporlar n değerlendirilmesi. F.Ü. Sağl k Bil Derg 1998; 12: WHO (World Health Organization). The World Health Report WHO Pub, Ceneva OPCS (Office of population censuses and survey) Mortality Statistics: Cause Series DH2 17, Goverment Statistical Service London, Kaa E, Gregersen M. Fatal poisonings in Jutland (Denmark) during the 1980 s. Int J Leg Med 1992; 105: WHO (World Health Organization). World Health Statistics Annual. Genova,

5 13. La-Harpe R. Suicide in the Genova canton ( ). An analysis of the forensic medicine autopsy. Arch Kriminol 1995; 195: Ohberg A, Lonngvist J, Sarna S, et al. Violent methods associated with high suicide mortality among the young. J Am Acad Cild Adolesc Psychiatry 1996; 35: Lecomte D, Fornes P. Suicide among youth and young adults, 15 through 24 years of age. A report of 392 cases from Paris, J Forensic Sci 1998; 43: Sağl k Bakanl ğ. Hastal k istatistikleri T.C. Sağl k Bakanl ğ Araşt rma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanl ğ. Yay n no: 584. Ankara: Cem ofset, DİE. Türkiye istatistik y ll ğ Ankara: T.C. Başbakanl k Devlet İstatistik Enstitüsü. Yay n no: 2240, Katk c U, Örsal M, Özkök MS. Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi ne başvuran adlî olgular n özelliklerinin araşt r lmas. C.Ü. T p Fak Derg 1993; 15: Mand rac oğlu A, Hanc H, Yavuz C ve ark. İzmir ilinde trafik kazalar nda insan faktörü. Karababa AO, Uçku R (eds). IV. Ulusal Halk Sağl ğ Kongresi. Didim, 1994: Çivi S, Şahin TK, Kanber G. Selçuk Üniversitesi T p Fakültesi Acil Servis Dosyalar ndan kazalar n değerlendirilmesi. Doktor 1995; 3: Irmak Özden Y, Turan N, Ertem Vehid H. Türkiye de trafik kazalar n n ve bu kazalardaki ölüm ve yaralanmalar n günün saatlerine göre dağ l m : Zaman serisi tekniğiyle istatistik bir inceleme. V. Ulusal Halk Sağl - ğ Kongresi Bildiri Kitab. İstanbul, 1996: Dülger HE, Bostanc M, Bilgin N ve ark. Elaz ğ da son 3 y lda adlî rapor verilen trafik kazalar n n değerlendirilmesi. VII. Ulusal Adlî T p Günleri Poster Sunular. Antalya, 1993: Dülger HE, Bostanc M. Elaz ğ da y llar ndaki darp olgular n n incelenmesi. F.Ü. Sağl k Bil Derg 1995; 9: Aşc oğlu F, K ymetli ÜÖ, Sağ A. Alkol al m na bağl adlî olgular. Adlî T p Derg 1996; 12: Ayoğlu F, Iş k AF, Bumin MA. Gazi Üniversitesi T p Fakültesi Acil Servisi ne başvuran adlî vakalar n analizi. V. Ulusal Halk Sağl ğ Kongresi. İstanbul, 1996: Budnick LD. Injuries. In: Cassens BJ (ed). Preventiv Medicine and Public Health. 2 nd ed. Baltimore: Williams & Wilkins, 1992: Hanc İH, Ege B. İzmir de suç işleyen çocuklar n sosyolojik özellikleri. Adlî T p Derg 1993; 9: Hamzaoğlu O, Özkan Ö. Ankara Çiğiltepe lojman bölgesinde oturanlar n ev kaza s kl ğ ve kaza s kl ğ ve kaza nedenlerinin saptanmas. V. Ulusal Halk Sağl ğ Kongresi Bildiri Kitab. İstanbul, 1996: Sağduyu H. Alkol ve trafik. Sendrom 1992; 4: Polat O, Topaloğlu Ş, Kesim NZ. Irza geçme ve rza tasaddi suçlar nda psikososyal faktörlerin araşt r lmas. Adlî T p Derg 1994; 12: Çoltu A, Hanc İH, Ege B ve ark y llar aras nda Bursa da farik-i mümeyyizlik muayenesine gönderilen çocuklar n demografik özellikleri. VII. Ulusal Adlî T p Günleri Poster Sunular. Antalya, 1993: Hanc İH, Aktaş EÖ, Keleş H ve ark. İzmir çocuk mahkemesinde davalar sonuçlanan çocuklar n demografik özellikleri: Adlî T p Derg 1994; 10: YAZIŞMA ADRESİ Dr. Musa KONAKÇI Merkez 1 Nolu Sağl k Ocağ Tabibi 42080, Selçuklu-KONYA musakonakci@hotmail.com 25