Açıklama. Araştırmacı: Yok. Danışman: Yok. Konuşmacı: Lilly

Transkript

1 Açıklama Araştırmacı: Yok Danışman: Yok Konuşmacı: Lilly

2 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ve Bipolar Bozukluk Tanısal İlişkisi: Çocuk ve Ergenlerde Eş Tanı ve Ayırıcı Tanıda Güçlükler Yrd. Doç. Dr. Beril Taşkın Maltepe Ü. T. F. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hast. A.D.

3 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Dikkatin ve davranış kontrolünün bozulduğu bir durum. Çocukluk çağının en önemli ve en sık rastlanan psikiyatrik hastalıklarından biri. Çocuğu, ailesini ve toplumu ilgilendiren bir halk sağlığı sorunu.

4 DEHB nin Temel Belirtileri Dikkat sorunları Aşırı hareketlilik Dürtüsellik

5 DEHB Tüm dünyada okul çağı çocukları arasında sıklık % Erişkinlerde sıklığı % 4 olarak bildirilmekte. E/K: 2 5/1. Motovallı 1994; Taşkın, Yazgan 2006; Görker 2009; Gül, Tiryaki, Kültür 2010 Kessler 2005; Biederman 2006, Tamam 2008.

6 DEHB ve Komorbit Durumlar Çocuk ve ergenlerde komorbidite % 50 KOKGB %40 DB %20 Anksiyete Bzk. %20 25 Duygudurum Bzk. %15 20 Yakın zamanda yapılan çalışmalarda minör depresyon/distimi %20, YAB %15 Biederman 1997, Barkley 1998, Masi 2006; Elia 2008

7 DEHB İçin DSM IV Tanı Kriterleri A. Aşağıdakilerden (1) ya da (2) vardır 1. Dikkatsizlik semptomlarından 6 ya da daha fazlası en az 6 ay süreyle, uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzeyine göre aykırı derecede sürmüştür. 2. Hiperaktivite dürtüsellik semptomlarından 6 ya da daha fazlasının en az 6 ay süreyle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzeyine göre aykırı bir şekilde sürmüştür. B. Bu semptomlardan bazıları 7 yaşından önce de vardır C. İki ya da daha fazla ortamda semptomlardan kaynaklanan bir bozulma vardır(okulda/ işte ve evde) D. Toplumsal, okuldaki ya da mesleki işlevsellikte klinik açıdan belirgin bir bozulma olduğunun açık kanıtları bulunmalıdır E. Bu semptomlar sadece Yaygın Gelişimsel Bozukluk, Şizofreni ya da diğer bir Psikotik Bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz ( örn. DD Bozukluğu, Anksiyete Bozukluğu, Dissosiatif Bozukluk ya da Kişilik Bozukluğu)

8 Çocuk ve Ergenlerde Bipolar Bozukluk (BB) Sıklık % Subsendromal olgularla birlikte sıklıkk %6 Prepubertal dönemde E>K Karma, hızlı döngülü ve kronik gidiş sık. Psikotik belirtiler %16 60 Yüksek komorbidite oranı, tedaviye düşük yanıt, olumsuz prognoz. Lewinsohn 1995; NIMH 2001; Kent 2003; Biederman 2004; Geller 2004; Pavuluri 2004, 2005; Birmaher 2006

9 Çocuk ve Ergenlerde BB DSM IV te çocuk ve ergenlere özel tanı kriterleri yok. Klinik görünüm: Dar fenotip (DSM IV kriterlerini tam karşılayanlar) Ara fenotip (DSM IV belirtileri +, ancak süre kısa) Geniş fenotip (non epizodik irritabilite, aşırı uyarılmışlık belirtileri +, grandiozite ve taşkın duygudurum ) Biederman 1996, NIMH 2001, Leibenluft 2003

10 Çocuk ve Ergenlerde DEHB ve BB Komorbiditesi DEHB tanılılarda BB %3.8 28,5 BB tanılılarda DEHB %4 98 DEHB tanılılarda yaş büyüdükçe komorbidite oranı artmakta. BB tanılılarda başlangıç yaşı küçüldükçe komorbidite oranı artmakta. Klinik örneklemde komorbidite daha yüksek. Lewinsohn 1995; Tillman, Geller 2006; Kowatch 2005; Jaideep 2006

11 DEHB ve BB Birlikte İse... BB un ilk atağı daha erken yaşta Daha fazla karma ve depresif atak Daha sık hızlı döngü Daha yüksek komorbidite oranları (Alkolmadde bağımlılığı, Anksiyete bozuklukları, Kişilik bozuklukları) Tedaviye daha düşük yanıt Daha olumsuz gidiş

12 DSM IV Kriterlerinde Örtüşmeler DEHB Dikkatsizlik: a. Ayrıntılara dikkatsizlik, ödevlerinde, işlerde ve diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar b. Üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır c. Doğrudan kendisine konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür d. Yönergeleri izlemez, okul ödevlerini ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz e. Üzerine aldığı görevleri düzenlemekte güçlük çeker f. Mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya isteksizdir g. Üzerine aldığı görevler için gerekli olan şeyleri kaybeder (oyuncaklar, ev ödevleri, kalemler, vs) h. Dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır. i. Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır. Bipolar Bozukluk (Mani) A En az 1 hafta (hastaneye yatırılmayı gerekiyorsa herhangi bir süre) süren, olağan dışı ve sürekli, kabarmış, taşkın yada irritabl, ayrı bir duygudurumun olması B Duygu durum bozukluğu dönemi sırasında, aşağıdaki semptomların üçü (yada daha fazlası, duygu durum irritabl ise dördü) belirgin olarak bulunur: 1 Benlik saygısında abartılı artma yada grandiosite, 2 Uyku gereksiniminde azalma, 3 Çok konuşma, 4 Fikir uçuşmaları, düşüncede hızlanma, 5 Distraktibilite (dikkat dağınıklığı, dikkatin önemsiz ya da ilgisiz bir dış uyaran ile kolayca çelinebilmesi) 6 Amaca yönelik etkinlikte artma ya da psikomotor ajitasyon, 7 Kötü sonuçlar doğurma olasılığı yüksek, zevk veren etkinliklere aşırı katılma.

15 DSM IV Kriterlerinde Örtüşmeler DEHB Hiperaktivite a. Elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur b. Sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar c. Uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir) d. Sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır e. Hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır f. Çok konuşur Dürtüsellik g. Sorulan soru tamamlanmadan önce cevabını yapıştırır h. Sırasını bekleme güçlüğü vardır i. Başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer Bipolar Bozukluk (Mani) A En az 1 hafta (hastaneye yatırılmayı gerekiyorsa herhangi bir süre) süren, olağan dışı ve sürekli, kabarmış, taşkın yada irritabl, ayrı bir duygudurumun olması B Duygu durum bozukluğu dönemi sırasında, aşağıdaki semptomların üçü (yada daha fazlası, duygu durum irritabl ise dördü) belirgin olarak bulunur: 1 Benlik saygısında abartılı artma yada grandiosite, 2 Uyku gereksiniminde azalma, 3 Çok konuşma, 4 Fikir uçuşmaları, düşüncede hızlanma, 5 Distraktibilite (dikkat dağınıklığı, dikkatin önemsiz ya da ilgisiz bir dış uyaran ile kolayca çelinebilmesi) 6 Amaca yönelik etkinlikte artma ya da psikomotor ajitasyon, 7 Kötü sonuçlar doğurma olasılığı yüksek, zevk veren etkinliklere aşırı katılma.

19 DEHB Bipolar Bozukluk (mani) Sık rastlanan durumlar: Dürtüsellik nedeni ile riskli aktivitelerde bulunma Engellenme toleransının düşük olması Büyüklenme, patronluk taslama Öfke atakları Duygudurum labilitesi En az 1 hafta (hastaneye yatırılmayı gerekiyorsa herhangi bir süre) süren, olağan dışı ve sürekli, kabarmış, taşkın ya da irritabl, ayrı bir duygudurumun olması B Duygu durum bozukluğu dönemi sırasında, aşağıdaki semptomların üçü (yada daha fazlası, duygu durum irritabl ise dördü) belirgin olarak bulunur: 1 Benlik saygısında abartılı artma yada grandiosite, 2 Uyku gereksiniminde azalma, 3 Çok konuşma, 4 Fikir uçuşmaları, düşüncede hızlanma, 5 Distraktibilite (dikkat dağınıklığı, dikkatin önemsiz ya da ilgisiz bir dış uyaran ile kolayca çelinebilmesi) 6 Amaca yönelik etkinlikte artma ya da psikomotor ajitasyon, 7 Kötü sonuçlar doğurma olasılığı yüksek, zevk veren etkinliklere aşırı katılma.

23 Ayırıcı Tanıda İpuçları: İrritabilite? 12 yaş ve altındaki mani tanısı almış çocukların %77 sinde kronik, şiddetli iritabilite; daha az bir kısmında (%14) taşkın duygudurum ve grandiyözite (Biederman 1998, 2000) Çocuk ve ergenlerdeki BB da irritabilite sık, ancak özgül değil. (Geller 2002 )

24 Ayırıcı Tanıda İpuçları 6 17 yaş arasında 93 BB, 81 DEHB, 94 kontrol BB grubunda DEHB sıklığı %87 En iyi ayrım sağlayan 5 belirti: Taşkın dd Grandiozite Fikir uçuşması, düşüncede hızlanma a Azalmış uyku ihtiyacı Hiperseksüelite Geller, Zimmerman 2002

25 Non spesifik Belirtiler BB DEHB Kontrol İrritabilite Çok konuşma Distraktibilite Artmış enerji Geller, Zimmerman. 2002

26 Spesifik Belirtiler BB DEHB Kontrol Taşkın, kabarmış duygudurum Grandiozite Fikir uçuşması Azalmış uyku ihtiyacı Geller, Zimmerman. 2002

27 Ayırıcı Tanıda İpuçları: Döngüsellik? Olguların çoğu döngüsel olmaktan çok kronik gidişli. Döngüsel olgularda tedavi döngüleri azaltsa da irritabilite sürebiliyor. Depresif ve karma belirtilerin devam ettiği olgular % Geller 2004, Birmaher 2006

28 DEHB ve döngüsel olmayan ciddi irritabilite: Gelişimsel bir BB varyantı? Severe Mood Disregulation (SMD) Ağır duygudurum disregülasyonu: Ağır, non epizodik irritabilite Öfke patlamaları Aşırı uyarılmışlık belirtileri

29 DSM V İçin Önerilen Yeni Bir Tanı... Temper Dysregulation Disorder with Dysphoria Öfke atakları (Haftada 3 ya da daha fazla) Ataklar arasında irritabilite, mutsuzluk ya da sinirlilik Belirgin depresif, manik ya da hipomanik atak yok Süre: 12 ay 10 yaştan önce başlangıç 6 yaştan büyük çocuk Birden fazla ortamda ve işlevselliği etkileyecek düzeyde belirti

30 Araştırılmayı bekleyen konular... Çocukluk çağı BB epidemiyolojisii ve fenomenolojisi DEHB BB ayrımında yardımcı tanısal araçların geliştirilmesi DEHB ve BB için prognozun belirleyicileri; riskler, koruyucu faktörler Komorbid DEHB BB olgularının genetik, patofizyolojik, nörobilişsel özellikleri Özel bir grup olarak ergenlerde DEHB BB Erişkinlerde DEHB BB komorbiditesi, özellikler, klinik uygulamaya yansımalar SMD, TDD tanısal geçerliliği, epidemiyolojik ve fenomenolojik özellikler ve daha niceleri...

31 TEŞEKKÜRLER