Pîrî Reis ve Haritas n n Y l

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Pîrî Reis ve Haritas n n Y l"

Göker Yakin
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Belgeselcinin Gözüyle BD TEMMUZ 2013 Çetin mir Pîrî Reis ve Haritas n n Y l 500 Pîrî Reis ( , Gelibolu , Kahire), TürkOsmanl denizci ve kartograf. As l ad Muhyiddin Pîrî Bey'dir. Künyesi Ahmet ibn-i el-hac Mehmet El Karamani'dir. Amerika'y da gösteren Dünya haritalar ve Kitab- Bahriye adl denizcilik kitab yla tan nm ﬂt r.

2 K aramanl bir ailenin çocu- u olan Ahmet Muhyiddin Pîrî'nin ailesi Fatih Sultan Mehmed devrinde padiflah n emri ile Karaman dan stanbul'a göç ettirilen ailelerdendir. Aile bir süre stanbul'da yaflam fl, sonra Gelibolu'ya göç etmifltir. Pîrî Reis'in babas Karamanl Hac Mehmet, amcas ise ünlü denizci Kemal Reis'tir. Pîrî denizcili e amcas Kemal Reis'in yan nda bafllad ; y llar aras nda birlikte Akdeniz'de korsanl k yapt lar; Sicilya, Korsika, Sardunya ve Fransa k y lar na yap lan ak nlara kat ld lar. 1486'da Endülüs'te Müslümanlar n hâkimiyetindeki son flehir olan G rnata'da katliama u rayan Müslümanlar, Osmanl Devleti'nden yard m isteyince o y llarda deniz afl r sefere ç kacak donanmas bulunmayan Osmanl Devleti, Kemal Reis'i Osmanl Bayra alt nda spanya'ya gönderdi. Bu sefere kat lan Pîrî Reis, amcas ile birlikte müslümanlar spanya'dan Kuzey Afrika'ya tafl d. Venedik üzerine sefer haz rl na giriflen II. Beyazid'in Akdeniz'de korsanl k yapan denizcileri Osmanl donanmas na kat lmaya ça rmas üzerine 1494'te amcas ile birlikte stanbul'da padiflah n huzuruna ç kt ve birlikte donanman n resmi hizmetine girdiler. Pîrî Reis, Osmanl Donanmas 'n n Venedik Donanmas 'na karfl sa lamaya çal flt deniz kontrolü mücadelesinde Osmanl donanmas nda gemi komutan olarak yer ald, böylece ilk kez savafl kaptan oldu. Yapt baflar l savafllar n sonucunda Venedikliler bar fl istediler ve iki devlet aras nda bir bar fl anlaflmas yap ld. Pîrî Reis, y llar nda nebaht, Moton, Koron, Navarin, Midilli, Rodos gibi deniz seferlerinde görev ald. Akdeniz'de yapt seyirler s ra- Osmanl Kad rgas 68 Piri Reis

3 s nda gördü ü yerleri ve yaflad olaylar, daha sonra Kitab- Bahriye ad yla dünya denizcili inin de ilk k lavuz kitab olma özelli ini tafl yacak olan kitab n n tasla olarak kaydetti. Pîrî Reis, 1511'de amcas n n bir deniz kazas nda ölümünden sonra Gelibolu'ya yerleflti. Barbaros Kardefller'in idaresi alt ndaki donanmada kuzeni Muhiddin Reis ile Akdeniz'de baz seferlere ç kt ysa da daha çok Gelibolu'da kal p haritalar ve kitab üzerinde çal flt. Bu haritalardan ve kendi gözlemlerinden yararlanarak 1513 tarihli ilk Kitab-i Bahriye Rodos dünya haritas n çizdi. Atlas Okyanusu, ber Yar madas, Afrika'n n bat s ile yenidünya Amerika'n n do u k y - lar n kapsayan üçte birlik parça, bu haritan n günümüzde elde bulunan bölümüdür. Bu haritay dünya ölçe inde önemli k lan, günümüze kalmam fl olan, Kristof Kolomb'un Amerika haritas ndaki bilgileri içeriyor olmas rivayetidir. Barbaros Kardefller, 1515 y l nda dünyan n en büyük deniz güçlerinden birisini oluflturmufl ve Kuzey Afrika' da fetihler yapm fllard. Pîrî Reis, Oruç Reis'in kaptanlar ndan birisi olarak hediye sunmak üzere yard m n bekledikleri Yavuz Sultan Selim'e gönderildi inde, Yavuz'un yard m olarak verdi i iki savafl gemisi ile geri döndü. Pîrî Reis, y llar nda stanbul'a geldi inde tekrar Osmanl donanmas n n hizmetine girdi; Derya Beyi (Deniz Albay ) rütbesini ald ve M s r seferine gemi komutan olarak kat ld. Donanman n bir k sm ile Kahire'ye geçip Nil rma- n çizme f rsat buldu. Pîrî Reis, skenderiye'nin ele geçirilmesinde gösterdi i baflar lar ile padiflah n övgüsünü kazand ve sefer s ras nda haritas n padiflaha sundu. Günümüzde bu haritan n bir parças 69

4 Piri Reis Haritas 70

5 mevcuttur, di er parças kay pt r. Padiflah dünya haritas na bakm fl ve "Dünya ne kadar küçük" demifltir. Sonra da, haritay ikiye bölmüfl ve "biz do u taraf n elimizde tutaca z" demifltir. Padiflah, daha sonra 1929'da bulunacak olan di er yar y atm flt r. Baz kaynaklarca, günümüzde bulunamam fl olan do u yar s n, Hint Okyanusu' nun ve onun Baharat yolunun kontrolünü ele geçirmek için Padiflah n yapaca olas bir sefer için kullanmak istedi i bile iddia edilmektedir. Pîrî Reis seferden sonra, tuttu u notlardan Bahriye için bir kitap yapmak amac yla Gelibolu'ya döndü. Derledi- i denizcilik notlar n bir Denizcilik Kitab (Seyir K lavuzu) olan Kitab- Bahriye'de bir araya getirdi. Kanuni Sultan Süleyman' n dönemi, büyük fetihler dönemiydi. Pîrî Reis, 1523' deki Rodos seferi s ras nda da Osmanl Donanmas 'na kat ld. 1524'de M s r seyrinde k lavuzlu unu yapt sadrazam Pargal Damat brahim Pafla'n n takdiri ve deste ini kazan nca, 1525'da gözden geçirdi i Kitab- Bahriye'sini brahim Pafla arac l yla Kanuni'ye sundu. Piri Reis Nil Haritas Pîrî Reis'in 1526'ya kadar olan yaflam, Kitab- Bahriye'den izlenebilir. Pîrî Reis 1528'de, ilkinden daha içerikli ikinci dünya haritas n çizdi y l nda Barbaros Hayrettin Pafla kaptan- derya olunca Pîrî Reis de Derya Sancak Beyi (Tümamiral) unvan n ald. Sonraki y llarda, güney sular nda devlet için çal flt. Barbaros'un 1546'da ölümünün ard ndan M s r Kaptanl (Hint Denizleri Kaptanl da denilirdi) yapt, Umman Denizi, K z l Deniz ve Basra Körfezi'ndeki deniz görevlerinde yaflland. Osmanl donanmas nda yapt son görev ida- 71

6 Piri Reis, Avrupa ve Akdeniz haritas m yla sonuçlanan M s r Kaptanl oldu. DAMI M s r Kaptan Pîrî Reis 1552'de Umman ve Basra üzerine 30 gemiyle ç kt seferde, Hürmüz Kalesi'ni kuflatm flt. Portekizlilerden ald haraç karfl l kuflatmay kald rd ve donanmas yla Basra'ya döndü. Tamire muhtaç donanmay orada b rak p ganimet yüklü üç gemi ile M s r'a döndü. Donanmay Basra'da b rakmas kusur say ld için M s r'da hapsedildi. Basra valisi Kubat Pafla'ya ganimetten istedi i harac vermemesi, M s r Beylerbeyi Mehmet Pafla'n n politik h rs yüzünden hakk nda padiflaha olumsuz rapor verildi ve dönemin padiflah Kanuni Sultan Süleyman' n ferman üzerine 1554'te boynu vurularak idam edildi. dam edildi inde 80 yafl n n 72 üzerinde olan Pîrî Reis'in terekesine devletçe el konuldu. PÎRÎ RE S HAR TASININ SIRRI Harita 1513 te Avrupal lar n sahip oldu undan çok daha fazla detay içeriyor. Öyle ki Pizarro henüz Peru yu keflfetmemifl olmas na ra men Pîrî Reis Ant Da lar n nas l biliyordu? Pîrî Reis in haritalar n n 1513 tarihinde çizildi i düflünülürse, koordinat çizgilerinden, topografik detaylara kadar birçok s ra d fl bilgiye sahip. Hicri takvime göre 919, miladi takvime göre ise 1513 y l nda Osmanl Amirali Pîrî Reis taraf ndan çizilmifltir ve stanbul da Topkap Saray 'nda muhafaza edilmektedir. Pîrî Reis in haritalar, tarihi eser ve en eski haritalar olmalar n n yan s ra baz ilginç nitelikler de tafl yor. Günümüzde koordinatlar belirlemek için kulland m z enlem ve boy-

7 lam çizgileri paralel ve meridyenler olarak da biliniyor. Meridyenler iki kutupta birlefliyor. Oysa Pîrî Reis in haritalar nda enlem ve boylam çizgileri yerine, istikamet aç lar yla kilit noktalarda birleflen farkl çizgiler kullan lm fl. Bu çizgiler Enerji Izgaralar olarak adland r l yor. Yani çizgilerin birleflti i kilit noktalar, dünyan n belirli enerji merkezlerini simgeliyor. Bugün Topkap Saray nda sergilenen harita 20 inci yüzy la kadar kay pt. Tarihsel öneminin yan s ra, 1500 lerde hiçbir Avrupal n n bilmedi i detaylar içeriyor. KUfiKU UYANDIRAN SORULAR Harita 1513 te Avrupal lar n sahip oldu undan çok daha fazla bilgiye sahip. Öyle ki Pizarro henüz Peru yu keflfetmemifl olmas na ra men Pîrî Reis Ant Da lar n nas l biliyordu? Güney Amerika k y lar, 16 nc yüzy lda çizilen bir harita için oldukça detayl. Akla gelen soru, acaba haritaya 1513 te baflland da daha sonra m tamamland? Acaba harita daha sonra kopyaland ve tarihi yanl fl m yaz ld? Mademki haritan n kayna eski veya dünya d fl uygarl klar, o halde neden baz yerleri çok detayl ve baz yerleri çok ilkel görünüyor? Özetle, Pîrî Reis in haritalar n n 1513 tarihinde çizildi i düflünülürse, koordinat çizgilerinden, topografik detaylara kadar birçok s ra d fl bilgiye sahip oldu u bir gerçek. Harita bilimcilerinin en çok merak etti i konu bu. cetinimir@butundunya.com.tr Bir Deney (Prof. Dr. Mustafa Dilber'in ders notlar ndan...) Lofl bir odada, güneflin girdi i bir pencerenin önüne dar bo azl, t pas z bir flifleyi, taban pencereye do ru, yatay pozisyonda yerlefltirin. fiiflenin içine alt adet ar, 6 adet de sinek koyun. Ve dikkatlice izleyin: Ar lar n tümü, güneflin geldi i cam tabandan d flar ç kmak için yorgunluk ya da açl ktan ölene dek çabalayacaklard r. Ak ll ar lar, ak llar n kullan p, kapal bir yerden ç k fl n, fl n geldi i yönde olaca n düflünürler ve bu düflünüfllerinin çözümsüzlü üne saplan rlar. Sinekler ise, hiçbir fley düflünmeksizin, ç lg ncas na sa a sola sald r rlar ve deneme yan lma yöntemiyle sonunda, fliflenin dar bo az ndan d flar ç kmay baflar rlar. fiimdi de, deneyimizden ne ö rendi imize bakal m: Ak l, mant k ve bilgi al fl lmad k sorunlar çözmeye her zaman yetmemektedir. E itim ve deneyim, kimi zaman, özellikle yarat c çözümler gerekti inde, yeterli olmak bir yana, hatta engelleyici bile olabilmektedir. Geleneksel e itim programlar, gençlere "çiçek yetifltirmeyi" ö retmek yerine onlara, "kesilmifl" ya da "yapay çiçekler vermekte", onlar n beyinlerini "bilgilerle doldurulacak depolar" olarak görmektedir. Oysa bir e itim program n n amac, beyinleri kullanmay ö retmek olmal d r. Gönderi: SABAHAT ÖNEN 73

Benzer belgeler

Bir İnsan Olarak Koca Reis, Hayatı ve Vizyonu

Bir İnsan Olarak Koca Reis, Hayatı ve Vizyonu Ahmet FİDAN ÖZET: Osmanlı donanmasına uzun süre komutanlık yapmış olan, Osmanlı nın sıra dışı vizyon veya taktiklerinin bir ürünüdür Piri Reis. Zira o ilkelde