İŞKOLİKLİK İLE TÜKENMİŞLİK ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ: AVUKATLAR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Müzeyyen ARSLANTAŞ 1 İrem SOYBAŞ 2 Ayhan YALÇINSOY 3

Transkript

1 Available Online at International Journal of Innovative Strategical Social Research ISSN: X 2016, Vol.1, Issue.1 İŞKOLİKLİK İLE TÜKENMİŞLİK ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ: AVUKATLAR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Müzeyyen ARSLANTAŞ 1 İrem SOYBAŞ 2 Ayhan YALÇINSOY 3 ÖZET Bu çalışmanın amacı, Diyarbakır Barosu avukatlarının mesleki tükenmişlik ve işkoliklik düzeylerini tespit ederek, mesleki tükenmişlik ve işkoliklik düzeylerinin arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Mesleki tükenmişlik ve işkoliklik düzeylerinin ölçümlerinde, tükenmişlik ölçeği olarak Maslach Tükenmişlik Ölçeği, işkoliklik ölçeği olarak ise Spence ve Robbins in (1992) geliştirdiği işkoliklik ölçeği kullanılmıştır. Mesleki tükenmişlik ve işkoliklik seviyesinin tespit edilmesi amacıyla kullanılan her bir ifade için yüzde, frekans, aritmetik ortalama ve standart sapma hesaplanmış ve analiz edilmiştir. Meslek üyelerinin tükenmişlik seviyeleri ile işkoliklik arasındaki ilişkinin saptanması için Pearson korelasyon katsayısı kullanılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlarda; avukatlık meslek mensuplarının tükenmişlik ve işkoliklik seviyeleri arasında pozitif yönde bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Avukatlık Meslek Mensupları, Tükenmişlik, İşkoliklik, Korelasyon, Örgütsel Davranış INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN WORKAHOLISM AND BURNOUT: A RESEARCH ON LAWYERS ABSTRACT The purpose of this study is to determine level of professional burnout and workaholism of Diyarbakır Bar Association and to determine relations between level of burnout and workaholism. It was used Maslach Burnout Scale as burnout scale and was used workaholism scale developed by Spence and Robbins(1992) as burnout scale. Used all expression to determining the level of the professional burnout and workaholism was analyzed with percent, frequency, mean and standard deviation. It is used Pearson Corelassion Coefficient to determine the level of the participants burnout and workaholism. At the result of the study, we found out that there is a relationship between the level of the profession burnout and workaholism at members of the legal profession. Keywords: Members of the Legal Profession, Burnout, Workaholism, Corelation, Organizational Behavior Dicle Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, muzeyyenarstas@gmail.com Dicle Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, iremsoybas82@gmail.com Dicle Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, ayhanyalcinsoy@gmail.com 11

2 GİRİŞ Mesleki tükenmişlik daha çok insanlarla yüz yüze iletişimin yoğun olduğu meslek dallarında yaşanır. Mesleki tükenmişlik, avukat mesleğini icra edenlerinde karşılaştıkları bir durum olup, çalışma performansını etkileyen önemli bir etkendir. Tükenmişliğe etki eden pek çok neden vardır. Bunlar bireysel ve örgütsel faktörler olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir. Bireysel faktörler; cinsiyet, yaş, eğitim, medeni durum, sosyal destek, işte çalışma süresi, kişilik ve beklentiler olarak sayılabilir. Örgütsel faktörler ise iş yükü, kontrol, ödüller, aidiyet, adalet ve değerler şeklinde sıralanabilir. Farklı meslekler üzerinde yapılan araştırmalar sonucunda farklı meslek ve uğraş alanlarında bireylerin tükenmişlik düzeylerinin farklı düzeyde olduğu, dolayısıyla bazı meslek ve uğraşların daha fazla tükenmişliğe sebep olacak görevler içerdiği gözlenmiştir (Fogarty ve diğ., 2000). Bu durum işkoliklik için de geçerlidir. Mesleki tükenmişlik ile işkoliklik seviyesinin tespit edilmesi amacıyla farklı meslek mensuplarına yönelik pek çok çalışma bulunmaktadır. Ancak avukatlık meslek mensuplarına yönelik çalışmaların yetersiz olması, bu araştırmayı önemli hale getirmektedir. Bu araştırmada Diyarbakır da faaliyet gösteren avukatlık meslek mensuplarının mesleki tükenmişlik ve işkoliklik seviyeleri arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. 1. İŞKOLİKLİK İşkoliklik, bireyin çalışma hayatına başladığında fark edilen bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Bir bireyin iş yaşamı dışında herhangi bir konuda gösterdiği aşırı çalışma isteği farklı kavramlarla ifade edilebilir. Bu anlamda işkoliklik, bireyin iş yaşamına aşırı bağlı olma, iş dışındaki faaliyetlerden zevk alınamayan, eve iş götürülen, sürekli iş odaklı ya da farklı bir yaklaşımla işiyle evli olma durumu olarak tanımlanabilir (Zincirkıran: 2014: 447). İşkoliklik, bazı bilim adamlarına göre hem birey için hem de örgüt için olumlu bir davranış olarak görülürken bazı bilim adamlarına göre psikolojik bir rahatsızlıktır (Zincirkıran ve Mete: 2014: 104). İşkolikliğin oluşmasında; kişinin kendini işte tatmin etmek isteği, başarılı olma, fazla para kazanma arzusu, asosyal olma gibi nedenler sıralanabilir. İşkoliklik günümüzde daha çok özel sektörde çalışanlarda görülmektedir. Günümüz çalışma hayatı, işgörenlere eskisine nazaran daha iyi imkânlar sağlamanın yanında, işgöreni için olumsuz sonuçları da getirmiştir. İşgörenlerden daha çok çalışmaları, daha çok üretmeleri ve örgütün verimliliğine mümkün olan en üst seviyede katkı vermeleri istenmektedir. İşgörenler üzerinde baskı meydana getiren bu durum işkoliklik ve tükenmişlik ile sonuçlanabilmektedir. Örgütlerin bitmek bilmeyen taleplerine cevap vermeye çalışan uyumlu bir işgörenin bir işkolik olmaması ve tükenmişlik yaşamaması imkânsız gibidir (Akın ve Oğuz, 2010). İşkoliklik, işgörenlerin mesleklerine karşı olumsuz tavır almalarına (Keown, 2008) ve tükenmişlik yaşamalarına sebep olabilmektedir (Andreassen, Ursin ve Eriksen,2007). Tükenmişliğin de işgörenlerin mesleklerini olumsuz etkilediği bilinen bir konudur (Maslach, Jackson ve Leiter, 1996). Dolayısıyla işkoliklik ve tükenmişliğin işgörenin verimini ve organizasyonun etkinliğini olumsuz yönde etkileyeceği iddia edilmektedir. Bilhassa yüksek motivasyon isteyen avukatlık mesleğinde bu olumsuz sonuçların irdelenmesi ve araştırılmasında fayda olduğu değerlendirilmektedir (Akın ve Oğuz, 2010). Bazı işgörenler örgüte, kendisinden beklenilenden daha fazlasını vermek için gayret sarf etmektedir. Bu işgörenler yemek molalarını kısa tutmayı ya da geçiştirmeyi seçmekte, neredeyse her gün, mesaiden sonra bile çalışmaya devam etmektedirler. İş görenlerde görülen bu hâl işkolikliktir (Morgan, 1998). İşkoliklik (workaholism) ifadesi, alkoliklik (alcohlisim) kelimesinden türetilmiştir ve alkoliklik gibi psikopatolojik bir hali ifade etmektedir (Machowitz, 1978). Bundan dolayı, işkoliklik sözcüğünün yerine iş bağımlılığı (work dependency/ work addiction) sözcüğünü tercih edenler bulunsa da işkoliklik sözcüğü halihazırda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır (Griffiths, 2005). İşkoliklik, olması gerekenden çok çalışma ve çalışma dışında bir şey görmez olma durumu olarak ifade edilebilir (Temel, 2006). İşkoliklik işe bağımlılık, işe güdülenme ve işten zevk alma şeklinde üç alt boyuttan meydana gelmektedir (Akın ve Oğuz, 2010). İşkoliklik kavramı ile ilgili günümüzde çok fazla bilimsel çalışma olduğu halde bütün işkolik işgörenleri kapsayan bilimsel bir tanımın ve bölümlendirmenin yapılmamış olması bu kavram hakkında yazan, düşünen ve araştırma yapan uzmanların ortak bir noktada buluşmasına engel teşkil etmektedir (Burke, 2001). Bu durumun en ehemmiyetli sebebi ise işkolikliğin bir tek sebepten değil birden çok nedenden kaynaklanmasıdır. Kimi işgörenler bireysel sebeplerden dolayı (ekonomik ve 12

3 ailesel) işkolikleşirken, kimileri de örgütsel nedenlerden (örgüt kültürü, kariyer yapma zorluğu vb. gibi ) dolayı işkolik olmaktadırlar (Bonebright ve diğ., 2000 ). Bazı yazarlar işkolikliğin mutlak manada hem kişiye hem de kuruma zararlı olduğunu düşünürken (Killinger, 1991), bazıları da bu görüşe karşı çıkarak en azından örgütsel manada zararı olmadığını düşünmektedirler (Korn, Pratt, ve Lambrou, 1987). İşkolikliğin her çeşidinin zararlı olduğunu kabul eden araştırmacılar, işkolikliğin işgörenin performansını azalttığı ve işgörenler arasında huzursuzluğa sebep olduğu konusunda fikir birliği içindedirler. Çünkü bu araştırmacılar, işkolikliğin kişisel sağlığın yanında işgörenin aile ve arkadaş ilişkisine zarar verdiğini de ifade etmektedirler. Diğer yandan işkolikliğin örgütsel başarıyı artırdığını düşünen araştırmacılar ise işkolik olmayı adeta önermektedirler (Machlowitz, 1980). 2. TÜKENMİŞLİK Zamanla gelişen teknolojinin ve artan rekabet koşullarının olumsuz etkisi ile tükenmişlik önemli bir sorun haline gelmiştir. Tükenmişlik bireylerin işleriyle ilgili ilişkileri ve bu ilişkilerde oluşan problemleriyle ilgilidir. Bu kavram ilk olarak Amerikalı psikanalist Dr. Herbert J. Freudenberger tarafından 1972 yılında ortaya konmuştur yılında Journal of Social Issues da yayınlanan bir makale ile literatüre girmiştir. Freudenberger tükenmişliği başarısız olma, yıpranma, enerji ve gücün azalması veya tahmin edilemeyen talepler sonucunda işgörenin iç kaynaklarında meydana gelen tükenme durumu şeklinde tanımlamıştır (Freudenberger, 1974) ten sonra bu konu hakkında çok fazla çalışma ve tanım yapılmış, ölçekler geliştirilmiştir. Fakat tükenmişliğin günümüzde genel kabul gören tanımını Christina Maslach yapmıştır. Maslach tükenmişliği, mesleği icabı yoğun duygusal isteklerle karşılaşan ve daima diğer insanlarla yüz yüze çalışmak zorunda olan işgörenlerde karşılaşılan fiziksel bitkinlik, uzun süre yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk hislerinin, icra edilen işe, hayata ve diğer insanlara karşı olumsuz tavır alınması ile meydana gelen bir sendrom olarak tanımlamıştır (Maslach ve Jackson, 1981). Tükenmişlik insanlarla yüz yüze ilişki gerektiren işlerde daha çok görülen bir durumdur (Maslach ve Jackson, 1981). Bu nedenle tükenmişlik hizmet sektöründe çalışanlarda (doktor, hemşire, öğretmen, avukat, polis, muhasebeci, vb.), diğer meslek gruplarına mensup çalışanlara oranla daha fazla 13 görülmektedir. Kavram daha çok yoğun mesleki tempo içerisinde iş yaşamını sürdüren ve iş yaşamı boyunca kavramın tanımı gereği gerek iş hayatında gerekse aile hayatında bir takım problemler yaşayan meslek gruplarında görülmektedir (Zincirkıran ve Tiftik, 2013). Maslach ve Jackson tükenmişliği duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve bireysel başarıda azalma olmak üzere üç boyutlu bir psikolojik sendrom olarak tanımlamışlardır. (Maslach ve Jackson, 1986) Tükenmişlik sendromu ilk defa iş isteğinin fazlalığı ve sürekliliği nedeniyle kişinin duygusal kaynaklarını tüketmesi ile kendini göstermekte ve bu hâl duygusal tükenmenin meydana gelmesine sebep olmaktadır. Bu seviyede birey kendisini hem fiziksel, hem de duygusal yönden yorgun ve yıpranmış hissetmekte, işe kendisini verememekte ve müşterilere karşı yeterince sorumluk alamamaktadır. Belirli bir süre sonra bireyin çevresindeki insanlarla olan ilişkileri zayıflamakta ve birey insanlardan uzaklaşmaktadır. Sonuçta meydana gelen duyarsızlaşma, kişi ile iş talebi arasında duygusal bir tampon vazifesi yapmaktadır. Duyarsızlaşan kişi, başkalarının kendi hayatına fazla müdahale ettiğini düşünmekte, bu nedenle insanları hayatından çıkarmak ve yalnız kalmak istemektedir. Son olarak, kendisinde meydana gelen olumsuz değişimleri fark eden birey, çevresine ve özellikle çalıştığı kuruma bir katkısının olmadığını düşünmektedir. Böylece birey yaptığı işlerde ve insanlarla kurduğu ilişkilerde kendisini yetersiz görmeye başlamaktadır. Bireyin kendisini olumsuz değerlendirmeye meyilli olması kişisel başarı boyutu içerisinde tanımlanmaktadır (Maslach ve Zimbardo,1982; Maslach, Schaufeli ve Leiter, 2001; Cordes ve Dougherty, 1993; Ardıç ve Polatçı, 2009). Tükenmişlik sendromu uzun bir dönemde yavaş gelişen belirtilerden oluşmaktadır. Bu nedenle genellikle göz ardı edilmektedir. Tükenmişlik belirtilerinin dikkate alınmaması ise tükenmişliğin daha fazla artmasına ve müdahale edilemez seviyeye ulaşmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle tükenmişlik sendromu sürecinin belirtilerinin iyi bilinmesi ve zamanında tespit edilerek ihtiyaç duyulan tedbirlerin alınması çok ehemmiyetlidir (Ardıç ve Polatçı, 2009). Tükenmişlik kavramının kişiler ve örgütler açısından ehemmiyetli sonuçları vardır. Tükenmişliğin etkilerinin kişiden kişiye değişmesi nedeniyle bu sonuçları belirli standartlarla değerlendirmek mümkün değildir.

4 Bireylerin başlangıçta içsel olarak yaşadıkları bazı belirti ve durumlar bir süre sonra aile ve iş yaşamına da yansımaktadır (Maslach ve Jackson, 1981). Tükenmeyi engellemek ve onunla mücadele edebilmek için bireysel ve örgütsel olmak üzere pek çok yöntem geliştirebiliriz. Ancak burada en etkili yöntem tükenmişlik sendromuna neden olan etmenlerin azaltılması ve belirlenerek derhal müdahale edilmesidir (Kutlu, 2008). 3. İŞKOLİKLİK VE TÜKENMİŞLİK İLİŞKİSİ Yapılan araştırmalara göre hem işkoliklik, hem de tükenmişlik çalışanların aile yaşantısını olumsuz yönde etkilemekte, stres ve bir çok hastalığın oluşmasına kaynaklık etmektedir. Hatta işkoliklerin işlerine karşı olumsuz tavır geliştirdiği sonucuna varan bir araştırma bulunmaktadır (Keown, 2008). Başarı beklentisi yüksek olan bireylerin tükenmişlikle karşı karşıya gelme olasılığı yüksektir. Bu bireylerin yaptıkları bir girişim örgütsel baskı nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandığında tükenmişlik meydana gelmektedir. Gerek kendi bireysel amaçlarına ulaşmak gerekse örgütsel beklentileri elde etmek için çok fazla çalışan bireyler başarısız olduklarında zamanla engellenmişlik, yorgunluk ve çaresizlik duygusuna kapılmakta, öz güvenlerini kaybetmektedirler. Sonuç olarak fiziksel ve zihinsel olarak tükenmektedirler (Moorhead ve Griffin, 1992). Dolayısıyla kendini sürekli çalışmak zorunda hisseden işkoliklerin, tükenmeye eğilimli olduklarını söylemek mümkündür. İşkoliklik ile tükenmişliğin ilişkilendirildiği çalışmalarda iki kavramın birbiriyle ilişkisi ele alınmış ancak farklı sonuçlar bulgulanmıştır. Tiftik ve Zincirkıran ın kasiyerlere yönelik araştırmasında iki kavram arasında ilişki tespit edilememiştir (Tiftik ve Zincirkıran: 2014). Bu araştırmada Diyarbakır da faaliyet gösteren avukatların mesleki tükenmişlik ve işkoliklik seviyeleri arasındaki ilişkinin tespit edilmesi hedeflenmiştir. 4. GEREÇ VE YÖNTEM 4.1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ Mesleki tükenmişlik ve işkoliklik seviyesinin belirlenmesi ile ilgili olarak birçok meslek üyesine yönelik çalışma yapılmış olmasına rağmen, avukatlık meslek üyeleri üzerine yapılan çalışmaların çok az olduğu görülmektedir. Diyarbakır da faaliyet gösteren avukatlık meslek üyeleri üzerine böyle bir araştırma yapılmamış olması da bu çalışmayı ilgi çekici hale getirmektedir. Bu çalışmada, Diyarbakır da faaliyet gösteren avukatlık meslek üyelerinin mesleki tükenmişlik ve işkoliklik seviyelerinin tespit edilmesi hedeflenmiştir. Bu temel amaç çerçevesinde çalışmanın yoğunlaştığı alt amaçları şunlardır; Avukatlık meslek üyelerinin mesleki tükenmişlik seviyelerinin belirlenmesi, Avukatlık meslek üyelerinin İşkoliklik seviyelerinin belirlenmesi Avukatlık meslek üyelerinin mesleki tükenmişlik ve İşkoliklik seviyeleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi SINIRLILIKLAR Yapılan çalışma yalnızca Diyarbakır il merkezinde faaliyet gösteren avukatlık meslek mensuplarını kapsamaktadır. Bu nedenle elde edilen sonuçlar tüm meslek mensuplarının fikirlerini göstermemektedir VERİ TOPLAMA YÖNTEMİ Araştırma kapsamında öncelikle mesleki tükenmişlik ve işkolikliğe dair literatür taraması yapılmıştır. Veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmıştır. Üç bölümden oluşan anket, avukatlık meslek üyelerine uygulanmıştır. Anketin birinci bölümünde çalışanların demografik özelliklerini (cinsiyet, yaş, eğitim, medeni durum, iş tecrübesi, çocuk sayısı, çalıştıkları birim ve aylık gelir) belirlemeye yönelik sorular yer almaktadır. Anketin ikinci bölümünde, avukatlık meslek mensuplarının işkoliklik düzeyinin belirlenmesi için Spence ve Robbins (1992) İşkoliklik ölçeği kullanılmıştır. Orjinalinde 25 sorudan oluşan bu ölçek, 20 madde olarak Kart (2005) tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. Ölçek zevk alma (9 madde) ve güdülenme (11 madde) olmak üzere iki alt boyuttan oluşmaktadır. 5 li Likert tipi sorulardan oluşan ölçekte seçenekler; kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, kararsızım, katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum şeklinde sınıflandırılmıştır. Anketin üçüncü bölümünde ise, avukatlık meslek mensuplarının mesleki tükenmişlik seviyesinin amacıyla Maslach ve Jackson (1981) tarafından geliştirilen ve bu alanda yaygın olarak kullanılan Maslach Tükenmişlik Envanteri kullanılmıştır. Ergin (1992) tarafından Türkçeye çevrilen Maslach Tükenmişlik Ölçeği 22 ifadeden oluşmaktadır. Duygusal tükenme, kişisel başarıda azalma duygusu ve duyarsızlaşma olmak üzere kavramın 3 alt 14

5 bileşenini ölçmek amacıyla geliştirilen bir ölçektir. Ölçeğin ilk 9 sorusu duygusal tükenme, sorular kişisel başarıda düşme hissi, sorular ise duyarsızlaşma düzeyini belirlemektedir. 5 li Likert tipi sorulardan oluşan ölçekte seçenekler; hiçbir zaman, çok nadir, bazen, çoğu zaman ve her zaman şeklinde sınıflandırılmıştır ARAŞTIRMA EVREN VE ÖRNEKLEMİ Araştırmanın ana kitlesini Diyarbakır da faaliyet gösteren avukatlık meslek mensupları oluşturmuştur. Diyarbakır barosundan alınan bilgiye göre 2014 yılı Mayıs ayı itibariyle baroya kayıtlı 824 avukatlık meslek mensubu bulunmaktadır. Cevaplamama ihtimali ve cevaplama hataları göz önünde bulundurularak toplam 150 avukata anket formları dağıtılmıştır. Cevaplanarak geri dönen anket formu sayısı 125 tir. %832,2 oranında bir geri dönüş sağlanmıştır. Anket formlarının tam ve eksiksiz olarak doldurulması uygunluk ölçütü olarak kabul edilmiştir. Ayrıca bütün sorulara aynı cevabın verildiği anket formları dikkate alınmamıştır. (Tüm sorularda kararsızım seçeneğinin işaretlendiği anketler gibi.) 4.5. VERİLERİN ANALİZİ Yapılan bu araştırmada kullanılan anketin uygulamasından sonra elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu verilerin analizi için SPSS 18.0 istatistik analiz uygulaması kullanılmıştır. Araştırmanın amacına yönelik olarak yüzde, standart sapma, ortalama, fark testleri ve Pearson Korelasyon Katsayısı analizleri kullanılmıştır. Avukatlık meslek mensuplarının tükenmişlik seviyeleri ile işkoliklik seviyeleri arasında anlamlı bir ilişkinin bulunup bulunmadığını belirlemek için tükenmişlik ile işkoliklik ölçeklerinin toplam puanları arasında Pearson Korelasyon Katsayısı testi uygulanmıştır. Anketin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı işkoliklik için 0.71, tükenmişlik için 0.79 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen bu veriler anket formunun güvenilir olduğunu göstermektedir. Yapılan testlerde, yanılma olasılığı α =0.05 olarak belirlenmiştir. 5. BULGULAR VE TARTIŞMA Yapılan bu araştırmadaki örneklemi oluşturan avukatlık meslek mensuplarının 29 u (%23,2) bayan ve 96 sı (%76,8) erkektir. Ayrıca yapılan araştırmada 37 si (%29,6) 20 ile 30 yaş arasında, 55 i (%44,0) 31 ile 40, 28 i (%22,4) 41 ile 50, 5 i (%4,0) 50 yaş ve üzerindedir. Katılımcıların 80 i (%64,0) evli, 45 i (%36,0) bekârdır. Mesleki tecrübe olarak 38 i (%30,4) 1 ile 5 yıl, 29 u (%23,2) 6 ile 10 yıl, 32 si 15 (%25,6) 11 ile 15 yıl, 11 i (%8,8) 16 ile 20 yıl, 15 i (%12,0) 20 yıl üstü olarak tespit edilmiştir. Çocuk sayısı 51 inin (%40,8) çocuğu yok, 24 ü (%19,0) 1 çocuk sahibi, 34 ü (%27,2) 2 çocuk sahibi, 11 i (%8,8) 3 çocuk sahibi, 5 i (%4,0) 4 ve üzeri çocuk sahibi olarak tespit edilmiştir. Çalıştıkları birim olarak, 11 i (%8,8) kamu, 114 ü (91,2) serbest avukat olarak çalışmaktadırlar. Aylık gelirleri 28 i (%22,4) 1.000,00 TL ile 2.500,00 TL arası, 59 ü (%47,2) 2.600,00 TL ile 4.000,00 TL arası, 19 u (%15,2) 4.100,00 TL ile 5.000,00 TL arası, 19 u (%15,2) 5.100,00 TL ve üstü aylık gelir elde ettikleri tespit edilmiştir.(bknz Tablo1). Tablo 1: Demografik Değişkenler Değişkenler n % Cinsiyet Erkek 96 76,8 Bayan 28 23,3 Yaş , , ,4 51 ve üzeri 5 4,0 Medeni Durumu Evli 80 64,0 Bekâr 45 36,0 Çocuk sayısı Yok 51 40, , , ,8 4 ve yukarısı 5 4,0 Tecrübe , , , ,8

6 21 ve üzeri 15 12,0 Aylık gelir , , , ve üzeri 19 15,2 Tablo2 de görüldüğü üzere avukatlık meslek mensuplarının işkoliklik ve tükenmişlik değerleri arasında pozitif ve zayıf bir ilişki vardır ( r=0,341). Korelasyon Katsayısı -1 ile +1 arasında değer alır. Korelasyon katsayısının işareti ilişkinin yönünün gösterir, rakam değeri ise ilişkinin gücünü gösterir. Pearson Korelasyon Katsayısı 0,00-0,25 aralığında ise değişkenler arasında çok zayıf, 0,26-0,49 aralığında ise değişkenler arasında zayıf, 0,50-0,69 aralığında ise değişkenler arasında orta, 0,70-0,89 aralığında ise değişkenler arasında yüksek, 0,90-1,00 aralığında ise değişkenler arasında çok yüksek bir ilişkiden söz edilir. Bu araştırmada elde edilen katsayı 0,341 olarak bulunmuştur. Bulunan bu değer 0,26-0,49 aralığında olup, ilişkinin zayıf olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak bulgu korelasyona ilişkin bulgu, avukatlık meslek mensuplarının işkoliklik düzeyleri ile tükenmişlik düzeyleri arasında pozitif yönde ve zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki vardır şeklinde açıklanabilir. Dolayısıyla avukatlık meslek mensuplarının işkoliklik düzeyleri arttıkça tükenmişlik düzeyleri artmakta, işkoliklik düzeyleri azaldıkça tükenmişlik düzeyleri de azalmaktadır. Tablo 2: Pearson Korelasyon Katsayısı Testi Sonuçları İşkoliklik Tükenmişlik İşkoliklik Pearson Correlation Sig. (2-Tailed) n ,341** 0, Tükenmişlik Pearson Correlation Sig. (2-Tailed) n ,341** 0, ** Correlation is significant at the 0,01 level ( 2-tailed) SONUÇ VE TARTIŞMA Diyarbakır da faaliyet gösteren avukatlık meslek mensuplarının işkoliklik düzeyleri ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiyi değerlendirmeye yönelik araştırma sonucunda, avukatlık meslek 16 mensuplarının işkoliklik ile tükenmişlik ilişkisi pozitif yönde ve zayıf olarak tespit edilmiştir. Bu sonuca bağlı olarak diyebiliriz ki, avukatların işkoliklik düzeyleri arttıkça tükenmişlik düzeyleri de düşük oranlarda artar veya avukatların işkoliklik düzeyleri azaldıkça tükenmişlik düzeyleri de düşük oranlarda azalır. Literatürde bu sonuca benzer şekilde tükenmişlik ile işkoliklik arasındaki ilişkinin pozitif olduğu çalışmalar bulunmaktadır (Bonebright, 2001; Moorhead ve Griffin, 1992; Andreassen ve diğ., 2007). Bu çalışmaların sonucunda işkolik çalışanların işkolik olmayan çalışanlara göre daha yüksek düzeyde tükenmişlik yaşadıkları görülmüştür. Bu araştırmada üzerinde çalışılan hem işkoliklik kavramı, hem de tükenmişlik kavramı çalışana zarar veren olumsuz davranış biçimleridir. Bu nedenle iki kavram arasındaki ilişkinin pozitif yönlü olması beklenen bir sonuçtur. Ancak literatürde bulunan bazı araştırma sonuçlarına göre bu ilişki negatif yönlüdür (Akın ve Oğuz, 2010). Bu sonuç ölçüm hatasından veya katılımcıların işkoliklik ve tükenmişliği algılama farklılıklarından kaynaklanabilir. Farklı sonuçların elde edilmesi bu konuda daha fazla araştırma yapılmasını gerekli kılmaktadır. Avukatlık mesleği hem işkolikliğin hem de tükenmişliğin sıkça görüldüğü mesleklerden biridir. Bunun nedenleri arasında avukatların birden çok dava türü ile ilgilenmesi, aylık gelirlerinin yetersiz olması, yoğun tempolu çalışma saatleri, bir günde birden fazla duruşmaya katılmak zorunda kalmaları, mesleğe yeni başlayan avukatların yeterli mesleki tecrübeye sahip olmamaları, ayrıca kamuda yetersiz avukatın bulunması gibi nedenler sayılabilir. Nedenleri ne olursa olsun işkoliklik ve tükenmişliğin hem bireylere hem de örgütlere pek çok etkileri vardır. İşkolik bireyler gereğinden fazla işlerine bağımlı, sürekli içsel baskılar nedeniyle kendini işe adamış ve yaptığı işten çok düşük derecede zevk alan bireylerdir (Spence ve Robbins, 1992). Tükenmişlik yaşayan bireylerin ise verimlilikleri azalmakta, işe devam etme düzeyleri ve iş performansları düşmekte, bu nedenlerle örgüte olan bağlılıkları azalmaktadır (Angerer, 2000). Avukatlar üzerinde de görülen bu olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması veya ortaya çıkmasının engellenmesi için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Yapılan bu çalışma sonucunda avukatlık meslek mensuplarına sunulabilecek çözüm önerileri; 1.İlgilenilen dava sayısının azaltılarak yoğun iş temposunun düşürülmesi gerekmektedir. İşkolikliği azaltmaya yönelik bu adım, bireyin iş dışındaki sosyal hayata daha fazla zaman ayırmasını

7 sağlamakta ve tükenmişliğin oluşmasını engelleyebilir. 2.Özellikle kamuda çalışan avukatların gelir düzeylerinin iyileştirilmesi gerekmektedir. Düşük gelir düzeyi bireyin motivasyonunu düşürmekte ve tükenmişliğe neden olabilir. Aynı zamanda örgütsel bağlılığı da azaltabilir. 3.Serbest çalışan avukatların dava başına aldıkları ücretlerin iyileştirilmesi gerekmektedir. Gelir açısından tatmin olan avukatların çalışma temposu düşebilir, dolayısıyla işkoliklik düzeyleri azalabilir. 4.Kamuda çalışan avukat sayısının arttırılması ve kamuda avukatlık mesleğinin özendirilmesi gerekmektedir. Böylece bireyin iş yükü azalmakta ve tükenmişliği azaltabilir. 5.Yeterli mesleki tecrübeye sahip olmayan avukatların güncel bilgilere ulaşabilmelerini sağlayacak eğitim seminerlerinin düzenlenmesi, kendileriyle benzer sorunlar yaşayan meslektaşlarıyla bir araya gelmelerini sağlayacak toplantıların düzenlenmesi yararlı olabilir. 6.Avukatlık meslek adaylarının staj eğitimlerini sağlıklı ve düzenli bir şekilde almalarını sağlamak gerekmektedir. Böylece mesleğe yeni başlayan avukatların yeterli mesleki bilgiye sahip olmaları sağlanabilir. Yeterli donanıma sahip avukatların öz güvenleri artabilir, böylece tükenmişlik düzeyleri azalabilir. 7.Avukatların etkinliklerini ve verimliliklerini artırmaya yönelik sosyal programların yapılması tavsiye edilebilir. Böylece hem işkoliklik, hem de tükenmişlik düzeyleri azalabilir. Kaynakça Akın, U. Ve Oğuz, E. (2010), Öğretmenlerin işkoliklik ve tükenmişlik düzeylerinin ilişkisi ve çeşitli değişkenler açısından incelenmesi., Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi [Educational Administration: Theory and Practice], 16(3), Andreassen, C. S., Ursin, H., Ve Eriksen, H. R. (2007), The relationship between strong motivation to work, workaholism, and health. Psychology and Health, 22 (5), Angerer, J. (2000), Job burnout. Journal of Employment Counseling, 40(3), Ardıç, K Ve S.Polatçı (2009), Tükenmişlik Sendromu ve Madalyonun Öbür Yüzü:İşle Bütünleşme, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, 32, ss Bonebright, C.A., Clay, D.L. ve Ankenmann, R.D. (2000), The relationship of workaholism with work life conflict, life satisfaction, and purpose in life., Journal of Counseling Psychology, 47, ss. Bonebright, C. A. (2001), The relationship of workaholism with stres, burnout and productivity. Unpublished doctoral dissertation., The University of Iowa, USA. Burke, R.J. (2001), Editorial: Workaholism in organizations., International Journal of Stress Management, 8, ss Cordes, C.L. Ve Dougherty, T.W. (1993), A review and in integration of research on job Burnout, Academy of Management Review, 18 (4), pp Ergin, C. (1992), Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach tükenmişlik ölçeğinin uyarlanması., VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları El Kitabı, Fogarty, T. J., Sıngh J., Rhoads, G. K. Ve R. K. Moore (2000), Antecedents and Consquences of Burnout inaccounting: Beyond the Role Stress Model, Behavioral Research in Accounting, Vol.12, Freudenberger, Herbert J. (1974), Staff Burnout, Journal of Social Issues, 30, ss Griffiths, M. (2005), Workaholism is stil a useful construct., Addiction Research and Theory. 13(2), Kart, M. (2005), Reliability and validity of the Workaholism Battery (Work-Bat): Turkish form., Social Behavior & Personality, 33(6), Keown, L. A. (2008), Time escapes me: Workaholics and time perception., Canadian Social Trends, Statistics Canada - Catalogue No: Killinger, B. (1991), Workaholics: The Respectable Addicts, Buffalo, NY: Firefly Books. Korn, E.R., Pratt, G.J. Ve Lambrou, P.T. (1987), Hyper-performance: The A.I.M. 17

8 strategy for releasing your business potential, New York: John Wiley. Machowitz, M. M. (1978), Determining the effects of workaholism., Unpublished doctoral dissertation, Yale University. USA. Machlowitz, M. (1980), Workaholics: living with them, working with them., Reading, MA: Addison-Wesley. Maslach, C., Ve Jackson, S. E. (1981), The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, Maslach, C. Ve S.E. Jackson (1986), Maslach Burnout Inventory Manual (2nd End), Palo Alto, Ca:Consulting Psychologist Press. Maslach, C., Jackson, S. E., Ve Leiter, M. P. (1996), The Maslach burnout inventory (3rd ed.), Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press. Maslach, C.; W.B. Shaufeli Ve M.P. Leiter (2001), Job Burnout, Annual Review Psychology, 52, ss Maslach, C. Ve P.G. Zimbardo (1982), Burnout- The Cost of Caring, Prentice- Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey Moorhead, G., Ve Griffin, R.W. (1992), Organizational behavior: Managing people and organizations. (3rd Edition), Boston, MA: Houghton Mifflin Company. Morgan, G. (1998), Yönetim ve örgüt teorilerinde metafor., çeviren: Gündüz Bulut. İstanbul: MESS Yayınları No: 280. Spence, J. T. Ve Robbins, A. S. (1992), Workaholism: definition, measurement, and preliminary results., Journal of Personality Assessment, 58(1), Temel, A. (2006), Organizasyonlarda işkolizm ve işkolik çalışanlar, İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 8(2), Tiftik H., Zincirkıran M., (2014), A Study on Employees in Context of Organizational Commitment, Job Performance, Burnout and Workaholism: A Research on Cashiers. International Journal of Sciences:Basic and Applied Research(IJSBAR), 15(1), Zincirkıran, M. Ve Tiftik, H. (2013), Burnout Research for Members of Practitioners of Accountancy: Practice in the City of 18 Diyarbakır, Journal of Business Research- Turk/Isletme Arastirmalari Dergisi, 5(4). Zincirkiran, M. (2014). Workaholism Research On Junior Administrative Police Officers In The Police Department. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 4(3), Zincirkıran, M. & Mete M. (2014), İşkoliklik İle İş-Aile Çatışması İlişkisinin Yapısal Eşitlik Modeli İle İncelenmesi: Sağlık İşletmelerinde Bir Uygulama, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, İnternet Kaynakları Kutlu L. (2008), Tükenmişlik ve başa çıkma yöntemleri, Çocuk Acil Tıp ve Yoğun Bakım Derneği, (erişim tarihi: )