Erol BAŞARA"' İskender PALA. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yayınlan, istanbul, 2000, s.289.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Erol BAŞARA"' İskender PALA. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yayınlan, istanbul, 2000, s.289."

Fidan Sözen
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 C. ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. XIII/1-2009, Muaşşer Usôlü Erol BAŞARA"' Özet Bu çalışmada, TRT Türk Sanat Müziği repertuvarına girmiş bir eserimdeki, tarafımdan oluşturulmuş Muaşşer usulü müzik dünyasına tanıtılmaktadır. Makalede, Muaşşer usulünün nasıl oluşturulduğu, bu oluşumda rol oynayan faktörlerin neler olduğu açıklanmıştır. Bu usulün düzümône, aruz vezni ile olan münasebetine ve müstezad formuna değinilen araştırmanın sonuna, Muaşşer usulü ile bestelenmiş ilk eserin notası eklenmiştir. Anahtar Kelimeler: Muaşşer, usul, Abstract In tj:ıis study, a usul 1 called Muaşşer which is found by me, which is used in a song of me found in TRT's Traditional Turkish Musle repertoire is irıtroduced to the world of musle. In the article, the method used to form the usul of Muaşşer and the factors affected the formatian is explained. The compasition of usul, its relationship with aruz and the form mustezad is alsa mentioned. The first piece composed by using the usul of Muaşşer: is attached at the end of the study. Key Words: Muaşşer, usul, TRT Türk sanat Müziği Değerlendirme Kurulu'nca incelenerek numara ile Türk Sanat Müziği repertuvarına kabul edilen bir şarkımız, tarafımızdan bulunup isimlendirilen Muaşşer usulünde ve Uşşak makamır:ıdadır. Muaşşer'in anlamı ve Divan Şiirindeki yeri hakkında İskender Pala 2 şu bilgileri vermektedir: Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Öğretim Üyesi (ebasara@cumhuriyet.edu.tr). 1 Special Rithmic mode 2 İskender PALA. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yayınlan, istanbul, 2000, s.289.

2 :134 *Erol BAŞARA "On/u, onluk. Edebiyatta aym vezinde onar dizelik bendierden oluşan naztm şeku. İlk bendin on dizesi birbirleriyle kafiyeli, sonraki bendierin son iki dizesi iki bend ile kafiye/i olur. Son- iki dize her bend sonunda aynen tekrar ediliyorsa mütekerrir muaşşer, yalmzca kafi ye yönünden ilk ben d ile benzeşiyorsa müzdevic muaşşer adtnt_ altr. Başka bir gazelin her beyti.yahut ya/mzca matlar önüne sekiz dize ilavesiyle yapilan muaşşere taş1r denir''. İskender Pala'nın bu bilgileri verdiği muaşşeri, isim olarak yeni bir usule vermemiz, usulün on zamanlı olmasından kaynaklanmaktadır. Bu isimlendirmede, Geleneksel Türk Sanat Müziğindeki Murabba (dörtlü), Muhammes (beşli), Müsebba (yedili) ve Müsemmen'den (sekizli) esinlenilmiştir. Muaşşer usulünün n3}_5ıl oluştuğu ve gerekliliği hakkında söyleyeceklerimiz ise şunjerdir: Türk Müziği'nin birinci el kaynakları olan Edvarlarda ses sistemi ve "makamların yanında, önemine binaen usullere de yer. verilmiştir. Örneğin Safiyüddin, Kitabü'I-Edvar'ında 3 "Usul, muayyen düzüm/erden yaptlarak ka/tp halinde tesbit edilmiş ö/çülerdir. Usul devirlerinden her dönüş, aruz vezinlerindeki kaltp/ann dönüşü gibi anlaytş kabiliyeti olan insaniann kolayca kavrayacaklan ölçülü zaman dilimlerinden meydana gelmiştir" dedikten sonra açıklamalarına deva-m etmektedir._ Nasır Abdülbaki. Dede Tedklk o, Tahklk'inde 4 usulün tanımını şöyle vermektedir: "Ölçülü nağme/erin ölçüldüğü vuruşlann, belirli bir saytya göre bir araya getirilmesiyle oluşan bütünlüktür. Vuruş da, ölçülü nağmeler oluşurken bu nağmelerin saytst, kesri ve aralanndaki açtkltğm saytst için ölçü olarak altnan zamant belirlemek için kullamlan deyimdir''. Zaman içerisinde Türk müziği müntesipleri, bu iki tanımda görülen "usul devirlerinin kolayca kavranmast" ve "vuruşlann belirli bir saytya göre birleştirilmesi" ilkelerine uyarak çok çeşitli usuller oluşturmuşlardır. Bu usul oluşturma yöntemine paralel olarak Arel 5 şöyle demektedir: "Usuller, zamanlannm stralamşlanndaki hususiyetle hüviyetlenirler. Eğer bir usulün zamanlannt diğer bir tertipte stralarsak_ usulü değiştirmiş oluruz. Mesela Türk Aksağt usulünün zamanlanm (1 +2+2) şeklinde stralayarak bu şekli yeni qir ka/tp halinde tesbit edersek, yapttğtmtz ka/tp Türk Aksağt'ndan ayn bir usul olur''. Bu yöntemi 3 M.Nuri UYGUN, Safiyüddin.Abdülmü'min Urmevi ve Kitabü'I-Edvarı. İstanbul, 1999, s Yalçın TURA, Tedk1k ü Tahkik Nasır Abdülbak1 Dede. Pan Yayıncılık 119. İst , s H.Sadettin AREL, Türk Musikisi Nazariyatı Dersleri, "Hazırlayan Onur AKDOGU. Kültür Bakanlığı Yayınları /1347, Ankara, 1991, s.70.

3 ~' ~ ' r Muaşşer Usulü * 135 destekler mahiyetteki başka bir açıklama da şudu~ 6 : "Bir ölçü içinde 4 adet zaman birimi süresine sahip Safyan usulünün zamanlan şeklinde s1ralanm1şttr. Ay nt süre içinde 1,2,1/2,1/2 şeklinde bir zaman stralantşt yaptlsa 4 adet. zaman birim/i yeni bir usul oluşur". Bu şekilde ortaya çıkmış, zamanları aynı olduğu halde düzümleri farklı olup kanp halinde tesbit edilerek Türk Müziğinde yer almış birçok usul vardır. Örneğin 7 zamanlılarda Devr-i Hindi, Devr-i. Turan, 8 zamanlılarda Düyek, Müsemmen 9 zamanlılarda Aksak, Evfer, Raks Aksağı, Oynak v.b. Yeni bir usul meydana getirmedeki bu temel yöntemin yanı sıra, Ezgi'nin 7 bildirdiğine göre "Fatih'ten sonra gelen mustkişinaslanmtz büyük usullerden iki tanesini birleştirmişler ve ona zarbeyn (da.rbeyn) admt vermişlerdir'.büyük usullerde gördüğümüz bu "iki usulü birleştirmek" şeklindeki ikinci usul oluşturma yöntemini küçük usullerde göremiyoruz. Ancak Ezgi ve Arel'de zımnen bu yöntemi.çağrıştıran bazı söylemler şunlardır: Aksak!JSUiü için Suphi Ezgi 8 "başta bir Sofyan, sonda bir Türk Aksağt usullerinden mürekkep dokuz zamanit.. bir düzümdür" demektedir. Aynı usul için Arel 9 "bir Sofyanla birinci nevi bir Türk Aksağt'ndan mürekkeptir' ifadesini kullanmaktadır. Ezgi'de gördüğümüz ilgi çekici ifadelerden biri de Raks Aksağı usulqne aittir. Ezgi 10 bu usulün "A{<sak usulünü husu/e getiren Sofyatf~ife Türk Aksqğt'nm mevkilerini değiştirmek/e" yapıldığını söylemektedil Çalışmaya ışık tutması açısından Arel'deki 11 Evfer, Aksak Semai, Ceng-i Harbi, İkiz Aksak ve Bektaşi Devr-i Revanı usullerinin izahını da buraya almanın yararlı olacağı kanaatindeyi:z. (Bu usullerin izahı yapılırken oluşumda yer aldığı belirtilen usullerin, düzümlerini aynen muhafaza ettikleri göz önünde tutulmalıdır). Evfer: Sofyan+İkinci Şekil Türk Aksağı. Ceng-i Harbi: Nim Sofyan+ Nim Sofyan+Semai+Semai. Aksak Semai: Üçüncü nevi Türk Aksağı+Birinci nevi Türk Aksağı. İkiz Aksak: Devr-i Hi ndi+ Türk Aksağı. Bektaşi Devr-i Revanı: Aksak+Sofyan. Muaşşer usulünün meydana gelmesinde edvarlardaki temel yöntemden ziyade, Ezgi ve Arel'in yukardaki küçük usulleri. izah tarzı ve özellikle bu usulden bestelediğimiz ilk eserin edebi formunun "müstezad" olması etken olmuştur. Müstezad Arelle göre 6 Şeref ÇAKAR, Türk Müsikisinde Usül / M.E.B. İst. 1996, s Suphi EZGİ, Nazari, Arneli Türk Musikisi, İst C. V, s Suphi EZGi, Nazari, Arneli Türk Musikisi, İst C.II, s H.S.AREL a.g.e. s Su ph i EZGi, Nazari, Arneli,Türk Musikisi, İst C. V, s H.S.AREL a.g.e. s. 99, 102,107, 113, 116.

4 ı36 * Erol BAŞARA ~--- beş türlü bestelenir 12 : I-Eksik misra1, anlam göz önünde tutularak önceki veya sonraki tam m1sra ile birlikte beste/emek. 2-Eksik mjsraj, tam m1sralar için kullamlan usdilere bölerek beste/emek. 3-Eksik misra1 tekrar etmek. 4-Eksik m1sradan önce veya sonra saz nağmeleri eklemek. S-Eksik m1sra1 olduğu gibi beste/emek. Muaşşer usulünün ortaya çıktığı bestede, müstezadın tam mısraları için Yürük Sernal usulünü, eksik mısraları içinse Safyan usulünü tercih ettik ve düzümlerini aynen alarak birbirine ekledik. Dolayısı ile Arel'in belirttiği maddelerden birinci ve beşinciyi beraber kullandık. Bu iki usulün birlikt~liğinde; devir dengesi, ritmik uyum, yürüyüş zenginliği ve kendine özgü bir akıcılık rahatlıkla duyulabilmekte, "değişmeli usul"lere sahip eserlerdeki etkileyici "değişim", Muaşşer usulü. ile bestelediğimiz eserde hissedilmemektedir. Bu nedenle, eserin usulünü ':değişmeli" olarak değerlendirmedik ve yeni bir kalıp olarak tesbiti cihetine git;tik. Eserin sözlerle beraber tekrara, nakarata ve meyana gidişindeki saz ezgileri dikkate alındığında "on zamanlılığın". mecburiyeti görülmektedir. Akış ise "on zamanlı" hiçbir usule 'penzemediğinden Muaşşer usulünün bir mecburiyetten doğduğunu; pestede açık hece için on altılık, kapalı hece için sekiiliği seçmemizin de, bizi Muaşşer usulünü oluşturmaya zorladığını söylemek mümkündür. Türk Müziğinde ayniyet aranmaz". 13 "usd/ler ile ardz kafiplan arasmda tam bir Bununla beraber Muaşşer usulünün aruz vezni ile olan münasebeti hakkında şu tablo 14 bir fikir verebilir: ı ı ı ı 2 2 ı ı me fa i lün fe i lün fe i la tü n fe i lün 12 H.Sadettin AREL, Prozodi Dersleri 1 Pan Yayıncılık İst. 1992, s Yılmaz ÖZTUNA, Büyük Türk MOsikisi Ansiklopedisi. Kültür Bakanlığı , Ankara, 1990, c.ii, s Bu tablo, Ali SABUNCU'nun yılları arasında Türk Musikisi Dergisi'nde yayınlanan makaleleri örnek alınarak oluşturulmuştur. _,

5 Muaşşer Usulü * 137 Tablodaki kalıpların yanında müstezadlarda çok sık rastlanan "mef'ulü mefa'llü mefa'ilü fe'ulün 1 mef'ulü fe'oiün" kalıbı notadan görüleceği üzere Muaşşer usulüne uygun gelmektedir. Sonuç Ana hatları böyle çizilebilen Muaşşer Usulü 10 zamanlı ve 8 darblı olup, kuvvetli zamanlara "+", yarı kuvvetli zamanlara "/" işareti konmak suretiyle, birinci ve ikinci mertebeden usul dizeğinde şöyle gösterilir: + + i i i i

6 138 * Erol BAŞARA UsU!ü:MUAŞŞER j:; 58 ~j1' Uşşak Şarkı n m nın Dil ber sa na ben göz le ri mes tan Söz:Gevheri MüzilcErol BAŞARA cr r] de me dim.. :... ~ "'f gan e de rek ben de bu. fet an.ae,.,edı,~ cı:ı... sa.z... saz....,. - Olt"ad dimi hi ıaı ey le di sır yen dewe dim mi f!ev ran aeme... aıı:ı... ~ı 1 =r r--c; =! ~a ıbn de~e di~ ~ı... saz rric ran deme diw mi 'tjurrc ll: ı *.mi... saz.. mi ~eftun o la lı sen ~ehi ta. ba nagö nuı den a}ı ns 'ge lir el. '-/ Dilber sana ben gözleri mestan demedim mi Fettan demedim mi Efgan ederek bende bu giryan demedim mi Natan demedim mi Meftun olalı sen mehiıabana gönülden Ah ne geliı elden Kaddimi J:ıUal eyledi devran demedim mi Hicran demedim mi ' ~ ~~ A r g:ı iegljs den. saz, Rep.No: sazo.,

Benzer belgeler

Muaşşer Usûlü. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi XIII/1-2009, Erol BAŞARA *

Muaşşer Usûlü. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi XIII/1-2009, Erol BAŞARA * C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi XIII/1-2009, 133-138 Muaşşer Usûlü Erol BAŞARA * Özet Bu çalışmada, TRT Türk Sanat Müziği repertuvarına girmiş bir eserimdeki, tarafımdan oluşturulmuş Muaşşer usûlü müzik