Engelsiz Ankara Üniversitesi Birimi Ö retim Elemanı El Kitabı

Transkript

1 Engelsiz Ankara Üniversitesi Birimi Öretim Elemanı El Kitabı EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı i

2 Ankara Üniversitesi Yayınları No: 336 Hazırlayanlar Prof. Dr. Bülbin Sucuolu Prof. Dr. Akın Kaya Yrd. Doç. Dr. Hatice Bakkalolu Dr. D. Melek Sabuncuolu Kapak Tasarım F. Cansın Sabuncuolu Engelsiz Ankara Üniversitesi Birimi Salık Kültür ve Spor Daire Bakanlıı Mamak Cad. No: 2 Dikimevi / ANKARA engelsiz.ankara.edu.tr ISBN: Baskı Yeri Ankara Üniversitesi Basımevi ncitaı Sokak No: Beevler / ANKARA Tel: 0 (312) Basım Tarihi: 23 / 03 / 2012 ii EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

3 Deerli Çalıma Arkadalarım, Cumhuriyetin kurduu ilk üniversite olan Ankara Üniversitesi bata örencileri olmak üzere tüm bileenlerine deer ve sorumluluk veren bir üniversitedir. Üniversite yönetiminin ana görevi, her öretim elemanımıza, idari personelinize ve her örencimize huzurlu, adil ve üretken bir çalıma ortamı yaratmak ve potansiyellerinin tümünü gerçekletirmelerine yardımcı olmaktır. Ankara Üniversitesi ailesinin her üyesinin, kendilerine sunulan tüm olanaklara ayrımsız ve eit biçimde ulaması esastır. Elinizdeki kitapçık, engelli çalıanlar ve örenciler balamında Ankara Üniversitesinde olanaklara eit ve ayrımsız eriime dayalı bir kurum kültürü ve üniversite yaamı gelitirmeye yönelik bir yol haritası niteliindedir. Bu metinde yalnız haklardan deil; bata hakların talep edilmesi ve uygulamaların etkin biçimde ilemesinin yakından izlenmesi alanındakiler olmak üzere, sorumluluklar da yer almaktadır. Üniversitemizde yaam sizlerin görüleri ve önerileri dorultusunda geliecek ve hepimizin gurur duyacaı noktaya eriecektir. Bu kitabı hazırlayan ve Ankara Üniversitesi nde tüm çalıanların ve örencilerin hayallerini ve hedeflerini gerçekletirme çabalarında olanaklara eit eriim ansı salanmasında çok önemli bir rolü olan Engelsiz Ankara Üniversitesi Birimi ne ükranlarımı sunarım. Ankara Üniversitesi nin tüm bileenlerinin Engelsiz Ankara Üniversitesi Birimi ile ibirlii yapmasının önemini bir kez daha vurgulamak isterim. Hepinize çalımalarınızda baarılar diler; saygılar sunarım. Prof. Dr. Cemal TALU Rektör EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı iii

4 iv EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

5 Sayın Öretim Elemanı, Ülkemizdeki yasalar ve Yüksek Öretim Kurumu nun ilgili yönetmelii gereince, üniversiteler fiziksel ve öretimsel eriilebilirlik standartlarını benimseyerek örencinin gereksinimleri dorultusunda öretimsel uyarlamalar yapmak böylece tüm örencilere öretimde eit fırsatlar salamakla yükümlüdürler. Öretim elemanları, örenciler ve idari personelin bu süreçte sorumluluu paylamaları, makul öretimsel uyarlamalar yapılabilmesi için Engelsiz Ankara Üniversite (EAÜ) Birimi ile ibirlii yapmaları gerekmektedir. Öretim elemanları için hazırlanan bu kitapçık, ilgili yasalar, örenme süreçlerini etkileyen yetersizlikler ile öretim sürecinde yapılabilecek uyarlamalar ve uyarlama süreci hakkında kısa bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Kitaptan yararlanırken, aynı engel grubunda olsalar bile her örencinin ilev düzeylerinin ve buna balı olarak gereksinimlerinin farklı olduu unutulmamalı, uyarlama ve düzenlemelerin yapılmasında bireyselletirmenin temel ilke olduu göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle kitapçık öretim elemanına genel olarak rehberlik etme niteliindedir, örencinin bireysel gereksinimleri ve yapılacak özel düzenlemeler örenci, siz ve EAÜ biriminin ibirlii ile belirlenmektedir. Bütün örencilerimize üniversite yaamında eit fırsatlar salama konusunda göstereceiz ibirlii ve çabalarınız için imdiden teekkür ediyoruz. Prof. Dr. Bülbin Sucuolu EDDH Komisyonu Bakanı EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı v

6 vi EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

7 ÇNDEKLER I. GR...1 EDDH Komisyonu...1 EAÜ Birimi...2 II. YASAL DÜZENLEMELER...3 III. EAÜ BRMNCE SALANAN HZMETLER...5 IV. HZMETLERDEN KMLER YARARLANABLR?...8 V. ÖRETM SÜRECNDE SALANACAK UYARLAMA VE DEKLKLER...11 Engel Grubuna Göre Yapılabilecek Uyarlama ve Deiiklikler...14 VI. ÖRETM ELEMANININ SORUMLULUKLARI VE LEY...20 VII. ENGELL ÖRENCNN SORUMLULUKLARI...21 VIII. ÖNEML NOKTALAR...22 IX. KAYNAKLAR...23 X. EKLER...24 Ek-1: Ankara Üniversitesi nde Engelli Bireylere Salanan Fiziksel Düzenlemeler ( de Güncellenmitir)...24 Ek-2: Ankara Üniversitesi Fakülte, Yüksekokul ve Enstitülerin EAÜ Sorumluları...25 Ek-3: Ankara Üniversitesi EAÜ Birimi Derste Ses Kaydı Alma Taahhütnamesi...27 Ek-4: Ankara Üniversitesi EAÜ Birimi Engelli Örenci Bireysel Uyarlama Mektubu...28 Ek-5: Ankara Üniversitesi EAÜ Birimi Engelli Örenci Bireysel Uyarlama Mektubu Hazırlanması Süreci...30 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı vii

8 KISALTMALAR ATAUM : Avrupa Toplulukları Aratırma ve Uygulama Merkezi BESYO : Beden Eitimi ve Spor Yüksek Okulu D.T.C.F. : Dil ve Tarih - Corafya Fakültesi EAÜ : Engelsiz Ankara Üniversitesi EDDH : Engelli Danıma ve Destek Hizmetleri GETEM : Görme Engelliler Teknoloji ve Eitim Laboratuarı M.Y.O. : Meslek Yüksek Okul viii EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

9 I. GR Bu kitapçık, engelli örencilerin üniversite eitimi sürecinde bireysel gereksinimlerine uygun düzenlemeler ve uyarlamalar yapılabilmesi için örencilerin özellikleri ve konuya ilikin hukuksal altyapı (mevzuat) konusunda öretim elemanları ile tüm üniversite personelini bilgilendirmek amacıyla Engelli Danıma ve Destek Hizmetleri (EDDH) Komisyonu ile Engelsiz Ankara Üniversitesi (EAÜ) Birimi tarafından hazırlanmıtır. Kitapçıın içeriinde, komisyonun ve birimin yapısı, ilgili yasal düzenlemeler, hizmetlerden yararlanabilecek kiiler, öretim sürecinde yapılabilecek uyarlama ve deiiklikler, öretim elemanları ve örencilerin sorumlulukları ile EAÜ Biriminin ileyiini bulabilirsiniz. Bu kitapçıkta ulaamadıınızı düündüünüz her tür bilgi ve destek için EAÜ Birimi ile iletiime geçiniz (e-posta: Tel: ). Engelli Danıma ve Destek Hizmetleri (EDDH) Komisyonu EDDH, Ankara Üniversitesi nde çalıan akademik ve idari personel ile üniversite örencilerinin gereksinimlerini karılayarak üniversite içinde düzenlenen akademik ve akademik olmayan tüm etkinliklere katılmalarını hedefleyen hizmetlerin tümüdür. Engelli bireylerin üniversite içinde karılatıkları mimari (fiziksel), politik ve tutumlara ilikin engellerin belirlenmesi ve bu engellere ilikin sorunların çözülmesi amaçlanmaktadır yılında kurulan komisyonda danımanlık ve destek hizmetlerini yürütmek üzere Eitim Bilimleri Fakültesi nden iki, Tıp Fakültesi nden bir akademisyen Üniversitemiz Rektörlüünce görevlendirilmitir. EDDH Komisyonu: Prof. Dr. Bülbin Sucuolu Komisyon Bakanı Prof. Dr. Akın Kaya Komisyon Üyesi Yrd. Doç. Dr. Hatice Bakkalolu Komisyon Üyesi EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 1

10 Engelsiz Ankara Üniversitesi (EAÜ) Birimi EDDH Komisyonu, 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Deiiklik Yapılması Hakkında Kanunun 15. Maddesi ikinci bendine istinaden üniversitemiz bünyesinde kurulan EAÜ Birimi ile birlikte çalımaktadır. Birimin görev ve sorumlulukları Yükseköretim Kurumları Özürlüler Danıma ve Koordinasyon Yönetmelii ile belirlenmitir. Bu yönetmelik gerei 2010 yılında EAÜ Birimi sorumlusu atanmıtır. Birim sorumlusu üniversitemizde EAÜ çalımalarının koordine edilmesi, yürütülmesi ve izlenmesinden sorumlu olup, üniversitemize balı tüm fakülte, yüksekokul ve enstitülerden bir akademisyen ile ibirlii yapmak üzere görevlendirilmitir. EAÜ Birimi Sorumlusu: Dr. D. Melek Sabuncuolu 2 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

11 II. YASAL DÜZENLEMELER Ülkemizde engelli bireylerin yasal haklarına yönelik düzenlemeler çok kapsamlıdır. Aaıda örencileri dorudan ilgilendirdii düünülen balıca yasal düzenlemeler bulunmaktadır. lgili tüm yasal düzenlemelere adresinden ulaılabilir. Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Deiiklik Yapılması Hakkında Kanun Sayı: 5378, Yayım Tarihi: 1 Temmuz sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Deiiklik Yapılması Hakkında Kanunun 13. Maddesi Özürlülerin yeteneklerine göre mesleini seçme ve bu alanda eitim alma hakkı kısıtlanamaz. Özürlülerin yetenekleri dorultusunda yapabilecekleri bir ite eitilmesi, meslek kazandırılması, verimli kılınarak ekonomik ve sosyal refahının salanması amacıyla meslekî rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmasının salanması esastır. ve 15. Maddesinde de Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetikinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünletirilmi ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eit eitim imkânı salanır. Özürlü üniversite örencilerinin örenim hayatlarını kolaylatırabilmek için Yükseköretim Kurulu bünyesinde araç-gereç temini, özel ders materyallerinin hazırlanması, özürlülere uygun eitim, aratırma ve barındırma ortamlarının hazırlanmasının temini gibi konularda çalıma yapmak üzere Özürlüler Danıma ve Koordinasyon Merkezi kurulur. ifadeleri yer alır. Yükseköretim Kurumları Özürlüler Danıma ve Koordinasyon Yönetmelii Sayı: 27672, Yayım Tarihi: 14 Austos 2010 Yüksek Öretim Kurumları Özürlüler Danıma ve Koordinasyon Yönetmelii Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüe girmitir. Yönetmelik 14 Austos 2010 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yenilenerek YÖK, ÖSYM ve üniversitelerin bu konudaki görev ve sorumluklarını belirlemitir. EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 3

12 Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Salık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik Sayı: (Mükerrer), Yayım Tarihi: 16 Aralık 2010 Yönetmelik özürlülere salanan haklardan ve verilecek hizmetlerden yararlanmak üzere istenilen özürlü salık kurulu raporları ile özürlü salık kurulu raporu verebilecek yetkili salık kurumlarını ve özürlülerle ilgili sınıflandırma ve ölçütleri kapsar. Yönetmelik; özürlü salık kurulu raporlarının alınıı, geçerlilii, deerlendirilmesi ve özürlü salık kurulu raporu verebilecek yetkili salık kurumlarının tespiti ile ilgili usul ve esasları belirlemek; özürlülerle ilgili derecelendirmelere, sınıflandırmalara ve tanımlamalara gereksinim duyulan alanlarda ortak bir uygulama gelitirmek ve uluslararası sınıflandırma ve ölçütlerin kullanımının yaygınlatırılmasını salamak amacıyla hazırlanmıtır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Sayı: 5846, Yayım Tarihi: 13 Aralık 1951, Yayımlandıı Resmi Gazete Sayısı: 7981 Ek Madde 11 - (Ek madde: /26.madde) Ders kitapları dâhil, alenilemi veya yayımlanmı yazılı ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler için üretilmi bir nüshası yoksa hiçbir ticarî amaç güdülmeksizin bir engellinin kullanımı için kendisi veya üçüncü bir kii tek nüsha olarak ya da engellilere yönelik hizmet veren eitim kurumu, vakıf veya dernek gibi kurulular tarafından gereksinim kadar kaset, CD, Braille alfabesi ve benzeri formatlarda çoaltılması veya ödünç verilmesi bu Kanunda öngörülen izinler alınmadan gerçekletirilebilir. Bu nüshalar hiçbir ekilde satılamaz, ticarete konu edilemez ve amacı dıında kullanılamaz ve kullandırılamaz. Ayrıca bu nüshalar üzerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulması ve çoaltım amacının belirtilmesi zorunludur. ÖNEML NOT: Bu bilgilerin güncel halini görmek için ziyaret ediniz. 4 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

13 III. EAÜ BRMNCE SALANAN HZMETLER Ankara Üniversitesinde yapılmı olan tüm fiziksel ve çevresel düzenlemeler Ek-1 de verilmitir. Ek-1 deki tabloda yer almayan hizmetler ise aaıda listelenmitir. EAÜ Birimi Web Sitesi ( Düzenli olarak güncellenen web sitesinden EAÜ çalımaları ile ilgili bilgilere, ülkemizdeki yasal düzenlemelere ve gereksiniminiz olabilecek dier bilgilere ulamak mümkündür. Örencilerin ve üniversitemiz personelinin hizmetlerden yararlanabilmeleri için web sitemizdeki bavuru formunu doldurması gerekmektedir. Birimimize yapılan tüm bavuru, talep ve bilgiler saklı tutulmaktadır. EAÜ Teknoloji Odası Salık Kültür Spor Dairesi Bakanlıı binasında tahsis edilen odada Kabartma ekil Çıkartma Makinesi (ZyFuse Termo), Kabartma Braille Printer, Kabartma Printer Akustik Kabin bulunmaktadır. Ders notlarını, ödevleri ve öretim materyallerinin Braille (kabartma) çıktısı bu araçlar kullanılarak alınabilmektedir. Ayrıca kitaplar ve yazılı ders dokümanlarının seslendirilmesi için tarayıcı, masaüstü bilgisayar ve ilgili programlar da teknoloji odasında bulunmaktadır. Görme Engelliler Okuma Odası Bu oda Cebeci Yerlekesi, Hukuk Fakültesi Z. Mesut Alsan Okuma Salonu içinde yer almaktadır. Okuma odasında Jaws, Magic, Focus programları ve 3 bilgisayar ile internet balantısı bulunmaktadır. GETEM Üyelii Boaziçi Üniversitesi tarafından gelitirilen ve tüm görme engellilerin kullanımına açık olan Görme Engelliler Teknoloji ve Eitim Laboratuarı (GETEM) na üniversite olarak kurumsal üyeliimiz vardır. Diz Üstü Bilgisayarlar Üniversitemizde bazı fakülte ve yüksek okullarında engelli örencilerin deerlendirme sürecinde (sınavlar) kullanılmak üzere EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 5

14 dizüstü bilgisayarlar bulunmaktadır. Örencinin talep etmesi durumunda birim sorumlusu (Ek-2) tarafından sınavlarda kullanılmak üzere örenciye bilgisayar salanır. Bu amaçla dizüstü bilgisayar salanan birimler aaıda listelenmitir: Beden Eitimi Spor Y.O., D.T.C.F., Eitim Bilimleri Fakültesi, Elmada M.Y.O., Fen Fakültesi, Hukuk Fakültesi, Veterinerlik Fakültesi, Salık Hizmetleri M.Y.O., letiim Fakültesi, Ziraat Fakültesi, Yabancı Diller Yüksek Okulu. Masa Üstü Bilgisayarlar Engelli örenciler tarafından kullanılmak üzere fakülte ve yüksekokulların kütüphanelerinde veya bilgisayar laboratuarlarında masaüstü bilgisayarlar salanmıtır. Görme engelli örencilerin kullanabilmeleri için bu bilgisayarlara Jaws ve Magic programları yüklenmitir. Özel donanımlı masaüstü bilgisayarların bulunduu fakülteler aaıda verilmitir: D.T.C.F., Eitim Bilimleri Fakültesi, Fen Fakültesi, lahiyat Fakültesi. Rampalar Üniversitemizin fiziksel eriilebilirliini artırmak üzere fakülte ve yüksek okullardaki kilit noktalarda rampalar bulunmaktadır. Ek- 1 de verilen tabloda Ankara Üniversitesi nde rampaların bulunduu kilit noktalar görülebilir. Ses Kayıt Cihazları Örencilerin derslerde öretim elemanları tarafından yapılan sunumları kayıt edebilmeleri amacıyla EAÜ Biriminde ses kayıt cihazları bulunmaktadır. Ses kayıt cihazlarını EAÜ Biriminden temin edecek olan örenciler derste yaptıkları kayıtları baka bir 6 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

15 amaçla kullanmayacaklarına ilikin taahhütname (Ek-3) imzalamakla yükümlüdürler. itme Engellilere Dil Eitimi Destei Sınıfında iitme engelli örenci bulunan Türkçe ve yabancı dil öretim elemanları ile örencilere öretimsel düzenlemeler konusunda destek hizmet verilmektedir. Konuya ilikin destek isteyen öretim elemanları EAÜ Birimine bavurabilirler. Staj Uyarlamaları EAÜ Birimi sınıflarında engelli örenci bulunan öretim elemanlarına, verdikleri dersler ve sorumlu oldukları staj çalımalarına ilikin uyarlamalar ve düzenlemeler yapabilmeleri için destek hizmeti salamaktadır. Üniversitemizdeki engelli örenci ve personele yönelik yapılan çalımalarda gönüllü olarak görev almak istiyorsanız bize ulaınız. E-posta: Web adresi: EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 7

16 IV. HZMETLERDEN KMLER YARARLANABLR? Yetersizlikleri nedeniyle akademik programa eriimde güçlük yaayan, Yetersizlikleri nedeniyle bilginin özel bir biçimde sunulmasına gereksinim duyan, Yerlekeler içinde sınıflara, yemekhane, kütüphane, vb. alanlara eriimde sorun yaayan, Daha önceki örenim hayatında destek hizmetlerinden yararlanmı olan örenciler ile Engeli olan ve görevi gerei özel düzenlemelere gereksinim duyan akademik ve idari personel bu hizmetlerden yararlanabilir. Yukarıdaki durumlardan herhangi birisini kendisi için tanımlayabilen örenci, akademik ve idari personel EAÜ Biriminden nasıl destek alabilecei konusunda bilgi edinmek amacı ile birim sorumlusu ile görümek üzere randevu almalıdır 5378 sayılı yasada özürlü terimi Doutan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaama uyum salama ve günlük gereksinimlerini karılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danımanlık ve destek hizmetlerine gereksinim duyan kiiyi ifade eder. olarak kullanılmaktadır. Özel Eitim Terimleri Sözlüü nde ise engel, bir bireye çevresi tarafından zorla kabul ettirilen bir sınır ve bireyin bu sınırla ba edebilme kapasitesi, bir bireyin tüm potansiyelini gelitirmesini sınırlayan veya tehdit eden fiziksel, zihinsel, duygusal ve çevresel yetersizlikleri ifade eden terim. olarak tanımlanmaktadır (Sucuolu ve ark., 2010). EAÜ Birimi yukarıdaki yasal ve akademik tanımları temel almakta, programa eriebilme ve dersleri takip etmede herhangi bir engeli/sorunu olan tüm örencileri kapsayan bir anlayıla konuya yaklamaktadır. Milli Eitim Bakanlıı Özel Eitim Hizmetleri Yönetmelii nde belirtilen engel grupları ve tanımları aaıda verilmitir. 8 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

17 Görme engeli. Görme gücünün kısmen ya da tamamen kaybından dolayı özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Dil ve konuma engeli. Dili kullanma, konumayı edinme ve iletiimdeki güçlük nedeniyle özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, itme engeli. itme duyarlılıının kısmen veya tamamen kaybından dolayı konumayı edinmede, dili kullanma ve iletiimde yaadıı güçlükler nedeniyle özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Duygusal ve davranısal bozukluk. Yaına uygun olmayan, sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranılar gösterme nedeniyle özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Dikkat eksiklii ve hiperaktivite bozukluu. Yaına ve geliim seviyesine uygun olmayan dikkat eksiklii, aırı hareketlilik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerini en az iki ortamda ve altı ay süreyle gösterme, nedeniyle özel eitim ile destek hizmetine gereksinim duyulması durumu, Fiziksel engel. Hastalıklar, kazalar ve genetik problemlere balı olarak kas, iskelet ve eklemlerin ilevlerini yerine getirememesi sonucunda meydana gelen hareket ile ilgili yetersizlikler nedeniyle özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Serebral palsi. Doum öncesi, doum sırası veya doum sonrasında meydana gelen beyin hasarının neden olduu kas ve sinir sistemi bozukluklarına balı motor becerilerinin yetersizliinden dolayı özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Süreen hastalık. Sürekli ya da uzun süreli bakım ve tedavi gerektiren hastalıı nedeniyle özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Özel örenme güçlüü. Dili yazılı ya da sözlü anlamak ve kullanabilmek için gerekli olan bilgi alma süreçlerinin birinde veya birkaçında ortaya çıkan ve dinleme, konuma, okuma, yazma, EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 9

18 heceleme, dikkat younlatırma ya da matematiksel ilemleri yapma güçlüü nedeniyle özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Otizm. Sosyal etkileim, sözel ve sözel olmayan iletiim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılıı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri nedeniyle özel eitim ile destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Zihinsel engel. Zihinsel ilevler bakımından ortalamanın iki standart sapma altında farklılık gösteren, buna balı olarak kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde eksiklikleri ya da sınırlılıkları olan, bu özellikleri 18 yaından önceki geliim döneminde ortaya çıkan ve özel eitim ile destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu, Çoklu engel. Birden fazla alanda görülen engel nedeniyle özel eitim ve destek hizmetlerine gereksinim duyulması durumu olarak tanımlanmaktadır. 10 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

19 V. ÖRETM SÜRECNDE SALANACAK UYARLAMA VE DEKLKLER Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Deiiklik Yapılması Hakkında Kanun un 15. maddesi engeli olan bireylerin eitim ve öretim haklarını belirlemektedir. Bu madde Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eitim alması engellenemez. ifadesi ile balar ve özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünletirilmi ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eit eitim imkânı salanır. ifadesi ile devam eder. lgili maddede engelli üniversite örencilerinin örenim hayatlarını kolaylatırabilmek ve akranları ile eit artlarda eitim olanaklarından yararlanabilmelerinin salanması için gerekli araçgerecin temini, özel ders materyallerinin hazırlanması, özürlülere uygun eitim, aratırma ve barındırma ortamlarının hazırlanmasının ilgili kurumların yükümlülüünde olduu belirtilmektedir. Bu yasal zorunlulua balı olarak üniversitemiz gerekli çalımaları balatmı olmakla birlikte, hem akademik ve hem de idari personelimize bu düzenlemeler konusundaki uygulamaların yaygınlatırılması hususunda çok önemli görev dümektedir. Elinizdeki kitapçıkta yer alan makul uyarlamalar terimi Birlemi Milletler Engelli Hakları Sözlemesi nden alınmıtır. Bu terim engellilerin tüm insan haklarını ve temel özgürlüklerini dierleriyle eit ekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını salamak üzere somut durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun deiiklik ve uyarlamaları ifade etmektedir. Aynı sözlemede geçen evrensel tasarım ve bütünleyici tasarım, ürünlerin, çevrenin, programların ve hizmetlerin özel bir tasarıma veya uyarlanmaya gerek duyulmaksızın, mümkün olduunca herkes tarafından kullanılabilecei ekilde tasarlanması olarak ifade edilmekte; evrensel tasarım ve bütünleyici tasarımın, gerek duyulduu takdirde engel grupları için yardımcı cihazların tasarımını da kapsadıı vurgulanmaktadır. Sözlemede makul uyarlamaların yapılmaması durumu ise engellie dayalı ayrımcılık olarak deerlendirilmektedir. Bilindii üzere Birlemi Milletler Engelli Hakları Sözlemesi 2009 yılında ülkemiz tarafından imzalanmı ve engelli bireylerin eit artlarda tüm hizmetlerden yararlanmaları taahhüt altına alınmıtır. EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 11

20 Üniversitemizde örenim gören özel gereksinimli örencilerin akademik baarılarının artması ve eitim ortamlarına eriimlerinin salanması için öretim süreci, materyali, konuların içerii, ödevler ve sınavlara ilikin makul uyarlama ve deiiklikler aaıda açıklanmıtır. Sınav Sürelerinin Uzatılması Örencinin sözlü veya yazılı olarak aldıı sınavlarda tüm örencilere tanınan süreye ek süre verilmesidir. Süre uzatımı, standart sınav süresinin en az %50 si kadar olmalıdır. Sınavların Farklı ekilde Uygulanması Sınavlar örencinin gereksinimleri nedeniyle sözlü, yazılı, bilgisayar ortamında (sınav formatında uyarlama yapmak) yapılabilir ya da sınıftan farklı sessiz ve sakin bir odada (sınav yerinde uyarlama yapmak) gerçekletirilir. Ders Materyallerinin Alternatif Formatlarda Sunulması Örenci ders içerikleri, ders notları, kitaplar, ekil ve grafikleri alternatif formatta talep edebilir. Olası alternatif formatlar aaıda listelenmitir: * Büyük puntolu dokümanlar, * Yazılı dokümanların seslendirilmesi, * Yazılı dokümanların bilgisayar ortamında örenciye sunulması, * Ödevlerin ses kaydı formatında hazırlanması, * Braille / kabartma dokümanlar, * Kabartma grafik, ekil ve formüller. Sınıfta Ses Kaydı Yapılması Örenci özel gereksinimi gerei sınıfta not tutamaması nedeniyle ders sırasında ses kaydı yapabilir. Not Tutucu Salanması Özel gereksinimi olan örenciler yazma güçlükleri nedeniyle ders sırasında not tutucuya gereksinim duyabilirler. Not tutucular, baka bölümlerden gönüllü örenciler olabilecei gibi örencinin sınıfında bulunan akranları da olabilir. Ders notları fotokopi ile çoaltılabilir. Konuya ilikin herhangi bir sorun olduunda EAÜ Birimine bavurulabilir. 12 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

21 Okuyucu Salanması Okuyucu, örenciye ders notlarının ve sınav materyalinin okunması için görevlendirilen kiidir. EAÜ Birimi gönüllü örencilerden okuyucu salayabilmektedir. aret Dili Çevirmeni Salanması Çevirmenler, iitme engelli veya az iiten örenciler için iaret dili tercümanı kursunu almı ve bu konuda ilgili kurulutan sertifikası bulunan kiilerdir. itme engelli örencinin ders sırasında iaret dili tercümanı bulundurma hakkı vardır. EAÜ bu konuda çok sınırlı hizmet salayabilmektedir. Sınıf ve Ders Etkinliklerde Yer Deiiklii Yapılması Fiziksel engelli örencilerin eriilebilirliklerini salamak amacıyla staj ve küçük grup toplantıları gibi etkinliklerin yapıldıı salonlar ya da dersliklerin yeri deitirilir. Sınavlarda Dizüstü Bilgisayar Kullanımı Örenci, gereksinimleri ve yeterlilikleri dorultusunda sınavını dizüstü bilgisayar ile yapılmasını talep edebilir. Üniversitemiz birimlerinde sınavlarda kullanılmak üzere dizüstü bilgisayarlar bulunmaktadır (Bkz. sayfa 5). Konuya ilikin son güncellemeleri adresinden izleyebilirsiniz. Staj Uyarlamaları Yapılması Öretim elemanları örencinin örenim gördüü disiplin alanının gerektirdii öretimsel amaçlarının karılanması için EAÜ Birimi ile ibirlii içinde staj uyarlamaları yapmalıdır. Dier Her bireyin gereksinimleri farklıdır. Öretim elemanı sınıfındaki engelli örencilerin yukarıda belirtilenler dıındaki yetersizlikleri ve güçlükleri ile ilgili düzenleme ve uyarlamalar yapılmasını talep etmeleri durumunda EAÜ Birimi ile iletiim kurmalıdır. Engelli örencilerin yukarıda belirtilen uyarlamalardan yararlanabilmesi için EAÜ Bireysel Uyarlama Mektubu düzenler (Bkz. Ek-5). EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 13

22 Engel Grubuna Göre Yapılabilecek Uyarlama ve Deiiklikler Bu bölümde farklı engel grupları için makul olabilecek sınıf düzenlemelerini ve öretim sürecinde öretim elemanlarına yol gösterici olabilecek bazı ipuçlarını bulabilirsiniz. Uyarlama (accommodation), engelli örencilerin performanslarının yetersizliklerinden etkilenmemesi amacıyla yapılan tüm düzenlemeler anlamına gelmektedir. Uyarlamanın amacı, engelli örenciye sınavda avantaj salamak deil, örenimlerini engelsiz akranları ile eit fırsatlara sahip olarak tamamlamalarını salamak ve yetersizliin akademik baarı üzerindeki etkisini en aza indirmektir. Uyarlama, sonuçlarda deil, fırsatlarda eitlik olarak açıklanmaktadır. Sınav uyarlamalarında hatırda tutulması gereken önemli bir ilke, uyarlamanın bireye özgü olduudur. Sınava giren bütün görme engeli örencileri tek bir grup ya da iitme engelli örencileri tek bir grup gibi düünmek uyarlamanın amacına uygun deildir. kisi de aynı engele sahip olan iki örencinin sınavı akranlarıyla eit koullarda alabilmek için farklı uyarlamalara ihtiyacı olabilmektedir. Sınav uyarlamaları, sınavlarda deiiklik (modification) yapmak deildir. Deiiklik, örnein test içeriinin farklılatırılması iken; uyarlama, sınavın yöntemi ve sınav sorularını yanıtlama biçimlerinde deiiklik anlamına gelmektedir. Deiiklik, örenme beklentilerini düürmekte ve örencinin hâlihazırdaki baarısı ile bir öretim düzeyinde kazanması gereken yeterlikler arasındaki farkın açılmasına neden olabilmektedir. Örnein üniversite sınavlarında görme engelli örenciler ekil, grafik, tablo içeren sorulardan muaf tutulmaktadırlar. Bir baka deyile sınavda deiiklik yapılmaktadır. Bu durumda görmeyen örencilerin o sorulara ilikin yeterlilikleri test edilememektedir. Bu nedenle engelli örenciler için sınavların içeriinde deiiklik yapmaktan kaçınılması, bunun yerine sınavlarda uyarlamalara gidilmesi önerilmektedir (Bakkalolu & Tuncer, 2010). Bu uyarlamaların hepsinin her engelli örenci için yapılması gerekmeyebilir. Örencilerin özelliklerine (yeterlilikleri ve yetersizlikleri) göre hangi uyarlamaların ne ekilde yapılacaına bireysel olarak karar verilmelidir. Aaıda örencilerin engel grubuna göre yapılabilecek bazı makul uyarlamalar sıralanmıtır. Bu uyarlamalar EAÜ Birimince, örencinin gereksinimleri dorultusunda deerlendirilerek Bireysel Uyarlama Mektubu nda son halini alır (Bkz. Ek-4). 14 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı

23 Örenme Güçlüü Olan Örenciler Makul uyarlamalar Derslerde not tutucu bulundurulması, Derste ses kaydı yapması, Sesli kitap salanması, Sessiz ve dikkati daıtmayacak ortamlarda sınav yapılması, Sınavlarda özel gözetmen, okuyucu / iaretleyici (sınavı okuyan ve yanıtları kaydeden kii) bulundurulması, Sözlü/yazılı sınavlarda süre uzatılması. Öretim sürecinde nelere dikkat etmelisiniz? Dersin yükümlülüklerini ve ödev teslim tarihlerini net olarak belirtiniz, Derste kullanılacak olan ders notlarını örenciye yazılı olarak veriniz, Dersten önce örenciyle ders sırasında gereksinim duyabilecei uyarlamalar konusunda görüünüz, Ders anlatırken örencinin sizi görmesini salayınız ve konuurken doal ifade ve jestleri kullanınız, Ödevleri hem yazılı hem de sözlü olarak veriniz, Her derse, dersin içeriini (derste yapılacakları) açıklayarak balayınız, Örenciye soru sorduunuzda, verdii yanıtların niçin doru ya da yanlı olduunu açıklayınız, Örenciye ders içeriini ve dönem içi ödevleri dönem baında veriniz, Örenci talep ederse, sınavlarda kısa süreli aralar vermesine izin veriniz, Örenme güçlüü olan örenciler görsel araçlar kullanıldıında daha iyi örenirler. Bu sebeple derslerinizde film/video gösterimi, görsel sunumlar (tepegöz veya projektör, vb.) gibi araçlar kullanınız, Örenciye sınavdan önce sınav formatını anlayabilmesi için örnek sorular hazırlayarak veriniz, Blok derslerde örencinin kısa molalar vermesine izin vererek derse ilgisini arttırınız. EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı 15

24 itme Engelli Örenciler Makul Uyarlamalar Derslerde not tutucu bulundurulmasına izin verilmesi, Derslere iaret dili tercümanı bulundurulması, itsel ders materyalleri ile birlikte yazılı metin veya ders taslaı ve alt yazı kullanılması, Yazılı ve sözlü sınavlarda süre uzatımı salanması, Sessiz ve dikkati daıtmayacak ortamlarda sınav yapılması. Öretim sırasında nelere dikkat etmelisiniz?* Örenci ile sınıf ortamında yapılabilecek düzenlemeler konusunda özel olarak görüünüz, Önemli mesajları sözel olarak söylemenin yanı sıra bu mesajı örenciye yazılı olarak da veriniz, Derste öncelikle örencinin en çok yararına olacaını düündüü yerde oturmasına izin veriniz, Her zaman örenciye dönerek (örencinin yanında iaret dili çevirmeni bulunduu durumlar dâhil) konuunuz, Yava ve açık konumaya dikkat ediniz, Konuurken baınızı baka tarafa çevirmeyiniz, olabildiince örencinin sizin yüzünüzü görmesini salayınız (Aksi takdirde dudak okuyan örenci sözcüklerinizi kaçırabilir), Konumaya balamadan evvel örencinin dikkatinin sizde olduuna emin olunuz. *Web sitemizde bulunan itme Engelli Üniversite Örencilerine Yönelik Düzenlemelere likin Yönerge mizi inceleyiniz. 16 EAÜ Birimi Öretim Elemanı El Kitabı