Bilimsel Araştırma Yöntemleri I

Transkript

1 İnsan Kaynakları Yönetimi Bilim Dalı Tezli ve Tezsiz Yüksek Lisans Programları Bilimsel Araştırma Yöntemleri I Yrd. Doç. Dr. M. Volkan TÜRKER İşletme Fakültesi İşletme Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı vturker@marmara.edu.tr vturker@gmail.com Bilim Nedir? Nesnel geçerliliği olan bilgi bütünü Neden-sonuç ilişkilerinin ortaya konduğu bilgi birikimi Tarih boyunca insanlığın biriktirdiği sistematik bilgi O ana kadar aksi ispat edilememiş sistemli bilgiler bütünü 2 Bilim Nedir? Einstein a göre; bilim her türlü düzenden yoksun duyu verileri (algılar) ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır. Russell a göre; bilim, gözlem ve gözleme dayalı uslama (akıl yürütme) yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır. Bilim Nedir? Bilim, denetimli gözlem sonuçlarına dayalı mantıksal düşünme yolundan giderek olguları açıklama gücü taşıyan hipotezler bulma ve bunları doğrulama yöntemidir. * Yıldırım; s

2 Bilimin işlevleri Anlama (Betimleme, Tasvir Etme) Açıklama (İzah Etme) Bilim Felsefesinde Klasik Görüş Kestirme (Tahmin) Kontrol (Yönlendirme) 5 Pozitivist Bilim Felsefesi Pozitivizm (Olguculuk) doğru bilgiye olayların incelenmesiyle ulaşılabileceğini ve bu tür bilgileri yalnızca deneysel bilimlerin sağlayabileceğini ileri sürer. Deneyle denetlenemeyen sorular anlamsızdır. A. Comte 6 Klasik Görüşe Göre Bilimin Nitelikleri Klasik Görüşe Göre Bilimin Nitelikleri Bilim Olgusaldır Bilimsel bilgi gözlemlenebilir olgulara dayanır. Bilim Mantıksaldır Bilimsel bilgi kendi içinde tutarlıdır, çelişki barındırmaz. Bilim Nesneldir (Objektiftir) Bireyin kişisel görüşlerinden bağımsızdır. Herkes için geçerlidir. Bilim Eleştiricidir Bilimde hiçbir doğru değişmez değildir. Bilim Genelleyicidir Benzer koşullar altında belirli bir yöntemin uygulanması sonucunda hep aynı sonuçların alınması gereğine bağlıdır. Bilim Seçicidir Biliminsanı bilgi istifi yapmak yerine; cevabını aradığı sorulara ilişkin olguları saptamaya çalışmalıdır. 7 8

3 Bilim Olgusaldır Olgu Nedir? Bilimsel verilere dayalı, kanıtlanabilir özellikteki bilgidir. Olguların iki temel özelliği; Nesnel ve İrade dışı olmalarıdır. Olgu kavramı Olgu kavramı genellikle Olay ile karıştırılır. Suyun 100 derecede kaynaması olgudur. Çaydanlıktaki suyun sıcaklığının 65 derece olması olaydır E. Durkheim ve Sosyal Olgu Sosyal olgu, insanlar arasındaki birlikteliklere ilişkin şeylerdir. Olgular, genel ve soyuttur (ör. evlilik). Olaylar, özel ve somuttur (ör. a ve b nin evlenmesi) Toplumlarda devrim, sosyal bir olgudur. Fransız Devrimi ise sosyal bir olaydır. 11 E. Durkheim ve Sosyal Olgu Durkheim'e göre, sosyal olgunun iki önemli özelliği vardır: 1) Bireyin dışındadır 2) Bireye toplumsal baskı yapar. Bir toplumsal olgu, ancak başka bir toplumsal olguyla açıklanabilir. Örneğin, göçün sebeplerinden birisini, nüfusun artışıyla açıklayabiliriz. 12

4 Bilim Olgusaldır (Gözlemlenebilir) Bilimi, mantık, matematik, din gibi düşünce disiplinlerinden ayıran özelliği gözlemlenebilir oluşudur. Bilimsel bir önerme, doğrudan ya da dolaylı gözlenebilir bir olguyu dile getirmelidir. Bilimsel bir araştırmada önemli olan önermenin doğruluğu veya yanlışlığı değil, olgusal oluşudur.. Bilim Olgusaldır (Gözlemlenebilir) Hiçbir hipotez ya da teori, gözlem ya da deney sonuçlarına dayanılarak kanıtlanmadıkça doğru kabul edilemez. Kendiliğinden doğru kabul edilen önermeler bilim kapsamına girmez Sosyal Bilimler Olgusal mıdır? ISI Web of Science Science Citation Index Expanded, Social Sciences Citation Index (SSCI), Arts & Humanities Citation Index (A&HCI) atıf indekslerinin Web üzerinden taranabilmesine olanak sağlayan çok disiplinli bir veri tabanıdır. ISI Web of Science SSCI da sadece yılları arasında, başlığında empirical * ifadesi yer alan makale sayısı toplam; Bu makalelerin sosyal bilimlerde yer alan konu başlıklarına göre sıralamasında yer alan ilk on alan; 15 * Empirical = Deneysel 16

5 ISI Web of Science ECONOMICS (10,748) MANAGEMENT (4,924) BUSINESS (3,665) BUSINESS, FINANCE (2,657) PSYCHOLOGY, MULTIDISCIPLINARY (2,336) SOCIOLOGY (2,212) ENVIRONMENTAL STUDIES (2,105) POLITICAL SCIENCE (2,015) PSYCHOLOGY, CLINICAL (1,875) PSYCHIATRY (1,790) devamında 100 civarı alan mevcuttur 17 Bilim Mantıksaldır Mantık Nedir? Mantık olguların açıklanması ile değil, doğru düşünme kuralları ile uğraşır. Mantık için önemli olan yargılarımızın doğruluğu değil, yargılarımız arasındaki ilişkilerin doğruluğudur. (1) Bütün insanlar ölümlüdür. (2) Socrates bir insandır. (3) O halde, Socrates ölümlüdür. 18 Bilim Mantıksaldır Bilim Nesneldir (Objektiftir) Bir teoriyi doğrulamak için gözlem olgularına başvurmak gerekir. Ancak bunu yapabilmek için teoriden birtakım gözlenebilir sonuçlar (göstergeler) çıkarmaya ihtiyaç vardır. Bu çıkarsama tümdengelim mantığına dayanmalıdır. Bilimde mutlak bir nesnellikten söz edilemez Hipotez oluşturmaktan, en basit bilimsel gözlemleri yapmaya kadar tam ve katıksız bir nesnellikten söz etmek mümkün değildir. Zira bilim de sanat, edebiyat, vs. gibi bir insan uğraşıdır ve algılarımız bilimimizi etkiler Bütün algılarımız, üyesi olduğumuz toplumun varsayım ve kavrayışları çerçevesinde oluşur. Bu nedenle nesnellikten uzaklaşırız

6 Bilim Nesneldir (Objektiftir) Bilim Eleştiricidir Ne denli akla uygun görünürse görünsün, her sav veya teori karşısında herkesçe kabul edilmiş olsalar dahi- eleştirel tutum elden bırakılmaz. Dünyamız düzdür! 21 Kopernik ( ) 22 Bilim Eleştiricidir Bilimde hiçbir -doğru- değişmez değildir! Newton fiziği - kuantum teorisi (kaos) Euclid (Öklid) geometrisi Fraktal geometri Benoit B. Mandelbrot; İngiltere nin kıyı uzunluğu ne kadardır? Ölçümlerinizi hassaslaştırdıkça, kıyı uzunluğunun sonsuza gittiğini fark edeceksiniz. Sonlu bir kara parçasının sınırları, aslında sonsuz uzunluktadır! Yönetim ve Organizasyon Alanı Eleştirici midir? Klasik Teori Neo-Klasik Teori Sistem Teorisi Durumsallık Teorisi Modern sonrası Teori ve Yaklaşımlar 23 24

7 Bilim Genelleyicidir Genelleme yapma; yaşamdaki düzenlilikleri keşfetme çabasıdır. Bireyin koşullara uyum sağlayabilmesi ve koşulları değiştirebilmesi için önce genelleme yapabilmesi gerekir. Bilimin Genelleyici niteliği, tahmin işlevine yarar. 25 Bilim Genelleyicidir Bilim açısından tek bir olgunun kendi başına bir önemi yoktur. Söz konusu olgu, bir genellemeyi doğrulama veya yanlışlama işleminde kanıt görevi görüyorsa dikkate alınabilir. Benzer koşullar altında belli bir yöntemle aynı sonucun elde edilmesi gerekir Ana kütle Örneklem Tam Sayım! Geçerlilik ve Güvenilirlik 26 Bilim Seçicidir Karl Popper ve Pozitivist Bilim Eleştirisi (Yanlışlanabilirlik İlkesi) Evrende yer alan olgular çeşit ve sayı yönünden sonsuzdur... Bilimin tüm olgular ile ilgilenmesi olanaksızdır. Bilimsel nitelik taşıyan bütün gözlem ve deneyler, ancak belli bir hipotezin ışığında belli olgulara yöneldiğinde etkinlik kazanırlar. Biliminsanı bilgi istifi yapmak yerine; cevabını aradığı sorulara ilişkin olguları saptamaya çalışmalıdır. 27 Poz. Bil. Fel. nin doğrulanabilirlik ilkesini eleştirmiştir. Bir kuramın (teorinin) bilimselliğinin ölçüsü deneyle ne ölçüde doğrulanabildiğine değil, hangi görgül bulgu karşısında yanlışlanabileceğinin önceden bilinip bilinmemesine bağlıdır. 28

8 Yanlışlanabilirlik İlkesi Dünya üzerindeki tüm kuğular beyazdır hipotezi* bu ilkeye uygun bir hipotezdir. Popper a göre; Einstein ın genel görelilik kuramını eşsiz kılan şey çok basit bir biçimde yanlışlanabilir oluşudur yılında, genel görelilik kuramına göre, başka bir yıldızın ışığının güneş tarafından kırılacağını hesaplamıştır. Bu tahmini sonradan Arthur Eddington un 1919 daki güneş tutulması gözleminde doğrulanmıştır. Beyaz kuğu gözlemleri ile yapılacak sayısız doğrulamalar, hipotezin kabul edilmesini sağlayamazken, bir tane siyah kuğu gözlemi hipotezin reddini kesinleştirir. * Bu hipotez, Avustralya da yaşayan siyah kuğuların keşfine kadar, yüzyıllar boyunca doğru kabul edilmiştir. 29 Arthur Eddington Albert Einstein Gözlem, 1919 Teori,

9 Yanlışlanabilirlik İlkesi Popper a göre; Düşünülebilen hiçbir olguyla reddemeyeceğimiz bir teori bilimsel değildir. reddedilemezlik, çok kez sanıldığının aksine, bir teori için bir erdem değil, bir kusurdur, yetmezliktir. Pozitivist Bilim Felsefesine Getirilen Eleştiriler Realizm X Pozitivizm Pozitivist Bilim Felsefesine Getirilen Eleştiriler Bilimsel aşamaların hiçbir aşaması değer yargılarımızdan bağımsız değildir. Tek doğru yöntem söz konusu değildir. Bilim ve teknolojinin yaşama bir takım kolaylıklar getirmesine karşın, insanlığın yıkımını hazırlayan bir etkinliğe dönüştüğü ileri sürülür (Luddite hareketi, Neo-Ludditeler, Unabomber). Thomas Kuhn ve Paradigma Paradigma: belirli bir bilimsel ekolün temsilcilerinde görülen düşünsel ve davranışsal ortaklıklar. Konuya bakışımızda kullandığımız gözlüktür. Kuhn a göre bilim, belirli bir grup bilim insanının aralarında uzlaşarak ürettiği bir şeydir. Böylece bilim bir süre sonra mutlak gerçeği değil, o bilim topluluğunun gerçeklerini tekrar tekrar üretir hale gelir

10 Thomas Kuhn ve Paradigma Kuhn a göre bilimde gelişme ancak mevcut paradigmaların bir konuda yetersiz kalması ile gerçekleşir. Çözümsüzlük önce anomaliye, anomali de bunalıma yol açacaktır. Bunalım sonucunda da en sonunda mevcut paradigma değişmek zorunda kalacaktır. 37 Bilim felsefesinde Realizm Realizm (Gerçekçilik) için en temel olgu nedenselliktir. Realizm, pozitivizm in aksine tümevarımcı değil tümdengelimcidir. Realizm genel yasa koyucu bir felsefe akımıdır. Bir olguyu açıklarken başlatan olaylara dikkat çekmenin yanı sıra sürecin (mekanizma) de tanımı yapılmalıdır. 38 Teori / Kuram Realistlere göre neden? sorusunun yanıtlanabilmesi için nasıl? ve ne? sorularını da yanıtlamak önemlidir. Zira pozitivist anlayışın esası nedenlerin ve sonuçların gözlemlenmesi iken yapı ve mekanizmalar gözlemlenebilir nitelikte değildir. Realizm in ana fikri; önce kuramdır. Kuramsal = gözlemlenemez Hipotez (Tümdengelim) Deney / Gözlem Hipotez Testi Genelleme (Tümevarım) 39 40

11 Haftaya görüşmek dileğiyle Yrd. Doç. Dr. M. Volkan TÜRKER 41