TARIMSAL MEKANİZASYON-İŞLETMECİLİĞİ VE TASARIM

Transkript

1 Iğdır İli Elma Yetiştiriciliği ve Mekanizasyon Sorunları Sefa ALTIKAT 1, Tuncay KAYA 2, Alper GÜLBE 3, H. Kaan KÜÇÜKERDEM 1 1: Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü 2: Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü 3: Iğdır Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu sefa.altikat@igdir.edu.tr Özet Bu çalışmada, Iğdır ilinde meyve üretiminde önemli bir yere sahip olan elma tarımının üretim ve mekanizasyon özellikleri, karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların çözüm yolları araştırılmıştır. Bu amaçla, ilde elma tarımı ile uğraşan işletmelere yönelik yürütülen anketlerde üretim süreçleri, kullanılan alet ve makinaların özellikleri ve sayıları ile karşılaşılan sorunlar belirlenmeye çalışılmış ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri üzerinde durulmuştur. Bu amaç doğrultusunda işletme büyüklükleri 0.05 ha ile 10 ha arasında değişen 208 adet işletme değerlendirmeye alınmıştır. Sonuçlar değerlendirildiğinde; işletmelerin % 60.5 inin traktör sahibi olduğu ve bu oranı oluşturan traktörlerin % 69.8 ini Fiat, Massey Ferguson ve New Holland marka traktörlerden meydana geldiği gözlenmiştir. Üreticilerin elma üretimine ciddi bir araştırma yapmaksızın sadece tavsiyeleri dikkate alarak karar verdiği ve üretim aşamasında mekanizasyon olanaklarından ziyade emek yoğun bir üretim tercih ettikleri belirlenmiştir. Yetiştirme periyodu sürecinde en büyük sorunların; budama, ilaçlama ve sulama işlemlerinde karşılaşıldığı gözlenmiştir. İl bazında birim alandaki verimi artırmak amacıyla üreticinin gerekli eğitim programlarından geçirilmesi, emek yoğun bir üretim yerine tarımsal mekanizasyon olanaklarından optimum düzeyde yararlanması gerektiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Iğdır, elma yetiştiriciliği, mekanizasyon Apple Cultivation and Mechanization Problems of Iğdır Abstract Production and mechanization properties, encountered problems and solution of these problems of apple agriculture, which has an important place in fruit production in Iğdır, have been investigated in this study. For this purpose, production process, quantity and quality properties of equipment and machinery used and problems encountered have been attempted to determine in the conducted surveys oriented towards the businesses which are occupied in apple production in the province, then solution recommendations related to those problems have been emphasized. In accordance with this purpose, 208 businesses whose greatness range from 0.05 ha to 10 ha have been evaluated. It has been observed that 60.5 percent of the businesses own tractors, tractors composing this rate have Fiat, Massey Ferguson and New Holland marks when the results are to be appraised. It has been appointed that the businesses have decided considering only advices without researching deeply and have preferred effort oriented production instead of taking advantage of mechanization during production. The greatest problems while raising period have been observed to encounter during pruning, disinfestation and irrigation. To enhance productivity per unit area overall the province, it has been concluded that the producers ought to be passed through essential education program and optimally utilize the agricultural mechanization instead of labor-intensive production. Keywords: Iğdır, apple cultivation, mechanization GİRİŞ Tüm dünyada ekonomik anlamda yetiştiriciliği ve ticareti yapılan en önemli meyvelerden biri de elmadır. Elma, son yıllarda yetiştiricilik teknikleri ve yeni çeşitlerin geliştirilmesi kadar, ticareti alandaki konumu ile de ayrıcalık kazanan bir meyve olmuştur (Gündüz, 1997). Türkiye elma yetiştiriciliği bakımından Dünya nın önde gelen ülkelerinden biri olup, yıllık üretim miktarı 3 milyon ton un üzerindedir. Elma yetiştiriciliği geleneksel olarak tüm bölgelere yayılmış olmakla 72

2 birlikte, ticari üretim alanları Orta Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri civarında yoğunlaşmıştır (Anonim, 2015) yılı FAO verilerine göre; Türkiye ha alanda ton üretimi ile dünya elma üretiminde Çin ve ABD den sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Dünyadaki ortalama elma verimi tonha -1, ülkemizin ortalaması ise tonha -1 ile dünya ortalamasının üzerinde iken, ülkeler bazlı sıralamada 26. sırada yer almaktadır. Ülkemizin bu konumu bize verim artışı yönünde çalışmalar yapmamız gerektiğini göstermektedir (Anonim, 2012). Iğdır Ovası Türkiye nin önemli meyvecilik merkezlerinden biri olarak bilinmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine göre Iğdır ilinde ton elma, ton kayısı, 4897 ton şeftali ve 561 ton kiraz üretilmektedir (Anonim, 2013). Özellikle son yıllarda elma üretimindeki artış dikkat çekici olarak değerlendirilmektedir. Kayısı tarımı ile anılan Iğdır daki bu artışın son yıllarda sık görülen ve kayısı üretimini etkileyen soğuk zararından kaynaklandığı gözlenmektedir. Üreticiler elma yetiştiriciliğini daha az riskli görmekte ve geniş alanlarda elma bahçeleri tesis etmektedirler. Ancak elma üretim sürecinin kayısıya göre daha uzun, bakımının daha zor ve masraflı olması iyi bir üretim planlamasını zorunlu kılmaktadır. Bu çalışma ile Iğdır ilindeki elma yetiştiren tarımsal işletmelerin çeşitli aşamalarda karşılaştıkları sorunlar ve yaptıkları uygulamalar belirlenmiştir. Özellikle üretim süreçlerinde mekanizasyon olanaklarından yararlanma imkanları tespit edilmeye ve karşılaşılan sorunlar için çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır. MATERYAL ve YÖNTEM Iğdır Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi nde ve doğu boylamları ile ve kuzey enlemleri arasında yer almakta olup deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 850 m dir. Uzun yılların meteorolojik verilerine göre ilde; yıllık ortalama sıcaklık 12.2 C, bağıl nem % 55, güneşlenme süresi 6.34 h gün -1 ve yağış miktarı mm dir (Anonim, 2011). Iğdır Ovası iklim ve toprak özellikleri yönünden meyvecilik faaliyetlerine oldukça geniş imkânlar sunmaktadır. Bölgenin mikro klima özelliği taşıması, ayrıca tarımsal potansiyelini olumlu olarak etkilemektedir. Ovadaki toplam tarım alanları ha, meyveliklerin toplam alanı ha ve toplu elmalıkların alanı ha olarak bildirilmiştir (Anonim, 2015). Bu çalışmada, Iğdır merkez ilçede rastgele seçilen elma üreticisi işletmelerle, elma üretim aşamalarında uygulanan tarımsal işlemler, kullanılan alet ve makinalar ve karşılaşılan sorunlar belirlenmeye çalışılmış ve sorunlara yönelik çözüm önerileri üzerinde durulmuştur. Bu amaç doğrultusunda toplam 208 adet işletme sahibi ile yüz yüze görüşmeler yapılmış ve elde edilen sonuçlar ışığında elma yetiştiricilerin tüm üretim aşamalarında karşılaştıkları sorunlar belirlenmiş ve çözüme yönelik yapılabilecekler tartışılmıştır. BULGULAR ve TARTIŞMA Araştırmada Iğdır ili genelinde yapılan anketler sonucunda üreticilerin neden elma yetiştiriciliğini tercih ettikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Anket sonuçları değerlendirildiğinde elma yetiştiriciliği yapan işletmelerin büyük bir çoğunluğu yakın çevrelerinin tavsiyeleri sonucu elma üretimine karar verdiği anlaşılmıştır. Buna ilaveten, elma yetiştiriciliğine başlamadan önce uygun arazi temini noktasında zemin etüdü ve toprak analizlerini dikkate almadan sadece kendi tecrübelerine dayanarak arazi seçimi yaptıkları sonucuna varılmıştır. İşletme sahipleri çeşit seçimi yaparken de herhangi bir uzman tavsiyesi almadan yakın çevresinde diğer üreticilerden gördüğü çeşit seçimini benimsemiştir. Benzer olarak fidan tercihi noktasında sertifikalı fidanlardan ziyade il sınırları içinde temini mümkün olan fidanları tercih etmiştir. Üreticilerin büyük çoğunluğu fidan dikim sıklığına bahçesinin büyüklüğüne göre karar vermiş ve fidan dikiminde mekanizasyon imkânlarından yararlanmak yerine çoğunlukla fidanın dikileceği çukur ebatlarını dikkate almadan tahmini olarak elle dikim çukurlarını hazırlamışlardır. Dikim aşamasında ise fidanı açılan dikim çukurunun ortasına ve aşı yeri dışarıda kalacak şekilde dikim yaptıkları gözlenmiştir. Araştırmada üreticilerin büyük bir çoğunluğu fidan dikiminden sonra destek kazığı kullanmamıştır. Üreticilerin elma üretimini tercih sebepleri ve üretim ön aşamalarına ilişkin düşünceleri Çizelge 1 de verilmiştir. Tüm dünyada değişen tüketici taleplerine bağlı olarak yetiştirilen elma çeşitleri de değişmektedir. Bu durum çeşit seçimini yetiştiriciliğin en önemli aşamalarından biri haline getirmektedir (Oğuz ve Karaçayır, 2009; Kaygısız, 2004). Iğdır ilinde çeşit seçimi konusunun tüketici taleplerine göre yapılmamasının önemli bir sorun olduğu gözlenmektedir. Yer seçimi, fidan temini ve dikimi gibi bahçe tesisi aşamasındaki önemli adımların da aynı şekilde bilgi temelli atılmadığı izlenimi oluşmaktadır. Bahçe tesisi aşamasında yapılacak olan bu gibi hataların daha sonradan telafisinin mümkün olmadığı ve ekonomik kayıplarla sonuçlandığı bilinmektedir. Bu 73

3 gibi olumsuzlukları gidermek için il genelinde tarımsal yayım çalışmalarına ağırlık vererek üreticilerin bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte elma çeşitlerinin bölgeye adaptasyon denemeleri yapılmalı ve uygun çeşitler tavsiye edilmelidir. Ayrıca kurulu bahçelerde gelişme ve verim değerlendirmeleri yapılarak çeşitlerin performansı belirlenmeye çalışılmalıdır. Araştırmada üreticilerin fidanın kök ve tacında uygun bölgelerde dikim budaması, dikimi takip eden yıllarda ise düzenli olarak şekil budaması yaptıkları anlaşılmıştır. Buna ilaveten, ilkbahar başında ağaçlar uyanmadan önce ilaçlama yapılmakta ve bunun için tarımsal mekanizasyon imkânlarından yararlanılmaktadır. Ancak üreticilerin az bir bölümünde tozlanma için gerekli olan arı kovanı bulunmaktadır. Üreticiler elma bahçelerinde küçük meyve döneminde seyreltme yapmaktadır fakat bu işlem için tarımsal mekanizasyon uygulamalarından ziyade el işçiliğini tercih etmektedirler. Sulama işlemini salma sulama yöntemini kullanarak düzenli bir şekilde yapmakta olup, kimyasal ve organik gübre uygulamalarında tarımsal mekanizasyon olanaklarından ziyade yine el işçiliği kullanarak düzenli bir gübreleme uygulaması yapılmaktadır. Elma yetiştiriciliğinde tozlayıcı çeşit bulundurulması ve tozlanma için arı faaliyeti çok önemlidir. Çünkü elma çeşitlerinin çoğu kendine verimli olmayıp, bir başka elma çeşidinin çiçek tozlarına ihtiyaç duymaktadır. Elmada tozlanma ise arılar vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Yeterli tozlanma ve döllenme olmaması durumunda önemli düzeyde verim kayıpları ortaya çıkmaktadır (Özçağıran ve ark., 2011). Iğdır elma üreticilerinin; ana çeşit tozlayıcı çeşit kombinasyonlarının iyi planlanması ve bahçelerde kovan bulundurulması konularında bilinçlendirilmesi önerilmektedir. Seyreltme, sulama ve gübreleme uygulamalarının meyve kalitesini ve toplam verimi artırdığı bilinmektedir. Özellikle damla sulama sistemlerinin Iğdır elma üretim sürecine dahil edilmesi önemlidir. Nitekim, aynı meyve kalitesi ve üretim miktarına ulaşmak için damla sulama yönteminde salma sulamaya göre yaklaşık % 70 oranında daha az sulama suyu kullanıldığı bildirilmektedir (Orta ve ark., 2001). Ayrıca Iğdır da üretim sürecinde mekanizasyon olanakları ağırlıklı olarak toprak işleme ve ilaçlama için kullanılmakta, diğer işlemler için el işçiliği tercih edilmektedir. Bu sorunun çözümüne yönelik olarak; uygun makina-ekipman temini ve kullanımının teşvik edilmesi, ilde satış ve demonstrasyon imkanlarının artırılması ve işletme büyüklüklerinin yükseltilmesi önerilmektedir. Iğdır da elma üretiminin bakım aşamasında üretici görüşleri Çizelge 2 de verilmiştir. Üreticiler hastalık ve zararlılar ile mücadele noktasında önceden tedbir almaktan ziyade hastalığı fark ettiği anda müdahale yolunu tercih etmektedirler. Ayrıca hastalık ve zararlılara karşı kendilerine ait ilaçlama motorlarını kullanmaktadır. Yine anket sonuçlarına göre üreticiler hasat işlemini yıllar içinde elde ettikleri tecrübelere göre yapmakta olup el işçiliğinden yararlanmaktadırlar. Iğdır ili genelinde bir dekar alanda yaklaşık 1-2 ton civarında ürün elde edilmekte olup pazarlama noktasında elma bahçesinin tamamını satma yolunu tercih ettikleri anlaşılmıştır. Araştırmada hastalık ve zararlılarla mücadele, hasat ve pazarlama noktasında üretici görüşleri Çizelge 3 de verilmiştir. Tarımda gübreleme, hastalık ve zararlılar ile mücadele, sulama, toprak işleme, çapalama gibi teknik önlemler ile birim alandan elde edilen verim artırılabilmektedir. Ancak zirai ilaçların bilinçli kullanımı, zararlı böcek ve yabancı otların yok edilmesini sağlarken, bilinçsiz kullanımı ise faydalı böcekleri, mikroorganizmaları, bitkileri, suyu ve hatta insan sağlığını olumsuz etkilemektedir (Demircan ve Yılmaz, 2005). Iğdır daki üreticilerin hastalık ya da zararlıyı gördüğünde ilaç kullanma yoluna gitmesi bilinçsiz kullanım algısı oluşturmaktadır. Artan ilaç kullanımı ile toprak, su ve insan sağlığında olumsuz gelişmeler yaşanmasının önlenmesi için yerinde danışmanlık hizmetlerinin artırılması önerilmektedir. Iğdır da elma hasadının el işçiliği ile yapılıyor olması, sofralık tüketime dönük üretim deseninden kaynaklanmaktadır. Nitekim el ile hasat daha az hasarlı meyve elde edilmesine katkı sağlamaktadır. Sanayi için üretim modellerinde ise makinalı hasat önerilmektedir. Dolayısıyla Iğdır için uzman tarım işçisi temini yönünde çalışmalar yapılması önemli görülmektedir. Bölgeden elde edilen verim değeri genel ortalama olarak kabul edilen 3 ton/dekar (Özçağıran ve ark., 2011) değerinden daha düşük görülmektedir. Bu durumun Iğdır koşullarında elma bahçesi tesisi ve bakımı konusundaki hatalardan kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca son zamanlarda tesis edilen çok sayıda elma bahçesinin henüz tam verim çağına ulaşmamış olmasının da etkili olduğu öngörülmektedir. Bu bağlamda Iğdır da adet meyve veren elma ağacı yanında adet meyve vermeyen yaşta ağaç olduğu bildirilmiştir (Anonim, 2015). 74

4 Çizelge 1. Üreticilerin elma üretimi hazırlık aşamasındaki düşünceleri Soru Elma üretmeye nasıl karar verdiniz? Üretim için kullandığınız tarla uygun mudur? Hangi elma çeşidini seçtiniz? Fidanlarınızı nasıl temin ettiniz? Fidan dikim çukurlarını nasıl açtınız? Fidan dikim sıklığını planladınız mı? Usulüne uygun olarak fidan dikildi mi? Fidanların yanına destek için kazık diktiniz mi? Cevap Seçenekleri Türkiye ve Dünya elma ihtiyacına göre Iğdır ın durumunu araştırdım 14.9 Oran (%) Çevremdekilerin tavsiyelerine göre başladım ve devam ettim 45.7 Elma yetiştirmeyi iyi bildiğim için başladım 39.4 Zemin etüdü ve toprak analizi yaptırdım Kendi tecrübemle ve komşularımın da görüşünü alarak karar verdim Başka arazim yoktu, bunu kullandım Uzmanlara danışarak en uygun çeşitlere karar verdim Komşularımın yetiştirdiği çeşitleri beğendim Satın aldığım fidancının görüşüne uydum Sertifikalı fidan veren firmadan kendim aldım Tarım teşkilatından aldım İldeki fidan satan yerlerden aldım Makine kullanarak en az 50x50 cm çukur açtım El işçiliği kullanarak en az 50x50 cm çukur kazdım Tahmini olarak elle çukur kazdım Aldığım fidanın özelliğine göre tavsiye edilen aralığı bıraktım Bahçemin büyüklüğüne göre planladım 37.5 Kendim karar verdim Fidanı çukurun ortasına ve aşı yeri dışarıda kalacak şekilde yerleştirip harcı ekledim ve can suyunu verdim 47.6 Fidanı çukura koyup toprağı doldurdum, suyunu verdim Nasıl diktiğimi hatırlamıyorum 6.73 Fidanın iriliğine göre uygun derinlik ve yükseklikte destek yaparak bağladım Her fidana bir destek çubuğu taktım Destek kazığı yapamadım Soru Elma fidanlarının bakım işleri düzenli yapıldı mı? Dikim budaması yapıldı mı? İlkbahar başında ağaçlar uyanmadan önce gerekli budama işleri yapılıyor mu? İlkbahar başında ağaçlar uyanmadan önce ilaçlama yapılıyor mu? Elma bahçesinde çiçek ve ya küçük meyve döneminde seyreltme yapılıyor mu? İkinci ve üçüncü yıl şekil budamaları yapıldı mı? Çizelge 2. Bakım aşamasında üretici görüşleri Cevap Seçenekleri Oran (%) Meyve verinceye kadar düzenli sulama, gübreleme ve mücadele işleri yapıldı, kuruyan fidanların yerine yenisi eklendi Meyve verinceye kadar sadece sulama ve ot alma yaptım Elimden geldiği kadar bakımını yaptım Fidanın kök ve tacında uygun budamayı yaptım Sadece tepesini vurdum Fidanı geldiği gibi diktim Kendim yaparım 50.0 Budama ustası kiralarım 44.7 Yapmıyorum 5.3 Kendi makinem ile ya da pompa kiralar yaparım 50.5 Başkasına yaptırırım 37.5 Bahar ilaçlaması yapmıyorum 12.0 Kimyasal ilaçlamayı pompa ile yaparak seyreltme yaparım 19.2 El işçiliği ile seyreltme yaparım 58.7 Seyreltme yapmıyorum 22.1 Dikimden sonraki yıllarda düzenli olarak şekil budamasını usulüne göre yaptım Her yıl olmamak üzere yaptım

5 Elma bahçesinde düzenli sulama yapılıyor mu? Elma bahçesine düzenli çiftlik gübresi veriliyor mu? Elma bahçesinde kimyevi gübre uygulaması yapılıyor mu? Şekil budaması yapamadım Basınçlı sulama sistemi ile düzenli sularım Salma sulama ile düzenli sularım Rastgele su geldiğinde sulama yaparım Düzenli olarak makine yardımıyla veririm Düzenli olarak elle dağıtırım Rastgele zamanlarda yaparım Toprak analizi yaptırarak düzenli bir şekilde uygularım Kendi tespitlerime göre her yıl bir miktar gübre uygularım Düzenli olarak kimyevi gübre desteği uygulamıyorum Araştırmada üreticilerin toplam tarımsal alet ve makine varlıkları incelendiğinde mevcut makine parkı içinde traktör varlığı ön sırada yer alırken bunu, pülverizatörler ve çapa makinaları takip etmiştir. Mevcut traktörlerin markalar bazında dağılımına bakıldığında Fiat, Massey Ferguson ve New Holland marka traktörlerin tercih edildiği anlaşılmaktadır.(şekil 1) Iğdır ili elma üreticilerinin üretim aşamasında karşılaştıkları zorlukların oransal dağılımları Şekil 2 de verilmiştir. Üreticiler budama işleminde diğer işlemlere göre daha fazla zorlanmakta olup, bunu ilaçlama, sulama ve hasat işlemleri takip etmektedir. Çizelge 3. Hastalık ve zararlılarla mücadele, hasat ve pazarlama noktasında üretici görüşleri Soru Cevap Seçenekleri Oran (%) Hastalık ve zararlılarla mücadele yapılıyor mu? Hastalık ve zararlılarla mücadelede hangi ekipmanları kullanırsınız? Elma bahçesinde yabancı ot mücadelesi yapılıyor mu? Hasat zamanını belirlemek için ne yapılıyor? Önceden öğrendiğim mücadele takvimine göre düzenli olarak takip ederim Hastalık görürsem mühendise gider ilaç alırım Bahçedeki hastalık ve zararlıları düzenli takip edemiyorum Kendime ait ilaçlama motorum var Elle çalışan sırt pompası kullanırım Herhangi bir ekipmanım yok Sıra aralarını traktörle sürerek otları alırım İlaçlama ile ot mücadelesi yaparım Yabancı otları almıyorum Kuru madde miktarı, sertlik gibi analizler yaptırır ve tecrübemle uygun zamanı belirlerim Yıllar içerisinde edindiğim tecrübe ile hasadı başlatırım Herkes ne zaman toplarsa bende o zaman toplarım Elma yetiştirirken ne kadar makine desteği alıyorsunuz? Kendime ait traktör ve ekipmanları ile binek aracımı kullanıyorum. Sadece traktör var bazı ekipmanları komşulardan alıyorum Sadece traktör var bazı ekipmanları komşulardan alıyorum. Bütün ihtiyacımı kiralama yolu ile karşılıyorum Bütün ihtiyacımı kiralama yolu ile karşılıyorum Elma hasadı için makine kullanılıyor mu? Meyvecilik faaliyetleriniz için kredi yada başka destek kullandınız mı? Dekardan kaç ton elma üretebilirsiniz? Makinalı hasat yapıyorum 8.17 Elle hasat yaparak makine ile istifliyorum Sadece el işçiliği kullanıyorum Basınçlı sulama ve makine için destek aldım 14.9 Sadece makine ve ya sadece basınçlı sulama için destek aldım. Kendi imkanlarım dışında bir destek almadım Kendi imkanlarım dışında bir destek almadım ton ton tondan fazla

6 Hasat sonrasında sonbahar ve kış bakımı yapılıyor mu? Bahçedeki tüm atık yaprak, dal, yabancı otları temizleyerek uzaklaştırır ve ilaçlama yaparım Sadece ilaçlama yaparım Herhangi bir işlem yapmıyorum 27.4 Kendim hasadı yapar ve kendi aracımla pazara ya da depoya götürürüm Ürününüzü nasıl pazarlarsınız? Bahçemi toptan satarak hiçbir işine karışmam Yıllara göre kendi aile işgücü veya işçi tutarak bu işleri yaparım 22.6 Şekil 1. Alet ve ekipman varlığı ile traktör markalarının dağılımı Şekil 2. Üretim aşamaları ve zorluk dereceleri TARTIŞMA ve SONUÇ İl genelinde üreticiler; yer seçimi, fidan temini ve dikimi gibi konularda herhangi bir uzman tavsiyesi almamaktadır. Buna ilaveten üreticiler çeşit seçimi noktasında piyasa araştırması yapmadan tüketici taleplerini göz ardı ederek üretim yapmaktadırlar. Bu gibi olumsuzlukları gidermek amacıyla tarımsal yayım çalışmalarına ağırlık vererek üreticilerin bilgilendirilmesi gerekmektedir. Üreticilerinin; ana çeşit tozlayıcı çeşit kombinasyonlarının iyi planlanması ve bahçelerde kovan bulundurulması konularında bilinçlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle damla sulama sistemlerinin üretim sürecine dâhil edilmesi oldukça 77

7 önem arz etmektedir. Ayrıca uygun makina-ekipman temini ve kullanımının teşvik edilmesi, ilde satış ve demonstrasyon imkanlarının artırılması ve işletme büyüklüklerinin yükseltilmesi gerek üretim aşamasında karşılaşılan sorunların çözümü, gerekse birim alandan elde edilecek verimin artışı açısından önemlidir. Bunlara ilaveten uzman tarım işçisi temini yönünde çalışmalar yapılması gerekmektedir. LİTERATÜR LİSTESİ Anonim, İllere göre meteoroloji verileri, Erişim Tarihi: Anonim, Ülkeler bazlı elma üretim miktarları, Erişim Tarihi: Anonim, Türkiye İstatistik Kurumu, Erişim tarihi: Anonim, Türkiye İstatistik Kurumu, Erişim tarihi: Demircan, V., Yılmaz, H., Isparta İli Elma Üretiminde Tarımsal İlaç Kullanımının Çevresel Duyarlılık ve Ekonomik Açıdan Analizi. Ekoloji, 14(57): Gündüz, M., Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu, 2-5 Eylül 1997, Yalova, Kaygısız, H., Elma Yetiştiriciliği. Hasad Yayıncılık, İstanbul, 148s. Oğuz, C., Karaçayır, H.F., Türkiye de Elma Üretimi, Tüketimi, Pazar Yapısı ve Dış Ticareti. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2(1): Orta, A.H., Yüksel, A.N., Akçay, M.E., Erdem, T., Balcı, B., Elma Ağaçlarının Farklı Sulama Yöntemi ve Programları Altındaki Üretim Özelliklerinin Belirlenmesi. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Derg., 15: Özçağıran. R., Ünal. A., Özeker. E., İsfendiyaroğlu. M., Ilıman İklim Meyve Türleri (Yumuşak Çekirdekli Meyveler). Cilt-II. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. No: 556. İzmir. 166s 78