İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ

Transkript

1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Prof. Dr. Ömer SADULLAH (1. ve 9. Bölüm) Prof. Dr. Cavide UYARGİL (2. ve 5. Bölüm) Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR (3. ve 8. Bölüm) Prof. Dr. A. Oya ÖZÇELİK (4. Bölüm) Prof. Dr. Gönen DÜNDAR (6. Bölüm) Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY (7. ve 8. Bölüm) Prof. Dr. Zeki ADAL (10. Bölüm) Prof. Dr. Lale TÜZÜNER (11. Bölüm) YENİLENMİŞ 6. BASKI

2 Yayın No : 2877 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı - Mart İSTANBUL ISBN Cop yright Bu ki ta bın bu ba sı sı nın Tür ki ye de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı tım A.Ş. ye aittir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, faksi mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Önsöz Prof. Dr. Selçuk YALÇIN ın anısına ithaf edilmiştir. III

4 Önsöz IV

5 Önsöz ÖNSÖZ İ.Ü. İşletme Fakültesinin İnsan Kaynakları Yönetimi Anabilim Dalı öğretim üyeleri tarafından ilk kez 1998 yılında basılan İnsan Kaynakları Yönetimi adlı kitabının 2010 yılında basılan 5. baskısı da tükenmiştir. Kitabımıza olan bu talep bizleri mutlu etmiştir. Bazı bölümlerin içerikleri ile doğrudan ilgili yasaların da 2012 yılında (SENDİKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ ile İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU) yürürlüğe girmesi 6. Basının gerçekleştirilmesini zorunlu kılmıştır. Kitabımız öncelikle işletme eğitimi alan öğrenciler için bir ders kitabı olarak düşünülse de daha önce belirtildiği gibi özellikle İKY nin bilimsel temelleri ile ilke, kural ve yaklaşımlarını uygulamacılara (yöneticiler) da göstermeyi ve bu alanda hala devam ettiğini üzülerek gördüğümüz kavram ve kafa karışıklığının giderilmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Uygulamalara baktığımızda bazı işletmelerde aynı anda personel bölümü ve insan kaynakları bölümü şeklinde yapılanmaların olabildiğini görebiliyoruz. Yine süregelen bir yanlış da İnsan Kaynakları Yönetimi ifadesinin başına stratejik sıfatının getirilmesiyle farklı bir yaklaşım yaratma çalışmalarıdır. Başlangıçta Personel Yönetimi olarak tanımlanan işlevin nitelik ve rol değişimini vurgulamak için İnsan Kaynakları Yönetimi ifadesi günümüzde kullanılmaktadır. Kısaca paradigma değişimini de vurgulayan İnsan Kaynakları Yönetimi terimi, işlevin artık stratejik bir işlev olarak algılanması ve yürütülmesi gereğinin altını çizmektedir. Kitap bir bütün olarak ele alındığında da bu düşüncenin egemen olduğu görülebilir. Kitabımız, önceki baskıda olduğu gibi, herbiri özgün olarak ilgili öğretim üyesi tarafından kaleme alınmış ve birbirini bütünleyen onbir bölümden oluşmuştur. Yukarıda da değinildiği gibi yeni baskının ivedi olarak hazırlanması gerekmiştir. Bu yüzden belki yeni bir bölüm eklenmemiş olsa da tüm bölümler, özellikle 9. ve 10. Bölümler yasa değişikliklerini yansıtacak şekilde güncellenmiştir. Öncelikle öğrencilerimizin dersleri için kullanabilecekleri temel bir kaynak gereksinimini karşılamak amacıyla hazırlanan kitabımızın, günümüz işletmelerinde insan kaynakları yönetimi ile ilgili olgu ve sorunları anlama, yorumlama, değerleme ve V

6 Önsöz çözümleme açısından yöneticiler ve çalışanlara da etkili ve doğru kararların alınmasına katkıda bulunabileceğine inanıyoruz. Kitabımızın ilk baskısından bu baskısına kadar, bugünlere gelmesi sürecinde Anabilim Dalı Başkanlığımızı yürüten arkadaşım ve meslekdaşım Prof. Dr. Cavide B. Uyargil e yapıcı, destekleyici, birleştirici ve özverili çalışmaları için; kitabın baskısı için sağladığı etkin eşgüdüm çalışması için meslekdaşım Prof. Dr. A. Oya Özçelik e; bölümlerinin farklı yazarlar tarafından yazılmasına karşın kitabımızın bir bütün olarak algılanmasını sağlayan, isimleri ilgili bölümlerin başında belirtilen meslekdaşlarıma içten teşekkürlerimi sunarım. Bir kitabın oluşmasında yazarların görünen katkısı yanında görünmeyen ancak olmazsa olmaz nitelikte destek katkılar da vardır. Bu görünmeyen katkıları sağlayan Yrd. Doç. Dr. Fulya Aydınlı Kulak, Arş. Grv. Dr. Kadriye Övgü Çakmak Otluoğlu, Arş. Grv. Dr. Altan Doğan ve Araştırma Görevlisi Anabilim Dalı mensuplarımız Rıza Demir, Erman Türkmen, Sevgi Elmas, Meryem Aybas, Onur Hasan Özgün ve Merve Kırbaşlar a, kitabın kısa sürede ve arzuladığımız nitelikte çıkmasını sağlayan Propedia Yayın Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar ile yayın grubu çalışanlarına da meslekdaşlarım ve kendi adıma teşekkür ederim. Bu baskıdan önce kaybettiğimiz Fakültemiz ve Anabilim Dalımızın Kurucularından olan, bilim adamı niteliği ve kişiliği ile de bizleri bugünlere yetiştiren ve 1968 yılından bu kitabın yaratılmasına kadar kullandığımız, alanında öncü kabul edilen PERSONEL YÖNETİMİ isimli eseri ile bize esin kaynağı olmuş Prof. Dr. SELÇUK YALÇIN Hocamızı burada anmak kendisine olan ve hiçbir zaman tam olarak ödeyemeyeceğimiz bir borcumuzdur. Kitabımızı onun aziz anısına armağan ediyoruz. Avcılar, Mart 2013 Prof. Dr. Ömer Zeki Sadullah İ.Ü.İşletme Fakültesi İnsan Kaynakları Yönetimi Anabilim Dalı Başkanı VI

7 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE GİRİŞ: İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TANIMI, ÖNEMİ VE ÇEVR ESEL FAKTÖRLER Prof. Dr. Ömer SADULLAH Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine... 1 İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramı ve Amacı... 2 İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve Önemi... 3 İnsan Kaynakları Yönetimini Oluşturan İşlevler... 8 İnsan Kaynakları Yönetiminde Sorumluluk İnsan Kaynakları Yönetiminde Üst Yönetimin Rolü ve Sorumluluğu...11 İnsan Kaynakları Yönetiminde Uzman Birimler ve Yöneticilerin Rolü ve Sorumluluğu İnsan Kaynakları Yönetiminde Emir-Komuta Yöneticilerin Rolü ve Sorumluluğu İnsan Kaynakları Yönetiminin Stratejik Niteliği İnsan Kaynakları Yönetimi ve Açık Sistem Yaklaşımı İnsan Kaynakları Yönetimini Etkileyen Çev resel Faktörler İç ve Dış Çevre Faktörleri ve İnsan Kay nakları Yönetimi Etkileşimi Bireysel Nitelikler İş Özellikleri İş Güvencesi Bireylerarası İlişkiler Örgütsel Özellikler Dış Çevre Faktörleri Özet Dipnotlar VII

8 BÖLÜM 2 İŞ ANALİZİ VE İŞ DİZAYNI Prof. Dr. Cavide UYARGİL İş Analizi İş Analizinin Gelişimi İş Analizinin İçerdiği Başlıca Bilgiler İş Analizinin Amaçları İş Dizaynı Tepe Yönetiminin Amaçları Teknoloji Örgüt Yapısının Oluşturulması ve İnsan Kaynakları Planlama İşgören Sağlanması, Seçimi ve İşe Yerleştirilmesi Eğitim/Geliştirme Faaliyetleri Ücret ve Maaş Yönetimi Performans Değerlendirme İş Güvenliği ve İşgören Sağlığı İş Analizi Bilgi Toplama Yöntemleri İş Tanımları ve İş Gerekleri İş Tanımları İş Tanımlarının Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Hususlar İş Gerekleri (İş Şartnamesi/İş Nitelikleri) İş Analizi Programlarının Yürütülmesinde Dikkat Edilecek Hususlar İş Analizi Programlarında Görev Alacak Kişiler İş Analistlerinin Seçimi İş Analizlerinin Geçerlilik ve Güvenilirliği Yetkinliklere Dayalı İş Analizi İş Dizaynı Çalışma Yaşamında İş Kavramı ve İşlerin Değişen Yapısal Özellikleri Çalışma, İş ve Kişiye Sağladığı Yararlar Teknolojik Gelişmeler ve Çalışma Yaşamına Etkileri Toplumsal Gelişmeler ve Çalışma Yaşamına Etkileri İş Dizaynı Çalışmaları İş Dizaynı Uygulamalarında Dikkate Alınacak Başlıca Unsurlar Örgütsel Unsurlar VIII

9 Çevresel Unsurlar Davranışsal Unsurlar İş Dizaynı Yaklaşımları İş Basitleştirme İş Rotasyonu İş Genişletme ve İş Zenginleştirme Ekibe Dayalı İş Dizaynı İşgücünde Esneklik (Flexible Workforce) Esnek İşgücü Statüleri Geçici İşgörenler Kısmi Zamanlı Çalışanlar Esnek Çalışma Programları Esnek Çalışma Saatleri Sıkıştırılmış İş Haftaları Evden Çalışma Özet Dipnotlar BÖLÜM 3 İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI VE İŞGÖREN SEÇİMİ Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR İşgören Temin ve Seçim (Kadrolama) Süreci İşgören İhtiyacının Belirlenmesi: İnsan Kaynakları Planlaması Aday Araştırma ve Bulma İşgören Seçimi İnsan Kaynakları Planlaması Tanımı ve Amaçları İnsan Kaynakları Planlaması Süreci ve Yöntemleri Bilgi Toplama ve Durum Analizi İşgücü Talep ve Arzının Tahmini ve İK İhtiyaçlarının Belirlenmesi İşgücü Talebinin Belirlenmesi İş Analizleri Talep Tahmin Yöntemleri Yargısal Yöntemler IX

10 Yönetici Tahmini Delphi Tekniği Nominal Grup Tekniği Senaryo Analizleri Kıyaslama Sayısal Yöntemler Trend Analizleri Regresyon-Korelasyon Analizleri Oran Analizleri Ayrıntılı Yöntemler İşyükü ve İşgücü Analizleri İşyükü Analizi İşgücü Analizleri Devamsızlık Analizi İşgücü Devir Analizi Yer Planlaması İşgücü Arzının Belirlenmesi İK İhtiyaçlarının Belirlenmesi İşgücü Arz ve Talebini Dengelemeye Yönelik Eylemlerin Planlanması Aday Araştırma ve Bulma Aday Araştırma ve Bulma Sorumluluğu Aday Bulmanın Önemi ve Amaçları Aday ve İşgören Sağlamayı Etkileyen Faktörler İşgören Adayı Temin Kaynakları ve Yöntemleri İç Kaynaklardan Aday ve İşgören Sağlama İşletme İçi İş Duyuruları ve Başvuru Düzenlemeleri Terfi ve Nakil İç Kaynaklardan İşgören Sağlamanın Yarar ve Sakıncaları Dış Kaynaklardan Aday Sağlama Dış Kaynaklardan Aday Sağlama Yolları İş Duyuruları Kendiliğinden Başvurular Mevcut İşgörenlerin ve Tanıdıkların Tavsiyeleri İş ve İşgören Bulma Kuruluşları Resmi İş ve İşgören Bulma Kuruluşları X

11 Özel İş ve İşgören Bulma Kuruluşları Okullar, Üniversiteler ve Okul Ziyaretleri Staj Uygulamaları Diğer Yöntemler Sürekli Statüde İşgören Teminine Alternatif Yollar Geçici İşgören İstihdamı İşgören Kiralama (Leasing)/İşgören Taşeronluğu Bağımsız Çalışanlar ve Esnek Çalışma Sistemleri Uluslararası Piyasalarda İşgören Sağlama İşgören Seçimi Başvuruların Kabulü İlk (Ön) İnceleme Başvuru Formu Doldurtma Sınav/Test Uygulaması Test Türleri Testlerde ve Diğer Seçim Araçlarında Geçerlilik ve Güvenilirlik İşe Alma Görüşmesi Görüşme Türleri Görüşme Süreci Görüşme Hataları Adayların Bilgilendirilmesi Adayın Geçmişinin ve Referanslarının Araştırılması Sağlık Muayenesi İşe Alma / Seçim Kararı İşe Yerleştirme Özet Dipnotlar BÖLÜM 4 EĞİTİM VE GELİŞTİRME Prof. Dr. A. Oya ÖZÇELİK Eğitimin Tanımı ve Önemi Yetiştirme ve Geliştirme Kavramları Eğitimde Öğrenmenin Rolü ve Önemi İnsan Kaynaklarında Eğitim XI

12 Eğitimin Amaçları Eğitimde İzlenen İlkeler Eğitim Faaliyetlerinde Süreklilik Eğitimin Yararlılığı Eğitimde Fırsat Eşitliği Eğitim Faaliyetinin Planlı Olması Eğitilenlerin Etkin Katılımı Eğitim Politikaları Eğitim Planlaması Eğitim İhtiyacının Saptanması Örgüt (Organizasyon) Analizi İş (Görev) Analizi Kişi (Performans) Analizi Eğitim Programının Hazırlanması ve Uygulanması Amaçların Belirlenmesi Eğitim Programının Kapsamı Eğitim Faaliyetlerini Yürütecek Organlar Eğitime Katılacaklar Eğiticilerin Belirlenmesi Eğitim Konularının Belirlenmesi Eğitimin Yeri Eğitimin Zamanı ve Süresi Eğitim Yönteminin Seçimi Eğitim Sonuçlarının Ölçülmesinde (Değerlendirilmesinde) İzlenecek Yollar Eğitimin Değerlendirilmesi Eğitim Değerleme Yöntemleri Test - Tekrar Yöntemi Önceki - Sonraki Performans Yöntemi Deney - Kontrol Grubu Yöntemi Eğitim Yöntemleri İşbaşı Eğitim Yöntemleri Yönetici Gözetiminde Eğitim Coaching (Yönlendirme) Yöntemi Formen Aracılığı ile Eğitim XII

13 Staj Yoluyla Eğitim İş Değiştirme (Rotasyon) Yöntemi İşe Alıştırma (Oryantasyon) Eğitimi İşdışı Eğitim Yöntemleri Anlatım Yöntemi Örnek Olay (Vaka) Yöntemi İşletme Oyunları Yöntemi Rol Oynama Yöntemi Duyarlılık Eğitimi (T Grubu) Simülasyon In-Basket (Beklenen Sorunlar) Yöntemi Açık Hava Eğitimi (Outdoor Eğitimi) Elektronik Ortamda Eğitim Özet Dipnotlar BÖLÜM 5 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Prof. Dr. Cavide UYARGİL Performans Değerlendirme ve Performans Yönetimi Performans Değerlendirmenin Temel Unsurları Performans Yönetiminin Amaçları Stratejik Planlama Ücret-Maaş Yönetimi Kariyer Yönetimi Eğitim İhtiyacının Belirlenmesi İşten Ayırma Kararları Performans Değerlendirmenin Yararları Değerlendirenler (Yöneticiler) İçin Yararları Değerlendirilenler (Astlar) İçin Yararları Organizasyon İçin Yararları Performans Yönetimi Sürecinin Evreleri ve Başlıca Boyutları Değerlendirmeyi Kim ya da Kimler Yapar? Değerlendirmenin İlk Üst Tarafından Yapılması XIII

14 Kişinin Kendini Değerlendirmesi Değerlendirmenin İş Arkadaşları (Eşitler) Tarafından Yapılması Değerlendirmenin Astlar Tarafından Yapılması Değerlendirmenin Müşteriler Tarafından Yapılması Derece Geri-Besleme Yaklaşımı Derece Geri-Besleme Nedir? Geri-Beslemenin Anonimliği Geri-Beslemenin Kullanım Amaçları Geri-Besleme Sağlayacak Eşitlerin Seçimi Geri-Beslemenin Kişiye Sunuluş Şekli Derece Geri-Beslemenin Başarı Koşulları Derece Geri-Beslemenin İş Davranışları ve Farkındalık Üzerindeki Etkileri Değerlendirme Hataları Hale Etkisi Belirli Derecelere/Puanlara Yönelme Yakın Geçmişteki Olaylardan Etkilenme Kontrast Hataları Kişisel Önyargılar Pozisyondan Etkilenme Atıf Hataları Performans Değerlendirme Yöntemleri Kişilerarası Karşılaştırmalara Dayalı Yaklaşım Sıralama Yöntemi Zorunlu Dağılım Yöntemi Ortak Performans Kriter ve Standartlarına Dayalı Yaklaşım Değerlendirme Skalalarını İçeren Yöntemler Geleneksel Değerlendirme Skalaları Davranışsal Değerlendirme Skalaları Davranışsal Beklenti Skalaları Davranışsal Gözlem Skalaları Kritik Olay Yöntemi (Critical Incident Method) İşaretleme Listesi Yöntemi (Checklist Method) Bireysel Performans Standartlarına Dayalı Yaklaşım Amaçlara Göre Yönetim (Management by Objectives-MBO) Kesin Performans Planlarının Oluşturulması/Hedef Belirleme Görüşlerinin Yapılması Hedeflerin Konuları XIV

15 Hedeflerde Bulunması Gereken Özellikler Yetkinliklere Dayalı İKY ve Performans Değerlendirmede Yetkinliklerden Yararlanma Yetkinlik Modellerinin Geliştirilmesinde Kullanılan Yaklaşımlar İşler İçin Yetkinliklerin Belirlenmesi Yetkinliklerin İKY Faaliyetlerinde Kullanımı: Yetkinliklere Dayalı İKY Yetkinliklere Dayalı Performans Değerlendirmenin Geleneksel Performans Değerlendirmeden Farkı Performans Değerlendirmede Güncel Konular ve Gelişmeler Özet Dipnotlar BÖLÜM 6 KARİYER GELİŞTİRME Prof. Dr. Gönen DÜNDAR Temel Kavramlar Bireysel Yaşam ve Kariyer Evreleri Kariyer Geliştirme Sistemi Kariyer Geliştirme Sisteminin Aktörleri Kariyer Geliştirme Sisteminin Yararları Kariyer Geliştirme Sistemi ile Diğer İnsan Kaynakları Yönetimi Sistemleri Arasındaki İlişki Kariyer Geliştirme Sürecinde Bireysel Gelişime Destek Olacak Organizasyonel Faaliyetler Yeni Kariyer Yaklaşımları Sınırsız Kariyer İki Basamaklı Kariyer Yolu Esnek Kariyer Portföy Kariyer Kariyere İlişkin Güncel Sorunlar Özet Dipnotlar BÖLÜM 7 İŞ DEĞERLEME Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY Giriş Tanım ve Kavramlar İş Değeri ile Ücret İlişkisi XV

16 İş Yapısı, Ücret Düzeyi ve Ücret Yapısı Ücret Düzeyi Ücret Yapısı İş Yapısı (İş Değerleme) İş Değerlemenin Amacı ve Yararları İş Değerlemenin Kapsamı İş Değerleme Yöntemleri Sıralama Yöntemi (Ranking Method) Sıralama Yönteminin Uygulama Aşamaları Sıralama Yönteminin Yararları ve Sakıncaları Sınıflama Yöntemi (Classification Method) Sınıflama Yönteminin Uygulama Aşamaları Sınıflama Yönteminin Yararları ve Sakıncaları Faktör Karşılaştırma Yöntemi (Factors Comparison Method) Faktör Karşılaştırma Yönteminin Uygulama Aşamaları Faktör Karşılaştırma Yöntemin Yararları ve Sakıncaları Puan Yöntemi Puan Yönteminin Uygulama Aşamaları Puan Yönteminin Yararları ve Sakıncaları Değerleme Aşaması İşlerin Değerlenmesi Değerleme Sonucunda Her İşin Göreli Değerinin Saptanması Sıralama Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları Sınıflama Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları Faktör Karşılaştırma Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları Puan Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları İş Değerlemenin Davranışsal ve Teknik Özellikleri İş Değerleme Çalışmalarında İşbirliği Sağlanması İş Değerlemenin Teknik Özellikleri ve Bazı Sorunları Endüstri Düzeyinde İş Değerleme Uygulamaları Özet Dipnotlar XVI

17 BÖLÜM 8 ÜCRET YÖNETİMİ Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR Ücretin Tanımı, Bileşenleri ve Önemi Ücretin Tanımı Ücret Bileşenleri Temel Ücret Değişken Ücret Ek Yararlar ve Sosyal Yardımlar Ücret Kavramları Ücret Haddi - Ücret Geliri Çıplak Ücret - Giydirilmiş Ücret Brüt Ücret - Net Ücret Parasal Ücret - Gerçek Ücret Asgari Ücret Ücret Gideri - Ücret Maliyeti Ayni ve Nakdi Ücret Ödül Maaş Ücretin Önemi Ücret Yönetimi: Sistem ve Süreç Ücret Yönetimi Stratejik Ücret Yönetimi Ücret Yönetimi Sistemi Ücret Yönetimi Süreci Ücret Yönetiminin Amaçları İşletme Ücret Politikaları Ücret Politikalarını Belirleyen Faktörler İşletme Ücret Yapısının Oluşturulması ve Uygulanması İş Değerlemesi ve Ücret Araştırması İş Değerlemesi Ücret Araştırması Mevcut İşletme ve Piyasa Ücret Yapısının İncelenmesi İşletmenin Yeni Ücret Politikası Doğrusunun Çizilmesi XVII

18 Yeni İş ve Ücret Yapısının Oluşturulması Tek Ücretleme Toplu Ücretleme Braket Yapısı Türleri Geniş Band Yapısı Geniş Bandın Amaçları ve Uygun Olduğu Durumlar Geniş Bandın Yarar ve Sakıncaları Bireysel Ücretlerin Yapı İçindeki Konumunun Belirlenmesi ve Uyumlaştırma Ücret Yapısı İçinde Bireysel Ücret Farklılaştırması ve Ücret Artışlarının Yönetimi Kıdeme Göre Ücret Artışı (Otomatik Artış) Başarıya (Performansa) Göre Ücret Artışı Beceri ve Yetkinliklere Dayalı Ücret Artışı Karma Uygulamaya Göre Ücret Artışı Ücret Yapısının Devamlılığının Sağlanması Ücret Sistemleri Zaman Esasına Dayalı Ücret Sistemleri Temel Zaman Ücreti Sistemi Ölçülmüş İş Miktarına Göre Günlük Ücret Değişken Günlük Ücret (Differential Day Rate) Özendirici Ücret Sistemleri Ürün Niceliğini Özendirici Ücret Sistemleri Parçabaşı Ücret Sistemi Akort Ücret Sistemi Akort Ölçeği Verim Derecesi - Normal ve Standard Süre Dakika Akort Ücreti Primli Ücret Sistemleri Prim Sisteminin Tasarımı ve Öğeleri Primli Ücret Türleri Tek Faktörlü Primli Ücret Sistemleri Çok Faktörlü Primli Ücret Sistemleri Primli Ücret Sistemlerinin Yararları ve Sakıncaları Özet Dipnotlar XVIII

19 BÖLÜM 9 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE KORUMA İŞLEVİ (İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞGÖREN SAĞLIĞI) Prof. Dr. Ömer SADULLAH Koruma İşlevinin İnsan Kaynakları Yönetiminin Diğer İşlevleriyle Olan İlişkisi İş Güvenliği Açısından İş Kazaları İş Kazaları ve Tanımları İş Kazalarının Yasal Tanımı İş Kazalarının Oluşumuna Yol Açan Unsurlar ve İş Güvenliği Araştırmaları İş Kazalarının Analizi ve Kaza İstatistikleri Kaza İstatistikleri Kaza Sıklık Oranı (KSO) Kaza Ağırlık Oranı (KAO) Meslek Hastalıklarının Tanımı Meslek Hastalıklarının Nedenleri Koruma İşlevinin Örgütlenmesi Koruma İşlevinin Ayrı Bir Birim Olarak Örgütlenmesi Koruma İşlevinin Komite Düzeyinde Örgütlenmesi Koruma İşlevi ve Maliyetler Koruma İşlevinin Etkinliği İçin Yatırım Niteliğindeki Harcamalar İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Yol Açtığı Maliyetler Maliyetlerin Araştırılması Koruma İşlevine İlişkin Diğer Konular İşyerinde Şiddet İşyerinde Şiddet ve İnsan Kaynakları Yönetimi İşlevleri Kadrolama İşlevi ve İşyerinde Şiddet Referans ve Geçmiş İncelemesi Testler Eğitim Koruma İşlevi ve Yasalar İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Koruma İşlevi Yaptırımlar Koruma İşlevi ve Diğer Yasalar Sonuç Özet Dipnotlar XIX

20 BÖLÜM 10 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN HUKUKİ BOYUTLARI Prof. Dr. Zeki ADAL Çalışma Yaşamındaki Hukuki Düzenlemeler ve İnsan Kaynakları Yönetimi İnsan Kaynakları Yönetiminin Hukuk Kaynakları Sayılı İş Yasasının Temel İlkeleri Esneklik İlkesi Eşit Davranma İlkesi İş Güvencesi İlkesi İstihdamın Korunması İlkesi Sayılı İş Kanununda Temel Kavramlar İşçi Kavramı İşveren Kavramı İşveren Vekili Kavramı İşyeri ve İşletme Kavramları Çırak ve Stajyer Kavramları İşe Alma ve Yerleştirmede Hukuki Boyut: İş İlişkisinin Kurulması ve İş Sözleşmesi İş İlişkisi ve İş Sözleşmesi Kavramları İş İlişkisi İş Sözleşmesi İş İlişkisi Kurulmadan Önceki Süreç: Personel Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hukuki Normlar Personel Seçim Süreci Personel Seçiminde Koruma Yükümlülüğü Personel Seçiminde Eşit Davranma ve Ayrımcılık Yapmama Yükümlülüğü Koruma ve Eşit Davranma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi: Sözleşme Görüşmelerinde Kusur Culpa in Contrahendo Personel Seçiminin Değişik Aşamalarında İşverenin Koruma ve Eşit Davranma Yükümlülüğü İş İlanlarında Başvuru Formlarında ve İş Görüşmelerinde Değişik Kaynaklardan Aday Hakkında Bilgi ve Veri Toplamada Psikolojik Testlerde İş Görüşmelerinde İşçinin (Adayın) Yükümlülükleri XX

21 Kusurlu Davranışın Sonuçları İşverenin Kusurlu Davranışı Halinde İşçinin Kusurlu Davranışı Halinde İşe Alma ve Yerleştirme: İş Sözleşmesinin Yapılması İş Sözleşmesi Yapma Serbestisi ve İş Sözleşmesinin Şekli Sözleşme Yapma Serbestisinin Sınırlandırılması İş Sözleşmesi Türleri Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri Belirli-Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri (Klasik Kısmi Süreli) Çağrı Üzerine Çalışma Mevsimlik İş Sözleşmesi Takım Sözleşmesi Deneme Süreli İş Sözleşmeleri İş İlişkisinin Özel Durumları Geçici (Ödünç) İş İlişkisi Kavram Koşulları (md. 7) Hukuki Sonuçları Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi Kavram Koşulları Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinde Muvazaa Çalışma Koşullarının ve İşin Düzenlenmesinde Hukuki Normlar Geniş Anlamda Çalışma Koşulları ve Yasal Çerçeve Çalışma Koşullarının Düzenlenmesinde Emredici Hukuk Kuralları İşin ve Çalışma Koşullarının Düzenlenmesinde ve Değiştirilmesinde İşverenin Yönetim Hakkı ve Sınırları Çalışma Koşullarının ve İşin Düzenlenmesinde Hukuki Sınırlamalar Çalışma Koşullarında Değişiklik Yapılmasında Hukuki Sınırlamalar Çalışma Süresi Haftalık Normal Çalışma Süresi ve Denkleştirme Süresi Telafi Çalışması Ara Dinlenmeleri Gece Çalışmaları XXI

22 Fazla Çalışma Fazla Çalışma Kavramı ve Türleri Olağan Fazla Çalışma Fazla Çalışma Fazla Sürelerle Çalışma Fazla Çalışma Ücreti Fazla Çalışma Ücreti Yerine Serbest Zaman Tatiller ve İzinler Hafta Tatili Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri Yıllık Ücretli İzin Hakkı Yıllık Ücretli İzin Süreleri Yıllık Ücretli İznin Uygulanması (md. 56) Kadın İşçinin Doğum ve Süt İzni Mazeret İzinleri Ücretlerle İlgili Düzenlemeler ve Ücret Yönetiminin Hukuki Yönü Hukuki Açıdan Ücret Kavramı ve Unsurları Ücret Ödeme Biçimleri ve Ücretin Ekleri İkramiyeler ve Diğer Ek Ödemeler Primler Kârdan Pay Alma Sosyal Yardımlar Ücret Ödemelerinde Temel Kurallar Ücretin Korunması Ücretin Saklı Kısmı Ücretten İndirim Yapılamaması Ücret Kesme Cezası İşverenin Ücret Ödeme Borcunu Yerine Getirmemesi İşçinin Kişilik Haklarının, Ruh ve Beden Sağlığının Korunduğu Bir Çalışma Ortamının Sağlanmasında İşverenin Yükümlülüğü İşçinin Kişilik Haklarının ve Ruhsal Sağlığının Korunması İşçinin Bedensel Sağlığının Korunması İş İlişkisinin Sona Ermesi: İş Sözleşmesinin Feshi İş İlişkisinin Sona Ermesinin Değişik Biçimleri Kendiliğinden Sona Erme Fesih Bildirimi ile Sona Erdirme XXII

23 Süresiz (Derhal) Fesih Genel İlkeler Süresiz Fesih Bildiriminde Hak Düşürücü Süre İşçinin Süresiz Fesih (Haklı Nedenle Derhal Fesih) Hakkı Sağlık Nedenleri Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırı Davranışlar Zorlayıcı Nedenler İşverenin Süresiz Fesih (Haklı Nedenle Derhal Fesih) Hakkı Sağlık Nedenleri İşçinin Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırı Davranışları Zorlayıcı Nedenler İşçinin Tutuklanması Süreli Fesih Genel İlkeler Süreli Feshin Hüküm ve Sonuçları İş Arama İzni Bildirim (İhbar) Sürelerine Uyulmaması Süreli Fesih Hakkının İşveren Tarafından Kötüye Kullanılması İşverenin Süreli Fesih Hakkı İş Güvencesi Kavramı İş Güvencesinin Kapsamı Geçerli Neden ve Geçerli Fesih Geçerli Bir Neden Oluşturmayan Durumlar İş Güvencesi Hükümlerinin Uygulanması Geçersiz Feshin Sonuçları Geçerli ve Geçersiz Fesihte İşverenin Yükümlülükleri Toplu İşçi Çıkarma Kıdem Tazminatı Kıdem Tazminatı Kavramı Koşulları Kıdem Tazminatının Temel Koşulu: En Az 1 Yıllık Kıdem İşveren Tarafından İş K. Md. 25/II Dışında Fesih İşçi Tarafından Haklı Nedenlerle Fesih İşçi Tarafından Muvazzaf Askerlik ve Emeklilik Nedeniyle Fesih Kadın İşçinin Evlenme Nedeniyle Sözleşmeyi Feshi XXIII

24 Kıdem Tazminatının Hesabı Kıdem Tazminatına Esas Alınan Hizmet Süresi Kıdem Tazminatı Hesabında Hizmet Süresine Dâhil Edilen ve Edilmeyen Süreler Kıdem Tazminatının Hesabında Esas Alınan Ücret Kıdem Tazminatının Tavanı Kıdem Tazminatında Zamanaşımı ve Faiz Sendikal İlişkiler Sendika Kavramı ve Faaliyet Alanları Sendika Kavramı Sendikaların Faaliyet Alanları Toplu Pazarlığa İlişkin Faaliyetler Yargılama Alanındaki Faaliyetler Sosyal Alandaki Faaliyetler Yasak Faaliyetler Sendikaların Örgütlenme Biçimleri ve Organları Sendikal Örgütlenme Organlar Sendika Özgürlüğü Sendika Özgürlüğü Kavramı ve Uluslararası Kaynakları Bireysel Sendika Özgürlüğü Toplu Sendika Özgürlüğü Devlete Karşı Bağımsızlık Kendi Üyelerine Karşı Korunma Üçüncü Kişi ve Kuruluşlara Karşı Bağımsızlık Sendika Üyeliği Üyelik Koşulları Üyelik Aidatı Üyeliğin Sona Ermesi ve Askıya Alınması İşyeri Sendika Temsilciliği Kavram Atanması ve Görev Süresi Sayısı Sendika Güvencesi İşçi Kuruluşlarında Yönetici Olanların Güvencesi İşyeri Sendika Temsilcilerinin Güvencesi XXIV

25 İşçinin Sendika Üyeliğinin Güvencesi Toplu Pazarlık ve Toplu İş Sözleşmesi Toplu Pazarlık Kavramı ve İşlevleri Kavram Tarafları İşlevleri Türkiye de Toplu Pazarlık Sistemi Toplu İş Sözleşmesi Tanımı Toplu İş Sözleşmelerinin İş Sözleşmeleri Karşısındaki Durumu Toplu İş Sözleşmeleri İle İlgili Temel Hükümler Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı ve Düzeyi Yazılı Olma Zorunluluğu Süresi İşyerinin Veya Bir Bölümünün Devri Toplu İş Sözleşmesi Türleri İşyeri Toplu İş Sözleşmesi Grup Toplu İş Sözleşmeleri İşletme Toplu İş Sözleşmesi Teşmil Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması Ehliyet ve Yetki Ehliyet Yetki Yetki Başvurusu Çağrı Toplu Görüşmenin Başlatılması ve Sonuçlandırılması Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma Toplu İş Uyuşmazlığı ve Barışçı Çözüm Yolları Toplu İş Uyuşmazlığı Kavramı Hak Uyuşmazlığı ve Çıkar Uyuşmazlığı Ayrımı Toplu İş Uyuşmazlığının Saptanması ve Uyuşmazlığa Barışçı Müdahale Arabuluculuk Hakem XXV

26 Özel Hakem (Tahkim) Zorunlu Hakem: Yüksek Hakem Kurulu (YHK) Grev ve Lokavt Grev Genel Olarak Grev Kavramı ve Türleri Grev Hakkının Uluslararası ve Ulusal Alandaki Kaynakları Grev Hakkının Sınırlandırılması Türk Hukukunda Yasal Grev ve Unsurları Grev Kararının Alınması Grev Oylaması Grevin Başlatılması ve Uygulanması Grevin Ertelenmesi ve Durdurulması Grevin Hukuki Sonuçları Grev Yasağı Bulunan İşler ve Yerler Lokavt Özet Dipnotlar BÖLÜM 11 ULUSLARARASI İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Prof. Dr. Lale TÜZÜNER Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminin Önemi Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve İlgili Kavramlar Çalışan Kaynakları Ana Ülke Vatandaşları (Parent Country Nationals) Ev Sahibi Ülke Vatandaşları (Host Country Nationals) Üçüncü Ülke Vatandaşları (Third Country Nationals) Yerel ve Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetimi Arasındaki Farklar Daha Fazla İK Faaliyeti Daha Geniş Bakış Açısına Olan İhtiyaç Çalışanların Kişisel Yaşamlarına Daha Fazla İlgi Gösterme Yerel ve Uluslararası Yöneticilerin Karmasındaki Değişim Daha Fazla Riske Maruz Kalma Dış Etkilere Açık Olma XXVI

27 İşletmelerin Uluslararasılaşma Evreleri İhracat Satıştan Sorumlu Bağlı Kuruluş Uluslararası Birim Global Ürün / Bölge Birimi Global Ürün Temeline Dayalı Yapı Global Bölge Temeline Dayalı Yapı Matriks Yapılar Karma Yapılar Şebeke Yapılar Uluslararası Temin Uluslararası Temin Yaklaşımları Anayurt Merkezli Yaklaşım (Ethnocentric) Çok Merkezli Yaklaşım(Polycentric) Dünya Merkezli Yaklaşım (Geocentric) Bölge Merkezli Yaklaşım (Regiocentric) Uluslararası Görevlendirme Nedenleri Uluslararası Görevlendirme Çeşitleri Uluslararası Seçim Yabancı Yönetici Başarısızlığı Yabancı Yöneticinin Başarısını Etkileyen Faktörler Yabancı Ülkeye Uyumda Yetersizlikler Görev Süresinin Uzunluğu İş Ortamı İle İlgili Faktörler Görev İsteği İstihdam Politikaları Yabancı Yönetici Seçim Sürecinde Etkili Olan Faktörler Bireysel Faktörler Durumsal Faktörler Yabancı Yönetici Seçim Yöntemleri Görüşme/Mülakat Testler Değerleme Merkezleri Uygunluk Elemesi (İntibak Kabiliyeti) Kendi Vatanına Geri Dönme XXVII

28 Uluslararası Eğitim Geliştirme Uluslararası Eğitim Uluslararası Görevlendirmelerde Eğitimin Önemi Yola Çıkış Öncesi Eğitim Türleri Kültürel Bilinçlendirme Programları Kültürel Benimseme Ön Geziler Dil Eğitimi Uygulamalı Destek Hizmeti Yabancı Yöneticilerin Eğitici Rolü Üçüncü Ülke ve Ev Sahibi Ülke Yönetici Eğitimi Uluslararası Geliştirme Bireysel Geliştirme Uluslararası Takım/Takımlar Geliştirme Kariyer Geliştirme Uluslararası Ücret Yönetimi Uluslararası Ücret Yönetiminin Temel Öğeleri Temel Ücret Yan Ödemeler İkramiyeler/Primler Tahsisatlar Uluslararası Ücret Yönetimi Yaklaşımları Ana Ülke Esaslı Yaklaşım Ev Sahibi Ülke Esaslı Yaklaşım Vergilendirme Uluslararası Performans Yönetimi Yabancı Yöneticilerin Performans Yönetimi Ücret Paketi Görev Genel Merkezin Desteği Ev Sahibi Ülkedeki Çevre Kültürel Uyum (Bireysel ve Aile Olarak) Performans Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi Performans Kriterlerinin Belirlenmesi XXVIII

29 Değerlendirmelerin Kimler Tarafından Yapılacağının Belirlenmesi Performans Değerlendirme Formları ve Sıklığı Uluslararası Endüstri İlişkileri Çokuluslu İşletmeler ve Endüstri İlişkileri Sistemi Çokuluslu İşletmeler ve Sendikalar Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminde Güncel Konular ve Gelişmeler Özet Dipnotlar KAYNAKÇA XXIX

30