Pulmoner Tüberküloz Tanısında IgG, IgA, IgM, C 3 ve C 4 ün Yeri #

Transkript

1 Pulmoner Tüberküloz Tanısında IgG, IgA, IgM, C 3 ve C 4 ün Yeri # Özlem YOLSEVEN BAYOL, Tuğrul ŞİPİT, Tansu ULUKAVAK ÇİFTÇİ, Zeliha APAYDIN, Ebru TANSEL Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, ANKARA # Toraks Derneği Ulusal Akciğer Hastalıkları Kongresi nde poster olarak sunulmuştur (9-13 Nisan 2000, ANTALYA). ÖZET Pulmoner tüberkülozda yayma incelemesi yapılamayan ya da balgam yayma menfi olan hastalarda yeni tanı yöntemleri geliştirilmeye çalışılmaktadır. Biz de çalışmamızda akut faz reaktanları olarak da bilinen çeşitli immünglobülinler ve komplemanların serum değerlerinin pulmoner tüberküloza tanı koymada yerini araştırmayı amaçladık. Çalışmaya, Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi (AGHH) nde yatan 66 yeni olgu tüberküloz hastası ve 24 sağlıklı, tüberküloz öyküsü olmayan birey alındı. Hem hasta grubu hem de kontrol grubunda serum IgG, IgA, IgM, C 3, C 4 düzeylerine bakıldı. IgG, IgA, C 3 ve C 4 düzeylerinde iki grup arasında anlamlı farklılık bulunurken, IgM de farklılık gözlenmedi. ANAHTAR KELİMELER: İmmünglobülin, kompleman, tüberküloz SUMMARY THE ROLE OF IgG, IgA, IgM, C 3, C 4 IN DIAGNOSIS OF PULMONARY TUBERCULOSIS In sputum smear negative patients or in patients whose sputum smear could not be examined, new methods of diagnostic procedures for tuberculosis have been studied. Our aim in this study is find the role of immunglobulins and complements serum levels knows as acute phase reactants in the diagnosis of pulmonary tuberculosis. 66 new tuberculosis cases who were hospitalized in Atatürk Chest Disease and Surgery Center and 24 healty individuals were analized. In groups serum levels of IgG, IgA, IgM, C 3, C 4 were studied. Although IgG, IgA, C 3, C 4 levels were significant different between two groups, no difference was observed in IgM levels. KEY WORDS: Immunglobuline, complemant, tuberculosis 49

2 Yolseven Bayol Ö, Şipit T, Ulukavak Çiftçi T, Apaydın Z, Tansel E. GİRİŞ Tüberküloz, ülkemizde ve tüm dünyada halen önemini koruyan bir hastalıktır. Hastalığın kontrolü için en etkin yaklaşım, aktif olgulara tanı koyabilmek ve bu olguları uygun şekilde tedavi edebilmektir. Tanıda en değerli ve en güvenilir yöntem, bakteriyolojik yöntemlerle tüberküloz basilinin gösterilmesidir. Yayma tetkiki yapılamayan ya da balgam yayma menfi bulunan hastalarda ise yeni tanı yöntemleri geliştirilmeye çalışılmaktadır. Çalışmamızda, pulmoner tüberkülozlu olgularda tanı koymada yardımcı yöntemler olabileceği düşünülerek, akut faz reaktanları olarak da bilinen immünglobülin ve komplemanların serum değerleri incelendi. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmaya toplam 90 olgu alındı. Olguların 66 sı Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Merkezi ne yatırılarak takip edilen pulmoner tüberkülozlu hastalar olup; geriye kalan 24 olgu ise sağlıklı kontrol grubuydu. Tüm olgular, yaş, cinsiyet, balgam yayma ve P-A akciğer grafi bulguları ile değerlendirildi. Tüberküloz tanısında bakteriyolojik inceleme esas alındı. Olgular, bakteriyolojik bulgularına göre yayma müspet ve yayma menfi olarak ayrıldılar. Olguların 52 sini yeni tanı konulmuş yayma müspet pulmoner tüberkülozlu hasta oluşturmaktaydı. Yayma müspet olarak en az bir balgam örneğinin mikroskopisinde basil görülen ve kültürde Mycobacterium tuberculosis in ürediği hastalar kabul edildi. Bu hastaların yaş ortalamaları ± 1.67 yıl idi. Klinik ve radyolojik infiltrasyonları da tüberküloz ile uyumluydu. Olguların 14 ünü de yeni tanı konulmuş, yayma menfi pulmoner tüberkülozlu hasta oluşturmaktaydı. Bunlar klinik ve radyolojik olarak aktif pulmoner tüberküloz düşünülen mikroskopi ile en az iki balgam örneğinde basil menfi olan veya başlangıç balgam yaymaları menfi iken kültürde üreme olan ve antitüberküloz tedavi planlanan hastalardı. Yayma menfi hastaların yaş ortalaması ise ± 4.66 yıl idi. Yeni tanı konmuş olan pulmoner tüberkülozlu 66 olgunun tümüne izoniazid, rifampisin, morfozinamid, etambutolden oluşan majör antitüberküloz tedavi planlandı. Tüm olguların yaş ortalaması ± 1.63 yıl (en küçüğü 14, en büyüğü 73) idi. Olguların 61 ini erkek hasta, 5 ini de kadın hasta oluşturmaktaydı. Hastalarımızın hiçbirinde pulmoner tüberküloz dışında serum immünglobülin ve kompleman düzeylerini etkileyebilecek ikinci bir hastalık yoktu. Kontrol grubunu ise 24 sağlıklı kişi oluşturmaktaydı. Onyedisi kadın 7 si erkekti, ve yaş ortalamaları ± 2.21 yıl idi. Sağlıklı olguların hiçbirinde serum immünglobülin ve kompleman düzeylerini etkileyebilecek enfeksiyöz, sistemik hastalık vb. yoktu. PA akciğer filmlerinde herhangi bir patoloji izlenmedi. Çalışmaya alınan olgulardan 5 er cc venöz kan alındı. Venöz kan pıhtılaştıktan sonra 3500 RPM de 10 dakika santrifüj edilerek serum elde edildi. Bu serum -20 C dondurularak çalıştırılacağı güne kadar deepfreezede muhafaza edildi. Mikrobiyoloji laboratuvarında Beckmen Array 360 sistem Behring Nephelometrik cihazı ve Beckmen Reagent kitleri kullanılarak nephelometrik yöntem ile IgG, IgA, IgM, C 3 ve C 4 serum düzeyleri bakıldı. İstatistiksel analiz, SPSS paket programı kullanılarak yapıldı. Gruplar arası karşılaştırmalarda T-testi ve Mann Whitney testi kullanıldı. Değerler arasındaki korelasyon ise Spearman korelasyon testi ile değerlendirildi. Anlamlılık düzeyi p< 0.05 ve p< olarak kabul edildi. SONUÇLAR Çalışmaya toplam 90 olgu alındı. Olguların 24 ü sağlıklı kontrol grubu, 52 si yayma müspet yeni vaka pulmoner tüberküloz, 14 ü ise yayma menfi yeni olgu pulmoner tüberkülozdu. Olguların yaş ortalaması Tablo 1 de görülmektedir. Tüberkülozlu hasta grubunda IgG ortalama değeri, ± 0.57, kontrol grubunda ortalama değer 13.5 ± 0.66 idi. İki grup arasında istatistiksel olarak Tablo 1. Gruplara göre olguların yaş ortalamaları. Grup Olgu sayısı Yaş ort. (Ort ± SS) Yayma (+) ± 1.67 Yayma (-) ± 4.66 Sağlıklı ± 2.21 Ort: Ortalama SS: Standart sapma 50

3 Pulmoner Tüberküloz Tanısında IgG, IgA, IgM, C 3 ve C 4 ün Yeri Tablo 2. Olguların immünglobülin değerlerinin ortalaması. Grup IgG (Ort. ± SS) IgA (Ort. ± SS) IgM (Ort. ± SS) Hasta ± ± ± 0.07 Kontrol ± ± ± 0.18 Tablo 3. İki grubun immünglobülin ortalama değerlerinin karşılaştırılması. Ortalama karşılaştırma Tbc-kontrol (p) IgG 0.009* IgA ** IgM *: p< 0.05, **: p< anlamlı farklılık izlendi (p= 0.009). Hasta grubunda IgG konsantrasyonu daha yüksekti. IgA değerlerine baktığımızda tüberkülozlu hasta grubunda IgA ortalama değeri, 4.16 ± 0.31 iken kontrol grubunda 2.35 ± 0.17 idi. IgA değerinde de iki grup arasında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık bulundu (p= ). IgM serum düzeyi karşılaştırıldığında hasta grubunda ortalama değer, 1.58 ± 0.07 iken kontrol grubunda da 1.73 ± 0.18 idi. İki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık yoktu. Olguların serum immünglobülin düzeylerinin ortalamaları Tablo 2 de, ortalama serum immünglobülin düzeylerinin gruplar arasındaki karşılaştırılması ise Tablo 3 de verilmiştir. Yayma müspet ve menfi hastalardaki ortalama serum immünglobülin değerleri karşılaştırıldı ve istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunamadı (Tablo 4). Yine tüberkülozlu hasta grubu ile kontrol grubu arasında kompleman düzeyleri karşılaştırıldığında; C 3 ortalama değeri tüberkülozlu hasta grubunda 1.35 ± 0.04 iken kontrol grubunda 1.31 ± 0.13 idi. İki grup arasında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık bulundu (p= 0.024). C 4 ortalama değeri ise tüberkülozlu hasta grubunda 0.37 ± 0.01 iken kontrol grubunda 0.31 ± 0.02 idi. İki grup arasında istatistiksel açıdan farklılık anlamlı bulundu (p= 0.03) (Tablo 5). C 3 ve C 4 ortalama değerleri açısından yayma müspet ve yayma menfi grup arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmadı (Tablo 6). Hasta grubunu yayma müspet ve menfi olarak ayırıp; kontrol grubu ile ayrı ayrı karşılaştırdığımızda; kontrol grubuna göre yayma müspet olguların IgG, IgA ve C 3 değerlerinde anlamlı farklılık, yayma menfi olguların ise IgA ve C 4 değerlerinde anlamlı farklılık izlendi (Tablo 7,8). Tablo 4. Yayma müspet ve menfi grubun immünglobülin ortalama değeri ve karşılaştırılması. Yayma (+) Yayma (-) Yayma (+) ve (-) (Ort ± SS) (Ort ± SS) (p) IgG (g/l) ± ± IgA (g/l) 4.36 ± ± IgM (g/l) 1.52 ± ± Tablo 5. Hasta ve kontrol grubunun kompleman ortalama değerleri ve karşılaştırması. Hasta (Ort. ± SS) Kontrol (Ort ± SS) Hasta-kontrol (p) C 3 (g/l) 1.35 ± ± * C 4 (g/l) 0.37 ± ± * *: p<

4 Yolseven Bayol Ö, Şipit T, Ulukavak Çiftçi T, Apaydın Z, Tansel E. Tablo 6. Yayma (+) ve yayma (-) hastalarda kompleman değerlerinin ortalaması ve karşılaştırması. Yayma (+) (Ort ± SS) Yayma (-) (Ort ± SS) Yayma (+) ve (-) (p) C 3 (g/l) 1.32 ± ± C 4 (g/l) 0.37 ± ± Tablo 7. Yayma (+) ile kontrol grubunun immünglobülin ve kompleman değerlerinin ortalaması ve karşılaştırması. Yayma (+) (Ort ± SS) Kontrol (Ort ± SS) Yayma (+)-kontrol (p) IgG (g/l) ± ± ** IgA (g/l) 4.36 ± ± ** IgM (g/l) 1.52 ± ± C 3 (g/l) 1.32 ± ± * C 4 (g/l) 0.37 ± ± *: p< 0.05, **: p< Tablo 8. Yayma (-) ile kontrol grubunun immünglobülin ve kompleman ortalamaları ve karşılaştırması. Yayma (-) (Ort ± SS) Kontrol (Ort ± SS) Yayma (-)-kontrol (p) IgG (g/l) ± ± IgA (g/l) 3.40 ± ± * IgM (g/l) 1.77 ± ± C 3 (g/l) 1.45 ± ± C 4 (g/l) 0.41 ± ± * *: p< 0.05 Ayrıca Spearman korelasyon testi ile ortalama değerler arasında korelasyona da bakıldı. IgG değerindeki artış, IgA değerindeki artışla istatistiksel olarak anlamlı korelasyon gösterdi (p= 0.002). Yine IgG deki artış, IgM değerindeki artışla korele idi (p= 0.029). Ancak IgG deki artışla C 3 ve C 4 değerindeki artış arasında anlamlı korelasyon saptanmadı (p= ve p= 0.697). IgA değerindeki artışla IgG hariç IgM, C 3 ve C 4 değerlerindeki artış arasında anlamlı korelasyon bulunamadı (p= 0.747, p= ve p= 0.365). IgM değerindeki artışla IgG ve C 3 değerindeki artış arasında anlamlı korelasyon bulundu (p= ve p= 0.019). C 3 değerinde de IgM dışında C 4 değeri arasında anlamlı korelasyon izlendi (p= ve p= 0.001). İmmünglobülin ve komplemanlar arasındaki korelasyon bulguları Tablo 9 da verilmiştir. TARTIŞMA Tüberküloz immünolojisinde hücresel immün yanıt baskın olmakla beraber, B lenfositlere bağlı humoral immün yanıtın da oluştuğu gözlenmiştir. T lenfositlerden salınan IL-4, IL-6 gibi sitokinler, B lenfositleri uyararak immünglobülin oluşumuna yol açmaktadır (1,2). Robert Koch un 1891 yılında yaptığı çalışmadan bu yana tüberküloz immünolojisi birçok araştırıcı tarafından detaylı olarak araştırılmıştır. Yapılan bu çalışmaların çok önemli bir bölümü hücresel immünite üzerine olmuştur, humoral immünitenin rolü üzerine ise daha az sayıda araştırma yapılmıştır. Ancak son yıllarda immünolojik tekniklerdeki 52

5 Pulmoner Tüberküloz Tanısında IgG, IgA, IgM, C 3 ve C 4 ün Yeri Tablo 9. İmmünglobülin ve kompleman arasındaki korelasyon sonuçları. Korelasyon IgG IgA IgM C 3 C 4 IgG * 0.029* IgA 0.002* IgM 0.029* * C * ** C ** - *: p< 0.05, **: p< çalışmalar sonucu humoral immünite alanına da bir ilgi artışı gözlenmektedir (3). Hücre aracılıklı ve humoral (antikor bağımlı) immün yanıtların birbirinden ayrı ve bağımsız fenomenler olduğu düşünülürdü. Ancak, 80 li yıllardan bu yana tüm bu immünolojik reaksiyonların birbirleri ile yakından ilişkili olduğu bilinmektedir (4). Bunların ışığında tüberküloz infeksiyonunun seyrini tek bir koruyucu cevap değil, değişik cevaplar arasındaki dengenin belirlediği düşünülebilir (4-6). T lenfositlerce salınan sitokinler ile uyarılan B lenfositleri, basil antijenlerine karşı spesifik antikorları üretirler. Oluşan bu antikorlar makrofaj göçünü önlemesine ve fagolizozom aktivitesine yardım etmesine karşın bunların koruyucu etkileri zayıftır. Zaten tüberkülozda humoral immün yanıt basilin spesifik antijenik determinantlarına karşı spesifik antikorların oluşmasından ziyade daha az spesifik (nonspesifik) poliklonal hipergammaglobulinemi şeklindedir. Üç majör immünglobülin sınıfını oluşturan IgG, IgA ve IgM in total serum düzeylerinde artış bulunduğunu gösteren çok sayıda çalışma vardır (3,4,6-8). Bu durumun M. tuberculosis in adjuvant etkisi ile B lenfositlerini poliklonal olarak aktivasyonu ve buna bağlı olarak da poliklonal immünglobülin sentezi sonucu oluştuğu düşünülmektedir (3,6,7). Yapılan çalışmalarda mikobakterilerin çok güçlü adjuvant maddeler içerdikleri ve bu nedenle immünyanıtı nonspesifik olarak arttıran en güçlü etkenler arasında olduğunun gösterilmesi yukarıdaki görüşü desteklemektedir (9). Kronik antijenik uyarılar tüm sınıflardaki immünglobülin yapımını indükler. Kronik antijenik uyarı oluşturan infeksiyon hastalıklarına en iyi örneklerden biri de mikobakteri infeksiyonlarıdır (Lepra, tüberküloz vb.) (10). Hem akut hem de kronik infeksiyonlara cevap olarak akut faz proteinlerinin (akut faz reaktanları) plazma düzeylerinde değişiklikler meydana gelir. Doğal olarak tüberkülozda da akut faz proteinleri üzerinde birçok çalışma yapılmıştır. Üzerinde en fazla çalışılan akut faz proteinleri α1 antitripsin, α2 makroglobulin, transferrin, seruloplazmin, α1 asit glikoprotein, C-reaktif protein, haptoglobulin, kompleman-3 (C 3 ) ve kompleman-4 (C 4 ) tür. Yapılan çalışmalarda tüberkülozda transferrin dışında kalan proteinlerin arttığı gösterilmiştir. Her bir proteinin serum düzeyinin, konakçı ile mikroorganizma arasındaki etkileşim sonucunda oluşan sentez oranı ve katabolizma oranı arası denge belirlese de total immünglobülin düzeylerinde olduğu gibi akut faz proteinlerinin de spesifik immün cevapla ilgisi yoktur. Bu proteinler, tüberkülozda inflamasyonun ve doku yıkımının nonspesifik göstergeleridir (4,8,11). Yayma menfi ve akciğer dışı tüberküloz olgularında tedaviye yanıtın izlenmesinde sorunlar yaşanmaktadır. Çünkü bu tip olgularda yayma preparat incelenmesinden yararlanılamaz. Bu olguların tedaviye yanıtlarının değerlendirilmesinde radyoloji ve bazı laboratuvar bulgularına başvurulabilir. Serum total immünglobülin düzeyleri ve akut faz proteinleri bu laboratuvar bulguları içinde yer alabilir. Özellikle bu maddelerin başlangıçtaki yüksek serum düzeylerinin ısrar etmesi antitüberküloz ilaçlarına cevapsızlığın bir göstergesi olabilir (4,6,11). Biz yaptığımız çalışmada pulmoner tüberkülozlu hastalarda tedavi öncesi serum IgG, IgA ve IgM, kompleman-3 (C 3 ) ve kompleman-4 (C 4 ) düzeylerini saptadık ve bu değerleri sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırdık. IgG ve IgA serum düzeylerini pulmoner tüberkülozlu hasta grubunda kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı yüksek bulduk. Serum IgM düzeylerinde ise 2 grup arasında anlamlı bir farklılık bulamadık. 53

6 Yolseven Bayol Ö, Şipit T, Ulukavak Çiftçi T, Apaydın Z, Tansel E. Şimdiye kadar yapılan çalışmaların büyük bir bölümünde tüberküloz hastalarında serum IgG ve IgA düzeyleri, kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (3,4,6,12). Serum IgM düzeylerinde ise bu durum gözlenmemiştir. Yapılan çalışmaların bazılarında serum IgM düzeyi hasta grubunda kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulunurken çalışmaların çoğunda anlamlı bir fark bulunamamıştır (4-6,8,11). Tüberküloz hastalarında serum IgM düzeylerinde artış görülmemesi, basil ile ilk karşılaşmada IgM tipi antikorların yükseldiği, bunların birkaç gün içinde yerlerini süratle IgG tipindeki antikorlara bıraktığı, hatta postprimer (erişkin tipi) hastalıkta bir çeşit rapel (boaster) etki sonucu IgM tipi antikorlarda yükselme olmaksızın IgG tipi antikorların fazla miktarda ve birdenbire yükselmesi ile açıklanmaya çalışılmıştır (13). Deney hayvanlarında yapılan çalışmalarda primer hastalıkta serumda IgM düzeylerinin, postprimer hastalıkta ise IgG düzeylerinin arttığının görülmesi bu durumu desteklemektedir (3). Tüberküloz hastalarının serumlarında IgG yanında IgA nın da yüksek bulunması ise tüberkülozun en sık tuttuğu organ olan akciğerlerde bol miktarda IgA üreten B lenfositlerinin bulunması ve Mycobacterium tuberculosis in adjuvant etkisi sonucu IgA yapımının artması ile açıklanabilir. Nitekim Wong ve arkadaşları ile Buckley ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmaların dışındaki tüm çalışmalarda serum IgA düzeyleri tüberkülozlu hasta grubunda kontrole göre anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (11,14). Serum IgG düzeyi yüksekliği, tüberkülozlu hasta grubunun en belirgin bulgusu olarak görülmektedir. Yapılan çalışmaların hemen hemen hepsinde IgG düzeyleri hasta grubunda kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulunmuştur. Yaptığımız literatür taramasında sadece 2 çalışmada bu durumu saptayamadık. Bu çalışmalar, Bhatnagar ve arkadaşları ile Emmett ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmalardır (15,16). Bu konuda yapılan çalışmaların bulguları derlendiğinde karşımıza en sık olarak ya serum IgG ve IgA düzeylerinde yükselme ya da serum IgG, IgA ve IgM düzeylerinin hepsinde yükselme şeklinde sonuçlar çıkmaktadır. Bizim bulgularımız literatür bulguları ile uyumludur. Çalışmamızda ayrıca hasta grubumuzu yayma müspet ve yayma menfi olarak 2 alt gruba ayırdık. Hem yayma müspet hasta grubunda hem de yayma menfi hasta grubunda elde edilen serum IgG ve IgA düzey ortalamaları, kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulunurken, her 2 alt grup arasında serum ortalama IgG ve IgA düzeyleri açısından anlamlı fark bulunamadı. Ashtekar ve Samuel in çalışmasında da bizim çalışmamız da olduğu gibi serum IgG ve IgA düzeyleri hem yayma müspet hasta grubunda hem de yayma menfi hasta grubunda kontrol grubundan anlamlı olarak yüksek bulunurken kendi aralarında anlamlı bir fark olmadığı bulunmuştur. Ancak bu çalışmada farklı olarak serum IgM düzeyleri, yayma müspet hasta grubunda yayma menfi hasta grubu ve kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulunmuştur. Grange ve arkadaşlarının bulguları da bu doğrultudadır (6). Total IgG ve IgA düzeylerinin hem yayma müspet hastalarda hem de yayma menfi hastalarda kontrol grubundaki kişilere göre anlamlı olarak yüksek bulunması yayma menfi hastaların tanısına katkıda ve de özellikle tedavi takibinde önemli olabilir. Tedaviye yanıtın en güvenilir yöntemi olan bakteriyolojik yöntem ile takip olanağı olmayan bu tip hastaların tedavi takiplerinde güvenilirliği arttırmak amacı ile çok sayıda araştırma yapılarak yeni yöntemler geliştirmeye çalışılmaktadır. Serum immünglobülin düzeylerinin tedavi yanıtındaki değeri üzerinde az sayıda çalışma yapılmıştır. Wong ve arkadaşları tedavinin ilk 4 ayı içinde yaptığı aylık ölçümlerde IgG ve IgA düzeylerinde tedavi öncesine göre progresif bir düşme gösterdiğini raporlamışlardır (11). Bu araştırıcılar, tedavi ile hastanın klinik ve radyolojik düzelmesi ile immünglobülinlerde görülen progresif düşmenin birbirine paralel olduğu ve başlangıçtaki yüksek immünglobülin düzeylerinin tedavinin ilerleyen aylarında yüksek olarak ısrar etmesinin tedavi yanıtsızlığının bir bulgusu olduğu şeklinde yorumda bulunmuşlardır. Çalışmamızda akut faz proteinlerinden kompleman C 3 ve kompleman C 4 düzeylerini çalıştık. Her 2 komplemanın serum düzeylerini pulmoner tüberkülozlu hasta grubunda kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulduk. Literatürde bu konudaki bulgularda paralellik yoktur. Grange ve arkadaşları, C 3 düzeylerinde kontrol grubuna göre anlamlı bir artış bulurken C 4 düzeylerinde bu artışın olmadığını bulmuşlardır (4). Emmett ve arkadaşla- 54

7 Pulmoner Tüberküloz Tanısında IgG, IgA, IgM, C 3 ve C 4 ün Yeri rı ise C 3 düzeyinde kontrol grubuna göre anlamlı bir artışın olmadığını bulmuştur (16). Wong ve arkadaşları ise hasta grubunda kontrol grubuna göre C 3 düzeyinde anlamlı bir artış bulamazken C 4 düzeyinde anlamlı bir artış olduğunu ve hatta tedavi ile C 4 düzeylerinde anlamlı bir düşme olduğunu raporlamıştır (11). Çalışmamızda C 3 ve C 4 dışında kalan akut faz proteinleri ile ilgili bir araştırma yapamadık. Ancak daha önce de belirtildiği gibi akut faz proteinleri, inflamasyon ve doku yıkımının sonucu serumda yükselen proteinlerdir ve tüberkülozda spesifik bir anlamı yoktur. Ancak tedavi ile inflamasyon ve doku yıkımının gerileyeceği gözönünde bulundurulursa akut faz proteinlerin tedavi ile normale doğru değişeceği düşünülebilir. Bu nedenle yayma menfi hastanın tedaviye yanıtlarının takibinde immünglobülinlerin yanında başta C 3 olmak üzere diğer akut faz proteinlerinden de yararlanılabilir. Çalışmamızda immünglobülin ve komplemanların birbirleri arasındaki korelasyonu da inceledik. IgG deki artış IgA ve IgM deki artışla korele idi. IgG ile IgA arasındaki korelasyon p= IgG ile IgM arasındaki korelasyon p= idi. IgM deki artışla C 3 deki artış arasında da korelasyon vardı (p= 0.019). Yine C 3 ile C 4 arasında da anlamlı korelasyon izlendi (p= 0.001). Diğer parametreler arasında korelasyon bulamadık. Sela ve arkadaşları bizim bulgularımızla uyumlu olarak serum IgG ile IgA düzeyindeki artış arasında korelasyon saptarken, serum IgA ile IgM düzeylerindeki artış arasında korelasyon bulunmadığını saptamışlardır (10). Bizim bulgularımızdan farklı olarak ise serum IgG ve IgM düzeylerindeki artış arasında korelasyon bulamamışlardır. Grange ve arkadaşları ise bizim çalışmamızla uyumlu olarak serum IgM düzeyleri artışı ile akut faz proteinleri özellikle de C 3 artışı arası korelasyon olduğunu bulmuşlardır (1). Sonuç olarak tüberküloz tanısında altın standart bakteriyolojik tanı yöntemidir. Ancak yayma menfi hastalarda klinik, radyolojik ve çeşitli kan tetkikleri tanıya yardımcı olabilmektedir. Bunlar arasında serum immünglobülinler ve akut faz proteinleri düzeylerinin periyodik olarak ölçülmesi tedaviye yanıtın izlenmesinde yardımcı olabilir. Son yıllarda bu alanda yapılmış fazla çalışma bulunmamaktadır. Yayma menfi hasta ve akciğer dışı tüberküloz hasta gruplarını da içeren daha büyük çaplı çalışmalara ihtiyaç vardır. KAYNAKLAR 1. Grange JM. The humoral response in tuberculosis. Its nature, biological role and diagnostic usefulness. Adv Tuberc Res 1984;21: Dunlap NE, Briles DE. Immunology of tuberculosis. Med Clin North Am 1993;77: Jain VK, Bishnoi HS et al. Immunglobulin profile in pulmonary tuberculosis. J Post Med 1984;30: Grange JM, Kardjito T, Setrabudi I. A study of acute-phase reactant proteins in Indonesion patients with pulmonary tuberculosis. Tubercle 1984;65: Samuel AM, Ashtekar MD. Significance of circulating immune complexes in pulmonary tuberculosis. Clin Exp Immunol 1984;58: Grange JM, Caplin M, Marley S, Brown RA. Relationship between radiogical classification and the serological and haematological features of untreated pulmonary tuberculosis in Indonesia. Tubercle 1989;70: Gibson JA, Grange JM. Specific antibody in the subclasses of immunoglobulin-g in patients with smear- positive pulmonary tuberculosis. Eur J Respir Dis 1987;70: Wong CT, Saha N. Serum immunglobulin and acute phase protein concentrations in pulmonary tuberculosis patients in Singapore. Trop Geograph Med 1989; 41: Kocabaş A. Mikobakterilerin Yapısal ve Antijenik Özellikleri. In: Kocabaş A eds. Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü. Adana: Emel Matbaası, 1991; Sela O, EL Roeiy A, Pick AI, Shoenfeld Y. Serum immunglobulin levels in patients with active pulmonary tuberculosis and patients with Klebsiella infection. Immunology Letters 1987;15: Wong CT, Saha N. Changes in serum proteins (Albumin, immunglobulins and acute phase proteins) in pulmonary tuberculosis during therapy. Tubercle 1990; 71: Okpapi JU, Onyemelukwe GC. Alpha-1 antitrypsin, immunoglobulins and radiological type in Nigerians with pulmonary tuberculosis. Central African J Med 1989;35: Maes RF. Clinical usefullness of serological measurements obtained by antigen 60 in mycobacterial infections. Development of a new concept. Klin Wochenschr 1991;69: Buckley CE, Dorsey FC. A comparison of serum immunglobulin concentrations in sarcoidosis and tuberculosis. Ann Int Med 1970;72: Bhatnagar R, Molaviya AN, Narayanon S et al. Spectrum of immune response abnormalities in different clinical forms of tuberculosis. Am Rev Respir Dis 1977;115: Emmett M, Miller JL, Crowle A et al. Protein abnormalities in adult respiratory distress syndrome, tuberculosis and cystic fibrosis sera. Proc Soc Exp Biol Med 1987; 184: Yazışma Adresi Özlem YOLSEVEN BAYOL 73. Sok. No: 28/8 Emek/ANKARA 55