DİN, FELSEFE VE BİLİM IŞIĞINDA ENGELLİ OLMAK VE SORUNLARI SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ

Transkript

1 DİN, FELSEFE VE BİLİM IŞIĞINDA ENGELLİ OLMAK VE SORUNLARI SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ

2 06 NİSAN 2012 CUMA BAĞLARBAŞI KÜLTÜR MERKEZİ BOĞAZİÇİ SALONU VI. OTURUM (BAŞKAN PROF. DR. ÖMER ÖZYILMAZ ) PROF. DR. MEHMET ERDOĞAN Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Hukuku Öğretim Üyesi KISA ÖZGEÇMİŞ 1956 yılı Develi doğumlu Mehmet Erdoğan orta öğrenimini devlet yatılı imkanlarıyla Kayseri de tamamladı yılında Erzurum İslâmî İlimler Fakültesinden mezuniyetini takiben Aralık kazasında müftülük görevine başladı ve tarihleri arasında, Diyanet İşleri Başkanlığı Haseki Eğitim Merkezi 3. Dönem İhtisas Kursunu tamamladı. M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü nde yüksek lisans çalışmasından sonra 1989 tarihinde İslâm Hukuku bilim dalında doktorasını tamamladı yılında bu üniversitenin Yabancı Diller Bölümüne Arapça okutmanı olarak atandı ve İlâhiyat Fakültesinde görevlendirildi tarihinde İslâm Hukuku doçenti de Profesör olan Dr. Erdoğan halen Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde İslâm Hukuku öğretim üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Arapça (A) ve İngilizce (D) bilmektedir. Evli ve dört çocuk babasıdır. Yayınlanmış telif ve tercüme eserleri vardır. BİLDİRİ ÖZETİ İSLAM HUKUKUNDA ENGELLİLER:ENGELLİLİĞİN FIKHÎ VE HUKUKÎ SORUNLARI Engellilik, İslam ın en temel kaynaklarında bir vakıa olarak kabul edilmekle birlikte normal ve özünde iyi bir durum olarak görülmez. İnsanı insan yapan onun emaneti üstlenebiliyor ve gereğini yerine getirebiliyor olmasıdır. Bu açıdan özürlü ve ehliyeti ele alınıp incelenir. İnsan yeryüzünde Allah ın halifesidir. Bunun anlamı insanın yeryüzünde Allah namına sorumluluk alması ve buna mukabil yetkilendirilmesidir. Allah yaratma ve yürütmede esmasını melekut âleminde melekler, insanlık aleminde de insan- 165

3 lar üzerinden gerçekleştirir. Bu makamda insanın yetki ve sorumluluğu kendi ilim ve imkânı ile sınırlıdır. Dünkü mugayyebatı hamse (beş bilinmez) bugün üçe, ikiye inmiştir. Bilgi ve imkânı alanına açılan her konu tevekkül alanından çıkıp tedbir alanına girer. Bilenin sorumluluğu ile bilgisiz olanın durumu bir değildir. Çocuğun öldürülmesine Hz. Musa nın tepkisi anlaşılabilir bir durumdur. Ama Hızır bilgisine rağmen yapması gerekeni terk edebilir miydi? Bu itibarla bugün için dün olmayan yeni imkânlar sonucu yeni tedbirler alınmasını gerektiren durumlarda insanlar hâlâ tevekkül halinde ve geleceklerini kadere bağlar biçimde davranıyorlarsa bu kendilerine olan güveni boşa çıkarmak olur. Bu itibarla insanın ve onun adına ortaya çıkan kurumların, özellikle insanı insan yapacak düzeyde bir zihinsel yeterliliği olmayan özürlülerin evvel emirde özürlerinin giderilmesi, buna imkân olmaması halinde özürlü doğumların önüne geçilmesi konusunda artık gelecekle ilgili bilgi sahibinin davranması gibi davranarak sorumluluk alması gerekir. إ ن ا ه ا א و ل ا و א ا ر אم و א ر ي (34) إ ن ا ت أ ر ض ي ر ي ا و א כ אذ ا BİLDİRİ İSLAM HUKUKUNDA ENGELLİLER 1. Kavramsal çerçeve Engelli sözcüğü vaktiyle yaygın olarak kullanılan sakat kelimesinin yerini almıştır. Bu kavram Arapçada el-mu âk ve el-mu avvak kelimeleri ile karşılanmaktadır. Belli ki bu isimlendirmeler yenidir. İnsanlar yaygın biçimde sakat kelimesine hakaret anlamı yükleyerek kullanmaya başlayınca, onun yerine yeni bir terim icadına ihtiyaç duyulmuş ve şimdilerde engelli tabiri kullanılır olmuştur. Araplar aynı zamanda Zevi l-ihtiyacat el-hâssa (=özel gereksinimleri olan kimseler) tabirini de kullanmaktadırlar. Genelde Engelli tabiri, fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan (kişi) anlamında kullanılmaktadır. Söz konusu engeller doğuştan gelebileceği gibi sonradan geçirilen hastalıklar veya kazalar sonucu da ortaya çıkabilir. 2. Engellilik Çeşitleri Genel hatlarıyla ele alınırsa üç ana türde engellilik durumu söz konusudur. 166

4 1. Fizyolojik engel: Kişi, doğuştan veya sonradan geçirdiği hastalık veya kaza nedeniyle vücut içerisinde yer alan hayati organların fonksiyon yetersizliği nedeniyle oluşan durumunda kişi fizyolojik olarak engelli olmaktadır. Mobilite bozuklukları, solunum bozuklukları, organ yetmezlikleri bunun örnekleridir. 2. Zihinsel - nörolojik kontrol problemi: Doğuştan veya sonra işitme veya görme engelli veya daha geniş kapsamda beyin ile ilgili algılama ve algıladığını doğru yorumlayamama durumları, algısal engellilik sınıfına girer. Bunların arasında öğrenme bozuklukları, dikkat yetersizlikleri/eksiklikleri, görme bozuklukları (körlük), işitme bozuklukları (sağırlık), psikiyatrik bozuklukları (duygusal algı bozuklukları, sosyal bozukluklar ; algılananları yorumlayamama sorunları, yanlış dürtülenme, vb.) sayılabilir. 3. Fiziksel engel: Teknik olarak vücut yaşam fonksiyonlarını fazla etkilemeyen el ayak gibi uzuv kaybı veya uzuv felçi gibi durumlarda fiziki hareket özgürlüğünün kısıtlandığı durumların genel olarak adlandırılmış engel kategorisidir. Örneğin, yürüme engellilik, ortopedik engellilik vs. 3. Kur an ve Sünnette Engellilik Kur an ve sünnete bakıldığı zaman tanımda ifade edildiği gibi her türlü engelliliği ve sakatlığı ifade için kullanılan soyut bir kavram görülmemektedir. en-nisa 4/95. ayetinde 137 geçen ulu d-darar tabiri kısmen bu anlamda kullanılmış sayılabilir. Zira nüzul sebebine bakıldığı zaman bu kaydın bir körün itirazı üzerine sonradan indirildiği anlaşılmakta ve soran kimse görme özürlü olmasına rağmen istisna engelli anlamında genelleştirilerek kullanılmış olmaktadır. Nitekim İbn Abbâs da bu kaydı ehl-i özr yani mazeretleri olanlar şeklinde yorumlamıştır 138. Ancak zaman içinde bu ifadenin bir terim halini almadığı da görülmektedir. Kuran da buna mukabil daha çok kör, sağır, topal, hasta gibi her bir engel özel olarak zikredilmek suretiyle kullanılmaktadır و أ ا א ا ا و أ ا ا ون א و ا ر ا أ و ا ون ا א ي ا א د ر و כ و ا ا و ا ا א ا א أ ا א (٩٥) [ا אء] -٤٥٩٣ א א أ إ אق ا اء ر ا ا אري ا אري - ٦) (٦٠ / ار כ א م כ أ م אء ا א ا כ ز و ا ا ل א ر د { ا ون ا א ي { א : אل ل ا { : أ و ا ر } 138 Bk. ed-dürrü l-mensûr, IV, Örnek olarak bk. [٦١-٥٩ : (٦١) [ا ر ج ا و ج ج ا و ج ا [٢٣-١٦ : (١٧) [ا ج ا و ج ج ا و ج ا و إ ن כ أ و أ و אء أ כ ا אئ أ و ا אء وا אء ا ا א א ا כ و أ כ إ ن [ا אئ ة : ٦ ]/ا כ אن ا ر ا (٤٣) [ا אء] 167

5 Kuran açısından engelli olmak normal ve iyi bir durum değildir 140. Başka bir ifade ile olması arzulanan, kader diye bağra basılan bir özellik değildir. Aksine uzak olunması ve kurtulunması istenilen bir haldir. Hz. İsa nın anadan doğma körü iyileştirmesi olumlu anlamda bir mucize olarak sunulmaktadır 141. Öyle olduğu içindir ki bazı günahların kefareti için köle azat edilmesi gerekli durumlarda, engelli olanların azadı yeterli görülmemiştir. 142 Bununla birlikte verili bir durum olarak engelli insanın yerilmesi de söz konusu değildir. İnsanın değerini ortaya koyan ölçütler arasında engelli olmamak esası yoktur. Engelli olanların hallerine sabır ve tahammül göstermeleri istenmekte ve bu halin bir tür kefaret gibi algılanması tavsiye edilmektedir. Engelli olanları hor görmek ve onları küçümsemek ise asla tasvip edilmemiştir. Bir insan olmaları hasebiyle gerekli saygıyı göstermemek insanlığa bir tür hıyanet olarak telakki edilmiştir. 143 Engelli olanların makul talepleri dikkate alınmalı ve onlara yardımcı olunmalıdır. 144 Onların kendilerine uygun alanlarda istihdam edilmelerine imkan hazırlanmalıdır 145. Engellilik halinin bazı durumlar için avantaj olabileceği akıldan uzak و אح כ إ ن כ אن כ أ ذ ى أ و כ أ ن ا أ כ و وا ر כ إ ن ا أ כ א ا א א (١٠٢) [ا אء] ا אء و ا و ا ون א ن ج إ ذ ا ا و ر א ا و ا ر ر (٩١) [ا ] 140 Örnek olarak bk. (٥٠) [ا אم] ون כ أ و ا ا ي ا כ א و ا و ا و ا אن أ כ ون (٢٤) [ د] و כ אن ه أ ا ة أ و أ (٧٢) [ا اء] و أ ض ذ כ ي ن כ א و ه م ا א أ (١٢٤) אل ر ب أ و כ ا (١٢٥) [ ] ذ כ א أ ر כ כ א و ن (٢٩) [ا ر] و א א כ ن (٢٢) ا כ 141 و أ ئ ا כ و ا ص و أ ا ذ ن ا (٤٩) [آل ان] 142 ٤١١ / ٣) - أ ا ) ١٢٣٦٧- ا ا ي ئ ن : ا אل כ ا ر. א א כ ا אل : אء : أ ز ا ر و א أ ج أ و ١٢٣٦٨-.أ و ا ا -١٢٣٧٠ א و ا אل : ا و ا אل : ئ. 143 ٣١٦ / ٣) - ا ا א ح ا ) ٣٢٨٠ (( א ا ا م ك 144 أن אن א כ כאن م و أ وأ אل ل ا ا و إ א כ ن ا - روا ا - (١ ١٧٢) / ا وا وا وأ א ر ا א ر ل ا כא א أ ه אءه ر ل ا ا و אل أ. و ا ا ر ل ا כאن إ אر أن أ 145. أ و م ا אس م כ أ م ا ا و - ا - أ ن ا أ ٢٣٢) / (١ - ا א و داود أ 168

6 tutulmamalıdır. 146 Yüksek sesli yerlere işitme engellilerin, karanlık alanlarda görme engellilerin, devamlı oturmayı gerektiren işlerde yürüme engellilerin istihdam edilmesi gibi. İnsanlık ve saygınlık açısından bir fark görülmese bile engelliliğin dünyevî umurda bir nakisa olarak görülebilmesi söz konusu olabilmektedir Ehliyet Açısından Engelliler 4.1. Genel Olarak Ehliyet Ehliyet iki kısımdır: 1. Vücub (hak) ehliyeti ve 2. Edâ (fiil) ehliyeti. Vücub (hak) ehliyeti zimmete bağlıdır. Zimmet ise insan olarak canlı olan herkeste bulunur. Bu itibarla canlı olan her insanın vücub ehliyeti de vardır. Buna göre vücub ehliyeti doğumla başlar ve ölümle sona erer. Esasen doğum bir sonuçtur. Dolayısıyla hükmün ilk sebebe bağlanması bir gereklilik arz eder. Doğum ve ölüm olguları çok açık olmakla birlikte bazı durumlarda tartışmaya açıktır. Örneğin insan olarak canlı olmanın fiilen başlangıcı ne zamandır konusu genelde tartışmaya açıktır 148. Kimileri bunu spermin yumurtayı döllediği andan başlatır. Genelde eski ulema ve onun takipçileri ise bunun cenine ana rahminde ruh üflenmesi ile başlayacağı esasını benimserler. Bunlara göre cenin ruh üflenme öncesinde cansızdır, ya da canlı olsa da insanî değil bitkisel bir canlılığı haizdir. İnsan olarak canlılığı ruh üflenmesiyle başlar. Bu da hadislerde ifade edildiği üzere 120 günün sonunda olur. Ancak bazı rivayetlerde bunun kırk ya da kırk ikinci gün olduğu da ifade edilir. Kırk ya da kırk ikinci gün bizim açımızdan belirlenmesi zor olduğu ve ayrıca mevcut problemlerin çözümü konusunda pek bir önem arz etmediği için belki de fazla itibar görmemiştir. Aynı şekilde ölümün de ne zaman gerçekleştiği konusu son derece önem arz etmektedir. İnsanî hayatı ruh üflenmesi ile başlatanlar ruhun çıkmasıyla da ölümü gerçekleşmiş sayarlar. Buna göre ruhun çıkmasından sonra hâlâ bilfarz- canlılık emaresi varsa bu bitkisel canlılık gibi kabul edilir. Bitkisel canlılık döneminde cenine müdahale için zaruretin bulunmasına gerek yoktur, ihtiyacın bulunması bu iş için yeterlidir. 146 أ داود و ا א - ٤) :٣٨٣ /» أ أ כ ز ب א אر ا א.«אل :» א א א ا ق و ا ب إ ا ا א.«אل :» אد ا وح.«147 אل إ ن ا ا אه כ و ز اد ه ا و ا و ا כ אء و ا و ا (٢٤٧) [ا ة] 148 Dr. Şeref Mahmut el-kuzât, Cenine Ruh Ne Zaman Verilir?, Tercüme: Dr. Ekrem Keleş, Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı, Dirâsât Dergisi, XIII.Cilt, Sayı:

7 Bu anlayış 120 günden önce kürtajı, beyin ölümünden sonra da organ bağışının tecvizi gibi sonuçları mümkün kılar. Ana rahmindeki ceninin hayatı mirasa hak sahibi olması açısından -sağ doğmak kaydı ile- diğer insanların hayatından farksız kabul edilmektedir. Ancak darp gibi bir müdahale sonucunda insan olduğu belli olacak şekilde yaratılışı tamamlanmış (müstebînü l-hılka) bir halde ölü olarak düşük olması durumunda, gurre adında tam diyetin yirmide biri (50 dinar/ 5 deve) gibi bir ceza gerekli görülmektedir. İnsan olduğu belli olacak şekilde yaratılışı tamamlanmış (müstebînü l-hılka) halde değilse bir şey gerekmemektedir 149. Bu durumda cenin halinde iken hayatın kısmen farklı mütalaa edildiği de söylenebilir. Eda (fiil) ehliyeti ise temyiz gücü ile ilgilidir. Temyiz de akıl ile olur. Temyizin hiç olmadığı küçüklük (sabiyy-i gayri mümeyyiz) gibi hallerde eda ehliyeti hiç yoktur. Temyizin kısmen olduğu ergenlik öncesi çocukluk hali (sabiyy-i mümeyyiz) gibi durumlarda ise ehliyet kısmen vardır. Temyizin tam olduğu ergenlik sonrası dönemde ise fiil ehliyeti tamdır Engellilerin Ehliyet Durumu Engellilerin ehliyet durumu tafsilata tabidir: Bütün engelliler, hangi türden özürlü olurlarsa olsunlar vücub ehliyetini haizdirler. Dolayısıyla doğum sonrası bir insan olarak saygıyı hak ederler, gerekli bakım, nafaka, miras gibi hak ve hukuka ehil olurlar. Onların hayatına kastetmek, diğer insanların hayatına kastetmekten farksızdır. Diyetleri diğerlerininkinden eksik değildir. Fiil ehliyetine gelince burada her bir özrü ayrı ayrı ele almak daha yerinde olacaktır: Zihinsel engelli olup da delilik, alzheimer 150 vb. akıl hastalığı gibi temyiz gücünü tamamen ortadan kaldıran özre sahip olan engellilerin hiçbir şekilde fiil ehliyetleri bulunmaz. Dolayısıyla bunların cezaî ehliyetleri yoktur. Bunlar medenî haklarını kullanamazlar. Hiçbir şekilde akit ve benzeri işlemleri yapamazlar. Bunların insan olarak gereksinimleri ve onlar adına yapılması gereken her türlü işlemler veli ya da vasileri tarafından yapılır ve karşılanır. Bunlar bizatihi mahcurdurlar yani mahkeme kararına ihtiyaç olmaksızın bu özrün mevcudiyeti ile birlikte kısıtlıdırlar; her türlü sözlü tasarrufları yok hükmündedir. 149 אن ا ا ي ف ا ا ط - (ج / ٩ ص (١٦٢ ن ا ا ي ء أ م و و ا כ אم 150 Alzheimer hastalığı, yaşlılıkla beraber ortaya çıkan ve başta unutkanlık olmak üzere çeşitli zihinsel ve davranışsal bozukluklara yol açan ilerleyici bir beyin hastalığıdır. 170

8 Zihinsel engelli olup da temyiz gücü kısmen bulunan özür sahiplerinin fiil ehliyetleri ise sınırlıdır. Aynı şekilde bunların da cezai ehliyetleri yoktur ancak tedibe ehildirler. Yani suç olan bir fiili irtikap etmiş olmaları halinde ceza evlerine konulmazlar, ıslah evlerinde rehabilite edilirler. Bunlar medeni alanda kısıtlı ehliyetlidirler (mahcûr); hediye kabulü gibi salt yararlarına olan tasarrufları geçerli, teberruda bulunma gibi salt zararlı olan tasarrufları geçersiz, alış veriş gibi yararlı ve zararlı olabilecek tasarrufları ise veli ya da vasilerinin onayına bağlıdır. Kısmî bunama (ma tûh) hali bu kısma örnektir. Otistik (Tevahhud) hastalar, fiil ehliyetinden yoksundurlar. Down sendromu (mülâzeme davn= el-mongolî) olanlar zihinsel gerilik derecelerine göre fiil ehliyetinden yoksundurlar. Spastik (Kasılımlı, Celebral Palsy = şelel dimâğî) 151 engellilerin zeka ile ilgili durumlarına göre hüküm verilmelidir. Yani beyin işlevlerini engelleyici bir durum varsa, fiil ehliyetinden yoksun olur. Buna mukabil beyinsel işlevleri yerinde ancak vücutta kasılım varsa fiil ehliyetleri mevcut olur. Ne var ki kasılımı yükümlü olduğu şeyi ifaya engel bir durum oluşturuyorsa, o alanda mazur olur. Epilepsi (Sara) hastaları gibi nöbet geçirenler, sinir krizleri olanlar nöbetleri esnasında fiil ehliyetinden yoksun olurlar, ancak kendilerine gelmeleri sonrasında temyiz yetenekleri tam olması halinde fiil ehliyetini tam olarak haiz olurlar. Fiil ehliyetinin olmaması sadece sözlü tasarrufları geçersiz kılar. Ayrıca işlediği fiillerde kasıt unsuru olmayacağından kastın bulunması şartı aranan fiiller ona isnat edilemez. Sonuç itibariyle ibadetleri geçerli olmaz, bir başkasına yönelik olarak işlemiş olduğu fiiller suç sayılmaz. Bununla birlikte kişiler fiil ehliyetinden tamamen yoksun da olsalar fiilleri sonucu vermiş oldukları zararlar, onların mallarından tazmin edilir. Temyiz yeteneğine sahip olan ancak İşitme, Ortopedik, Spastik, Görme gibi fiziksel açıdan engelli olanlara gelince bunların hem vücub hem de eda ehliyetleri tamdır. Bunlar haklarını kullanmada hiçbir şekilde başkasının vesayeti altında olmazlar. Ancak yükümlü oldukları fiilleri eda etmelerinde bir engel ya da zorluk varsa bunlar dikkate alınır ve ihtiyaç duyulan kolaylaştırma yolu ya da şekli sağlanır. Söz gelimi bunlar ibadetlerle yükümlüdürler, ancak abdest alamayacak durumda iseler teyemmüm ederler, namazlarını ayakta kılamayacak durumda iseler, nasıl kılabiliyorlarsa öyle kılarlar, oruç tutamayacaklarsa erteleyip kaza ederler, kaza etmeleri mümkün değilse fidye verirler. Malları varsa zekatlarını öderler, hacca gidemezlerse vekalet yoluyla başkasını gönderirler. Yolculuk yapmayı gerekli kılan ve pek çok meşakkati 151 Beyin zedelenmesi yüzünden kasları istemsiz olarak kasılan kimse. 171

9 içeren cihattan muaf tutulurlar 152. Şahitlik yapma gibi durumlarda işitme ya da görmeyi gerektiren durumlarda bu türden engelli olanlar şahitlik yapamazlar. Bu türden engellilerin cezaî ehliyetleri de tamdır. Ancak verilecek cezanın uygulanması tahammül güçlerini aşacak durumdaysa, hafifletme yoluna gidilir Engellilerin Evlendirilmesi Akıl hastalığı gibi temyiz gücünü ortadan kaldıran bir engeli bulunan kimselerin bizzat evlenebilmelerinin imkânı yoktur. Çünkü bunların fiil ehliyetleri bulunmamaktadır. Ancak küçükler gibi akıl hastalarının da velileri marifetiyle evlendirilebilmeleri fıkıh mezheplerince kabul edilen bir husustur. Şu kadar var ki karşı tarafın aldatılmaması, engellinin durumu hakkında tam bir bilgi sahibi kılınması ve evlendirilecek olan engellinin karşı tarafa zarar verecek şekilde saldırgan olmaması, akıl hastası engellinin evleneceği kimsenin de aynen kendisi gibi akıl hastası olmaması gibi şartlar aranabilir tarihli Osmanlı Hukuk-i Aile Kararnamesi mücbir velinin yetkilerini kısıtlamış ve On iki yaşını tamamlamamış olan küçükle (sağîr), dokuz yaşını tamamlamamış bulunan kız (sağîre) çocuğunun hiç bir kimse tarafından evlendirilemeyeceğini (madde: 7) hükme bağlamıştır. Aynı Kararname akıl hastası kadın veya erkeğin evlenmesini bir zarûretin bulunması esasına bağlı olarak hâkimin izniyle, velileri tarafından nikâhlarının akdolunabileceği hükmünü benimsemiştir (a.g.e, madde 9). Medenî Kanun akıl hastalığını evlenme engelleri arasında saymış, ancak tümden de yasaklamamış ve 133. Madde Akıl hastaları, evlenmelerinde tıbbî sakınca bulunmadığı resmî sağlık kurulu raporuyla anlaşılmadıkça evlenemezler. şeklinde düzenlenmiştir. 5. Değişik konular Lakap takma: Engellilerden bahsedilirken tanıtma amacıyla özürlerinin adlarıyla birlikte anılması caiz görülmüş, bunun dışında aşağılayıcı anlamda özrü ile birlikte çağrılması uygun görülmemiştir. 152-٤٥٩٣ א א أ إ אق ا اء ر ا ا אري ا אري - ٦) (٦٠ / ار כ א م כ أ م אء ا א ا כ ز و ا ا ل א ر د { ا ون ا א ي { א : אل ل ا { : أ و ا ر }. 153 (٤٧٢ / ٦) - אئ ا כ ى ا د ه אر ا אد ر ض : אل أ א أ -٧٢٦٦ ا ا א ا أ ة و و ا ا ل ر ا : د و م אل ئ ر ا אق א و כ وا ذ כ ل ا ا و א ا : إ כ א و ب אت אل : وا אئ وخ א ه و ا ة. 172

10 Özürlü çocuklara pozitif ayrımcılık uygulanabilir. Protez ayağı abdestte yıkamak gerekmez. Geri zekalı çocukların tesettürüne riayet edilmelidir. Özürlüler konusunda cevabı en zor olan sorular özürlü ceninin aldırılması ve ötenazi konusu olmaktadır. Özürlü olduğu kesin olan ceninin aldırılması konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Karşı çıkanlar genelde şu delilleri kullanmaktadırlar: 1. Doktorların bu konudaki raporları kesinlik arz etmez. 2. Özür hali veya eksiklik henüz ana rahminde iken tamamlanabilir. 3. Yeni tıbbî imkânlar ortaya çıkabilir ve tedavisi bugün için imkânsız sayılan özür hali zaman içinde tedavisi mümkün hal alabilir. Buna mukabil geleneksel yaklaşımı savunanlar ilk 120 gün içinde zaruret olmasa bile ceninin alınabileceğini, zaruret halinde ise bunda bir beis olmayacağını ilke olarak kabul ederler. Bizim kişisel kanaatimize göre, ceninin ana rahmine düştüğü andan itibaren alınması caiz olmamalıdır. Ancak annenin sağlığına yönelik bir tehlike arz etmesi gibi bir zaruret hali bulunursa kaç haftalık olduğuna bakılmaksızın alınabilmelidir. Aynı şekilde büyüdüğü zaman kendini idare edebilecek kadar bir temyiz gücüne sahip olamayacak derecede zeka özürlü olduğu zann-ı gâlib düzeyde ortaya konulmuşsa, bu durumda tabiplere itimat edilerek gereği onlara havale edilmelidir. Bunda hem doğacak için, hem ailesi hem de bütün insanlık için zaruret vardır. Allah ın yeryüzünde halifesi olarak insan, insanlığın geleceği ve kaderi konusunda sorumluluk almalı, olumsuz gidişata müdahale etmelidir. Buna şöyle bir itiraz gelmektedir: Öyle ise zeka özürlü olan hayattaki insanları da öldürelim. Hayatta olan insanın bir kere müstakil bir varlığı vardır. Ceninin varlığı ise tabilik şeklindedir. Kural şudur: Tabi olan şeylerde, asılda müsamaha edilemeyen şeylere müsamaha edilebilir 154. Aynı şekilde başlangıçta, sonuçta kabul edilemeyecek şeylere müsamaha edilebilir 155. Hem sonra ceninin sağ olduğunun ve sağ olarak doğacağının garantisi yoktur. Öyle olduğu içindir ki cenin aleyhine işlenen ve düşmesine sebep olan suçlarda tam diyet yerine gurre cezası takdir edilmiştir. 154 ا א א ا ع 155 ا اء א ا אء 173

11 Diğer taraftan ceninin hayatı tam bir hayat olarak sayılmadığı için diyetin yirmide bir olması yanında keffâret hükmüne de konu edilmemiştir. Oysa bir mü mini hata ile öldürenin ayrıca keffâret de ödemesi gerektiği bizzat Kur an da ifade edilmektedir. Bu durumda ceninin hayatı Kâsânî nin de ifade ettiği gibi bir açıdan var kabul edilmekte diğer bir açıdan da yok sayılmaktadır 156. Böyle bir durumda olan cenine müstakil bir varlığı olan ve canlı olduğunda da en ufak kuşku bulunmayan bir insanın durumu benzetilemez. Kaldı ki insanlar, daha üst bir yerden bakıldığında, insanlığın genel maslahatları doğrultusunda, çoğu kez de ulusal çıkarlar yüzünden binlerce sağlıklı insanı savaş adı altında ölüme sürüklemektedirler ve bunun hesabını kimse vermemektedir. İdam hükmü verirken, suçun ispatında katiyet aranmamakta, iki şahidin tanıklığı ile yetinilmektedir. Bir kimsenin hayatını sonlandırma gibi bir konuda bile zan düzeyinde bir bilgi yeterli görülmektedir. Eksikliğin ana karnında kendiliğinden giderilebileceği şeklindeki iddia da çok yeterli değildir. Çünkü yaratılışta bizim için esas olan bir yasa vardır ve bu yasanın genel oluşu esastır. Bizim kararlarımızı istisnalara göre değil genel duruma göre almamız gerekir. Geleceği görerek ve bilerek hareket edenle, bilmeden ve görmeden hareket eden arasında davranış sorumluluğu açısından fark olmalıdır. Örneğin halihazırda masum olan bir çocuğun gelecekteki halini dikkate alarak Hızır tarafından öldürülmesi ne kadar yerinde ise olacaklardan bîhaber olan Musa nın ona karşı çıkması da o kadar yerinde bir tavır olmalıdır. Ama Hızır dan Musa nın tavrını beklemek isabetli bir yaklaşım olmasa gerektir. 156 و ث ا אر ب ا ة ئ א א و ا أ אب אن ( ائ ا אئ ا ائ - ١٧) ١١٩ / ا اث و כ אر ة ا אر ب ا ة و ا م א א ة ا אر כ ا כ אر ة أ ن ا אل אل ا א إ ا אن و כ א و ا א و ن و א א و أ و אف أ ى ف و د א ا ا אن و ا כ أ و כ א אل ا א } و א ر { و אل אر ك و א } و إ ن כ אن م כ و אق { أ ي כ אن ا ل و ف ف א و כ ا إ א و כ ه و כ א ) أ א ( ا כ ا אئ א ن ا אن و ا כ אن و כ כ כ א ن ذ כ ا ا אة و ف א و ن ا כ אر ة אب ا אد و ا אد ف א أ ي و ا אد. ا א و ا כ אب ا و ا و ا אع و ا ا ي أ א ء ذ כ ا כ אر ة و ن و א ا כ אل أ د ون و و و ا ا א 174