KKTC, Aksa Enerji de meydana gelen kazaya hazırlıklı mıydı?

Transkript

1 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Sayıştay Başkanlığı SSSA Y AAY TTA YIIIŞ ŞŞT Y AAYY SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI DENETİM RAPORU VET 1/ Eylül, 2015 KKTC, Aksa Enerji de meydana gelen kazaya hazırlıklı mıydı?

2 KKTC Sayıştay'ı, kamu gelir ve giderlerini denetleyen ve sonucu bir raporla Cumhuriyet Meclisine ve Bakanlar Kuruluna bildiren Anayasal bir organdır. Sayıştay Başkanı Osman Korahan Sayıştay'ın en üst amiri olup 1 Üye, 32 denetçi, 21 diğer personelden ve kurumun genel çalışmasından sorumludur. Sayıştay, 8/1978 sayılı Sayıştay Yasası uyarınca, mali denetim yapmaya yetkili olduğu alanlarda hesap verme sorumluluğu çerçevesinde kamu kaynaklarının verimli, etkin ve tutumlu kullanılıp kullanılmadığını denetlemekte ve sonucu bir raporla Cumhuriyet Meclisine sunmaktadır.

3 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Sayıştay Başkanlığı SSSA Y AAY TTA YIIIŞ ŞŞT Y AAYY KKTC, Aksa Enerji de meydana gelen kazaya hazırlıklı mıydı?

4 Bu rapor, 18/1978 Sayılı Sayıştay Yasası'nın 3(9). maddesi uyarınca hazırlanmıştır. 1 Eylül, 2015 Raporu Hazırlayan Denetim Ekibi Baş Denetçi Yardımcısı Özlen ÖZTÜRK Kıdemli Denetçi Tülay EREN Denetçi Funda GÜLSEVEN Bu rapora Sayıştay Başkanlığının adresinden ulaşılabilir

5 Vizyonumuz Kamu kaynaklarının gözcüsü ve koruyucusu olmak

6 İÇİNDEKİLER ÖZET 3 ÖNERİLER 9 BÖLÜM 1 Giriş Petrol kaynaklı deniz ve kıyı kirliliğinde genel durum 12 KKTC de akaryakıt aktarımı yapan kıyı tesisleri 13 Yasal durum 13 Denetim konumuz ile ilgili kurumlar 14 Denetimin kapsamı ve yöntemi 14 BÖLÜM 2 Strateji Oluşturulması ile Deniz ve Kıyı Kirliliğini Önleme Faaliyetlerinin Yönetimi Deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesi ve kirlilikle mücadeleye yönelik strateji oluşturulmamıştır 15 Deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesi ve kirlilikle mücadele kapasitesinin artırılması için fırsatlar değerlendirilmemektedir 15 Deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili ulusal mevzuat oluşturma faaliyetleri yetersizdir 16 Mali sorumluluk ile ilgili mevzuat mevcut değildir 17 Kurumlar arası işbirliği mevcut değildir 18 Deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili kurumların görev, yetki ve sorumlulukları belli değildir 18 Ulusal ve bölgesel acil müdahale planları mevcut değildir 19 Kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının düzenlenme çalışmaları yetersizdir 20 Olası kazalara karşı eğitim çalışmaları yeterli değildir 22 Tatbikatlar düzenli yapılmamaktadır 23 1

7 BÖLÜM 3 Aksa Enerji Üretim A.Ş. - Kalecik Deniz Petrol Hattında Meydana Gelen Kaza Aksa Enerji de meydana gelen kaza öncesi kontroller yapılmamıştır 25 Kazanın bildiriminde başarısız olunmuştur 27 Kirliliğe müdahalede yetersiz kalınmıştır 27 Bölgede yer alan diğer kıyı tesisleri olumsuz etkilenmiştir 29 Denize dökülen akaryakıt miktarı net olarak belirlenmemiştir 30 Temizleme çalışmalarının takibi etkin olarak yapılamamaktadır 31 Toplanan atıkların depolanması ve bertarafı sorunu çözümlenmemiştir 31 Kazanın yol açtığı mali zararın tespiti yapılmamıştır 32 Aksa Enerji nin kazadan zarar görenlere gerçekleştirdiği ödemeler konusunda yeterli bilgi mevcut değildir 33 Aksa Enerji ye ve akaryakıt aktarımı yapan geminin acentesine ceza kesilmiştir 33 BÖLÜM 4 AKSA Enerji de Meydana Gelen Kaza Sonrası Yapılan Çalışmalar Aksa Enerji de meydana gelen kaza sonrası gerekli dersler çıkarılmamıştır 35 Aksa Enerji de meydana gelen kaza sonrası yürütülen faaliyetler yetersizdir 35 EKLER Ek-1 Denetim Yöntemi 38 Ek-2 Akdeniz Eylem Planı ve REMPEC hakkında özet bilgi 39 Ek-3 MARPOL 1973/78 ve CLC 1992 sözleşmeleri hakkında özet bilgi 40 Ek-4 Denetlenen Kurumların görüşleri 41 2

8 ÖZET Giriş 1 Avrupa Denizcilik Emniyeti Ajansı (EMSA) tarafından deniz kazaları ve deniz kirliliği açısından Yüksek Öncelikli Bölge olarak tanımlanan ve coğrafik olarak KKTC nin de bulunduğu Doğu Akdeniz, çoğunluğunu petrol ürünlerinin oluşturduğu yoğun bir deniz trafiğine sahiptir. 2 Akdeniz Eylem Planı (AEP) çerçevesinde kurulan Deniz Kirliliği Acil Müdahale Merkezi nin (REMPEC) 2013 yılı kayıtlarına geçen 60 kaza meydana gelmiştir. KKTC de Kalecik bölgesinde bulunan Aksa Enerji Üretim A.Ş. de (Aksa Enerji) 15 Temmuz 2013 tarihinde meydana gelen ve ton akaryakıtın denize döküldüğü kaza da bu kazalardan biridir. 3 Yüksek turizm potansiyeline sahip olan KKTC nin deniz kıyı şeridinin akaryakıt ve diğer zararlı maddelerle kirlenme riskine karşı hazırlıklı olması önemlidir. KKTC nin deniz kıyı şeridi uzunluğu olan 396 km nin 12,5-13 km si, diğer bir ifade ile yaklaşık % 3 ü Aksa Enerji de meydana gelen kazada yoğun olarak kirlenmiştir. 4 KKTC de denizden akaryakıt aktarımı yapan 4 kıyı tesisi bulunmaktadır. Bu kıyı tesisleri; Kalecik Bölgesinde bulunan K.T.Petrolleri Ltd., Aksa Elektrik Enerji Üretimi A.Ş., Altınbaş Petrol Ltd. ve Teknecik te bulunan KIB-TEK Elektrik Santrali dir. Ana Bulgular Deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesi ve kirlilikle mücadeleye yönelik strateji oluşturulmamıştır yılında Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan ve çevre ile ilgili temel ilkeleri belirleyen KKTC İçin Çevre Politikası mevcut olmasına rağmen, bu politikanın belirlenen ilkeleri kapsamında KKTC nin deniz ve kıyı kirliliğini önlemenin ve kirlilikle mücadele etmenin temel unsurlarını içeren yayınlanmış bir stratejisi mevcut değildir. Bir stratejinin mevcut olmaması yanında, çevreden sorumlu Bakanlık, limanlardan sorumlu Bakanlık ile enerjiden sorumlu Bakanlığın bu konuda planları mevcut değildir. Planların mevcut olmaması nedeniyle amaç ve hedefler belirlenmemiş, faaliyetlerin izlenme ve değerlendirilme kriterleri oluşturulmamıştır. 3

9 Deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesi ve kirlilikle mücadele kapasitesinin artırılması için fırsatlar değerlendirilmemektedir 6 KKTC Hükümeti ile TC Hükümeti arasında 1994 ve 2004 yıllarında çevre alanında işbirliği ve 2003 yılında denizcilik anlaşmaları imzalanmıştır. Ancak imzalanan anlaşmalar kapsamında deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesi ve kirlilikle mücadele ile ilgili gerçekleştirilen etkin bir girişim veya faaliyet mevcut değildir. Deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili ulusal mevzuat oluşturma faaliyetleri yetersizdir 7 KKTC Meclisi tarafından 1999 yılında onaylanan Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme (CLC-1992) ve Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözleşme (MARPOL-1973/78) ile uyumlu ulusal mevzuat, anlaşmaların imzalanmasından sonra aradan 16 yıl geçmesine rağmen oluşturulmamıştır. 8 Şubat 2012 tarihinde yürürlüğe giren Çevre Yasası altında çıkarılması öngörülen tüzüklerin 1 yıl içerisinde hazırlanacağı ve yürürlüğe gireceği hükme bağlanmasına ve aradan 3.5 yıl geçmesine rağmen Atık Yakma Tüzüğü hariç diğer tüzükler çıkarılmamıştır. 9 33/1977 sayılı Akaryakıt Yasası altında düzenlenmesi gereken karadan deniz araçlarına veya deniz araçlarından karaya akaryakıt nakli ve boşaltılmasının kontrolü ve düzenlenmesine ilişkin tüzük/yönetmelik, yasanın yürürlüğe giriş tarihi üzerinden yaklaşık 38 yıl geçmesine rağmen düzenlenmemiştir. Kurumlar arası işbirliği mevcut değildir 10 Denizin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesini önlemeye yönelik gerçekleştirilen girişimlerde, kurumlar arası çalışmalarda aktif işbirliği yetersizdir. Çevreden sorumlu Bakanlık, limanlardan sorumlu Bakanlık ve enerjiden sorumlu Bakanlığın sonuç odaklı işbirliği yapmalarında yetersizliklerin mevcut olması, denizlerin kirlenmesini önleme ve kirlilikle mücadele konusunda etkili politikalar geliştirilmesini olumsuz yönde etkileyen unsurlardan biridir. Deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili kurumların görev, yetki ve sorumlulukları belli değildir 11 Olası bir kaza sonucu deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinin önlenmesine ve kirliliğe müdahaleye yönelik çalışmalarda kurum ve kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları mevzuatta belirlenmemiştir. Ulusal ve bölgesel acil müdahale planları mevcut değildir 12 KKTC de bölgesel ve ulusal müdahale planları mevcut değildir. Bu planların oluşturulmaması nedeniyle; petrol ve diğer zararlı maddelerle oluşacak deniz kirlenmesine 4

10 kısa sürede müdahale için gerekli personel, ekipman ve malzeme planlanması yapılamamakta, en uygun yöntemlerin uygulanması sağlanamamakta, müdahale sonrası deniz çevresinin ve kıyılarının rehabilitasyon çalışmaları etkin olamamaktadır. Kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının düzenlenme çalışmaları yetersizdir 13 KKTC de kıyı tesislerinin hazırlıklı olmalarını ve koruyucu önlemler almalarını sağlayacak acil müdahale planları ile risk değerlendirmesinin hazırlanmasına yönelik mevzuat mevcut değildir. Mevzuat mevcut olmamakla birlikte, Çevre Koruma Dairesinin kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının hazırlanması yönünde çalışmaları mevcuttur. Ancak kıyı tesislerinin hazırlayacakları acil müdahale planlarında uyulması gerekli olan prosedürlerin belirlenmemiş olması nedeniyle kıyı tesislerinin hazırladığı belgeler yetersizdir ve ortak standartları içermemektedir. Olası kazalara karşı eğitim çalışmaları yeterli değildir 14 Deniz kirliliğinin önlenmesi ve olası kazalara müdahalenin etkin yapılabilmesi için ilgili personelin eğitilmesi gereklidir. Ancak KKTC de denizin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesi durumunda müdahaleyi yönetecek/müdahale edecek kişilerin eğitimine yönelik faaliyetler yeterli değildir. Tatbikatlar düzenli yapılmamaktadır 15 KKTC de deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili olarak plan ve program çerçevesinde tatbikatlar düzenlenmemektedir. Bu nedenle ilgili kurumların önlem alma ve müdahale kabiliyetleri tam olarak değerlendirilememekte, kirliliğin önlenebilmesi için yeterli hazırlık ile personel, ekipman ve malzeme planlamaları etkin bir şekilde yapılamamaktadır. Mali sorumluluk ile ilgili mevzuat mevcut değildir 16 Mevzuatımızda kıyı tesisinden kaynaklanan kaza sonucu ortaya çıkan kirlenmenin veya kirlenme tehlikesinin neden olduğu temizleme masraflarını, toplanan atıkların taşınması ve bertarafı için yapılacak masrafları, üçüncü şahıslara ve özel mallara verilen zararları, geçim için kullanılan doğal ve canlı kaynaklarda meydana gelen zararları, gelir kayıplarını, gelir ve kazanç kapasitelerine verilen zararları içeren sigorta teminatını/mali sorumlulukları düzenleyen hüküm mevcut değildir. Deniz çevresinin gemi kaynaklı petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinde oluşan zararın tazmini konusunda, KKTC Meclisi tarafından onaylanan deniz kirliliği ile ilgili Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukukî Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme (CLC 1992) de yer alan hususlar uygulanmamıştır. 5

11 Aksa Enerji de meydana gelen kaza öncesi kontroller yapılmamış, alınması gereken önlemler alınmamıştır 17 Aksa Enerji tarafından 2003 yılından itibaren akaryakıt nakli ve boşaltımında kullanılan ilk boru hattı, Bakanlar Kurulunun Ağustos 2013 de aldığı karar gereği, Aksa Enerji nin akaryakıt boşaltım sisteminin akredite bir kurum tarafından denetlendiğini gösteren raporu enerjiden sorumlu Bakanlığa Aralık 2013 de sunmasına kadar yaklaşık 10 yıl herhangi bir kontrolden geçmemiştir. Aksa Enerji nin akaryakıt nakli ve boşaltımında kullanılacak yedek boru hattı için 24 Nisan 2013 tarihinde yaptığı başvuru aradan yaklaşık 3,5 ay geçtikten sonra ve kaza meydana geldikten sonra 12 Ağustos 2013 tarihinde yanıtlanarak, yapılması gereken işlemler belirtilmiştir. Aksa Enerji ise süreç sonlandırılmadan ve İskeleler Yasası uyarınca Bakanlar Kurulu kararı alınmadan yedek boru hattı ve şamandıra sistemini tesis etmiş ve kullanmıştır. Aksa Enerji nin kazanın yaşandığı tarihte kazalara karşı hazırlıklı olmasını ve koruyucu önlemler almasını sağlayacak risk değerlendirmesi ve bu kapsamda hazırlanmış acil müdahale planı mevcut değildir. Kazanın bildiriminde başarısız olunmuştur 18 Aksa Enerji nin acil müdahale planının mevcut olmaması nedeniyle, bu müdahale planında bulunması gereken haber verilecek kurumlar listesi oluşturulmamıştır. Ayrıca Kalecik bölgesi için düzenlenmiş bölgesel acil müdahale planının mevcut olmaması nedeniyle kazanın kurumlara bildiriminde başarısız olunmuştur. Kirliliğe müdahalede yetersiz kalınmıştır 19 Kaza sonucu ortaya çıkan kirlenmeye müdahale etme yetkisinin hangi kurumda olduğunu belirleyen prosedürlerin belirlenmemiş olması, önceden kurulması gereken bir sistemin oluşturulmamış olması, acil müdahale planları kapsamında eğitimli personel ile yeterli ekipman ve malzemeye sahip olmasının sağlanmaması, yapılan tatbikatlarla denenmiş bir müdahale sisteminin mevcut olmaması ve yönetim eksikliği nedeniyle, kurumlar bir araya gelmelerine rağmen müdahalede etkili olamamışlar ve kirlilik geniş bir alana yayılmıştır. Bölgede yer alan diğer kıyı tesisleri olumsuz etkilenmiştir 20 Aksa Enerji nin bulunduğu Kalecik bölgesinde aynı kıyı şeridinde bulunan ve üretimleri halk sağlığıyla ilgili olan Deepsea Fisheries Ltd. (balık çiftliği), Tahal Ltd. (deniz suyu arıtma tesisi) ile turizm sektöründe faaliyet gösteren Thalassa Resort (tatil köyü) meydana gelen kazadan olumsuz etkilenmiştir. Denize dökülen akaryakıt miktarı net olarak belirlenmemiştir 21 Meydana gelen kazada denize dökülen akaryakıt miktarı, rapor ve belgelerde genel olarak yaklaşık 100 ton şeklinde belirtilmiştir. Akademisyenler ve sivil toplum örgütleri ile gerçekleştirilen görüşmelerimizde ise bu miktarın yaklaşık 200 ton olduğunun tahmin edildiği 6

12 ifade edilmiştir. TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilileri tarafından hazırlanan raporda döküntü miktarının tekrar hesaplanması önerisi yer almasına rağmen bu öneri dikkate alınmamış ve gerçek döküntü miktarı net olarak belirlenmemiştir. Temizleme çalışmalarının takibi etkin olarak yapılamamaktadır 22 Aksa Enerji tarafından kirliliğe müdahale ve temizlik için çağrılan Martı Ltd. tarafından gerçekleştirilen temizlik faaliyetlerinin kontrolü çevreden sorumlu Bakanlık tarafından sistematik ve etkin bir şekilde yapılmamaktadır. Çevre Koruma Dairesi yetkilileri kendilerinin yapılan temizlik çalışmalarını denetleyecek yapıda olmadıklarını, bu denetimin uzman kişiler tarafından yapılmasının gerekli olduğunu ifade etmişlerdir. 23 Aksa Enerji tarafından temizlik çalışmalarında kullanılmak üzere KKTC ye getirilen kimyasalların kullanım izni, Çevre Koruma Dairesi tarafından verilmiştir. Çevre Koruma Dairesi yetkilileri getirilen kimyasalların kontrol edildiğini ve bu kimyasalların kullanılmadığını ifade etmelerine rağmen, yapılan kontrollere ait herhangi bir tutanak/rapor mevcut değildir. Yapılan kontrollere ilişkin tutanak/rapor düzenlenmemesi yanında, çevreden sorumlu Bakanlık tarafından kimyasalların kullanımı ile ilgili izin koşulları ve kuralların belirlenmemesi nedeniyle kontrollerin ne kadar etkin yapıldığı belli değildir. Toplanan atıkların depolanması ve bertarafı sorunu çözümlenmemiştir 24 Toplanan atıkların tehlikeli atık sınıfında olması nedeniyle bertarafının öncelikle sağlanması gerekirken, meydana gelen kazadan sonra 2 yıl geçmiş olmasına rağmen süreç iyi yönetilememiş ve atıkların bertaraf edilmesi sağlanamamıştır. Kazanın yol açtığı mali zararın tespiti yapılmamıştır 25 Kazanın meydana getirdiği mali zararın tespit edilmesi için çevreden sorumlu Bakanlık tarafından bir girişimde bulunulmuş, ancak bu girişim sonuçlandırılmamış ve mali zarar tespit edilmemiştir. Aksa Enerji nin kazadan zarar görenlere gerçekleştirdiği ödemeler konusunda yeterli bilgi mevcut değildir 26 Kazadan zarar görenlerin talepleri ile meydana gelen kirliliğin temizlik çalışmalarının maliyetinin Aksa Enerji tarafından karşılandığı ifade edilmiştir. Ancak kazadan zarar gören kişi ve kuruluşlara Aksa Enerji tarafından yapılan ödemelere ilişkin net bir bilgi mevcut değildir. Aksa Enerji ye ve akaryakıt aktarımı yapan geminin acentesine ceza kesilmiştir 27 Çevreden sorumlu Bakanlık tarafından Çevre Yasası na istinaden 22 Temmuz 2013 tarihinde Aksa Enerji ye 84,900 TL ve H. İsmail Kaptanoğlu gemisinin acentesi olan Armen Shipping Ltd. e 84,900 TL ceza kesilmiş ve bu cezalar tahsil edilmiştir. 7

13 Aksa Enerji de meydana gelen kaza sonrası gerekli dersler çıkarılmamıştır 28 Aksa Enerji de meydana gelen kaza sonrası: KKTC Meclisince onaylanan uluslararası sözleşmelerde yer alan hususlar uygulanmamıştır. Kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının hazırlanmasında gerekli olan standartlar oluşturulmamıştır. Bölgesel ve ulusal müdahale planlarının hazırlanması için çalışma başlatılmamıştır. Acil müdahale merkezi işlevini üstlenecek bir merkez oluşturulmasına ve kirliliğe müdahalede kullanılacak ekipman ve malzeme planlamasına ilişkin girişim mevcut değildir. Petrol kirliliğine müdahale edecek personel planlaması mevcut değildir. Aksa Enerji de meydana gelen kaza sonrası yürütülen faaliyetler yetersizdir 29 Meclis Çevre Komitesi, Bakanlar Kurulu ve çevreden sorumlu Bakanlık tarafından kıyı tesislerinin acil müdahale için önlem almaları, yakıt aktarımı sırasında tedbir almaları ve kirliliği temizleme çalışmalarının kontrol edilmesi konularında bazı faaliyetler yürütülmeye çalışılmaktadır. Ancak bu faaliyetler incelendiğinde; kirliliği önlemenin ve kirlilikle mücadele etmenin bütün temel unsurlarını kapsayacak açık ve net politikalar geliştirilmediği ve bunları uygulamakta yeterince başarılı olunamadığı, kurumlar arası koordinasyon ve bilgi akışı kirlilikle mücadele açısından son derece önemli olmasına rağmen, yapılan çalışmaların kurumlar arası koordinasyonu içermediği, kurumların birbirlerinden bağımsız olarak kazaları önlemeye yönelik birtakım tedbirleri almaya çalıştığı, yapılan çalışmalarda süreklilik sağlanamadığı görülmektedir. 8

14 ÖNERİLER Deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesine yönelik strateji oluşturulması ve kurumlar arası işbirliğinin sağlanması 1 Deniz ve kıyı kirliliğini önleme ve kirlilikle mücadele etme konusunda yeterli ve etkin bir ulusal strateji oluşturulmalıdır. Petrol kaynaklı kirliliği önleme ve kirlilikle mücadele etmenin tüm unsurlarını kapsayan, uluslararası sözleşmeler ve kurallarla uyumlu politika araçlarına gereksinim vardır. İlgili bakanlıklar, denizden akaryakıt ikmali yapılan tesislerde meydana gelebilecek olası kazaları ve kazalarda yaşanacak olası kirliliği önlemeye yönelik strateji oluşturmalı, oluşturulacak strateji ile kamu kurumları ve diğer paydaşlar arasında uzlaşı sağlanmalıdır. Oluşturulan strateji ile geleceğe yönelik kısa, orta ve uzun vadeli ölçülebilir amaç ve hedefler belirlenmeli ve bu amaç ve hedeflere ne ölçüde ulaşıldığı değerlendirilmelidir. Bunlarla birlikte, karşılaşılabilecek riskleri minimuma indirgeyebilmek için etkin bir risk yönetimi yaklaşımı geliştirilmelidir. 2 Kurumlar arasında etkin bir işbirliği sağlanmalı, sonuç odaklı işbirliklerinin kurulması için her kurum, faaliyetlerini stratejik planları kapsamında belirledikleri amaç ve hedefleri doğrultusunda yürütmelidir. Uluslararası sözleşmeler ile uyumlu ulusal düzenlemeler yapılmasının değerlendirilmesi 3 Deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesi konusunda alınacak önlemleri, kirliliğe müdahale yöntemlerini ve oluşacak zararın nasıl tazmin edileceğini düzenleyen, uluslararası sözleşmeler ile uyumlu ulusal mevzuat oluşturulmalı ve uygulanmalıdır. 4 Petrol ve diğer zararlı maddelerin yarattığı kirlilik ve kazalarla başa çıkabilmek için, kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının olmasını temin etmeye yönelik olarak hangi kurumun yetkileri üstleneceği belirlenmelidir. Tüm kıyı tesislerinin acil müdahale planlarına sahip olduklarına ve bu planlara uygun olarak olası durumlarda zararlı maddelerle süratli bir şekilde baş edebilecek tedbirleri aldıklarına emin olunmalıdır. Kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının yanı sıra kirlilikle etkili bir şekilde mücadele edilebilmesi için yeterli ve uygulanabilir bölgesel ve ulusal acil müdahale planlarına sahip olunması gerekmektedir. 5 Kıyı tesislerinin risk değerlendirmesi ve acil müdahale planlarını hazırlayacak kurum/kuruluşların asgari özelliklerinin neler olacağını belirleyen, kıyı tesisi acil müdahale planlarında bulunması gerekli hususları düzenleyen prosedürler ile kıyı tesisi risk değerlendirmesi ve acil müdahale planı onay prosedürleri belirlenmelidir. 9

15 6 Olası kazaların meydana getireceği mali zararın tespit edilmesi yöntemlerini içeren düzenlemeler yapılmalıdır. 7 Kıyı tesisi ve/veya gemi kaynaklı bir petrol kirliliği durumunda zararlara karşı mali sorumluluk belgelerinin bulundurulması zorunluluğuna ilişkin düzenlemelerin yapılması ve uygulanması gerekmektedir. Ülkemizde 15 Temmuz 2013 tarihinde yaşanan ve büyük zararlara yol açan petrol kaynaklı kirlilik düşünüldüğünde henüz mevzuatımızda yer almayan sigorta teminatına ilişkin yasal düzenlemelerin gerçekleşmesini beklemeden ilgili kurumlar tarafından yapılan kontrollerde mali sorumluluk belgelerinin kıyı tesislerinden ve gemi acentelerinden talep edilmesi gerekmektedir. 8 İlgili kamu kurumları, uluslararası kirliliği önleyici anlaşmalar çerçevesinde çalışmalar yaptığını, yakıt sızıntısı ile mücadele edebilmek için yeterli seviyede yetenek ve eğitime sahip personele sahip olduğunu ve acil müdahale planlarının düzenli olarak yapılan tatbikatlarla test edildiğini gösterebilmelidir. Ayrıca, yapılan tatbikatlarda elde edilen ortak derslerin ve gerçekleştirilmesi gerekli olan değişikliklerin ilgili tüm çevrelere iletilmesi gerekmektedir. Eğitim ve tatbikatların düzenlenmesi ile elde edilecek sonuçlar; ekip, ekipman ve malzeme planlamalarının yapılmasında da değerlendirilmelidir. İlgili kurumların görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi ve denetimlerin yapılması 9 Denizden akaryakıt aktarımının yarattığı kirlilik ve kazaların etkin bir şekilde önlenmesi ve müdahalede bulunulması için ilgili kurumların mevcut görev, yetki ve sorumluluklarının değerlendirilerek yeniden yapılandırılması ve kurumlar tarafından denizden akaryakıt aktarımı yapan kıyı tesislerinin ve tankerlerin kontrollerinin etkin olarak yapılması gerekmektedir. Temizleme ve bertaraf çalışmalarının takibi 10 Deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinde acil durumlarda müdahale görevi verilebilecek şirket/kurum/kuruluşların özelliklerini belirleyen prosedürler ile olası kazalarda gerçekleştirilecek temizlik faaliyetlerinin kontrolünün nasıl yapılacağına ilişkin prosedürlerin belirlenmesi gereklidir. 11 Kirlilik sonrasında oluşan tehlikeli atıkların bertarafına ilişkin yöntemlerin belirlenmesi gerekmektedir. Yaşanan süreçte de kaza sonrası temizlik çalışmaları sonucu bölgede toplanan ve halen bekletilen atıkların, tehlikeli atık sınıfına girmesi nedeniyle bu atıkların bir an önce bertarafına ilişkin yöntemin Çevre Koruma Dairesi tarafından belirlenmesi ve çözüm yoluna gidilmesi gerekmektedir. 10

16 Gerçekleştirilen çalışmaların gözden geçirilmesi 12 Kaza sonrası yapılan çalışmaların kamu kurumlarının oluşan kirliliği önleme seviyelerini ne kadar artırdığının veya alınan tedbirler sayesinde kamu kurumlarının kirliliği önleme ve mücadele etmede ne kadar yeterli olduklarının değerlendirilmesi gerekir. Kurumlar, kirliliği önleme faaliyetlerindeki etkinliğin kapsamını, paydaşların deneyimlerini ve görüşlerini de dikkate alarak ortaya çıkarmalı, eldeki çevre kirlenmesini önleyici tüm kaynakları gözden geçirerek büyük boyutlu olaylar ve özellikle aynı zaman diliminde olabilecek birden fazla olayla başa çıkabilme açısından toplam yeteneğini saptamalıdır. 11

17 BÖLÜM 1 GİRİŞ Petrol kaynaklı deniz ve kıyı kirliliğinde genel durum 1.1 Avrupa Denizcilik Emniyeti Ajansı (EMSA) tarafından deniz kazaları ve deniz kirliliği açısından Yüksek Öncelikli Bölge olarak tanımlanan ve coğrafik olarak KKTC nin de bulunduğu Doğu Akdeniz, çoğunluğunu petrol ürünlerinin oluşturduğu yoğun bir deniz trafiğine sahiptir. 1.2 Küresel tanker trafiğinin yaklaşık % 20 sinin bulunduğu Akdeniz bölgesinde Ocak-Aralık 2013 döneminde, Akdeniz Eylem Planı (AEP) çerçevesinde kurulan Deniz Kirliliği Acil Müdahale Merkezi nin (REMPEC) kayıtlarına geçen 60 kaza 1 meydana gelmiştir. KKTC de Kalecik bölgesinde bulunan Aksa Enerji Üretim A.Ş. de (Aksa Enerji) 15 Temmuz 2013 tarihinde meydana gelen ve ton akaryakıtın denize döküldüğü kaza da bu kazalardan biridir yılında KKTC kıyılarında gerçekleşen ancak REMPEC kayıtlarına geçmeyen iki kaza daha meydana gelmiştir. Bu kazalar; Kasım 2013 de KKTC Elektrik Kurumu na (KIB-TEK) bağlı Teknecik Elektrik Santrali nde yaklaşık 50 lt fuel oilin ve, Mart 2013 de Kalecik bölgesinde bulunan Altınbaş Petrol Ltd. de (Alpet) yaklaşık 2000 lt benzinin denize döküldüğü kazalardır. 1.3 Üç tarafı denizle çevrili olan KKTC nin deniz kıyı şeridi uzunluğu olan 396 km, toplam sınırın % 67'sini oluşturmaktadır. Yüksek turizm potansiyeline sahip olan KKTC nin deniz kıyı şeridinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenme riskine karşı hazırlıklı olması önemlidir. Aksa Enerji de meydana gelen kazada ise 12,5-13 km lik kıyı şeridi, diğer bir ifade ile 396 km nin yaklaşık % 3 ü yoğun olarak kirlenmiştir. 1.4 Uluslararası Tanker Sahipleri Kirlilik Federasyonu nun (ITOPF) 2013 yılında yayınladığı petrol sızıntıları istatistiklerine göre; dünya genelinde kaydedilen kazaların % 95 i küçük ve orta 2 ölçekli kazalardır. Orta ölçekli bir kaza olan Aksa Enerji de meydana gelen kaza, akaryakıt aktarımı sırasında meydana gelmiştir kazanın 34 tanesinde herhangi bir döküntü meydana gelmemiştir. 8 kazada döküntü meydana gelmiştir. 18 kazada ise döküntü olup olmadığı belli değildir. 2 7 tondan az dökülmeler küçük, ton arası dökülmeler orta ölçekli dökülmelerdir. 12

18 KKTC de akaryakıt aktarımı yapan kıyı tesisleri 1.5 KKTC de denizden akaryakıt aktarımı yapan 4 kıyı tesisi bulunmaktadır. Bu kıyı tesisleri; Kalecik/K.T.Petrolleri Ltd., Kalecik/Aksa Elektrik Enerji Üretimi A.Ş., Kalecik/Altınbaş Petrol Ltd. ve Teknecik/KIB-TEK Elektrik Santrali dir döneminde, Kalecik bölgesinde bulunan kıyı tesisleri ile Teknecik Elektrik Santrali ne her yıl yaklaşık ton yük ile 118 tanker gelmiştir. Kalecik bölgesinde bulunan kıyı tesislerine ve Teknecik te bulunan elektrik santraline gelen tanker sayıları ve yük miktarları aşağıda verilmektedir. Tablo-1 Tanker sayıları ve yük miktarları Yıl Kalecik Kıyı Tesisleri (Gazimağusa) Teknecik Elektrik Santrali (Girne) Tanker Sayısı Yük (Ton) Tanker Sayısı Yük (Ton) Toplam Kaynak: Limanlar Dairesi Müdürlüğü Yük: Motorin, LPG, fueloil, JPA, kurşunsuz benzin, kurşunsuz süper benzin, gazyağı Yasal durum 1.7 Denetimimiz aşağıda verilen mevzuat dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Fasıl 78 İskeleler Yasası, 33/1977 sayılı Akaryakıt Yasası, 58/1999 sayılı yasa ile onaylanan Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme (CLC), 60/1999 sayılı yasa ile onaylanan Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözleşme (MARPOL 1973/78), 18/2012 sayılı Çevre Yasası, 13

19 1994 yılında KKTC Hükümeti ile TC Hükümeti arasında imzalanan Çevre Alanında İşbirliği Anlaşması, 2003 yılında KKTC Hükümeti ile TC Hükümeti arasında imzalanan Denizcilik Anlaşması, 2004 yılında KKTC Hükümeti ile TC Hükümeti arasında imzalanan Çevre Alanında İşbirliği Anlaşması, 15 Şubat 2006 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan KKTC İçin Çevre Politikası Denetim konumuz ile ilgili kurumlar 1.8 Denetim konumuz ile ilgili kurumlar aşağıda verilmektedir. Çevreden sorumlu Bakanlık ve bu bakanlığa bağlı Çevre Koruma Dairesi, Limanlardan sorumlu Bakanlık ve bu bakanlığa bağlı Limanlar Dairesi, Enerjiden sorumlu Bakanlık ve bu bakanlığa bağlı Akaryakıt, LPG ve Doğal Gaz Şubesi, Hayvancılık Dairesi, K.T. Elektrik Kurumu, Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Şti. Denetimin kapsamı ve yöntemi 1.9 Denizden akaryakıt ikmali yapılan tesislerde meydana gelebilecek olası kazaları ve kazalarda yaşanacak olası kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrol altına alınmasına yönelik; devletin ve ilgili kurumlarının politikalarının ne kadar iyi oluşturulduğunu, kirlilikle mücadelenin ne kadar etkili yapıldığını, gerçekleştirilen faaliyetlerin ne kadar etkin olduğunu değerlendirmek ve varsa yaşanan olumsuzlukların nedenlerini Aksa Enerji de meydana gelen kaza üzerinden inceleyip önerilerde bulunmaktır Raporumuzda yer alan bulguları elde etmek için çeşitli yöntemler kullanılmıştır. Bu yöntemler Ek-1 de verilmiştir. 14

20 BÖLÜM 2 STRATEJİ OLUŞTURULMASI ile DENİZ ve KIYI KİRLİLİĞİNİ ÖNLEME FAALİYETLERİNİN YÖNETİMİ Deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesi ve kirlilikle mücadeleye yönelik strateji oluşturulmamıştır 2.1 Denizin ve kıyıların petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesini önleme ve kirlilikle mücadele ile ilgili politikaların belirlenmesi ve belirlenen bu politikaların uygulanabilmesi için stratejilerin oluşturulması gereklidir. Ancak 2006 yılında Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan ve çevre ile ilgili temel ilkeleri belirleyen KKTC İçin Çevre Politikası mevcut olmasına rağmen, bu politikanın belirlenen ilkeleri kapsamında KKTC nin deniz ve kıyı kirliliğini önlemenin ve kirlilikle mücadele etmenin temel unsurlarını içeren yayınlanmış bir stratejisi mevcut değildir. Anılan KKTC İçin Çevre Politikası nda belirlenen ilkeler içerisinde yer alan Ortaklaşa Çevre Yönetimi nin gerçekleştirilmesi için yapılacaklardan konumuz ile ilgili olan maddesi şöyledir; Tüm ilgili paydaşların bir arada çalışacağı, kısa dönemde, örneğin çevresel kazalar veya planlama veya gelişmenin neden olduğu uygulamalar ile stratejik yaklaşıma dayalı uzun dönemli plan ve programların yapılabilmesi için ortak sorumlulukları belirlenecek ve çevresel kalitenin sürdürülmesi ve korunması garanti altına alınacaktır. Bir stratejinin mevcut olmaması yanında, çevreden sorumlu Bakanlık, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı ile enerjiden sorumlu Bakanlığın bu konuda planları mevcut değildir. Planların mevcut olmaması nedeniyle amaç ve hedefler belirlenmemiş, faaliyetlerin izlenme ve değerlendirilme kriterleri oluşturulmamıştır. Deniz ve kıyı kirliliğinin önlenmesi ve kirlilikle mücadele kapasitesinin artırılması için fırsatlar değerlendirilmemektedir 2.2 KKTC Hükümeti ile TC Hükümeti arasında 1994 ve 2004 yıllarında çevre alanında işbirliği ile 2003 yılında denizcilik anlaşmaları imzalanmıştır yılında imzalanan ancak 10 yıl süre içerisinde herhangi bir çalışma programının düzenlenmediği işbirliği anlaşmasının birinci iki yıllık ( ) çalışma programı, 3 Aralık 2014 tarihinde düzenlenmiştir. Anılan programın çalışma konuları arasında Deniz Çevresinin Kirliliğe Karşı Korunması Faaliyetleri yer almaktadır. 15

21 Aşağıda verilen tabloda anılan işbirliği anlaşmalarına ait bilgiler verilmektedir. Tablo-2 KKTC - TC Hükümetleri arasındaki işbirliği anlaşmaları Anlaşma ismi 1. Çevre Alanında İşbirliği Anlaşması İşbirliği konuları ve yöntemleri Denetim konumuzla ilgili olan anlaşma maddeleri aşağıda verilmektedir. Çevre politikalarının geliştirilmesi ve çevre kurumlarının güçlendirilmesi amacıyla yapılacak idari, mali ve yasal düzenlemeler, Uluslararası çevre politikalarının ve uygulamalarının mümkün olan azami ölçüde uyumlulaştırılması, çevre konusunda bölgesel ve uluslararası düzeyde sürdürülen faaliyetlerde ortak hareket etme imkânlarının araştırılması, Akdeniz'in korunması amacıyla ulusal ve uluslararası düzeyde sürdürülen çalışmalarla ilgili bilgi ve deneyim alışverişi ve işbirliği de dâhil olmak üzere deniz kirliliğinin önlenmesi ve kıyı alanlarının yönetimi. İşbirliği yöntemlerinden bazıları aşağıda verilmektedir. Bilgi ve veri alışverişi, gerekli durumlarda araştırma ve izleme faaliyetlerinin koordinasyonu, Nitelikli uzman yetiştirmek amacıyla, ortak eğitim programlarının hazırlanarak uygulanması ve bu çerçevede uzman değişimi, Talepte bulunan tarafa mali, teknik ve bilimsel yardım sağlanması. 2. Çevre Alanında İşbirliği Anlaşması Denizcilik anlaşması-2003 Denetim konumuzla ilgili olan işbirliği konuları aşağıda verilmektedir. Atık yönetimi ve tehlikeli atıkların bertarafı ve geri kazanımı, Çevre kurumlarının kapasitesinin artırılması. İşbirliği yöntemlerinden bazıları aşağıda verilmektedir. Ortak bilimsel-teknik araştırma/program, Eğitim programları, toplantılar düzenlenmesi. Anlaşmanın denetim konumuzla ilgili amacı, Deniz kirliliğinin önlenmesi konusunda tedbirler alınması. Deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili ulusal mevzuat oluşturma faaliyetleri yetersizdir 2.3 Deniz ve kıyıların petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinin önlenmesine yönelik alınacak önlemlerin, kirliliğe müdahale yöntemlerinin ve oluşacak zararın nasıl tazmin edileceğinin mevzuatla düzenlenmesi gereklidir. Ancak bu hususları içeren mevzuat oluşturulmamıştır. 2.4 KKTC Meclisi tarafından 1999 yılında onaylanan Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme (CLC-1992) ve Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözleşme (MARPOL-1973/78) (Ek-3) ile uyumlu alt mevzuat, anlaşmaların imzalanmasından sonra aradan 16 yıl geçmesine rağmen oluşturulmamıştır. 16

22 2.5 Limanlar Dairesi tarafından 2012 yılında hazırlanan Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini hakkında taslak yasa ve tüzük, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığına iletilmiştir. Hazırlanan taslak yasa ve tüzük; yasa kapsamına giren kurum ve kuruluşların görev, yetki ve sorumluluklarını, hazırlıklı olma esasları ile uygulanacak müdahale yöntemlerini, ortaya çıkan zararın tespit ve tazmin esaslarını ve uluslararası yükümlülüklerin yerine getirilmesi esaslarını düzenlemektedir. Ancak, aradan 3 yıl geçmesine rağmen hazırlanan taslak yasa ve tüzüğün, Bakanlık tarafından yürürlüğe konmaları sağlanmamıştır. 2.6 Şubat 2012 tarihinde yürürlüğe giren Çevre Yasası altında çıkarılması öngörülen tüzüklerin 1 yıl içerisinde hazırlanacağı ve yürürlüğe gireceği hükme bağlanmasına ve aradan 3.5 yıl geçmesine rağmen, suda yağı dağıtmak için kullanılan kimyasalların kullanımı ile ilgili olarak izin koşulları ve kurallar ile, tehlikeli atıkları sınıflandırabilmek ve asgari düzeye indirgemek, yeniden kullanmak, geri dönüştürmek, geri kazanmak ve bertaraf etmekle ilgili hedeflere ulaşmak için alınması gereken önlemler ve bunlarla beraber getirilmesi gereken koşullar ve tehlikeli atığın uygun şekilde toplanması, depolanması, geri dönüştürülmesi, yeniden kullanılması, işlenmesi ve bertaraf edilmesi için uygulanacak prensip ve yöntemlerle ilgili tüzükler Atık Yakma Tüzüğü hariç çıkarılmamıştır /1977 sayılı Akaryakıt Yasası altında düzenlenmesi gereken karadan deniz araçlarına veya deniz araçlarından karaya akaryakıt nakli ve boşaltılmasının kontrolü ve düzenlenmesine ilişkin tüzük/yönetmelik, yasanın yürürlüğe giriş tarihi üzerinden 38 yıl geçmesine rağmen düzenlenmemiştir. Mali sorumluluk ile ilgili mevzuat mevcut değildir 2.8 Mevzuatımızda kıyı tesisinden kaynaklanan kaza sonucu ortaya çıkan kirlenmenin veya kirlenme tehlikesinin neden olduğu temizleme masraflarını, toplanan atıkların taşınması ve bertarafı için yapılacak masrafları, üçüncü şahıslara ve özel mallara verilen zararları, geçim için kullanılan doğal ve canlı kaynaklarda meydana gelen zararları, gelir kayıplarını, gelir ve kazanç kapasitelerine verilen zararları içeren sigorta teminatını/mali sorumlulukları düzenleyen hükümler mevcut değildir. 2.9 Deniz çevresinin gemi kaynaklı petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinde oluşan zararın tazmini konusunda, KKTC Meclisi tarafından onaylanan Deniz kirliliği ile ilgili Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukukî Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme (CLC 1992) de 17

23 yer alan hususlar uygulanmamıştır. CLC 1992 de gemi sahibi veya işleten anılan sözleşmedeki limitlere göre geminin yarattığı petrol kirliliği zararlarından sorumlu olmakta ve bu sorumluluk sigorta sistemleri ile garanti altına alınmaktadır. Gemi kaynaklı kirliliğin yarattığı zararın tazmin edilebilmesi için akaryakıt taşıyan gemilerin bu mali sorumluluk belgelerine sahip olmaları ve talep edildiğinde göstermeleri gerekmektedir. Ancak Limanlar Dairesi yetkilileri ile yapılan görüşmede, KKTC ye akaryakıt taşıyan gemilerde gerçekleştirilen kontroller arasında sigorta kontrolünün mevcut olmadığı ifade edilmiştir. Kurumlar arası işbirliği mevcut değildir 2.10 İlgili kurumların karşılıklı mutabakata dayalı, hesap verme sorumluluğu çerçevesinde sonuç odaklı işbirliğini geliştirmeleri, istenilen sonuçların elde edilmesi için gereklidir. Ancak gerçekleştirilen faaliyetler incelendiğinde, kurumlar arası çalışmalarda aktif işbirliğinin mevcut olmadığı ve sonuca ulaşılamadığı görülmektedir. Örneğin Çevre Koruma Dairesi yetkilileri, Limanlar Dairesi Müdürlüğü tarafından hazırlanan taslak yasa ve tüzüğe ait bilgiyi tarafımızdan öğrenmişlerdir. Ayrıca, bu bilgiye sahip olmadıkları için kendilerinin de aynı çalışmayı gerçekleştirmeyi planladıklarını ifade etmişlerdir. Kurumlar arası işbirliğinin yeterli olmaması, deniz ve kıyının kirlenmesini önleme ve kirlilikle mücadele konusunda politikalar geliştirilmesini ve gerçekleştirilen bazı faaliyetlerin sonuçlandırılmasını olumsuz yönde etkileyen unsurlardan biridir. Deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili kurumların görev, yetki ve sorumlulukları belli değildir 2.11 Kaza sonucu deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinin önlenmesine ve kirliliğe müdahaleye yönelik çalışmalarda kurum ve kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları belirlenmemiştir. Bu nedenle gerekli kontrollerle önleyici tedbirler tam alınamamış, kirliliğe müdahalede yetersiz kalınmış, temizlik çalışmalarının takibi etkin olarak gerçekleştirilememiş, çevreye olan zararların tespiti yapılamamış, mali zararın tespiti ve tazmini konusunda sıkıntı yaşanmıştır. 18

24 Konu ile ilgili olarak İspanya ve Türkiye örnekleri incelendiğinde aşağıda verilen bilgiler elde edilmiştir. İspanya Denizcilik İdaresi, petrol sızıntılarına müdahaleden ve Ulusal Kurtarma ve Kirlilik Kontrolü Planının uygulanmasından sorumludur. Denizcilik İdaresine bağlı bulunan Deniz Güvenliği ve Çevre Kirliliği Genel Müdürlüğü nün koordinasyonu altında 1992 yılında kurulan Arama Kurtarma Ajansı, sızıntı bildirim noktası olarak da görev yapmaktadır. Arama Kurtarma Ajansı na bağlı 10 adet Denizcilik Bölge Koordinasyon Merkezi mevcuttur. Kaynak: Department of Nautical Engineering and ScienceTechnical University of Catalonia: Analysis of oilpollution at seabymeans of seacraft in Spain Türkiye Genel koordinasyon görevi, kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının hazırlanması, bu planların uygulanması, kirlenmenin türü ve etkilerinin belirlenmesi, çevreye olan zararların tespiti ve kirlilikten etkilenen alanların rehabilitasyonuna ilişkin yetki, görev ve sorumluluklar Çevre ve Orman Bakanlığına, Deniz araçlarından kaynaklanan deniz kirliliğinin önlenmesine yönelik acil müdahale planlarının uygulanması, hazırlıklı olma, kirliliğe müdahale, zararların tazmini ve mali sorumluluk garantilerinin bildirimi konularında icraya ilişkin yetki, görev ve sorumluluklar Denizcilik Müsteşarlığına aittir. Kaynak: Türkiye-Deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinde acil durumlarda müdahale ve zararların tazmini esaslarına dair kanun Ulusal ve bölgesel acil müdahale planları mevcut değildir 2.12 Ülkeler, limanlardaki ve çevresindeki düşük seviyeli döküntülerden büyük ölçekli kirlilik olaylarına kadar değişen durumlarla başa çıkmak için gerekli müdahaleleri, ulusal ve bölgesel acil müdahale planları kapsamında hazırlamaktadır. KKTC de ise bölgesel ve ulusal müdahale planları mevcut değildir. Bu planların oluşturulmaması nedeniyle petrol ve diğer zararlı maddelerle oluşacak deniz kirlenmesine kısa sürede müdahale için gerekli personel, ekipman ve malzeme planlanması yapılamamakta, en uygun yöntemlerin uygulanması sağlanamamakta, müdahale sonrası deniz çevresinin ve kıyılarının rehabilitasyon çalışmaları etkin olamamaktadır. 19

25 Konu ile ilgili İngiltere ve Malta örnekleri incelenerek elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir. İngiltere - Ulusal Acil Müdahale Planı: Denizcilik ve deniz tesislerinden kaynaklanan kirliliği önlemek için Ulusal Acil Müdahale Planı (NCP), İngiliz Hükümeti nin deniz ortamını koruma sorumluluğunun bir parçası olarak hazırlanmıştır. NCP, İngiltere etrafındaki denizlerin kirlenmesine sebep ya da tehdit olan deniz kazalarına karşı izlenecek prosedürleri belirler. NCP, ayrıca dahil olabilecek diğer kuruluşların görev ve sorumluluklarını da belirlemektedir. Kaynak: Maritime & Coastguard Agency-UK Malta - Ulusal Deniz Kirliliği Acil Müdahale Planı: Deniz ve limanlarda gemilerden kaynaklanan kirlilikle mücadele etmek için Ulusal Deniz Kirliliği Acil Eylem Planı (NMPCP) oluşturulmuştur. Plan, Malta limanlarında ve çevresindeki düşük seviyeli sızıntılardan büyük ölçekli kirlilik olaylarına kadar değişen durumlarla başa çıkmak için gerekli müdahaleleri içermektedir. Kaynak: Preventing and Dealing with Pollution from Ships at Sea and in Ports-Report by the Auditor General- Malta 2.13 Ulusal ve bölgesel acil müdahale planlarının düzenlenmemiş olması yanında, operasyon ve koordinasyon merkezi olarak hizmet verecek personel, ekipman ve malzeme ile donatılmış acil müdahale merkezleri de oluşturulmamıştır. Çoğunluğunu petrol ürünlerinin oluşturduğu yoğun bir deniz trafiğine sahip olan Akdeniz de kıyısı bulunan ülkeler, petrol kirliliğini önlemek için Akdeniz Eylem Planı yanında diğer uluslararası anlaşmalarla uyumlu çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Bu plana dahil olmayan, ancak Akdeniz ülkesi olan ve akaryakıt aktarımı gerçekleştiren kıyı tesislerine sahip olan KKTC, diğer ülke uygulamalarını örnek alarak uluslararası anlaşmalarla uyumlu faaliyetlerde bulunmamış, TC ile çevre alanında yapmış olduğu anlaşmalarda bu yönde kendini geliştirmemiş, personel, ekipman ve malzeme ile donatılmış acil müdahale merkezlerini oluşturmamıştır. Raporumuzda belirtilen diğer eksiklikler yanında, acil müdahale merkezlerinin oluşturulmamış olması, orta ölçekli bir kaza olan Aksa Enerji de meydana gelen kazaya müdahalede başarısız olunmasına ve denize dökülen akaryakıtın geniş bir alana yayılmasına neden olmuştur. Kıyı tesislerinin acil müdahale planlarının düzenlenme çalışmaları yetersizdir 2.14 KKTC de kıyı tesislerinin hazırlıklı olmalarını ve koruyucu önlemler almalarını sağlayacak acil müdahale planları ile risk değerlendirmesinin hazırlanmasına yönelik mevzuat mevcut değildir. Mevzuat mevcut olmamakla beraber, Çevre Koruma Dairesi 4 kıyı tesisinin acil müdahale planlarının hazırlanmasına ilişkin çalışma gerçekleştirmektedir. Bu çalışmalar şöyledir; K.T. Petrolleri Ltd. in Çevre Koruma Dairesi ne sunduğu Mayıs 2013 tarihli Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporunun ekinde Acil Durum Yönetim Prosedürü ile 20

26 Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından hazırlanan risk değerlendirmesi raporu mevcuttur. Çevre Koruma Dairesi, Ekim 2013 te ek koşullar talep ederek ÇED raporunu onaylamıştır. K.T. Petrolleri Ltd. ise talep edilen bu ek koşullara uyacağını taahhüt etmiştir. Çevre Koruma Dairesi, kaza sonrası Ekim 2013 te Aksa Enerji, Altınbaş Petrol Ltd. ve Teknecik Elektrik Santrali nden acil müdahale planlarının hazırlanmasını talep etmiştir. Ancak anılan Daireden alınan bilgilere göre bu kıyı tesislerinin acil müdahale planlarını hazırlama çalışmaları henüz tamamlanmamıştır. Çevre Koruma Dairesi inisiyatif alarak acil müdahale planlarının hazırlanması konusunda girişimde bulunmakla birlikte; Acil müdahale planını ve risk değerlendirmesini hazırlayacak kurum/kuruluşların sahip olması gereken özellikler belirlenmemiştir. Kıyı tesislerinden talep edilen acil müdahale planının formatı ve içermesi gereken unsurlar belirlenmemiş ve kıyı tesisleri ile paylaşılmamıştır. Bu unsurların belirlenmemiş olması nedeniyle kıyı tesislerinin hazırladığı belgelerde ortak bir standart mevcut değildir. Kıyı tesisleri tarafından hazırlanan acil müdahale planlarının Çevre Koruma Dairesi tarafından hangi kriterlere göre değerlendirileceği belli değildir. Örneğin K.T.Petrolleri tarafından Çevre Koruma Dairesine sunulan Acil Durum Yönetim Prosedürü ile risk değerlendirme raporunun yeterli olup olmadığına nasıl karar verileceği belli değildir. Risk değerlendirmesi ve acil müdahale planlarının hazırlanması ile ilgili olarak Türkiye örneği incelenmiş ve aşağıda verilen bilgilere ulaşılmıştır. 21

27 Türkiye 1.Risk değerlendirmesi, meydana gelebilecek kaza sonucu ortaya çıkabilecek zararın ortaya konulması için yapılması gereken teknik ve bilimsel araştırmalar olarak tanımlanmıştır. Risk değerlendirmesi acil müdahale planlarını hazırlamak amacıyla belli kriterler çerçevesinde yapılmaktadır. Bu kriterlerden bazıları; Kıyı tesisinin yeri, konumu, büyüklüğü ve faaliyetleri, yükün miktarı ve cinsi, Kıyı tesisi çevresinde ve deniz alanlarındaki tarihi, kültürel, turistik, hassas doğal alanlar ve özel ekolojik değeri olan bölgelerin belirlenmesi ve kirlenmeye karşı hassasiyetlerinin tespiti, Kirliliğin yayılma olasılığına göre, öncelikle korunması gereken hassas alanların belirlenmesi, Bu kaza tiplerinin kıyı ve deniz alanlarına olabilecek kirlilik etkilerinin belirlenmesi, Kaza sonucu ortaya çıkan kirliliğin kıyı ve deniz alanlarında yayılma olasılığıdır. 2.Türkiye de acil müdahale planlarını ve risk değerlendirmesi hazırlayacak kurum/kuruluşların asgari özelliklerinin, bu planlarda bulunması gerekli hususların, kıyı tesisi acil müdahale planı ve risk değerlendirmesi ve onay prosedürlerinin belirlendiği görülmüştür. Acil müdahale planlarını hazırlayacak kurum/kuruluşların sahip olmaları gereken özelliklerin bazıları aşağıda verilmektedir. Acil müdahale konusunda ulusal ve uluslararası kabul gören kurum/kuruluşlardan konuya ilişkin eğitimleri almış personeli bünyesinde bulundurmak, Denizcilik ve/veya denizle ilgili çevre sektöründe dünya veya ülke ölçeğinde yapılmış petrol ve diğer zararlı maddelerin taşınması, bunların çevreye etkileri konularında ayrıntılı etütler veya sabit yatırım projelerinde yer almak/yapmak. 3.Türkiye de acil müdahale planlarını hazırlamak üzere 5 şirket yetkilendirilmiştir. Kaynak: - Türkiye sayılı Deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinde acil durumlarda müdahale ve zararların tazmini esaslarına dair kanunun uygulama yönetmeliği - T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Olası kazalara karşı eğitim çalışmaları yeterli değildir 2.15 Deniz kirliliğinin önlenmesi ve olası kazalara müdahalenin etkin yapılabilmesi için ilgili personelin eğitilmesi gereklidir. Ancak KKTC de denizin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesi durumunda müdahaleyi yönetecek/müdahale edecek kişilerin eğitimine yönelik faaliyetler mevcut değildir. KKTC ile Türkiye arasında çevre alanında işbirliği anlaşmaları olmasına rağmen, deniz ve kıyı kirliliğini önleme konusunda Türkiye de yapılan eğitim çalışmalarına KKTC kamu kurumlarından katılım olması yönünde herhangi bir girişim mevcut değildir Ocak 2015 tarihlerinde Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı ve özel bir firma arasında KKTC kıyı tesislerinde ve denizlerde oluşabilecek kazalar neticesinde ortaya çıkabilecek deniz kirliliğinin önlenmesi ve temizlenmesi yöntemleri, petrol ve diğer zararlı maddelerden kaynaklanan kirliliğe hazırlıklı olma ve müdahale ile ilgili eğitim programı 22

28 düzenlenmiştir. Bu eğitim programına, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığına bağlı Limanlar Dairesi, Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığına bağlı Çevre Koruma Dairesi, Gıda Tarım ve Enerji Bakanlığına bağlı Akaryakıt Birimi, İçişleri Bakanlığına bağlı Kaymakamlıklar ile Kalecik Kıyı Tesislerinden Aksa Enerji ve Alpet katılmıştır yılında Akdeniz Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilen eğitim programları ile Türkiye deki eğitim konusunda yetkilendirme ve eğitim faaliyetleri incelendiğinde aşağıda verilen bilgilere ulaşılmıştır. 1. Akdeniz Eylem Planı kapsamında 2013 yılında 4 eğitim programı düzenlenmiştir. Bu eğitim programları şunlardır; Sızıntıyı önleme, sızıntıya hazırlık ve müdahaleye yönelik Adriyatik Sızıntı Konferansı- ADRIASPILLCON 2013, Hırvatistan POSOW Eğitimci Kursları, Mayıs ve Mayıs 2013, Fransa POSOW Eğitimci Kursları, Ekim-Aralık 2013 tarihleri arasında 10 eğitim; Hırvatistan, Fransa, Yunanistan, İtalya, Malta, Slovenya ve İspanya MEDEXPOL 2013, Kasım 2013, Yunanistan Kaynak: REMPEC Progress Report 2. Türkiye de Şubat 2013 tarihi itibari ile toplam 14 adet kamu kuruluşu, özel şirket ve üniversiteye eğitim verme konusunda yetki verilmiştir. Toplam 129 eğitmenin eğitimleri verilmiştir. Toplam 108 kıyı tesisinde 3638 adet kişi eğitim almış ve sertifikalandırılmıştır Kaynak: TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tatbikatlar düzenli yapılmamaktadır 2.17 KKTC de deniz ve kıyı kirliliği ile ilgili olarak plan ve program çerçevesinde tatbikatlar düzenlenmemektedir. Bu nedenle ilgili kurumların önlem alma ve müdahale kabiliyetleri tam olarak değerlendirilememekte, kirliliğin önlenebilmesi için yeterli hazırlık ile personel, ekipman ve malzeme planlamaları etkin bir şekilde yapılamamaktadır. Son 7 senede KKTC nin de katıldığı iki tatbikat gerçekleştirilmiştir. Bu tatbikatlar 5-6 Kasım 2008 tarihinde gerçekleştirilen İskenderun Petrol Kirliliği Acil Müdahale Ulusal Tatbikatı ile 29 Kasım 2011 tarihinde gerçekleştirilen TC-KKTC Petrol Kirliliğine Müdahale Tatbikatı dır. 23

29 Akdeniz Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilen tatbikatlar ile Türkiye de mevzuatta mevcut olan tatbikat planlaması incelenmiş ve aşağıda verilmiştir. 1. Akdeniz Eylem Planı kapsamında 2011 yılında 5, 2012 yılında 3, 2013 yılında ise 2 tatbikat gerçekleştirilmiştir. Söz konusu tatbikatlar aşağıda sıralanmıştır. 10 Mayıs 2011, Cezayir 2-3 Haziran 2011, İsrail 14 Eylül 2011, Malta 28 Eylül 2011, Türkiye 24 Ekim 2011, İtalya Eylül 2012, Malta Ekim 2012, Cezayir Ekim 2012, İsrail Nisan 2013, İtalya Eylül 2013, Arnavutluk Kaynak: REMPEC Progress Report 2. Türkiye de kıyı tesisleri tatbikatlarının 6 ayda bir, bölgesel tatbikatların yılda 2 kez, ulusal tatbikatların 3 yılda bir kez yapılması planlanmıştır. Kaynak: Türkiye sayılı Yönetmelik 24

30 BÖLÜM 3 AKSA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. - KALECİK DENİZ PETROL HATTINDA MEYDANA GELEN KAZA döneminde Aksa Enerji ye gelen yük miktarları ile gelen gemi sayılarını gösteren tablo aşağıda verilmektedir. Tablo döneminde Aksa Enerji ye gelen yük miktarları ile gemi sayıları Yıl Aksa Enerji Üretim A.Ş. Tanker Sayısı Yük (Ton) Toplam Kaynak: Limanlar Dairesi Müdürlüğü Temmuz 2013 tarihinde saat te M/T İsmail Kaptanoğlu gemisinden Aksa Enerji ye akaryakıt tahliyesi sırasında ton akaryakıt denize dökülmüş ve 12,5-13 km uzunluğunda 3 kıyı şeridi yoğun şekilde kirlenmiştir. Aksa Enerji de meydana gelen kaza öncesi kontroller yapılmamıştır 3.3 Aksa Enerji, Nisan 2003 te akaryakıt depolama tesislerine bağlantılı deniz boru hattı ve şamandıra sistemi için izin talep etmiştir. Bakanlar Kurulunun Temmuz 2003 te İskeleler Yasası uyarınca boru hattının ve şamandıra sisteminin kurulmasına izin vermesinin ardından, Limanlar Dairesi Ağustos 2003 te sistemin projeye uygun olarak inşa edilmiş olduğunu onaylamıştır. Ancak akaryakıt aktarımında kullanılan bu boru hattı, Bakanlar Kurulunun Ağustos 2013 te aldığı karar gereği, Aksa Enerji nin akaryakıt boşaltım sisteminin akredite bir 3 Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Girne Üniversitesi akademisyenleri tarafından hazırlanan 28 Temmuz 2013 tarihli Kaza Sonrası İlk Gözlem ve Analizler raporunda en az 13 km, TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 5-6 Ağustos 2013 tarihli Kalecik Bölgesindeki Petrol Kirliliğine İlişkin İnceleme Raporunda yaklaşık 13 km kıyı şeridinin kirlendiği belirtilmiştir. Çevre Koruma Dairesi nin 20 Eylül 2013 tarihli raporunda ise yaklaşık 12,5 km uzunluğunda kıyı şeridinin kirlendiği belirtilmiştir. 25