ÖNSÖZ. Testler hakkında daha geniş bilgi almak istediğinizde her türlü haberleşme yolu aracılığı ile laboratuvarımız uzmanlarına ulaşabilirsiniz.

Transkript

1 ÖNSÖZ Muğla Devlet Hastanesi laboratuvarları giderek artan test çeşidi ile modern bir ortamda hastalarımıza ve doktorlarımıza hizmet vermeye devam etmektedir. Elinizdeki test rehberi Muğla Devlet Hastanesi laboratuvarlarında çalışılan testler hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Hazırlanan bu kitap ile testlerin istenmesinden, sonuçların ulaşmasına kadar geçen aşamalarda sağlık personelimize yardımcı olmayı amaçladık. Bu rehberde her testin adı ile birlikte, çalışılan örnek türü, örneğin alındığı tüp, çalışılan metod, referans değerler, çalışma günleri ve rapor tarihleri not edilmiştir. Test bilgileri sürekli olarak güncellendiğinden kitapta yer alan bilgilerde yıl içinde değişiklik olabileceği dikkate alınmalıdır. Biyokimya ve acil laboratuarları bütün personeli ile birlikte kaliteyi artırmayı hedef edinmiştir. Sizlere daha güvenilir sonuçlar ve daha kaliteli hizmet verebilmemiz için test istemlerini yaparken hastayla ilgili bilgileri, istem yapan doktor ismini, gönderen birimi ve ön tanı kısımlarını eksiksiz doldurmanızı rica ederiz. Testler hakkında daha geniş bilgi almak istediğinizde her türlü haberleşme yolu aracılığı ile laboratuvarımız uzmanlarına ulaşabilirsiniz. Bu rehberin tüm hastalara ve hastanemiz personeline faydalı olması dileğimizle 1

2 İÇİNDEKİLER 1. Giriş 2. Genel Laboratuvar Bilgileri 2.1 Laboratuvarı İşleyişi Test Girişi Numunelerin Alınması ve Laboratuvara Transferi Numunelerin Laboratuvara Kabulü, Ayrıştırılması Analiz Sonuç Gönderme ( Raporlama) Laboratuvar Testleri Sonuç Teslim Süreleri 2.2 Analiz Sonucunu Etkileyen Faktörler Kan alımından Önceki Etkiler Postürün Etkisi Sıvı İnfüzyonunun Etkisi Açlık Etkisi Besinlerin Etkisi Sigara içme Sirkadiyen Değişim İlaç Etkisi Yüksek Ateş Cinsiyet ve Yaşın Etkisi Gebelik Egzersizin Etkisi 2.3. Referans Aralığı 2.4. Kalite Güvenliği 2.5 Numunelerin Alınması ve Hazırlanması Kan Numunelerinin Alınması Arteral Kan Alımı Kapiller Kan Alımı Venöz Kan Alımı Saatlik Örneklerinin Toplanması Dışkı Numunelerinin Toplanması BOS Toplanması 2

3 2.5.5 Diğer Vücut Sıvıları 2.6 Glukoz Tolerans Testleri Standart Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) Gebelerde Glukoz TAraması 2.7 Panik Değerler 2.8 Laboratuvar Numune Red Kriterleri 2.9 Laboratuvarlarımızda Çalışılan Testlerin Hemoliz,Lipemi ve Bilüribinemiden Etkilenme dereceleri 3. Testlerin Listesi 3.1. Biyokimya Testleri Biyokimya Testleri Hormon Testleri Analizi Kardiyak Testler Tox drug Testler Koagülasyon Testleri BOS ve Plevral sıvıda yapılan testler 4. Acil laboratuarında Çalışılan Testler 4.1. Acil Biyokimya Testleri 4.2. Hemogram 4.3. Tam Tetkiki 4.4. Gaitada Gizli Kan 4.5. da Madde Bağımlılığı Testleri 4.6. Acil Kardiyak Panel 4.7. Acil Koagülasyon Testleri 3

4 1. GİRİŞ Hastanelerde laboratuvar organizasyonları tüm biyolojik örneklerin laboratuvar testlerini yapılmasını ve raporlandırılmasını sağlayan birimlerdir. Günümüzde laboratuar çalışmalarında hedef, test isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ulaşmasına kadar geçen süreyi kısaltmaktır. Bu sürenin önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Laboratuvar informasyon sistemi (ALİS) ve Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HOST geliştirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yaklaşmıştır. Laboratuvar akreditasyonu, laboratuvarın yetkili bir kurum tarafından uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilerek yaptığı tetkiklerin doğru ve güvenilir olduğunun resmen tanınmasıdır. Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuar işleyişinin hasta ve personel tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Test sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış örnek kabı seçimi, yetersiz örnek alınması, yanlış test gününde hastaneye gelinmesi, eksik test girişi yapılması vb en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuvar işleyişini basta klinisyenler olmak üzere diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla laboratuvar rehberi hazırlanmıştır. Bu rehberde Muğla Devlet Hastanesi laboratuvarları nın işleyişi, test profili, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (ALİS / HOST), laboratuarın analitik kalite çalışmaları, testlerin çalışılma yöntemleri, çalışılma zamanları, teste göre numune türü/numune kabı seçimi, numunelerin kabul/red kriterleri, sonuçların raporlanma zamanları, normal değerleri, varsa panik değerleri hakkında bilgilere yer verildi. 4

5 2. GENEL LABORATUVAR BİLGİLERİ 2.1. LABORATUVAR İŞLEYİŞİ Test Girişleri Test girişleri için hastane otomasyon sisteminde (HOST) poliklinik defteri açılıp hastanın protokol numarası girilerek hastanın bilgilerine ulaşılır. Hasta bilgilerinin bulunduğu sayfa üzerinde bulunan tahlil butonuna basılarak tahlil istem sayfasına ulaşılır. Burada hangi test/testler istenecekse referans ve panel butonlarından seçilerek kayıt yapılır. Seçilerek kayıt yapılan testler sakla butonuna basılarak hastane otomasyon sistemine aktarılır. Daha sonra hastalar poliklinikten laboratuvar kayıt ve kan alma birimine yönlendirilir. Laboratuvar kayıt bölümüne gelen hastanın protokol numarası otomasyonda laboratuar kayıt defterine yazılarak poliklinikten yapılan tahlil istemlerinin istem kağıdı ile uyumlu olup olmadığı kontrol edilir. İstenen tetkiklerde eksik yoksa ekranda onaylanarak istem yapılan teste göre barkod basılması sağlanır. Barkodlar uygun tüplere yapıştırılarak hasta kan alma birimine yönlendirilir. Kan alma saati otomasyon sistemine kayıt edilir. Acil biriminde ve Servislerde test girişleri için aynı işlemler yapılır ve hastalardan alınan test materyalleri laboratuvara gönderilir. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuvar informasyon sistemi (ALİS) tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HOST girişi ve ALİS kaydı yapılması gerekir Numunelerin alınması ve laboratuvara transferi Polikliniklerden yapılan test isteklerinin HOST a kaydı yapıldıktan sonra hasta B blokta bulunan laboratuar kayıt/kan alma birimine yönlendirilir. Laboratuvar kayıt bölümüne gelen hastanın protokol numarası otomasyonda laboratuar kayıt defterine yazılarak poliklinikten yapılan tahlil istemlerinin istem kağıdı ile uyumlu olup olmadığı kontrol edilir. İstenen tetkiklerde eksik yoksa ekranda onaylanarak istem yapılan teste göre barkod basılması sağlanır. Barkodlar uygun tüplere ve sonuç alma istem formuna yapıştırılarak hasta kan alma birimine yönlendirilir. Hastalardan kanlar yeterli miktarda ve kan numunesi alma kriterlerine uygun şekilde alınır. Kan ve örnek alma saati otomasyon sistemine kayıt edilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri gerekirse sözlü olarak ta ifade edilir. ve gaita testleri de olan hastalar varsa bunun için hastalara barkod etiketi yapıştırılmış idrar ve gaita kabı verilip tuvalete yönlendirilir, daha sonra hastalar örneklerini ilgili laboratuvar birimine getirirler. Bebek kan alma işlemi 2 hemşire tarafından yapılmaktadır. Bebeklerden idrar ve gaita örneği için örnek kapları aileye verilip nasıl örnek toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları örnekleri ilgili laboratuvar birimine getirmeleri söylenir. Servisler ve Acil de hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Servisler sabah 06:00 kanlarını en geç 06:30 a kadar laboratuara göndermeleri gerekmektedir. Eğer kanlar laboratuara daha geç gönderilirse sonuçlar saat 08:00 e yetişemeyeceğinden kabul edilmeyecektir. Alınan örneklerin üzerinde alınma saatleri yazılı olmalıdır. Numuneler test istem kağıtları ile birlikte laboratuar kayıt birimine numune transfer talimatları doğrultusunda taşınarak otomasyona kaydı yaptırılır. Test istekleri ALİS e girildikten sonra testlere göre örnek kaplarına barkod etiketi yapıştırılır. Örnekler personel tarafından çalışılacağı laboratuarlara göre transfer edilir. 5

6 Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir Alınan örnekler bekletilmeden personelle ilgili laboratuvar birimine gönderilir. Kan Alma biriminde toplanan örnekler görevli laboratuar teknisyeni tarafından ilgili laboratuarlara göre ayrılıp sürekli olarak pnömotik sistem ve görevli personeller ile ilgili laboratuarlara transfer edilir. Hem kan alma biriminde hem de acil ve servislerde biyolojik numune alma ve numunelerin transferi işlemleri; numune alma ve transferi talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. Numuneler uygun ısı: serin ve ışık görmeyen, loş ortamda toplanmalıdır. Daha sonra taşıma kabına dikkatle yerleştirilip, kapalı şekilde transfer edilmelidir. Testler için numuneler alındıktan en geç 1 saat içinde gönderilmelidir. Ekip eksikliği vb. nedenle gönderimi gecikecekse, test rehberine bakılarak o testin saklama koşullarında buzdolabı veya dışarıda serin ortamda, ışık görmeyen yerde saklanmalıdır. İstediğimiz etiketlendirme (Barkod) ise aşağıdaki gibidir: Etiket üzerinde; Hastanın adı soyadı Gönderen Birim-Uzman Protokol numarası Hasta kabul numarası Laboratuvar barkod numarası Barkodun alındığı tarih ve saat Yatan veya ayaktan hasta olduğu Barkodun hangi çeşit tüpe yapıştırılacağına dair ibare: -Biyokimya: sarı kapak, -Hemogram: Mor, -Sedim: Siyah, -Citratlı tüp: Mavi- Koagülasyon Barkodun hangi kağıt veya tüpe yapıştırılacağı bilgisi, Sonuç kağıdını kimin alacağı: Kendisi veya 3. kişi gibi bilgiler bulunmalıdır. Kardiyak, Talasemi Mavi kapaklı tüp (Sitratlı) PT, aptt, Fibrinojen Biyokimya, Hormon, Elisa Seroloji Tam Đdrar, Tox Drug Testi için Đdrar 6

7 Numunelerin laboratuvara kabulü, ayrıştırılması Örnekler laboratuvara gelince, ALİS den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabını uygunluğu, örnek miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon, vb. kontrolü yapılır. Eğer örnek uygunsa barkodu okutularak otomasyonda laboratuara kabulü yapılır. Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak biyokimyasal analizler, hormon analizleri için serum, koagülasyon testleri için plazma eldesinde santrifüjü 3000 rpm 5 dakika döndürmek yeterlidir. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz. ALİS te reddedilir. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir. Ayrıca ALİS ortamında hasta sonuç sayfasına numune red sebebi belirtilir Analiz Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve internal kalite kontrol çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar geçersiz olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak ALİS e gönderir. ALİS de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak (numunenin göz ile değerlendirilmesi, vb) yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik Değer Listesine ait bir test sonucu bulunursa, analiz süreci gözden geçirilerek test tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise, testi isteyen klinisyene bilgi verilir. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dahilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalışılır. Laboratuvarımızda çalışılan testlerin büyük çoğunluğu 1 yılı askın süredir eksternal kalite kontrol programına dahildir Sonuç Gönderme ( Raporlama) Test sonuçları ALİS de onaylandığı zaman poliklinik ve acil bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Test sonuçlarının yazıcı çıktıları da laboratuar kayıt biriminde görevli sekreterler tarafından hastaya verilir. Hastalar mugladh.com.tr sitesinde laboratuvar sonuç menüsüne girip barkod numarasını yazarak yada T.C numaraları ile de internet üzerinden sonuçlarını alabilir Laboratuvar Testleri Sonuç Teslim Süreleri Biyokimya Otoanalizör, Hormon laboratuarı, Acil Laboratuvarı: Her gün saat 12:00 e kadar gelen numunelerin sonuçları saat 14:00 de, 12:00 den sonra gelen numunelerin sonuçları 2 saat sonra verilmektedir. Üçlü test sonuçları her hafta Cuma günü saat 14:00 da verilmektedir. Acil Laboratuarına gelen acil numunelerin sonuçları 1 saat sonra verilmektedir. Sonuçlar hastaya veya acil personeline verilir. Ayrıca acil kayıt birimindeki bilgisayarda görülebilir ve yazılı çıktı alınabilir. Rutin hastalara sonuçlar kimlik doğrulaması yapılarak sonuç alma istem formu ile verilmektedir. Eğer hastanın sonuçlarını başka birisi alacaksa bunun için laboratuara ilk kayıt sırasında beyanda bulunarak sonuç alma istem formuna ve bilgisayarda ekran sekmesinin işaretlenmesi ve sonucu alacak kişinin adının yazılması gerekir. 7

8 2.2. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1: Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler Değişmeyen Değişen faktörler Endojen faktörler Eksojen faktörler faktörler o Cinsiyet o Irk o Kalıtım o Beslenme o Alkol o Vücut ağırlığı o Kas dokusu o Aktivite o Pozisyon o Günlük ritm o İlaçlar o Gebelik o Hemoglobinemi o Bilirubinemi o Hiperlipemi o Farmakoterapi o Antikoagülanlar o Bakteriyel kontaminasyon Kan Alımından Önceki Etkiler (Preanalitik) Postürün Etkisi: Ayakta duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre ml daha azdır. Bu durum kan hacminde %10 azalmayı gösterir. Gerçek neden kanın proteinsiz sıvısının doku arasına geçmesi olup plazma hacminde önemli farka neden olur. Buna paralel olarak enzimler ve protein hormonlar dahil tüm proteinler, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilürübin ve proteine bağlı ilaçların konsantrasyonunu etkiler. Bu durum özellikle yatan hastalarda belirgin hale gelir Sıvı İnfüzyonunun etkisi: Hastaya serum yapılıyorsa serumun bileşenlerindeki maddelerin etkisinden dolayı ölçüm sonucu tam doğru değeri göstermez. Sıvı infüzyonu yapılırken örnek alınmadan en az 3 dakika önce sıvı infüzyonu durdurulmalıdır ve durumu bildirir not hastanın dosyasına ve istem kağıdına yazılmalıdır. İnfüzyon yapılan kolun karşı tarafından veya infüzyon yapılan yerin daha aşağısından yapılan örnekleme infüzyonun yapıldığı solüsyonun bileşimindekiler harici için güvenilirdir Açlık Durumu: Açlık kan düzeyi ölçümü gibi testler için istenen bir durum olduğu gibi laboratuar işleminin standardizasyonu ve teknikleri açısından numune alımında saatlik açlık istenir. Açlık durumunun 16 saatten fazla olmaması gerekir Besinlerin Etkisi: Bazı plazma yapıtaşlarının derişimi yakın zamanda yenilip içilen besinlerden etkilenir. Bunların içinde kan glukozu, trigliserid, alkalen fosfataz(özellikle intestinal izoenzim) sayılabilir. Ayrıca serumun lipemik olması ölçümler için kullanılan yöntemleri etkileyebilir. Kahve, çay, kola gibi kafein bulunan içecekler yapıtaşlarının konsantrasyonu üzerinde önemli bir etkiye sahiptir Sigara içme: İçerdiği nikotinden dolayı sigara birçok testi etkiler. Bunların içinde lipidler, hormonlar, vitamin B12, CEA gibi parametreler sayılabilir Sirkadiyen değişim: Beden sıvılarının çoğu yapıtaşı gün boyu döngüsel değişim gösterir. Bu değişimlere katkıda bulunan başlıca faktörler postür,aktivite, beslenme, stres, gün ışığı, karanlık, uyku ve uyanıklıktır. Bu döngüsel değişimler oldukça büyük değerlere varabildiğinden numune alma standardizasyonunun iyi denetlenmesi gerekir. Büyüme hormonu uykuya daldıktan kısa süre sonra yükselir. Oysa bazal plazma insülini, 8

9 sabah ve akşam daha yüksek düzeydedir. ACTH ve kortizol gece saatlerinde minimal düzeydedir. hacmi ve kreatinin atılımı gece azalır İlaçların Etkisi: İlaçlar analiz yöntemlerini invitro etkilediği için invivo değişimlere de yol açabilir Yüksek Ateş : Serum hormon düzeyleri yanı sıra lipidler,kalsiyum, ürik asit gibi birçok parametreyi etkiler Cinsiyet ve Yaşın Etkisi: Hastanın yenidoğan, puberte, yetişkin olmasına ve cinsiyetine göre çeşitli hormon, enzim, lipidler, elementler gibi birçok parametre değişim gösterir. Örneğin; alkalen fosfataz kemik büyümesine paralel olarak pubertede en yüksek değere ulaşır. Puberteden sonra aktivite azalır. Menstrüel döngü sırasında da kadınların hormon değerleri çok değiştiğinden LH,FSH gibi testler için kan gönderilirken döngü gününün de belirtilmesi unutulmamalıdır. CA-125 menstrüel periyotta normalin 2 katına çıkabilir Gebelik: Down sendromu riski için yapılan ilk ve ikinci trimester testlerinin ultrason verileri gününde olmalıdır Egzersizin Etkisi: Egzersizin vücut sıvılarının yapılarına etkisi aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz sonunda alınan kan örneklerinde aspartat aminotransferaz (AST),laktat dehidrogenaz(ldh), kreatin kinaz (CK), üre, kreatinin transferin sonuçlarında yükselmelerin olduğu, kan glukozunun değişimler gösterdiği, plazma renin aktivitesi, aldosteron, büyüme hormonunun patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır REFERANS ARALIĞI Testler için belirtilen referans aralığı sağlıklı bireylerden elde edilen değerlerin %95 ini içeren grubu temsil eder ve test sonucunu değerlendirmek için genel bir baz oluşturur. Çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin değiştiği durumlarda metoda bağlı olarak referans aralığı da değişebilir KALİTE GÜVENLİĞİ Laboratuvarımız kalite güvenliği için, KBUDEK gibi uluslar arası düzeyde çok sayıda laboratuvarın katıldığı dış kalite kontrol programlarına katılmaktadır. İç kalite kontrol programı uygulaması ile her gün iki ve üç seviyeli kontrol örnekleri çalışılarak günlük ve günler arası performans denetlenmektedir. Dış kalite kontrol programı uygulamasında ise, analizi yapılan dış kalite kontrol örnekleri dünyanın her yerinden bu programa katılmış çok sayıda laboratuvarın sonuçları ile karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir. Sonuçların Klinik Uyumluluğu Test istem formuna veya ALIS in ilgili bölümüne hasta ile ilgili bilgilerin yazılması bulguların değerlendirilmesi açısından çok değerlidir. Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda laboratuvar ile mutlaka temasa geçilmelidir. Hasta örnekleri laboratuvarımızda 48 saat saklandığı için gerektiğinde testler aynı örnekte tekrarlanarak sonuç ile yeniden değerlendirme yapmak mümkündür NUMUNELERİN ALINMASI VE HAZIRLANMASI Kan Numunelerinin Alınması Arterial Kan Alımı Arter kanını hekim veya tecrübeli bir hemşire almalıdır. 9

10 Uygun arter (femoral yada radial arter ) seçimi yapılmalıdır. Bölge temizlenir. Turnike gerekmez Steril eldiven giyilerek damar 2. ve 3. parmaklarla palpe edilir ve iki parmak arasından enjektör dik tutularak artere girilir. Heparinize enjektör kullanılır. Enjektör, arterin basıncı ile kendi kendine dolar ve hava kalmaz. Alınan kan hızlı bir şekilde hava alması engellenerek laboratuara gönderilir Kapiller Kan Alımı Genellikle parmak ucu (3. ve 4. parmaklar) kullanılır. Bebeklerde ise topuk tercih edilir. Bu bölge alkolle temizlenip kurutulur. Lanset ile delinir. Parmağa ve topuğa masaj yapılmaz. Kanın ilk damlası kuru bir pamukla silinir. Sonra gelen kısmı alınır Venöz Kan Alımı Açlık gerektiren testler için 8-12 saat açlık gerekir. İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır. Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır. Prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan örnekleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır. İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir. Turnike kolda 30 saniyeden fazla sıkılı kalmamalıdır. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz venöz kanda birçok parametreyi etkiler. Örn; ALT, CK, LDH, albumin, bilirubin, Ca %5-10 civarında artarken; glukoz, fosfat %2-5 civarında azalır. Sıvı veya kan vermede kullanılan bir damar ve setten örnek alınmamalıdır. Mecbur kalınırsa infüzyona dk ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumlarda diğer kol tercih nedeni olmalıdır. Kanda lipid, kolesterol, trigliserid, HDL düzeyleri bakılacaksa en az 3 hafta öncesinden beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi, kilonun sabit olrak korunması, duygusal ve fiziksel stresten kaçınılması,3 gün önceden alkol alınmaması önerilir. Alınan kanın hemolize olmaması için azami gayret gereklidir. Hemoliz serumda potasyum, fosfor, enzimler gibi parametrelerin yüksek çıkmasının yanı sıra diğer ölçüm yöntemlerinde de hataya neden olur. Kan örneğine eklenen antikoagülan da önemlidir. Kanın ölçülecek parametreye uygun antikoagülanla alınması gereklidir. Hemen çalışılmayacak örneklerin bekleme süresi ve derecesine dikkat edilmemesi durumunda, istenmeyen hatalı sonuçlar çıkabilir. Turnike takılmış koldan kan alımı öncesinde hastanın yumruğu ile pompalama yapmasına izin verilmemelidir çünkü bu durum kanın damar içinde hemolizine neden olabilmektedir. Turnike iğnenin başarılı bir şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir. Enjektör ile kan alımı esnasında kanın tüpe kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır. Kan alımı şu sıra ile yapılmalıdır: Kan kültürü için antikoagülansız düz kan Koagülasyon testleri için antikoagülanlı tam kan Hematoloji testleri için antikoagülanlı tam kan Antikoagülan içeren vakumlu tüplere kan alımı sırasında kanın işaretli çizgiye kadar dolmasına özellikle dikkat edilmelidir. 10

11 Antikoagülan içeren tüplere kan alındıktan sonra tüp yavaşça alt üst edilerek özenle karıştırılmalıdır. Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır. Serum Tüp: Sarı kapaklı plastik jelli tüp Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel oluşturmakta, tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serum pıhtılaşmasını hızlandırmaktadır. Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4-5 ml serum yeterlidir. (Bu miktar yaklaşık 10 ml kan örneğinden sağlanabilir). Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde edilemez. Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir; tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! Hemolizli veya bulanık serumlar bir çok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır!! EDTA'lı tam kan Tüp: Mor kapaklı cam EDTA-3K tüp 2 ml tam kan mor kapaklı EDTA'lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek karıştırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. Kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. Kan tam olarak tüp üzerindeki işaretli çizgiye kadar alınmamış veya tüpün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır!. Sitratlı tam kan Tüp: Mavi kapaklı sitratlı tüp Kan örneği 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır. Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır. Kan örneğinin sodyum sitrat ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır. Alınan kan örneği 1500 x g'de 15 dakika oda ısısında santrifüj edilerek trombositten fakir plazma elde edilmelidir. Daha düşük santrifüj hızı ve zamanında trombositler plazmada kalarak F IV'ü plazmaya verirler ve pıhtılaşma analizinin yanlış çıkmasına yol açabilirler. Numune tüpü test çalışılana kadar buzlu kap içerisinde saklanmalıdır. Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez. Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örneği en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir.. Kan Örneklerinin korunması Kan alımı sonrasında numune direk olarak güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene dek oda ısısında bekletilir. Bu süre genellikle dakika kadardır. Bu süre sonrası serumun santrifüj ile pıhtıdan ayrılması gerekir. Örneğin tam kan, sitratlı tam kan, EDTA lı tam kan olarak uzun süre bekletilmesi, örnekteki elektrolit 11

12 konsantrasyonlarında, enzimlerin aktivitesinde, hematoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açar BOS (Beyin Omurilik sıvısı) Toplanması Hekim tarafından lomber ponksiyonla alınır. BOS da özellikle glukoz testi hiç vakit geçirilmeden tayin edilmeli ve eş zamanlı kan şekeri de ölçülmelidir Diğer Vücut Sıvıları Periton, plevra, perikard ve sinoviyal sıvılarda biyokimyasal tetkikler çalışılmaktadır. Genellikle protein ve enzim analizleri istenmektedir ÖN HAZIRLIK GEREKTİREN TESTLER Saatlik Örneklerinin Toplanması toplamaya başlayacağız sabah ilk idrarınızı tuvalete yaparak mesane boşaltılır ve saat not edilir.(örneğin sabah saat 08:00) Bu andan itibaren gündüz ve gece boyunca idrarın tamamı dikkatlice idrar toplama kabı içine boşaltılır.ertesi sabahki idrarda (örneğin ertesi sabah saat 08:00 deki idrarınız) toplama kabına eklenerek idrar toplama işlemi tamamlanır. Cuma ve cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplanmaz. toplamak için en uygun kap 3-5 litrelik su için kullanılan pet şişelerdir. Kola, deterjan vb. maddelerin konmuş olduğu kaplar kesinlikle uygun değildir. Bu süre içinde toplama kabı evin serin bir yerinde karanlık ortamda saklanır. toplayan kişiye önerilen diyet varsa bu diyete dikkatlice uyulur. Birinci idrar toplama kabı dolarsa, başka idrar toplama kabına geçildiğinde bir önceki kapta bulunan idrarın yaklaşık yarısı bu kaba karıştırılır. Ertesi sabah ilk idrarda toplama kabına eklenerek toplama işlemine son verilerek toplanmış olan idrar kaplarının tamamı siyah ışık geçirmeyen bir poşete konularak en kısa zamanda laboratuara ulaştırılır. Spot idrar ve gaita numunelerinin laboratuara çabuk ulaşması gereklidir Dışkı Numunelerinin Toplanması Biyokimya laboratuarında çalışılan dışkı analizi sadece GGK (Gaitada Gizli Kan) dır. Bu analiz için az miktarda dışkı yeterlidir. Analiz belli sürelerde tekrarlanmalıdır. Çünkü gaitanın herhangi bir kısmında gizli kalabilir. Gizli kan analizi yapılacak hasta yalancı reaksiyonların önlenmesi için 3 gün süre ile proteinsiz diyete tabi tutulmalıdır Glukoz Tolerans Testleri Glukoz tolerans testlerinde (50,75,100 gr.) 3 gün öncesinden başlanan teste hazırlık diyetine ve 8-12 saatlik açlığa uyulması önemlidir Standart Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT) Hasta testten 3 gün öncesinden itibaren en az 200gr/gün karbonhidrat almalıdır. Test infeksiyon stres akut kardiyak hastalık olmayan bir dönemde yapılmalır. Oral kontraseptif, diüretik, kortikosteroid, difenilhidantoin, tiroksin, nikotinik asit, tiyazid, diüretikler, furasemid, anti konvülsanlar, psikoaktif ilaçlar ve salisilat içeren anti inflamatuvar ilaçlar alınmamalıdır. Oral kontraseptifler en az bir siklus önce kesilmelidir. Uygulanışı: 8-12 saatlik açlıktan sonra açlık kan örneği alınır. 300 ml suda eritilmiş 75 gr glukoz (istenirse bir miktar limon ilave edilerek) 5 dakika içinde hastaya içirilir. Çocuklarda 1.75 g/kg (max. 75 gr) gebelerde ise 100 gr glukoz verilir. Test süresince hasta sigara içmemeli, su dışında yiyecek almamalı ve fiziksel aktivitesi kısıtlanmalıdır. 12

13 Erişkinler ve çocuklarda 120. dakikada, gebelerde ise 60,120 ve 180. dakikalarda kan alınır. Test sonuçlandırılmış olur Gebelerde Glukoz taraması Gebeliğin haftaları arasında yapılır. Gebelerde 3 gün öncesinden en az 150gr/gün karbonhidrat diyeti verilir. Önce gebeden kan şekeri alınır. Yükleme 50 gr glukoz ile yapılır. Test süresince hasta sigara içmemeli, su dışında yiyecek almamalı ve fiziksel aktivitesi kısıtlanmalıdır. 60. dakikada kan sekerine bakılır. 140 mg/dl üzerinde sonuç alınırsa 100 gr glukoz ile OGTT yapılır Hormon Analizleri : Hormon sonuçları değerlendirilirken diurnal değişiklik, sıklık değişiklik gösteren hormonlar gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Bazı hormonlar için günün saati önemlidir.(örneğin Kortizol) Bu nedenlerden dolayı hekimin yönlendirmesi ile belirtilen zamanda örnekler verilmelidir. Hormon testlerinde gece boyu açlık gerekli değildir, 2 saatlik açlık yeterlidir. PTH; 10 saatlik açlık gereklidir. PTH testinin yarı ömrü düşük olduğundan örnek 4 saat içinde çalışılacaksa serumdan, 8 saatlik bir sürede çalışılacaksa EDTA lı kandan,24 saat ve daha sonra çalışılacaksa alınan kan santrifüj edilip hemen deepfreze kaldırılır. (Hastane içinden gelen kanlarda; 4 saat içinde numune alınıp laboratuvara gönderilecektir. Serumun 4 saat içerisinde çalışılması sağlanacaktır.) Dış hastanelerden transfer için gelen kanlara yapılacak uygulama; Kan alındıktan 4 saat içerisinde laboratuvara ulaştırılacaksa kan jelli tüpe alınacak. Kan alındıktan 8 saat içerisinde laboratuvara ulaştırılacaksa kan EDTA lı tüpe alınacak. Kan alındıktan 24 saat ve daha sonra laboratuvara çalışılacaksa alınan kan santrifüj edilip hemen deepfreze kaldırılır. Numune transferlerinin soğuk zincire uygun olması sağlanacaktır. Laboratuvarda kanın saklanması; ertesi gün çalışılacak kanlar santrifüj edilip hemen deepfreze kaldırılır. Soğutmalı santrifüj ile kanların çevrilmesi uygundur. hgh: 12 saatlik açlık olmalı, örnek sabah alınmalıdır. Örnek alınmadan önce hasta en az 30dk.dinlendirilmelidir. Gebelik Üçlü test:kan vermeden önce ultrason tetkiki yapılmış olmalıdır. Üçlü test formu testi isteyen doktor tarafından eksiksiz olarak doldurulmalıdır. Bu testin sonucunu bizzat hormon laboratuvarından elden alması gerektiği kendisine anlatılır. Kayıttan bu teste sonuç verilmez. DHSO4: Örnek sabah alınmalıdır. Hastaya örnek alımı öncesinde radyo izotop verilmemiş olmalıdır. İnsülin: 12 saatlik sabah açlığı gerekir. Örnek, hasta yüksek doz Biotin alıyorsa en az 8 saat sonra alınmalıdır. Örnek alındıktan sonra en geç 4 saat içinde çalışılmalıdır. Kortizol: Örnek sabah saat 8 de alınmalıdır. (Bu husus isteyen hekime duyurulur. Hastasını isteğe göre yönlendirmesi istenir.) 13

14 Talasemi Testi Son 1,5 ayda hastaya kan verilmemiş olması gerekmektedir. Hastadan demir ve hemogram tahlili içinde kan alınmaktadır. Değerlendirmede bu parametrelere de bakılmaktadır. Gerektiği durumlarda hastanın anne-babası da veya aile taraması da yapılmaktadır PANİK DEĞERLER Panik değerler listesi, laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralığı dışında ve kişi için riskli olabilecek değerlerinin belirlenmesi sonucu oluşturulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenliğini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildiğinde ilgili hekime bildirilmesi sürecinin işletilmesinin sağlanmasıdır. Biyokimya, hematoloji ve mikrobiyoloji laboratuarlarına ait panik değerler aşağıdaki tablolarda görülmektedir: Tablo 2: Biyokimya Laboratuvarı Panik Değerler Listesi TEST DÜŞÜK YÜKSEK Glukoz Yetişkin < 40 mg/dl > 450 mg/dl Yeni doğan <30 >200 ÜRE - > 200mg/ dl Kreatinin - > 7.5 mg/ dl T.Bilirubin Yeni Doğan - > 18mg/ dl Kalsiyum < 6 mg/ dl > 13 mg/ dl Sodyum Yetişkin < 120 mmol/l > 160 mmol/l 1Yaşından Küçük <125mmol/L > 150 mmol/l Potasyum <2.5 mmol/l > 6.5 mmol/l Lityum >1.2 mmol/l Magnezyum < 1 mg/dl >4.5 mg/dl Fosfor < 1 mg/ dl > 8 mg/ dl Tablo 3: Acil Laboratuvarı Panik Değerler Listesi TEST DÜŞÜK YÜKSEK Yetişkin < % 18 > % 60 Hematokrit 0-1 Hafta < %30 > % 65 1 Ay < %25 > % Ay < %25 > % 65 Yetişkin 6 g/ dl 20 g/ dl Hemoglobin 0-1 Hafta 10 g/ dl 21 g/ dl 1 Ay 8 g/ dl 21 g/ dl 3-12 Ay 9 g/ dl 21 g/ dl WBC Hücre sayısı < 1.500/mm³ >30.000/mm³ Trombosit Hücre sayısı < 1.500/mm³ > /mm³ PT - >30 sn PTT - >78sn Fibrinojen 100 mg/dl 700 mg/dl 14

15 2.7. LABORATUVAR NUMUNE KABUL- RED KRİTERLERİ 1. Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dahilinde acil testler çalışılır. 2.Uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir. 3. Hemolizli numuneler laboratuara kabul edilmez 4. Lipemik numuneler geldiğinde ALİS in açıklama kısmında belirtilir 5. Barkod tüp üzerine uygun şekilde yapıştırılmamışsa, altında isim olup olmadığı kontrol edilir ve yeni barkod basarak kabul yapılır. 6. Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez. 7. Pıhtılı numuneler kabul edilmez. 8. Test istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi mutlaka yazılmalıdır. 9. Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez. 10. Özellikle ilaç düzeyi ve diurnal varyasyonu olan hormon analizlerinde, gereken bekleme süresine uyulmamışsa, numune kabul edilmez. 11. Önerilen sürelerin dışında bekletilmiş örnekler laboratuvara kabul edilmez. 12. Bir başka materyalle kontamine örnekler (idrarın dışkı ile karışmış olması gibi) reddedilir. 13. Tüplerin çatlak veya kötü görünümlü olması 14. Uygunsuz alınmış örnek 15. Üzerine kan bulaşmış örnek tüpleri 15

16 2.8. Laboratuvarımızda çalışılan testlerin hemoliz, lipemi ve bilirubinemiden etkilenme dereceleri Tablo 4: Test Adı Hemoliz Lipemi Bilirubinemi Albumin ++ ALP + ++ ALT ++ AST ++ Bilirübin BUN ++ Demir ++ Ferritin + Fibrinojen + Folik Asit ++ Fosfor ++ Klor ++ Kolesterol Kortizol ++ Kreatinin + ++ LDH ++ Potasyum Protein Protrombin zamanı + + PTH + T3 + T4 + TSH + Trigliserid ++ Ürik Asit ++ 16

17 3. TESTLER 3.1. Biyokimya Testleri Biyokimya Testleri Test Örnek Tüp/Kapak Kap Metod Çalışma Günü Rapor Tarihi Referans Değerler Alanin Aminotransferaz (ALT) (SGPT) Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün E:10-40 U/L K: 7-35 U/L Albümin Serum Sarı PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl E: U/L Serum Alkalen Fosfataz K: U/L (Örnek aç olarak Sarı ENZ Hergün Aynı gün (ALP) alınmalıdır) (0-14 yaş için) <350 U/L Amilaz Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün U/L Aspartat (SGOT) Aminotransferaz Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün U/L (AST) Bilüribin Total Serum (Işıktan korunmalıdır) Sarı PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl Bilüribin Direkt Serum (Işıktan korunmalıdır) Sarı PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl Carbamezapine Serum (Örneğin bir sonraki doz öncesinde Sarı TÜRB Hergün Aynı gün 4-12 µg/ml alınması önerilir.) Demir Serum (Örnek aç E: µg/dl Sarı PHOTO Hergün Aynı gün iken alınmalıdır.) K: µg/dl Demir Bağlama Kapasitesi Serum Sarı PHOTO Hergün Aynı gün µg/dl serbest Digoksin Serum Sarı TÜRB Hergün Aynı gün ng/ml Fenitoin Serum (Örneğin dozlar arasında Sarı TÜRB Hergün Aynı gün µg/ml alınması önerilir.) Fosfor Serum Sarı PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl GGT (Gamma Glutamil Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün 7-50 U/L Transpeptidaz Glukoz Serum(Örnek aç olarak alınmalı bekletilmeden Sarı ENZ Hergün Aynı gün mg/dl çalışılmalıdır. * HbA1c Tam Kan (EDTA) Mor PHOTO Hergün Aynı gün % 4-6 HDL Kolesterol Serum (Örnek aç E:27-67 mg/dl Sarı ENZ Hergün Aynı gün iken alınmalıdır.) K:29-89 mg/dl Kalsiyum Serum Sarı ISE Hergün Aynı gün mg/dl Klor Serum Sarı ISE Hergün Aynı gün mmol/l Serum(Örnek 12 Kolesterol, total saatlik açlık mg/dl Sarı ENZ Hergün Aynı gün sonrası alınmalıdır.) Kreatinin Kinaz E: U/L Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün (CK) K: U/L Kreatinin Kinaz (CK) MB Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün 0-25 U/L Kreatinin Serum Sarı PHOTO E: mg/dl Hergün Aynı gün K: mg/dl 17

18 LDH (Laktat Dehidrogenaz) Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün U/L LDL Kolesterol (Direkt) Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün < 130 mg/dl Serum (Örnek Lityum son dozdan en az Sarı 12 saat sonra PHOTO Hergün Aynı gün mmol/l alınmalıdır.) Magnezyum Serum Sarı PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl Potasyum (K) Serum Sarı ISE Hergün Aynı gün mmol/l Total Protein Serum Sarı PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl Pseudokolinester E: IU/L Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün az K: IU/L Sodyum Serum Sarı ISE Hergün Aynı gün mmol/l Trigliserid Serum (Örnek aç olarak Sarı ENZ Hergün Aynı gün mg/dl alınmalıdır) Üre Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün mg/dl Ürik asit Serum Sarı ENZ E: mg/dl Hergün Aynı gün K: mg/dl Bikarbonat Serum Sarı ENZ Hergün Aynı gün mmol/l Valproik Asit Serum Sarı TÜRB Hergün Aynı gün µg/ml Üre (spot idrar) tüpü ENZ mmol/l Hergün Aynı gün mmol/l Üre ( 24 Saatlik da) Top.Kabı ENZ Hergün Aynı gün mg/gün mg/dl 40y< Kreatinin (Spot mg/dl tüpü PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl 40y> mg/dl Kreatinin ( mg/gün Top.Kabı PHOTO Hergün Aynı gün Saatlik mg/gün Kalsiyum (Spot mg/dl tüpü ISE Hergün Aynı gün mg/dl Kalsiyum(24 Saatlik Top.Kabı ISE Hergün Aynı gün mg/gün mmol/l 40y< Sodyum (Spot mmol/l tüpü ISE Hergün Aynı gün mmol/l 40y> mmol/l Sodyum( 24 Saatlik Top.Kabı ISE Hergün Aynı gün mmol/gün mmol/l 40y< Potasyum (Spot mmol/l tüpü ISE Hergün Aynı gün mmol/l 40y> mmol/l Potasyum(24Saat lik Top.Kabı ISE Hergün Aynı gün mmol/gün mmol/l 40y< Klor (spot mmol/l tüpü ISE Hergün Aynı gün mmol/l 40y> mmol/l Klor (24Saatlik Top.Kabı ISE Hergün Aynı gün mmol/gün 9-63 mg/dl 40y< Ürik asit (spot 6-71 mg/dl tüpü ENZ Hergün Aynı gün mg/dl 40y> 4-93 mg/dl 18

19 Ürik asit (24Saatlik Fosfor (spot Fosfor (24Saatlik Mikrototal protein (spot MTP(24Saatlik Mikroalbumin (spot da) Mikroalbumin (24Saatlik Kreatinin Klerensi Top.Kabı ENZ Hergün Aynı gün mg/gün tüpü PHOTO Hergün Aynı gün mg/dl mg/dl Top.Kabı PHOTO Hergün Aynı gün mg/gün tüpü PHOTO Hergün Aynı gün 0-10 mg/dl Top.Kabı PHOTO Hergün Aynı gün mg/gün tüpü TÜRB Hergün Aynı gün mg/dl Top.Kabı TÜRB Hergün Aynı gün 0-30 mg/gün ml/dk *HbA1c testini çalışmak için 10 µl EDTA lı tam kan 1cc hemolizat ile karıştırılarak örnek hazırlanır Hormon Testleri FT3 Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün pmol/l FT4 Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün µmol/l TSH Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün µiu/ml PSA Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün 0-4 ng/ml FPSA Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün 0-1 ng/ml FPSA/PSA > ng/ml PROGESTERON Serum Sarı CLIA Hergün Foliküler Faz Luteal Faz Aynı gün Hamile1.trimester Hamil2.trimester Menepoz sonrası pg/ml Foliküler faz ESTRADİOL Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün Ovülasyon fazı Luteal faz Menapoz sonrası ng/ml PROLAKTİN Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün Menapoz öncesi Menapoz sonrası miu/ml B-HCG Serum Sarı CLIA Hergün Gebe olmyn miu/ml 0-1 Haft.gebe 5-50 miu/ml 1-2 Haf t.gebe Haft. Gebe Aynı gün 3-4 Haft.gebe Haft.gebe Haft.gebe Haft.gebe Haft.gebe miu/ml FSH Serum Sarı CLIA Hergün Foliküler faz Aynı gün Ovulasyon fazı Luteal faz Menapoz sonrası

20 miu/ml LH Serum Sarı CLIA Hergün Foliküler faz Aynı gün Ovulasyon fazı Luteal faz Menapoz sonrası T.TESTOSTERON Serum Sarı CLIA Hergün ng/dl Aynı gün ng/dl CA-125 Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün 0-35 U/ml CA-15-3 Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün U/ml CA-19-9 Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün 0-35 U/ml CEA Serum Sarı CLIA Hergün Sigara içen 0-5 ng/ml Aynı gün Sigara içmeyen 0-3 ng/ml AFP Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün 0-9 Iu/ml FERRİTİN Serum Sarı CLIA Hergün ng/ml Aynı gün ng/ml FOLAT Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün ng/ml VİT-B12 Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün pg/ml ATA Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün 0-9 IU/ml ATG Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün 0-4 IU/ml PTH Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün pg/ml KORTİZOL Serum (Örnek sabah saat 8:00-10:00 arası alınacak) Sarı CLIA Hergün Aynı gün µg/dl Yaş µg/dl µg/dl Yaş Yaş DHEAS Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün Yaş Yaş Yaş > 71 Yaş Erkek <5ng/ml veya < 5mcg/L Kadın <10ng/ml veya< 10mcg/L BÜYÜME Çocuk Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün HORMONU 0-10 ng/ml veya 0-10mcg/L Yenidoğan ng/ml veya 10-40mcg/L Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün µu/ml TG Serum Sarı CLIA Hergün Aynı gün ng/ml ÜÇLÜ TEST (E3- HCG-AFP) Serum Sarı CLIA Perşembe Cuma Kadın Erkek 20

21 Tetkiki Test Tam Tahlili (TİT) Örnek Tüp/Kapak Kap Metod Ayaktan Hastalar için Bardağı (Steril Olmayan) Yatan Hastalar için Kapaklı Bardağı (Steril Olmayan) Rutin Tetkiki ; Tam otomatize strip ve mikroskopik analiz Acil Tetkiki; Strip okuyucu ve manuel mikroskobik analiz Çalışma Günü Rapor Tarihi Her gün Aynı gün Gaitada Gizli kan Gaita Gaita kabı Kart Test Hergün Aynı gün Negatif Gebelik Tarama Testi Referans Değerler ın Kimyasal Analizi; Protein Negatif Lökosit Negatif Nitrit Negatif Ph Negatif Eritrosit Negatif Glukoz Negatif Dansite Keton Negatif Ürobilinojen Negatif Bilüribin Negatif ın Mikroskobik analizi: Eritrosit Negatif Lökosit Negatif Kristal Negatif Silendir Negatif Epitelyum Negatif Böbrek epiteli Negatif Bakteri Negatif Bardağı Kart Test Hergün Aynı gün Pozitif / Negatif Kardiyak Testler KÜTLE CK-MB Tam kan (EDTA lı) Mor kapak MYOGLOBİN Tam kan (EDTA lı) Mor kapak TROPONİN I Tam kan (EDTA lı) Mor kapak Hergün Aynı gün ng/ml Hergün Aynı gün ng/ml Hergün Aynı gün ng/ml NT-PRO BNP Tam kan (EDTA lı) Mor kapak Hergün Aynı gün pg/ml Tox-Drug testler AMPHETAMİN BENZODİAZEPİN COCAİNE OPİATE PHENCYCLİDİNE TETRAHYDROCANNABİOL TRİCYCLİC ANTİDEPRESANT BARBİTÜRATLAR METHAMPHETAMİN ASETAMİNOFEN/PARASETAMOL METHADONE (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) (Spot) Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Bardağı Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF Hergün Aynı gün NEGATİF 21

22 3.1.6.Koagülasyon Testleri aptt PTZ D-DİMER FİBRİNOJEN Tam Kan (Na Citrat lı) Tam Kan (Na Citrat lı) Tam Kan (Na Citrat lı) Tam Kan (Na Citrat lı) Mavi Kapak KOAG. Mavi Kapak KOAG. Mavi Kapak Mavi Kapak KOAG. Hergün Aynı gün sn. Hergün Aynı gün sn. Hergün Aynı gün µg/ml Hergün Aynı gün mg/dl PIHTILAŞMA ZAMANI Parmaktan - Manuel Hergün Aynı gün 4-7 dk KANAMA ZAMANI Parmaktan - Manuel Hergün Aynı gün 0-2 dk BOS VE Plevral Sıvıda Yapılan Testler PH BOS ve Plevral Mayi Steril tüp Hergün Aynı gün DANSİTE BOS ve Plevral Mayi Steril tüp Hergün Aynı gün GLUKOZ BOS ve Plevral Mayi Steril tüp PHOTO Hergün Aynı gün LDH BOS ve Plevral Mayi Steril tüp ENZ Hergün Aynı gün PROTEİN BOS ve Plevral Mayi Steril tüp PHOTO Hergün Aynı gün SODYUM BOS ve Plevral Mayi Steril tüp İSE Hergün Aynı gün POTASYUM BOS ve Plevral Mayi Steril tüp İSE Hergün Aynı gün KLOR BOS ve Plevral Mayi Steril tüp İSE Hergün Aynı gün 4. ACİL LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLER 4.1. Acil Biyokimya Testleri Glukoz Üre Kreatinin AST ALT LDH T. Bilüribin D.Bilüribin Klor Amilaz CK Sodyum Potasyum Kalsiyum ALP CK-MB Pseudokolinesteraz 22

23 4.2. Hemogram 4.3. Tam Tetkiki 4.4. Gaitada Gizli Kan 4.5. da Madde Bağımlılığı Testleri AMP (Amfetaminler) BZO (Benzodiazepinler) COC ( Kokain) TCA (Trisiklik antidepresan) THC (Tetrahidrokannabiol)-Esrar OPI (Opiat) BAR (Barbitüratlar) MET (Metamfetaminler) MTD (Metadon) PCP (Phenycilidine) APAP (Acetaminophen/paracetamol) 4.6.Acil Kardiyak Panel Troponin-I Myoglobin CK-MB 4.7. Acil Koagülasyon Testleri PT, INR APTT 23

24 4.8.Hasta Başı Test Cihazları (HBTC) Laboratuvar Yetkilisi ve Klinik Yetkilisi Görev Tanımı 1. Hastanedeki tüm hasta başı cihazlar için laboratuvar sorumlusu tarafından tespit edilmiş olan laboratuvar yetkilisi bu cihazlarla ilgili yürütülmesi gerekli olan her türlü işlemin yapılmasından sorumludur. 2. Hasta başı test cihazları için laboratuvar sorumlusu tarafından hormon laboratuvarında çalışmakta olan laboratuvar teknisyeni Meltem Erçalışır, Kan gazı cihazları için de laboratuar teknisyeni Onur Tilki Laboratuvar Yetkilisi olarak görevlendirilmiş bulunmaktadır. 3. Laboratuvar yetkilileri hastane kliniklerinde mevcut olan tüm hasta başı test cihazlarının (glukometre, kan gazı cihazı vb.) markası, modeli, seri numarası, üretici firma, satın alındığı tarih ve benzeri bilgileri içeren envanteri tutmalı ve bu kayıtları muhafaza etmelidir. 4. Hasta başı test cihazlarını tüm klinik sağlık görevlileri kullanabilir ancak birer Hasta Başı Test Cihazı Klinik Yetkilisi Başhemşirelik tarafından tayin edilir. Klinik Birim Yetkilisi cihazı ile ilgili her türlü eğitime katılacak ve bunlarla ilgili eğitim belgesini Laboratuvar Yetkilisine teslim edecektir. Klinik Birim Yetkilisi, cihazların kontrolünden, arıza ve hataların bildiriminden, temizlettirilmesinden, kalibrasyonları için Laboratuvar Yetkilisi ile işbirliği yapmaktan sorumludur. Laboratuvar Yetkilisi cihazlarla ilgili belgeleri dosyasında saklayacaktır. 5. Klinik birim yetkilisi hasta başı test cihazı kalibrasyon ve kalite sonuçlarında bir uygunsuzluk tespit ettiğinde ve ya arıza durumunda ilgili firmayla iletişime geçtikten sonra, bu durum hakkında laboratuvarı hasta başı cihaz yetkilisini bilgilendirecektir. Hasta başı cihazlar için laboratuvar sorumlusu, hasta başı cihaz klinik birim yetkilisi tarafından doldurulmuş olan GÜVENLİK RAPORLAMA SİSTEMİ BİLDİRİM FORMU (F/KYS/034)nu dosyasında saklayacaktır. Klinik birim yetkilisi ayda bir kez firma tarafından verilmiş olan en az iki seviyeli kontrol materyalini çalışmak, sonuçlarını HASTA BAŞI TEST CİHAZI LABORATUAR TEST SONUCU KARŞILAŞTIRMA FORMU (FORM NO: F/LAB/005) na kaydetmek ve laboratuvar yetkilisine teslim edecektir. Laboratuvar yetkilisi bu formu dosyasında saklayacaktır. Klinik birim yetkilisi eğer eğitimlerinde belirtildi ise üç ayda bir kez hasta seçilerek o hastanın ilgili testi hem hasta başı cihazında hemde eş anlamlı venöz kanı alınıp 24

25 laboratuvardaki cihazda çalışmaya yollanacak, çıkmış olan her iki sonuç HASTA BAŞI TEST CİHAZI (X) LABORATUVAR TEST SONUCU KARŞILAŞTIRMA FORMU F/LAB/005 doldurularak laboratuvar yetkilisine teslim edecektir. Laboratuvar yetkilisi bu formdaki sonuçları HASTABAŞI TEST CİHAZI SONUCU (Glukometre Cihazı) İLE LABORATUVAR TEST SONUCUNU KARŞILAŞTIRMA DEĞERLENDİRME FORMU ile değerlendirerek karşılaştırma sonuçları arasındaki fark %20 den fazla ise cihazın kalibre edilerek testlerin tekrar çalışılmasını ister. Sonuçlar arasındaki fark hala %20 den fazla ise teknik servise haber verilir. 6. Bir hasta başı test cihazı ilk defa kurulduğu zaman bu test hastanenin labaoratuvarı tarafından çalışabiliyorsa yöntem karşılaştırma çalışmaları yapılmalı ve bu çalışmalar belgelenerek hem laboratuvar sorumlusuna iletmeli hem de dosyasında saklamalıdır. 7. Üç ayda bir laboratuvar sorumluları ile bir toplantı yaparak dosyasındaki bilgileri sunmalıdır. Üç aydan önce kendisinin çözümleyemediği bir problem olursa laboratuvar sorumluları ile iletişime geçmelidir. 8. Hasta başı cihazları için yapılan ihaleleri sonuçlanıp malzeme kabulü gerçekleştikten sonra yıllık dönem başlayacaktır. laboratuvar sorumlusu yıllık hasta başı cihazları kalite kontrol takvimini hazırlayarak başhemşireliğe ilgili birimlere iletmek üzere sunacaktır. İlgili takvimde belirtilen süreler içinde kalite kontrol sonuçlarını ulaştırmayan birimler hakkında laboratuvar sorumlusu tarafından uygunsuzluk tutacaktır. Çalışılan testler: Glukometre ile Kan Gazı Cihazı ile : Glukoz : ph, pco2, po2, Na+, K+, Ca++, Glu, Lac 25