TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ

Transkript

1 中東硏究 2010 년제 29 권 2 호, TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ Yrd. Doç Dr. Gülhanım Ünsal* 1 İÇİNDEKİLER Ⅰ.Giriş Ⅱ.Sözdizim Kuramı Ⅲ.Türkçe ve Fransızcanın Sözdizimsel Farklılıkları Ⅵ. Sonuç ve Öneriler * Kırıkkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Fransızca Mütercim-Tercümanlık Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

2 262 중동연구제 29 권 2 호 <Abstract> TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ Yrd. Doç Dr. Gülhanım Ünsal (Kirikkale University) This study is about sentence structures of Turkish and French languages. They are in different language groups and these two languages presents the different grammatical rules and syntax characteristics. We speaked about the theory of N.Chomsky of generative grammar. We pointed out the syntagmatic structures and hierarchic bonds in sentences of these two languages. We explained the difference between these two languages making a comparison. Because Turkish language differs from French language at syntactic unit. İn Turkish language, complement takes place before verb, takes inflectional suffix and builds possessive construction with genitive and possessive suffixs. Ⅰ. Giriş Günümüz dilbilimin en önemli özelliği üretimsel dönüşümlü dilbilimin dilde tümceyi esas almasıdır. Dil bir tümceler topluluğu ve tümce üretip onu çözümleyen bir dizgedir anlayışıdır. Türkçe ve Fransızca farklı dil ailesinden gelen iki farklı tümce yapısına sahip dillerdir.

3 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ 263 Dillerin biçimbilimsel sınıflandırılmasına göre, Türkçe Ural-Altay dil ailesinden bağlantılı, yani eklemeli dil sınıfına girer ve bu türün en tipik özelliğini oluşturur. Fransızca ise Hint-Avrupa dil ailesinden bükümlü dil sınıfına girer. Bu farklılık sesbilim, anlambilim, yapıbilimde olduğu gibi sözdizim açısından da kendini gösterir. Biz bu çalışmamızda Türkçe ve Fransızcada sözdizimsel farklılıkları, tümce kuruluş özelliklerini karşılaştırma yaparak incelemeye çalışacağız. Ⅱ. SÖZDİZİM KURAMI Bir dilin sözdizimi, sözcükleri düzenlememizi sağlayan, her sözcüğe bir işlem yükleyen ve bu sözcükler arasında kurulan ilişkileri gösteren bir kurallar bütünüdür. (Kıran, 2002: 237) tümce içindeki sözcüklerin düzeni sözdiziminin en belirgin özelliğini oluşturur. Sözdizim tümce yapısını inceler ve en küçük birim olarak sözcüklerin birleşim kurallarını açıklama amacını güder. Sözcüklerin düzenine, kendi aralarındaki ilişkilerine, işlevlerine yön veren kurallarla ilgilenir. (Vardar, 1998:190-1) Dilbilgisel sınıflamalar evrenseldir. Sözdizim mantıksal olarak sözcüklerin sırası üzerine kuruludur. Hangi dilde olursa olsun, düşünce ve söylem analizinin sonucunu ifade eder. İnsan zihninin de doğası gibi değişmediği kesindir. (Mounin, 1996: 147) Üretken dilbilgisinin birinci dönemi Chomsky nin 1957 yılında yayımladığı Structures Syntaxiques (Sözdizimsel Yapılar) adlı yapıtıyla başlar. Chomsky, geliştirdiği kuramla, her konuşucunun, bilmediği, işitmediği ya da daha önce söylemediği tümceleri "üretebilme ve anlayabilme yeteneği" bulunduğunu ortaya koyar. Bu da, konuşucunun, dil konusunda, örtük, sezgisel bir bilgisi bulunduğuna inandığını gösterir. Her konuşucu, kendi dilinin yapısı

4 264 중동연구제 29 권 2 호 konusundaki sezgisiyle, dilbilgisel tümceleri, dilbilgisel olmayan tümcelerden ayırt edebilmekte ve daha önce işitmediği tümceleri, kurallara uygun olarak sonsuz sayıda üretebilmektedir. Dilbilgisinin amacı, bir dilin bütün dilbilgisel tümcelerini açık seçik olarak betimleyebilecek bir örnekçe geliştirmektir. Yapıtta ortaya konan sözdizim kuramı üç bölümden oluşur: Dizimsel kurallar (soyut yapıları üreten kurallar); dönüşümsel kurallar (soyut yapıları tümcelere dönüştüren kurallar); biçimbilimsel-sesbilimsel kurallar (tümceleri gerçekleşme aşamasına getiren biçim ve ses kuralları). Bu yapıtta şu temel kuramsal ilkeler yer alır: (Aydın,1996:15-17) 1.Dil tümcelerden oluşan bir kümedir; her tümce sonlu uzunluktadır ve sonlu sayıda öğeler kümesinden oluşur. 2.Üretken Dönüşümlü Dilbilgisi nin şu katmanları vardır: biçimbilimsel sesbilim, üretici yapı ve dizim yapısı. 3.Sözdizimi çalışmaları özerktir. Anlamdan bağımsızdır, ama biçimbilimsel özellikler arasında bir ilişki olduğu yadsınamaz. Bu ilişkiler ancak, dilsel biçim kuramıyla dil kullanım kuramının alt öbeklerini oluşturacağı bir genel dil kuramı kapsamı içinde ele alınabilir. Chomsky 1965 yılında Aspects of the Theory of Syntax (Sözdizim Kuramının Görünüşleri) adlı yapıtını yayınlar. Daha önceki yapıtında yer almayan bazı ikili kavramları (edinç/edim; derin yapı/yüzeysel yapı] ve dilbilgisinin üç bileşenini (sözdizimsel; anlamsal; sesbilgisel) açıklayarak, sözdizim kuramında yeni bir aşama başlatır. Chomsky edinç'i, konuşucudinleyicinin kendi dili konusundaki sezgisel bilgisi olarak tanımlar. Bu bilgi her insanda örtük olarak vardır ve doğuştan gelen bir dilbilgisel dizgedir. Edim ise, bu örtük dilbilgisel dizgenin değişik biçimlerde somut olarak kullanılmasıdır, gerçekleşmesidir.(kıran, 2002: )

5 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ 265 Derin yapı/yüzeysel yapı kavramları Chomsky'nin ortaya attığı Üretici- Dönüşümsel Dilbilgisi'nin temel kavramlarıdır. Soyut tümce yapılar olan derin yapılara dönüşüm işlemlerinin (silme, ekleme, değiştirme, yerine koyma, vb.) uygulanmasıyla somut tümce yapılarının bulunduğu yüzeysel yapılara geçilir. Derin yapıdan yüzeysel yapıya uzanan süreç içinde de sözdizimsel, anlamsal, sesbilgisel kurallar yer alır. Bu modelde dilbilgisinin sözdizimi, bileşenleri vardır. Sözdizim bileşeni üretici bir bileşendir. Bu, derin ve yüzey yapıları tanımlar. Derin yapı anlam için tüm bilgileri içeren bir yapıdır. Anlambilim ve sesbilim yüzey yapı ise ses yorumuna gereken bilgileri hazırlayan bir yapıdır. Bu modelde anlambilim ve sesbilim bileşenleri yorumlayıcısıdır. Bu modelde sözdizimi bileşeni derin yapı biçimlerinin oluşturduğu, dildeki dilbilgisel tümceleri tanımlayan kurallar dizgesini içeren temel bileşendir. Üretici bir niteliği olan sözdizimi bileşeni sınırlı sayıdaki birim ve kuralla sınırsız tümce oluşumunu hazırlar. Chomsky (1965:135-6) sözdizimi bileşeninin görevini şu şekilde açıklamaktadır. Sözdizim bileşeni, derin yapıları üreten bir taban ve bunları yüzey yapılara uygulayan dönüşümsel bir bölümü içerir. Bir tümcenin derin yapısı anlamsal yorum için anlambilim bileşenine teslim edilir. Yüzey yapısı da sesbilim bileşenine girer, ses yorumuna katılır. Bir dilbilgisi anlamsal bir yorumu sesçil bir gösterimle bağdaştırmakta, yani bir tümcenin nasıl açıklandığını açıklamakla görevlidir. Bu ilişki dilbilgisinin tek yaratıcı bölümü olan sözdizimi bileşenince kurulur. (Chomsky, 2001: 204-5) Sözdizim bileşeni şu bölümlerden oluşur:

6 266 중동연구제 29 권 2 호 1. Taban a.ulamsal bileşen b. Sözlükçe 2. Dönüşümsel altbileşenler Taban, dizimsel belirleyicileri, derin yapıyı kuran temel birimlerdir. Burada sınırlı taban zincirleri üretilir. Taban içindeki ulamsal bileşen, öbek yapı kurallarını içerir. Üretim sözlüğe dayanır. Sözlükte hem kurucular hem de ulam simgeleri bulunur. Kurucular da kendi aralarında sözlüksel öğeler ile dilbilgisel öğelere ayrılır. Sözlükçe, ulamsal bileşenin ortaya koyduğu simgeleri sözlüksel birimlerle eşleştirir. Sözlükçede Koşullandırma ve Altulamsal kurallar olmak üzere iki kural vardır. Dönüşümsel altbileşen ise üretici-dönüşümsel dilbilgisinin ilk aşamasında üretici nitelikliyken, ikinci aşamasında yorumlayıcı nitelik kazanır. İlk aşamada sonlu sayıdaki çekirdek tümceden bütün tümceleri üretmeye yaramasına karşılık ikinci aşamada yüzeysel yapıları derin yapılara dönüştürerek yorumlamaya ya da soyut derin yapıyı somut yüzeysel yapıya dönüştürmeye yarar. (Vardar,1975:235-6)

7 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ 267 Ⅲ. TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL FARKLILIKLARI Türkçe ve Fransızcanın sözdizimini incelediğimizde, pek çok yönden ve tamamıyla kendine özgü niteliklerinden söz etmek gerekir. Dillerin biçim bilgisel sınıflandırılmasına göre, Türkçe bağlantılı, yani eklemeli diller sınıfına girer ve bu türün en tipik örneğini oluşturur. Bağlantılı dillerde, değişmeyen bir köke kişi, zaman, işteşlik, olumsuzluk, iyelik, yetenek gibi çeşitli görevleri üstlenen biçimbirimler, ekler ulanır. Bunlar, ek yerleri belli olmayacak biçimde sıkıca birbirleriyle kaynaşır. (Aksan, 2000; 105) Türkçenin bağlantılı bir dil oluşu nedeniyle, eklerin çeşitliliği ve bu eklerin çeşitli eklerin değişik görevler yüklenerek yeni sözcükler oluşturabilmeleri, Türkçeyi çok geniş anlatım olanaklarına kavuşturur. Yeni beliren kavramların karşılanmasını, yabancı kavramlara karşılıklar bulunmasını kolaylaştırır. Örneğin: Türkçedeki geldiler dizimi, gel- eylem köküne geçmiş zaman belirten -di ekiyle ler çoğul ekinin ulanmasıyla oluşturulmuştur. Sözcüklerin kök ya da gövdelerine gelerek sözcüğe yeni bir anlam kazandıran ekler bakımından Türkçe çok zengin bir dildir. Ad ve eylemlere gelen eklerle binlerce sözcük üretmek mümkündür. (Hengirmen, 1997:287) ynı şekilde göz ad köküne eklenen ekler yeni sözcükler üretebilir: göz-cü, göz-lük, göz-lük-çü gibi. (Kıran, 2002: 29-30) Hint-Avrupa dil ailesinden olan Fransızca ise bükümlü dillerdendir. Bu türden dillerde, kök ile ek arasındaki sınır her zaman belirgin değildir. Çekim sırasında kök değişime uğrar. Örneğin: (Je prends; nous prenons; ils prennent) Ama iki dil arasındaki ayrım her zaman bu kadar belirgin değildir.

8 268 중동연구제 29 권 2 호 a. Nous irons [nous + ir- + -ons] : nous: özne; ir-: kök; -ons : zaman-kişi eki b.gideceğiz [git- + -ecek + -iz] : git-: kök; -ecek: zaman; -iz: kişi eki. Durum böyle olunca, Creissels (1995: 27) a göre bağlantılı dillerle bükümlü diller arasındaki sınırı çizmek her zaman olanaklı değildir. 1. Türkçe yeryüzünde konuşulan diller arasında, öznenin başta, yüklemin sonda, nesnenin ortada olduğu diller içinde bulunan, kısaca ÖNY (özne + nesne + yüklem) diye adlandırılan tiptedir. Dilimiz bu niteliğiyle Altay dillerine yakınlık gösterir. Yüklemin, cümlenin sonunda, özellikle vurgulanmak istenen kavramı taşıyan öğelerin ise yükleme yakın bulunması, Türkçenin en başta gelen özelliklerinden biridir. Türkçe ve Fransızca arasındaki en büyük ayrım, Türkçede kurallı tümcenin öğeleri, başka bir deyişle tümcenin kurucuları Özne + Tümleç + Yüklem (Gencan, 1979: ) dizilişini izlerken Fransızcada Özne + Yüklem + Tümleç (Sujet Verbe Objet) (Schott-Bourget, 1994: 35) dizilişini izlemesine dayanır. Fransızcada basit tümcelerde sözcüklerin yerlerinin sırasının (Özne + Eylem + Tümleç ya da Yüklem ve Dolaylı Tümleç) (Larousse, 1997:68) Yani, eylem öbeğine bağlı tümleçler Türkçede yüklemin önüne yerleşirken, Fransızcada yüklemden sonra yerleşir. Bu durum eylem öbeği (EÖ) açısından değerlendirildiğinde, EÖ nin başı Türkçede en sağda iken Fransızcada en soldadır. Türkçenin en önemli sözdizimi özelliklerinden biri, sözdizimindeki özgür sözcük dizilişi özelliğidir. Türkçedeki özgür sözcük dizilişinin matematiksel olarak gösterilebileceğini belirtmektedir. (Sezer, 1991: 58)

9 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ 269 a. Elif eve geldi. b. Elif geldi eve. c. Eve Elif geldi. d. Eve geldi Elif. e. Geldi eve Elif. f. Geldi Elif eve. Bu durumdan da anlaşılacağı gibi Türkçenin önemli özelliklerinden biri, sözdiziminde görülen olağanüstü esnekliktir. Türkçe gerçekten de bir Ö-N- E dilidir ve sözdizimi oynaktır, yeni sözcük sıralanışı değişkendir. (Uzun, 1998:77) Türkçede durum böyle iken, Adamczewski (1991:206) Fransızcada tümlecin eylemden sonra söylenme zorunluluğunun bulunduğunu söyler. a. Elif est venue à la maison. b. *À la maison elle est venue. Türkçede bu sıra, aynı zamanda bir zaman sırasıdır. Gerçekten de Türkçede sözcüklerin sırası onların karşıladıkları nesnelerin ve hareketlerin zaman içindeki var oluş sıralarına uygundur. Örneğin, bir hareketin yardımcı hareketleri nasıl daha önce meydana gelirse, o yardımcı hareketleri karşılayan sözcükler de, asıl hareketi karşılayan sözcükten aynı şekilde daha önce gelir. Türkçe düşüncede zaman sırası esastır." (Ergin 1990: 374) Banguoğlu (1995: 532-5) tam yapılışlı basit fiil tümcesinde beş üye olduğunu ve bunların doğrudan sırasının: Kimse + Zarflama + İsimleme + Nesne + Yüklem

10 270 중동연구제 29 권 2 호 Elif + yarın + Ankara dan + kitap + gönderecek.. şeklinde; Tam yapılışlı bir isim tümcesinde dört üye olduğunu ve bunların da doğrudan sırasının: Kimse + Zarflama + İsimleme + Yüklem Hava + bugün + Istanbul da + yağmurluymuş. şeklinde olduğunu gösterir. 2. Türkçe ve Fransızcada eylemler kişi, kip ve zamana göre çekimlenir. Bu konu, özne ile yüklemin sayı, kişi, durum, vb. yönünden birbiriyle uyuşması sonucu ortaya çıkan özne-yüklem uyumu çerçevesinde değerlendirilebilir. Türkçede özne-yüklem uyumu genellikle kişi ve sayı bakımından söz konusu edilir. Türkçede, öznede bir kişi adılı bulunuyorsa, yüklem de bu kişi adılına uygun kişi eki alır. Ancak Türkçede Fransızcadan farklı olarak Çocuklar gittiler" yerine "Çocuklar gitti" örneğinde görüldüğü gibi, fiil çekiminde 3. çokluk şahıs eki kullanılmayabilir. Fransızcada da eylem kişiye göre çekimlenir. Les enfants sont allés *Les enfants est allé denemez. Türkçenin Altay dilleriyle bir başka yakınlığı ve Hint-Avrupa dil ailesine uzaklığı sıfatların her zaman, adlardan önce gelişiyle ortaya çıkar. Genişlemiş sıfat öbeklerinde baş Türkçede sağda Fransızcada soldadır. Ayrıca, sayı sıfatlarından sonra gelen adların çoğul olmama özelliği de belirtilmelidir. Oysa Fransızcada bunun tam tersi bir durum söz konusudur. Fransızcada deux pommes -iki elmalar-, trois étudiants üç öğrencilerdiye ifade edilir. Adları nitelemeye yarayan her türlü sıfat, sözcük ve dizimler addan sonra gelir ve adın sayısına ve cinsine göre uyum yapar.

11 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ 271 Un homme turc / fier de sa famille Un sportif intelligent / capable de tout Une femme fidèle et dévouée en amour Ancak sık kullanıma bağlı olarak kısa ve beğeni gösteren sıfatlar, adın önüne gelir. Bu özel durumuyla Türkçeye benzerlik gösterir. Une jolie robe / Un bel homme / Une grande maison / Une petite fille/.. Ancak Fransızcada bir isim kökenli ise une chemise marron - kahverengi gömlek- des chaussurres orange turuncu ayakkabı- gibi renk sıfatları kendisinden önceki isimle uyum yapmaz. Çünkü marron - kestane-, orange portakal- sözcüklerine gönderme yapar. Yine aynı şekilde sıfatın arkasından başka bir renk sıfatı ya da onu değiştiren bir isim geliyorsa değişikliğe uğramaz. (Kıran-Korkut: 1990: 85) Örneğin; une robe bleu foncé - koyu mavi elbise-, des étoffes fraise écrasée vişne çürüğü kumaşlar-, des gants vert tilleul ıhlamur yeşili eldiven- gibi. 3. Türkçeye kısa ve kıvrak anlatım olanağı sağlayan özelliklerden biri ve dilin çok önemli, ayrı bir niteliği, bileşik tümcelerin yapısında ortaya çıkar. Yan tümceler, tümcecikler ana, temel tümceye ilgi adıllarıyla (zamirleriyle) değil, ortaç (participe) ve ulaçlarla (gérondif) bağlanır. Çağdaş dilbilimde, adlaştırma (nominalisation), sıfatlaştırma (adjectivalisation) ve belirteçleştirme (adverbialisation) denen işlemlerle oluşur. Yan tümceler, Fransızcada çekimli eylemlerle kurulurken, Türkçede genellikle çekimsiz eylemlerle kurulmaktadır.

12 272 중동연구제 29 권 2 호 Anne-babalar çocuklarının ders çalışmasını istiyor. Eylemlilik yan tümcesi Sınavı geçen öğrencileri kutladım. Ortaç yan tümcesi Öğretmen sınıfa girince öğrencileri göremedi.- Ulaç yan tümcesi Üç örnekte de anlaşıldığı gibi yan tümce kuran dizimler (ders çalışmasını, sınavı geçen, sınıfa girince) çekimli olmayan birer eylemsidir. Oysa Fransızcada yan tümcelerin eylemi kişi ve zamana göre çekimlenir. Je sais qu il viendra demain./ je crois qu il m aime aussi. - Prop. Sub. Complétive La maison où l écrivain avait passé sa jeunesse a été vendue trop cher./ J aime les fleurs qui sentent bon..- Prop. Sub. Relative Je partirai à Paris quand j aurai acheté le bilet d avion. - Prop. Sub. Circonstantielle Fransızcada yan tümceler ilgi adılları (qui, que, où, dont, auquel, desquels,vb.), bağlaç ve bağlaç düz sözlerle (que, si, quand, comment, pour que, jusqu à ce que vb.) kurulurken, Türkçede yan tümceler çeşitli adlaştırma ekleriyle (-iş, -me, -mek, -en, -dik, -ecek, -ip, -erek, vb.) kurulmuş ya da temel tümceye bağlanmıştır.

13 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ Mastar kuruluşlu yan tümceler iki dilde de benzerlik gösterir. Recevoir une lettre me plait beaucoup. Bir mektup almak çok hoşuma gidiyor. İki dilde de yan tümcelerin öznesi yok. Yan tümceler temel tümce içinde özne işlevi üstlenmişlerdir. Ayrıca, yan tümceyi temel tümceye bağlayan herhangi bir biçimbirim de bulunmamaktadır. 5. Sözdiziminin önemli özelliklerinden biri de Hint-Avrupa dillerinde ayrı birer eylemle (Fr.Être) yerine getirilen görevin yalnızca ek biçimindeki ek eylemle gerçekleştirilmesidir. Şimdiki zamanı (-İm, -sin, -Dİr, -İz, -siniz, -DİrlEr) son eklemiyle çekilen bu eylemin 3. kişisini gösteren (-Dİr) ekinin günlük konuşmalarda çoğu kez, kullanılmadığını görürüz.(aydın, 2005: 65-86) Bu bir kitap (tır). C est un livre. 6. Türkçenin sözdiziminde eksiltili anlatımlar eksik anlatım- oldukça önemli bir yer tutar. Özellikle gizli özneli tümceler ile belirtisiz ad tamlamaları, başka birçok dilde bulunmayan, Türkçeye özgü anlatım olanaklarıdır. Şimşek (1987: 8) e göre, bu özellik ayrıca, Türkçede tek sözcüklü dizimsel yapıların oluşmasına yol açar. a. Gördüm (ben) b. Açtınız (siz)

14 274 중동연구제 29 권 2 호 c. Evim (benim) d. Memleketimiz (bizim) Fransızcada kurallı bir tümcede özne zorunludur. Üstelik her zaman tümcenin başında yer alır. Bu türden kullanımlara izin verilmez. a. J ai vu. b. Vous avez ouvert. c. Ma maison /mon appartement d. Notre pays 7. Türkçede yüklemle tümleç arasındaki bağlantı ad durum ekleriyle sağlanırken Fransızcada bu ilişki çeşitli ilgeçlerle sağlanır. Öte yandan, Fransızca sözdiziminde Türkçedeki belirtme durumu biçimbirimi -(y)i yi karşılayacak herhangi bir biçimbirim yoktur. Fransızcada belirli tanımlılıklar ismin hem yalın hali hem de (y) I halini belirtirler. J aime le chocolat / le thé. Çiklota(yı) / çay(ı) severim. J adore le chat. Kedi(yi) çok severim. Türkçe ile Fransızca arasındaki bir başka fark ise, Türkçede birine bakmak, birine tapmak, birine saygı duymak, birine teşekkür etmek gibi fiiller ismine e hali yani yönelme durumu ile verilirken Fransızcada belirli sayıda fiil regarder qqn, adorer qqn, respecter qqn, remercier qqn gibi ismin yalın hali ile belirtilir. Bu durum ise Fransızca öğrenirken anadilden getirdiğimiz alışkanlıktan dolayı bir güçlük teşkil eder.

15 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ Ad tamlamasında baş ad Fransızcada solda, Türkçede ise sağdadır. Türkçede bütün tümce grupları ve tümcede belirtilen, tamlanan asıl birim sonda, belirten, tamamlayan yardımcı birim başta bulunur. kapkara gözler - yeşil ovalaruzun saçlarüç odalı evdahi çocuk- les yeux tout noirs les valées vertes les cheveux longs la maison avec trois chambres l enfant génial Türkçede tamlayan ya da belirten unsur, daima tamlanan ya da belirtilen unsurdan önce gelir. Başka bir ifadeyle yardımcı unsur, daima asıl unsurdan önce yer alır. Bu kural, sözcük grupları için olduğu gibi, birleşik cümleler için de geçerlidir. Bütün araştırmacılar, Türkçe söz diziminin, bu ana kanun üzerine kurulduğu konusunda hemfikirdirler. Üç öğeli tamlayanla kurulan yapı, Türkçenin sözdizim özelliklerinden biridir. (Şimşek 1987:7-8) Türkçedeki bu üç öğeli tamlayandan oluşan yapı, diğer dillere çevrildiğinde yardımcı cümlelerle karşılanmaktadır. Yargısız anlatımlarda, esas ve önemli olan sözcüklerin, yani tamlananların, yardımcı olan sözcüklerden, yani tamlayanlardan sonra kullanılması ilkesi, Türkçede tümceler arasında da gözetilir. Temel tümce, genellikle yardımcı tümceden sonra kullanılır. a. Kızım aldığım elbiseyi giydi. b. Bahsettiğiniz filmi henüz görmedim.

16 276 중동연구제 29 권 2 호 Fransızcada ilgi adıllı yan tümce de bir adın (öncülün) hemen ardından gelmekte ve böylelikle tıpkı bir sıfat, bir ad tamlaması, bir ortaç gibi bu adın belirteni yerine geçmektedir. a. Ma fille a mis la robe que j ai achetée. b. Je n ai pas encore vu le film dont vous m aviez parlé. 9. İki dilde de İÖ (ilgeç öbeği), İ + AÖ birlikteliğine dayanır. Tüm eklemeli diller gibi Türkçede de ilgeçler adlardan sonra gelmektedir. Buna karşılık, Fransızcada ilgeçler adların önüne yerleşir. İÖ nin başı Türkçede sağda, Fransızcada soldadır. Türkçede, önce ve sonra ilgeçleri birlikte olduğu ada -den durum ekini, göre ilgeci ise -e durum ekinin ulanma zorunluluğunu dayatır. (Aydın, 2005: 65-86) Fransızcada böyle bir zorunluluğa rastlanmaz. Ayrıca için ilgecinin de Türkçede farklı kullanım durumu söz konusudur. Adlarla kullanıldığında ad, tamlayan eki (belirtme durumu) almamakta fakat adıllarla kullanıldığında adıl, tamlayan eki alma zorunluluğu taşır. a. Ayşe için b. *Ayşe nin için c. *o için d. onun için Fransızca için de benzer bir durum söz konusudur. Belirtme durumu adıllarda somut olarak, diğer AÖ lerin de ise soyut olarak bulunmaktadır. a. pour Pierre

17 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ 277 b. *pour il c. pour lui 10. Türkçede yardımcı eylem genellikle e muktedir olmak (-e bilmek, konuşabilmek, yazabilmek, ) anlamı veren birleşik eylemler için kullanılır. (Uzun, 2000: 47-48). Fransızcada SV (syntagme verbal) çekimsel kategoriler için, Aux (auxiliaire) pouvoir ve Semi-aux (semi-auxiliaire) vouloir, devoir, savoir eylemleri kullanılır. Aux zaman, kip ve özneyle uyum göstergelerini taşır. 11. Türkçede diğer Hint-Avrupa dillerinden farklı olarak isimlerin iyelik eki aldığı bilinmektedir. Türkçede sahip olmak ya da sahip olmamak kavramları iyelik ekleriyle verilir. Türkçe "Benim bir kitabım var" tümcesinin Fransızcadaki karşılığı "J ai un livre -Ben bir kitap sahibiyim-" şeklinde olur. Dilimizin diğer bir farklılığı da, Türkçede yer ve mekân bildiren iç, dış, karşı, yan, ön, v.s. gibi yardımcı isimler de başka isimlerle birleştiği zaman iyelik eki alarak evin önü, kalenin içi, yolun karşısı isim tamlamalarının tamlananı olur. Ⅳ. SONUÇ VE ÖNERİLER Görüldüğü gibi, Türkçe, dizimsel düzlemde, tümlecin yüklemden önce yerleşmesi, çekim eki alması, ad tamlamalarını ilgi ve iyelik ekleriyle gerçekleştirmesi, adların tanımlık almaması, eril/dişil ayrımının olmaması, ayrı bir soru ekinin olması gibi özelliklerle Fransızcadan ayrılır.

18 278 중동연구제 29 권 2 호 Türkçenin sözdizimsel özellikleri Hint-Avrupa dillerinin sözdiziminden,- Fransızcanınkinden- neredeyse tamamen farklıdır. Türkçenin Fransızcadan farklı bir tümce yapısına sahip olması, Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi boyutunda farklı öğretim stratejileri ve ders materyalleri gerektirir. Bu durum Türkçe öğrenenler açısından olduğu kadar Fransızca öğrenenler için de bir geçerlidir. Örneğin Türkçe öğrenenler, tümce ekleri de denilen çekim eklerini oldukça zor algılamaktadır. İsim, sıfat, ve zarf fiilli karmaşık birleşik tümceler ve anadilleriyle ayrılık gösteren konular bütüncül bir yöntemle ele alınmalıdır. Konulara ilişkin yazılı ve sözlü alıştırma örneklerine bol bol yer verilmeli ve iyice pekiştirilmelidir. İki farklı dil ailesinden gelen bu dillerin farklı özelliklerinin altını çizerek bir farkındalık yaratılabilmek için karşılaştırmalı yönteme de yer verilebilir. Ancak bu yöntem sadece öğrencilere Türkçenin sözdizimsel yapısını öğretmek için değil, aynı zamanda söz öbeği düzeyinde yapılan dilbilgisi açıklamaları için de kuşkusuz önemlidir. Söz öbeklerinin farklı yapıları birbiriyle karşılaştırılarak açıklandıktan sonra öğrencilerin konuşurken ya da yazarken daha az hata yapmaları beklenebilir. Bilindiği gibi dil öğrenmenin en iyi yolu, onu yapay değil doğal ortamında öğrenmektir. Dili yaşayarak deneyimlemektir. Ancak bu her zaman mümkün olmuyor. Öğretimi her ne şekilde olursa olsun, bu alanda nitelikli bir Türkçe ders kitabına ihtiyaç duyulmaktadır. Yabancılar için hazırlanan Türkçe öğretim kitaplarında Chomsky nin Üretimsel Dönüşümlü Dilbilgisi modelinden yararlanılmalıdır. Sunuş, buluş ve araştırma yoluyla öğretme yaklaşımı stratejileri, hazırlanacak tüm kitaplarda bulunması gereken niteliklerden olmalıdır. Sunuş bilginin aktarılmasına; buluş, öğrenciyi sorunla karşılaştırıp çözümünü öğrenciye buldurmaya; araştırma ise tümüyle öğrencinin araştırma yapıp

19 TÜRKÇE VE FRANSIZCANIN SÖZDİZİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ 279 incelemesine dayalı bir yaklaşımdır. Metinlerin konuları güncel yaşamdan seçilmeli ve öz Türkçe ile yazılmış olmalıdır. Dilbilgisi kuralları genelden özele, basitten zora, kolaydan karmaşığa, somuttan soyuta doğru açık, net ve bol örneklerle açıklanmalıdır. Bu çalışmalar görselliğe hitap edecek şekilde resimli alıştırma kitaplarıyla desteklenirse öğrenmenin daha fazla ve hızlı olacağı kuşkusuzdur. Öğretimin kalıcılığı bakımından, dil öğrenimindeki her yazılı çalışmanın, çağın gereğine uygun cd, dvd gibi görsel işitsel araçlarla desteklenmesi gerekir. Çağdaş yöntem ve yaklaşımlarla hazırlanmış bu kitaplar hem Türkçenin öğrenilmesini kolaylaştıracak, hem de yaygınlaştıracaktır. Kaynakça Adamczewski, H Le Français Déchiffré, Clé du Langage et des Langues, Armand Colin, Paris. Aksan, D Her Yönüyle Dil, T.D.K. Yay., Ankara. Aksan, D Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yay., Ankara. Aydın, İ Karşıt Dil Grupları İçinde Yer Alan Türkçe ve Fransızcanın Genel Sözdizim Özellikleri Üzerine, Dilbilim XIV, İstanbul Üni. Ed. Fak. Yay., İstanbul. Aydın, Ö Yabancı Dil Olarak Türkçe Dilbilgisi Öğretimi, Ankara. Banguoğlu, T Türkçenin Grameri. T.D.K. Yay., Ankara. Chomsky, N Structures Syntaxiques, Seuil Yay., Paris. Chomsky, N Dil ve Zihin, Ayraç Yay., Ankara. Creissels, D Elements de Sntaxe Générale, P.U.F., Paris. Ergin, M Türk Dili, Bayrak Yay., İstanbul.

20 280 중동연구제 29 권 2 호 Gencan,T.N Dilbilgisi, T.D.K. Yay., Ankara Kıran, Z. Kıran (Eziler) A Dilbilime Giriş, Seçkin Yay., Ankara. Kıran, A., Korkut, E Fransızca Sözcük Öğretimi, Onur Yay., İzmir Larousse Fransız Dili Grameri, Multilingual Yay.,, İstanbul. Hengirmen, M Türkçe Dilbilgisi, Engin Yay., Ankara. Mounin,G histoire de la Linguistique, PUF Yay., Paris. Schott-Bourget, V Approches de la Linguistique, Nathan, Paris. Sezer, A Türkçe Sözdizimi, Dilbilim ve Türkçe, Dil Derneği, Ankara. Şimşek, R Türkçe Sözdizimi, Kuzey Gazetecilik Mat., Trabzon. Uzun,N.E Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, Multilingual, İstanbul. Uzun, N.E Dilbilgisinin Temel Kavramları, A.Ü. Yay., Ankara. Vardar, B Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, ABC, İstanbul. Vardar, B XX. Yüzyıl Dilbilimi, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. Gülhanım Ünsal 소속 : Kırıkkale Üniversitesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü( 서양어문학과 ) 메일 : gulhanimunsal@hotmail.com 투고일 : 심사일 : 게재확정일 :