4. DERS. Medine Döneminde Vahiy. Prof. Dr. Abdulhamit BİRIŞIK Siyer Mektebi Müfredatı IMAN ŞEHRI MEDINE

Transkript

1 Siyer Mektebi Müfredatı IMAN ŞEHRI MEDINE Medine Döneminde Vahiy 4. DERS Prof. Dr. Abdulhamit BİRIŞIK Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

2 60 İMAN ŞEHRİ MEDİNE Medine Döneminde Vahiy Giriş Mekke de Oku emri ile başlayan Kur ân vahyi on üç yıllık bir zaman diliminde Allah ın varlığına, birliğine, isim ve sıfatlarına; âhiret inancına, cennet ve cehenneme; önceki peygamberlerin mücadelelerine; müşrik Arap toplumunun sapkın inançlarına; ahlak, erdem ve yüce insani değerlere dair çok geniş bir bilgilendirme ve eğitme faaliyeti icra etmiştir. Bu dönemde her ne kadar sayıları sadece birkaç yüz ile ifade edilen insan İslâm a girmiş ve İslâmî değerleri hayatlarında yansıtmaya başlamış ise de binlerce kişi için de zihni ve ruhi hazırlık evresi başlamıştır. Bu sebeple Allah sık sık Resûl-i Ekrem i teselli etmiş ve acele etmemesi noktasında onu uyarmıştır. İsra ve Miraç hadisesi İslâm tarihindeki önemli dönüm noktalarından birisi olmuştur. Bu dönemden sonra inen Kur ân âyet ve sûreleri Müslümanları yeni döneme hazırlama bakımından özel bir öneme sahiptir. Mekke döneminde inen vahiy içerisinde içtimai hayat ile ilgili âyetler olmakla birlikte bunlar daha çok tavsiye niteliğinde ya da ahlaki ilkeler çerçevesinde idiler. Mesela Mekke döneminde inen âyetler arasında fakirlere yardım, yetimlerin hukuku, adam öldürmenin kötülüğü, zina gibi fiillerin uygunsuzluğu ile ilgili bazı uyarılar ve ilkeler bulunsa da bunlar daha çok hukuki bir emir olmak yerine ileride gelecek hukuki emirlere altyapı niteliğinde ahlaki değerler taşıyordu. Kur ân ın konuları anlatım üslubu ve kullanılan dil Mekke döneminin son kısmında değişmeye başlamış, daha önceki şiirimsi anlatımın yerini

3 4. DERS Medine Döneminde Vahiy 61 uzun nesir cümleleri almaya başlamış, tehditkâr ifadelerin yanında nasihat içeren ifadeler de görünmeye başlamıştır. Ancak şiirimsi seçili üslup bütünüyle sona ermemiştir. Hatta bu üslubun bazı örnekleri Medine döneminde de varlığını sürdürmüştür. En âm Mekkî bir sûre olmakla birlikte üslubu ve muhtevası iyice incelenecek olursa sanki Medeni bir sûre gibi görünür. Aynı durum Araf, İsrâ ve Mü minûn sûreleri için de geçerlidir. Mekke döneminin başlarında inen vahiy içerisinde bile Müslümanlar için iyi bir geleceğin yakın olduğu ve Müslümanların geniş coğrafyalara dağılacağı müjdelenir. Burada kullanılan dil dolaylı olsa da Resûl-i Ekrem ve dikkatli sahabe bu müjdeyi fark etmekteydi. Müzzemmil sûresinin aşağıdaki son âyeti bunu çok açık bir biçimde göstermektedir: ا ن ر ب ك ي ع ل م ا ن ك ت ق وم ا د ن ى م ن ث ل ث ي ال ي ل و ن ص ف ه و ث ل ث ه و ط ائ ف ة م ن ال ذ ين م ع ك و الل ي ق د ر ال ي ل و الن ه ار ع ل م ا ن ل ن ت ح ص وه ف ت اب ع ل ي ك م ف اق ر ؤ ا م ا ت ي س ر م ن ال ق ر ا ن ع ل م ا ن س ي ك ون م ن ك م م ر ض ى و ا خ ر ون ي ض ر ب ون ف ي ال ر ض ي ب ت غ ون م ن ف ض ل الل و ا خ ر ون ي ق ات ل ون ف ي س ب يل الل ف اق ر ؤ ا م ا ت ي س ر م ن ه و ا ق مي وا الص ل وة و ا ت وا الز ك وة و ا ق ر ض وا الل ق ر ض ا ح س ن ا و م ا ت ق د م وا ل ن ف س ك م م ن خ ي ر ت ج د وه ع ن د الل ه و خ ي ر ا و ا ع ظ م ا ج ر ا و اس ت غ ف ر وا الل ا ن الل غ ف ور ر ح مي 20 (Ey Muhammed!) Şüphesiz Rabbin, senin, gecenin üçte ikisine yakın kısmını, yarısını ve üçte birini ibadetle geçirdiğini biliyor. Beraberinde bulunanlardan bir topluluk da böyle yapıyor. Allah, gece ve gündüzü düzenleyip takdir eder. Sizin buna (gecenin tümünde yahut çoğunda ibadete) gücünüzün yetmeyeceğini bildi de sizi bağışladı (yükünüzü hafifletti.) Artık, Kur an dan kolayınıza geleni okuyun. Allah, içinizde hastaların bulunacağını, bir kısmınızın Allah ın lütfundan rızık aramak üzere yeryüzünde dolaşacağını, diğer bir kısmınızın ise Allah yolunda çarpışacağını bilmektedir. O hâlde, Kur an dan kolayınıza geleni okuyun. Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin, Allah a güzel bir borç verin. Kendiniz için önceden ne iyilik gönderirseniz, onu Allah katında daha üstün bir iyilik ve daha büyük mükâfat olarak bulursunuz. Allah tan bağışlama dileyin. Şüphesiz Allah çok bağışlayandır, çok merhamet edendir. (el-müzzemmil 73/20) Bu âyette yer alan Allah, içinizde hastaların bulunacağını, bir kısmınızın Allah ın lütfundan rızık aramak üzere yeryüzünde dolaşacağını, diğer bir kısmınızın ise Allah yolunda çarpışacağını bilmektedir. şeklindeki

4 62 İMAN ŞEHRİ MEDİNE ifâdeler sanki Medine dönemini ve sonrasındaki yüz yılları anlatır gibidir. Duha ve İnşirah sûreleriyle birlikte Yâsin sûresi de ileriye dönük bazı müjdeler içermektedir. Ancak bütün bunlar Müslümanlar için daraldıkları Mekke günlerinin ne zaman sona ereceği ve Müslümanların kendi ayakları üzerinde duran bir güç olup olamayacağı noktasında çok açık bilgiler içermiyordu. Resûlullah (s.a.) efendimizin Kur ân da açıkça yer almasa da Buhârî de geçen rüyası onun bol hurmalıklı bir yere hicret edeceğini haber vermişti. Hadis şöyledir: قال أ ب و م وس ى ع ن الن ب ي صلى الل عليه وسلم «ر أ ي ت ف ي ال م ن ام أ ن ي أ ه اج ر م ن م ك ة إ ل ى أ ر ض ب ه ا ن خ ل ف ذ ه ب و ه ل ي إ ل ى أ ن ه ا ال ي م ام ة أ و ه ج ر ف إ ذ ا ه ي ال م د ين ة ي ث ر ب «. Ben rüyada Mekke den hurmalıkları bol olan bir memlekete hicret ettiğimi gördüm; Yemame ya da Hecer olduğunu düşünmüştüm, meğer Medine/Yesrib imiş. (Buharî, Menakıbu l-ensar, 45) O burasının neresi olduğu noktasında tereddütler geçirmiş hatta Taif seyahatinin bu rüya ile ilgili olduğu da ifade edilir. Ancak Yesrib den (Medine) gelen bazı kimselerin Resûl-i Ekrem ile görüşmeleri ve İslâm ı kabul etmeleri, daha sonra da geniş bir grubun ona gelip biat etmesi burasının Yesrib (Medine) olacağını iyice belli etmişti. Rüyasının doğru tabiri Yesrib ile gerçekleşen Resûlullah (s.a.) yakın bir zaman sonra kendisine ve Müslümanlara Yesrib i vatan edinmek üzere Mekke den Medine ye Hicret eder. Kur ân-ı Kerîm farklı vesileler ile Resûlullah ın (s.a.) bu hicretine temas eder. Hatta hicret Kur ân da bir dönüm noktası olarak geçer ve Müslümanların davranışı açısından hicret öncesi ile sonrası mukayese edilir. Bu âyetlere göre hicret bir kaçış değil Allah ın geniş olan arzında bir yerden bir yere gitmekti ve bunun çekinilecek bir yanı da yoktu: ا ن ال ذ ين ت و ف يه م ال م ل ئ ك ة ظ ال م ي ا ن ف س ه م ق ال وا ف مي ك ن ت م ق ال وا ك ن ا م س ت ض ع ف ين ف ي ال ر ض ق ال وا ا ل م ت ك ن ا ر ض الل و اس ع ة ف ت ه اج ر وا ف يه ا ف ا و ل ئ ك م أ و يه م ج ه ن م و س اء ت م ص ير ا 79 ا ل ال م س ت ض ع ف ين م ن الر ج ال و الن س اء و ال و ل د ان ل ي س ت ط يع ون ح يل ة و ل ي ه ت د ون س ب يل 89 ف ا و ل ئ ك ع س ى الل ا ن ي ع ف و ع ن ه م و ك ان الل ع ف و ا غ ف ور ا 99 و م ن ي ه اج ر ف ي س ب يل الل ي ج د ف ي ال ر ض م ر اغ م ا ك ث ير ا و س ع ة و م ن ي خ ر ج م ن ب ي ت ه م ه اج ر ا ا ل ى الل و ر س ول ه ث م ي د ر ك ه ال م و ت ف ق د و ق ع ا ج ر ه ع ل ى الل و ك ان الل غ ف ور ا ر ح مي ا 001

5 4. DERS Medine Döneminde Vahiy Kendilerine zulmetmekteler iken meleklerin canlarını aldığı kimseler var ya; melekler onlara şöyle derler: Ne durumdaydınız? (Niçin hicret etmediniz?) Onlar da, Biz yeryüzünde zayıf ve güçsüz kimselerdik derler. Melekler, Allah ın arzı geniş değil miydi, orada hicret etseydiniz ya! derler. İşte bunların gidecekleri yer cehennemdir. O ne kötü varış yeridir Ancak gerçekten zayıf ve güçsüz olan, çaresiz kalan ve hicret etmeye yol bulamayan erkekler, kadınlar ve çocuklar başkadır Umulur ki, Allah bu kimseleri affeder. Çünkü Allah çok affedicidir, çok bağışlayıcıdır Allah yolunda hicret eden kimse yeryüzünde gidecek bir çok güzel yer ve bolluk (imkân) bulur. Kim Allah ve Resûlü uğrunda hicret ederek evinden çıkar da sonra kendisine ölüm yetişirse artık onun mükâfatı Allah a düşer. Allah da çok bağışlayıcı ve esirgeyicidir. Resûlullah (s.a.) efendimiz en yakın arkadaşı Ebû Bekir es-sıddîk (r.a.) ile başladığı yolculuğu Medine de tamamlayınca Kur ân vahyi için de yeni bir dönüm başlamış oldu. Bu yeni dönem Mekke ye göre çok farklılıklar içerecekti. Zira o, zaten Medineli olan ve toplum içinde iyi bir yerleri bulunan kimseler tarafından büyük bir destek sözü ile Medine ye davet edilmişti. Bu ona Medine için yeni doğal bir lider ve başkan statüsü de kazandırmıştı. O sebeple Medine de yaşayanların statüsünü belirleyen bazı anlaşmalar ve hukuki belgeler onun tarafından hazırlandı ve uygulandı. Aşağıda bu yeni dönem içinde ilahi vahyin nasıl bir muhteva ile indiği ve nasıl bir seyir takip ettiği konusunda ayrıntılı bilgiler verilecektir. MEDİNE DÖNEMİNDE KUR ÂN VAHYİ Medine dönemi Mekke dönemi olmadan kesinlikle anlaşılamaz. Zira bu dönem Mekke de inen inanç konuları esasları ve tarihi bilgiler üzerine bina edilmiştir. Medine döneminde Müslümanlar ile iç içe olan Yahudiler hakkında Mekke döneminde çok geniş bir bilgi verilmiş İsrailoğullarının peygamberleri bu dönemde iyice tanıtılmıştı. Aynı durum Hz. İsa (a.s.) ve Hristiyanlık için de geçerliydi. Medine de sadece bu bilgileri ikmal sadedinde vahiyler inmiş medine ve havelisinde yaşayan Yahudilerin geçmiş

6 64 İMAN ŞEHRİ MEDİNE ile olan bağının sahiciliği sorgulanmıştır. Aynı şekilde Mekke döneminde ahlaka dair verilen bir kısmı tarihi temsil ve örnekler Medine de doğrudan Müslümanlar ile ilişkilendirilmiş ve gıybet, nemime, kin, hased, yalancılık, ahde vefasızlık. gibi konular yeni kalıpları ve dini bağlantıları ile sunulmuştur. İbadet ve muamelata dair konular ile alışveriş, faiz, devletlerarası ilişkiler, savaş hukuku, ganimetler, malların taksimi gibi konularda yeni hükümler gelmiş veya zaten uygulanmakta olan bazı esaslar revize edilmiştir. Belki de Kur ân-ı Kerîm in tertibi daha ilk baştan itibaren iniş sırasına göre değil de Mekki ve Medeni âyetler karıştırılarak bu sebeple yapılmıştır. Yani iki dönem birlikte okunmadığı takdirde Kur ân-ı Kerîm in anlaşılması eksik kalacaktı. Medeni sûrelere baktığımızda nüzul sırası bakımından şu manzara karşımıza çıkar. Ancak bu liste yüzde yüz derecesinde katiyet arz etmediği gibi âyetlerin tamamı da bir arada gelmemiştir. Mesela Nisa sûresinin birbirinden 8 sene aralıklarla inen âyetleri aynı sure içinde yer almıştır. Sure sıralaması şu şekildedir: el-bakara el-enfâl Âl-i İmrân el-ahzâb el-mumtehine en-nisâ ez-zilzâl el-hadîd Muhammed er-ra d er-rahmân el-insân et-talâk el-beyyine el-haşr en-nûr el-hacc el-münâfikûn el-mücâdele el-hucurât et-tahrîm et-teğâbun es-sâf el-cum a el-fetih el-mâide et-tevbe en-nasr Aşağıda vereceğimiz vahiy örnekleri her ne kadar Medine dönemine ait ise de bunların Mekke döneminde indirilecek vahiy ile birlikte anlaşılmaya çalışılması işimizi kolaylaştıracaktır. Hatta Kur ân-ı Kerîm in tertibi sayesinde bizler önce Fatiha sûresi ile herbirşeye dair bir genel başlangıç yapıyoruz sonra da Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerindeki temel insan tipolojilerini öğreniyoruz, diğer konulara ise bu temel bilgi ve yaklaşımlardan sonra intikal ediyoruz ki bu fevkalade önemlidir. Aşağıda Medine dönemi vahiyleri ile ortaya konan temel birkaç konunun ismini verip bunlardan bazılarını daha geniş olarak açmak istiyoruz. 1. Kur ân Vahyi Işığında Medine de Yeni İslâm Toplumunun Oluşumu ve İlk Gelişmeler

7 4. DERS Medine Döneminde Vahiy Yahudilerin ve Münafıkların İnanç Dünyalarındaki Hastalıklar ve Bunların Günlük Yaşantılarına Tesiri 3. Ferdi ve İçtimai Hayatın Düzenlenmesine Yönelik Kur ân Vahyi 4. Devletlerarası İlişkilere Dair Kur ân Âyetleri Bunlardan başka Medine de nazil olan âyetlerin dili ve üslubu ile ilgili de bilgi vermek uygun olacaktır. Medine döneminde inen vahiylerden birkaçını örnek kabilinden vermekte yarar vardır: Kur ân-ı Kerîm daha Medine ye varmadan Küba ve Ranuna Vadisinde ibadetgâh ile ilgili iki tasarrufta bulunan Medine de ise ilk iş olarak bir mescit kuran Hz. Peygamber e mescit konusunda ilginç bir direktif veriyor. Bu hadise Medine döneminin sonlarında gerçekleşen Dırar Mescidi olayıdır. Ama ilgili ayet aynı zamanda ilk yapılan mescit olan Küba mescidine de atıfta bulunuyor. Âyeti birlikte mütalaa edelim: و ال ذ ين ات خ ذ وا م س ج د ا ض ر ار ا و ك ف ر ا و ت ف ر يق ا ب ي ن ال م ؤ م ن ين و ا ر ص اد ا ل م ن ح ار ب الل و ر س ول ه م ن ق ب ل و ل ي ح ل ف ن ا ن ا ر د ن ا ا ل ال ح س ن ى و الل ي ش ه د ا ن ه م ل ك اذ ب ون )701( ل ت ق م ف يه ا ب د ا ل م س ج د ا س س ع ل ى الت ق و ى م ن ا و ل ي و م ا ح ق ا ن ت ق وم ف يه ف يه ر ج ال ي ح ب ون ا ن ي ت ط ه ر وا و الل ي ح ب ال م ط ه ر ين )801( Bir de zararlı faaliyetlerde bulunmak, küfre yardım etmek, mü minler arasına ayrılık sokmak için ve öteden beri Allah ve Resûlüne karşı savaşanlara üs olsun diye bir mescit yapanlar vardır. Bunlar, Bizim iyilikten başka hiçbir kasdımız yok diye de mutlaka yemin ederler. Ama Allah şâhitlik eder ki bunlar mutlaka yalancıdırlar Onun içinde asla namaz kılma. İlk günden temeli takva (Allah a karşı gelmekten sakınmak) üzerine kurulan mescit (Kuba mescidi), içinde namaz kılmana elbette daha lâyıktır. Orada temizlenmeyi seven adamlar vardır. Allah da tertemiz olanları sever. Yüce Allah Cuma Namazı nın Meşruiyetini ise şu vahyi ile ortaya koymuştur:

8 66 İMAN ŞEHRİ MEDİNE ي ا ا ي ه ا ال ذ ين ا م ن وا ا ذ ا ن ود ى ل لص ل وة م ن ي و م ال ج م ع ة ف اس ع و ا ا ل ى ذ ك ر الل و ذ ر وا ال ب ي ع ذ ل ك م خ ي ر ل ك م ا ن ك ن ت م ت ع ل م ون )9( ف ا ذ ا ق ض ي ت الص ل وة ف ان ت ش ر وا ف ى ال ر ض و اب ت غ وا م ن ف ض ل الل و اذ ك ر وا الل ك ث ير ا ل ع ل ك م ت ف ل ح ون )01( Ey iman edenler! Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah ı anmaya koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilmiş olsanız, elbette bu, sizin için daha hayırlıdır. Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah ın lütfundan isteyin. Allah ı çok zikredin; umulur ki kurtuluşa erersiniz. (Cum a 62/9-10) Medine döneminin ilk evresinde Hz. Peygamber in girişimi ile gerçekleşen İslam kardeşliği bağı ve sözleşmesi (muahat) de Kur ân ın ilgi alanı içerisindedir. Hatta bu uygulama inen vahyin öncesinde gerçekleştiği için ilginç bir örnek olarak da mütalaa edilir: ا ن ال ذ ين ا م ن وا و ه اج ر وا و ج اه د وا ب ا م و ال ه م و ا ن ف س ه م ف ي س ب يل الل و ال ذ ين ا و و ا و ن ص ر وا ا و ل ئ ك ب ع ض ه م ا و ل ي اء ب ع ض و ال ذ ين ا م ن وا و ل م ي ه اج ر وا م ا ل ك م م ن و ل ي ت ه م م ن ش ي ء ح ت ى ي ه اج ر وا و ا ن اس ت ن ص ر وك م ف ي الد ين ف ع ل ي ك م الن ص ر ا ل ع ل ى ق و م ب ي ن ك م و ب ي ن ه م م يث اق و الل ب م ا ت ع م ل ون ب ص ير 27 و ال ذ ين ك ف ر وا ب ع ض ه م ا و ل ي اء ب ع ض ا ل ت ف ع ل وه ت ك ن ف ت ن ة ف ي ال ر ض و ف س اد ك ب ير 37 و ال ذ ين ا م ن وا و ه اج ر وا و ج اه د وا ف ي س ب يل الل و ال ذ ين ا و و ا و ن ص ر وا ا و ل ئ ك ه م ال م ؤ م ن ون ح ق ا ل ه م م غ ف ر ة و ر ز ق ك ر مي 47 و ال ذ ين ا م ن وا م ن ب ع د و ه اج ر وا و ج اه د وا م ع ك م ف ا و ل ئ ك م ن ك م و ا و ل وا ال ر ح ام ب ع ض ه م ا و ل ى ب ب ع ض ف ي ك ت اب الل ا ن الل ب ك ل ش ي ء ع ل مي İman edip hicret eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenler ve (muhacirleri) barındırıp (onlara) yardım edenler var ya, işte onlar birbirlerinin velileridir. İman edip hicret etmeyenlere gelince, hicret edinceye kadar, onların velayetleri size ait değildir. Eğer din konusunda sizden yardım isterlerse, sizinle aralarında sözleşme bulunan bir kavme karşı olmadıkça, yardım etmek üzerinize borçtur. Allah, yaptıklarınızı hakkıyla görendir. 73 Kâfir olanlar da birbirlerinin yardımcılarıdır. Eğer siz onu (Allah ın emirlerini) yerine getirmezseniz yeryüzünde bir fitne ve büyük bir fesat olur.

9 4. DERS Medine Döneminde Vahiy İnanıp hicret eden, Allah yolunda savaşanlar ve muhacirleri barındırıp onlara yardım edenler, işte onlar gerçekten inanmış olanlardır. Onlara mağfiret ve cömertçe verilmiş rızıklar vardır. 75 Sonra inanıp hicret eden ve sizinle birlikte savaşanlar, işte onlar sizdendir. Birbirinin mirasçısı olan akraba, Allah ın Kitâb ına göre biribirine daha yakındır. Doğrusu Allah herşeyi bilir. (el-enfâl 8/72-75) İlk defa Medîne de aynı toplum içerisinde yaşayan müslümanlar ve yahudiler, birlikte yaşamanın gereği olarak sosyal, siyasî ve dinî anlamda etkileşimde bulunmuşlardır. Düzeni sağlamak adına Allah Resûlü (s.a.) tarafından oluşturulan anayasa siyasî münasebetlerin ilk adımı olmuş, iki tarafta belli yükümlülükler altına girmiştir. Bu anayasanın esasında sosyal hayatı düzenleyen bir yönü de bulunmaktaydı ve her gruba dinlerini özgürce yaşama hakkı tanıyordu. İslâm ın geçmişten bu yana Yahudilik ve Hıristiyanlık a gösterdiği saygı bir iltifat değildir; aksine dinî anlamda hakikatin tasdikidir. İslâm a göre onlar hoşgörülen öteki görüşler değil gerçekten vahyedilmiş dinler olarak görülmüştür. Dolayısıyla onların meşruluğu ne sosyo-politik ne kültürel ne de medenîdir; bilakis dinîdir. Yani Medîne yahudileri yaptıkları sonucunda toplumsal olarak öteki kabul edilmiş olabilirler ancak dinî anlamda müslümanlar ve vahyedilmiş diğer dinlerin mensupları esasta aynı hakikati temsil etmektedirler. Çünkü İslâm İbrahimî dinlerin son vahyedilmiş halidir ve önceki vahiylerin temelleri üzerine bina edilmiş, onları tasdik ve teyit etmektedir. Ancak Medîne deki yahudilerin çoğunluğu, ortak zemine sahip olsalar bile, müslümanlara karşı olan olumsuz tutumlarını değiştirmediler. Zamanla Allah ın müminlere nasip ettiği vahiy ve nübüvvet gibi nimetlere dair kıskançlıkları tebarüz etti (en-nisa 4/53-54) ve müminleri yoldan çıkarmak, inançlarından döndürmek için her türlü çabayı sarf ettiler. Bunu da Allah ın yolunu eğri göstermeye çalışarak, dalalet için hakikati feda ederek sağlamaya çalıştılar (Âl-i İmrân 3/99-100, en-nisa 4/44). Gizlice kurdukları komploların en bariz örneklerinden biri de Âl-i İmran sûresinin 72. ve 73. ayetlerinde anlatılmıştır:

10 68 İMAN ŞEHRİ MEDİNE و ق ال ت ط ا ئ ف ة م ن ا ه ل ال ك ت اب ا م ن وا ب ال ذي ا ن ز ل ع ل ى ال ذين ا م ن وا و ج ه الن ه ار و اك ف ر و ا ا خ ر ه ل ع ل ه م ي ر ج ع ون و ل ت ؤ م ن و ا ا ل ل م ن ت ب ع دين ك م ق ل ا ن ال ه د ى ه د ى الل ا ن ي ؤ ت ى ا ح د م ث ل م ا ا وتيت م ا و ي ح ا ج وك م ع ن د ر ب ك م ق ل ا ن ال ف ض ل ب ي د الل ي ؤ تيه م ن ي ش ا ء و الل و اس ع ع ليم Günün başlangıcında müminlere indirilenlere (görünürde) iman edin, günün sonunda ise inkar edin. Umulur ki onlar (dinlerinden) dönerler. Sizin dininize uyandan başkasına inanmayın (dediler). De ki: Şüphesiz hidayet, Allah ın hidayetidir. Birine, size verilenin benzerinin verilmesinden veya Rabbinizin huzurunda aleyhinize deliller getireceklerinden ötürü mü (böyle söylüyorsunuz)? De ki: Lütuf Allah ın elindedir. Onu dilediğine verir. Allah, lütfu geniş olandır, hakkıyla bilendir. Burada Yahudilerden bir kısmı aralarında yukarıda anlatıldığı şekilde anlaşma yaparak müminleri doğru yollarından saptırmak istemişlerdir. Bu ayetten Medîne Yahudilerinin kendilerinden başka kimseye güvenmedikleri de açıkça anlaşılmaktadır. Müminler, onların dinine tâbi olmadıkları için güven telkin etmeyen bu sebeple onların nazarında düşman kabul edilmeye müsait bir grup olmuşlardır. Yahudiler, kendilerini seçilmiş bir topluluk olarak gördüklerinden olsa gerek, Hz. Peygamber i ve müminleri hor görmüşler, onlara hakaret içeren ifadelerle hitaplarda bulunmuşlardır. Örneğin Yahudilerin Müslümanlara selam veriyormuş gibi yapıp küçük kelime oyunlarıyla beddua ettikleri hadislerde zikredilmiştir. Hz. Peygamber (s.a.) ümmetini bu konuda uyarmış Yahudiler sizden birine selam verdiğinde es-sâmu aleyküm derler. Siz de onlara aleyküm şeklinde cevap verin. buyurmuştur.[1] Bu sözleriyle Yahudiler Müslümanlara ölüm üzerinize olsun şeklinde beddua ederek kin ve nefretlerini dile getirmişlerdir. Bir başka ayette de Medîne Yahudileri Hz. Peygamber e karşı İşittik ve isyan ettik., Dinle bizi dinlenmeyesice! diyerek karşı çıkmışlardır. Nisâ sûresinin ilgili âyeti (4/46) şöyledir: م ن ال ذين ه اد وا ي ح ر ف ون ال ك ل م ع ن م و اض ع ه و ي ق ول ون س م ع ن ا و ع ص ي ن ا و اس م ع غ ي ر م س م ع و ر اع ن ا ل ي ا ب ا ل س ن ت ه م و ط ع ن ا ف ي الد ين و ل و ا ن ه م ق ال وا س م ع ن ا و ا ط ع ن ا و اس م ع و ان ظ ر ن ا ل ك ان خ ي ر ا ل ه م و ا ق و م و ل ك ن ل ع ن ه م الل ب ك ف ر ه م ف ل ي ؤ م ن ون ا ل ق ليل. [1] Ebû Dâvud, Edeb, 149.

11 4. DERS Medine Döneminde Vahiy 69 Bu tarz ifadeleri Medîne deki Yahudiler Resûlullah ın yüzüne karşı alenen söyleyemezlerdi. Çünkü Müslümanlar daha güçlü konumdaydı ve bu durum onları daha dikkatli ve saygılı bir dil kullanmaya zorluyordu. Bu sebeple İbranice olan ve Araplar arasında da yaygınlaşan yaptık, ifa ettik anlamındaki عسينا kelimesinde küçük bir değişiklik yaparak س harfini demişlerdir. harfi ile değiştirmişler bu şekilde İşittik ve isyan ettik. ص Aynı ayette geçen راعنا kelimesi de Arapça da bizi gözet, bize sahip çık anlamında iken İbranice de şerlimiz anlamına geliyordu. Böylece onlar istedikleri şekilde Hz. Peygamber e hakaret ediyorlardı. Bu yaptıkları kelime oyunları da Kur ân-ı Kerîm de kelimeleri tahrif ediyorlar şeklinde Müslümanlara bildirilmiş, bu şekilde uyarılmışlardır. Esasında bu ahlak dışı davranışları Resûlullah a ve müminlere karşı nefret dolu tutumlarını çok net ortaya koymaktadır. Medîne Yahudileri müşrik Arapların kendi dinlerine tâbi olmalarını istiyorlardı, dinlerinin Araplar arasında yayılmasını istedikleri için İslâm ın ortaya çıkıp yayılmasını istemiyorlardı. Ancak İslâm geldiği vakit müşrik topluluğu, içinde bulunduğu durumdan çok daha hayırlı olan, tevhide, içlerinde Hz. Musa ve Hz. İsa nın da bulunduğu peygamberlere ve kitaplara imana yönlendirdi. Bu durumun farkında olan Yahudi ahbâr ve uleması haset duygusu ile harekete geçtiler ve müminleri içinde bulundukları bu güzel halden şirk ve küfür bataklığına saplamak istediler.[2] Bu tutumlarını seçilmiş olduklarını düşünmeleriyle de irtibatlandırabiliriz. Allah ın oğulları ve sevgili kulları olduklarını iddia eden Yahudiler kendi peygamberlerinden ve dinlerinden başkasını kabul etmiyor böyle bir kimsenin güç ve iktidara sahip olmasını sindiremiyorlardı. Aksine Resûlullah ın (s.a.) kendilerine tâbi olmasını istiyorlardı çünkü onlara göre kurtuluşa eren ve cenneti hak edenler sadece kendileriydi: ق ل ا ن ك ان ت ل ك م الد ار ال خ ر ة ع ن د الل خ ال ص ة م ن د ون الن اس ف ت م ن و ا ال م و ت ا ن ك ن ت م ص اد ق ين 49 و ل ن ي ت م ن و ه ا ب د ا ب م ا ق د م ت ا ي د يه م و الل ع ل مي ب الظ ال م ين 59 و ل ت ج د ن ه م ا ح ر ص الن اس ع ل ى ح ي وة و م ن ال ذ ين ا ش ر ك وا ي و د ا ح د ه م ل و ي ع م ر ا ل ف س ن ة و م ا ه و ب م ز ح ز ح ه م ن ال ع ذ اب ا ن ي ع م ر و الل ب ص ير ب م ا ي ع م ل ون 69 ق ل م ن ك ان ع د و ا ل ج ب ر يل ف ا ن ه ن ز ل ه ع ل ى ق ل ب ك ب ا ذ ن الل م ص د ق ا ل م ا ب ي ن ي د ي ه و ه د ى و ب ش ر ى ل ل م ؤ م ن ين 79 م ن ك ان ع د و ا لل و م ل ئ ك ت ه و ر س ل ه و ج ب ر يل و م يك ال ف ا ن [2] İbn Âşûr, et-tahrîr ve t-tenvîr, I,

12 70 İMAN ŞEHRİ MEDİNE الل ع د و ل ل ك اف ر ين 89 و ل ق د ا ن ز ل ن ا ا ل ي ك ا ي ات ب ي ن ات و م ا ي ك ف ر ب ه ا ا ل ال ف اس ق ون 99 ا و ك ل م ا ع اه د وا ع ه د ا ن ب ذ ه ف ر يق م ن ه م ب ل ا ك ث ر ه م ل ي ؤ م ن ون 001 و ل م ا ج اء ه م ر س ول م ن ع ن د الل م ص د ق ل م ا م ع ه م ن ب ذ ف ر يق م ن ال ذ ين ا و ت وا ال ك ت اب ك ت اب الل و ر اء ظ ه ور ه م ك ا ن ه م ل ي ع ل م ون و ق ال وا ل ن ي د خ ل ال ج ن ة ا ل م ن ك ان ه ود ا ا و ن ص ار ى ت ل ك ا م ان ي ه م ق ل ه ات وا ب ر ه ان ك م ا ن ك ن ت م ص اد ق ين 111 ب ل ى م ن ا س ل م و ج ه ه لل و ه و م ح س ن ف ل ه ا ج ر ه ع ن د ر ب ه و ل خ و ف ع ل ي ه م و ل ه م ي ح ز ن ون De ki, Eğer (dediğiniz gibi) âhiret yurdu Allah katında başkalarına değil de yalnız size mahsus ise ve eğer doğru sözlü iseniz, ölümü dilesenize! 95 Bunu, önceden işlediklerinden ötürü, asla dilemeyeceklerdir. Allah zalimleri bilir. 96 Andolsun ki, onların hayata diğer insanlardan ve hatta Allah a eş koşanlardan da daha düşkün olduklarını görürsün. Her biri ömrünün bin yıl olmasını ister. Oysa uzun ömürlü olması onu azabdan uzaklaştırmaz. Allah onların yaptıklarını görmektedir. 97 De ki: Allah ın izniyle Kur ân ı kendinden öncekini doğrulayıcı ve inananlara yol gösterici ve müjdeci olarak senin kalbine indirdiği için, kim Cebrâîl e düşman olursa (Evet) kim Allah a meleklerine, peygamberlerine, Cebrâîl e ve Mîkâil e düşman olursa, bilsin ki, Allah da inkâr edenlerin düşmanıdır. 99 Andolsun ki, sana apaçık âyetler indirdik. Onları sadece yoldan çıkmışlar inkâr eder. 100 Onlar, her ne zaman bir ahidde (anlaşmada) bulunmuşlarsa içlerinden bir takımı onu bozmamış mıdır? Zaten onların çoğu inanmazlar. 101 Ellerolanı doğrulayan bir peygamber Allah katından onlara gelince Kitâb verilenlerden bir takımı, bilmiyorlarmış gibi, Allah ın Kitâbı nı arkalarına attılar. 111 Yahûdî veya Hristiyan olmayan kimse elbettte cennete girmeyecek dediler; bu onların kuruntularıdır. De ki: Sözünüz doğru ise delillerinizi getirin.

13 4. DERS Medine Döneminde Vahiy Hayır, öyle değil; iyilik yaparak kendini Allah a veren kimsenin ecri Rabbi nin katındadır. Onlara korku yoktur, onlar üzülmeyeceklerdir. (el-bakara 2/94-101, ) Müminlere olan düşmanlıklarını ve onları her fırsatta arkadan vurmanın yollarını aradıklarını Hendek Gazvesi nde de açıkça göstermiş oldular. Müslümanların düşmanı olan müşriklere destek vermeleri, müminleri yenilgi ile etkisiz hale getirme çabaları sonucu Yahudiler yurtlarından olmuşlardır. Bunun yanı sıra müminleri, namaz gibi ibadet ve inanç konularını alay konusu yaparak, eğlence aracı kılıyorlardı. Bu yaptıklarından dolayı onlar fasık olarak vasıflandırılmışlardır. Daha net olarak genelde Ehl-i kitabın özelde ise Medîne Yahudilerinin Müslümanlara dair hissettiklerini aşağıdaki âyet ortaya koymaktadır: ق ل ي ا ا ه ل ال ك ت اب ه ل ت ن ق م ون م ن ا ا ل ا ن ا م ن ا ب الل و م ا ا ن ز ل ا ل ي ن ا و م ا ا ن ز ل م ن ق ب ل و ا ن ا ك ث ر ك م ف اس ق ون Ey Ehl-i kitap! Bizden sırf; Allah a, bize ve bizden öncekilere indirilen kitaplara inandığımız ve sizin çoğunuzun fasık olması dolayısıyla mı hoşlanmıyorsunuz? (el-mâide 5/59) Ayetin nüzül sebebinde bir grup Yahudi nin Resûlullah a (s.a.) gelerek hangi peygamberlere iman ettiğini sormaları zikredilmiştir. Bu soru üzerine Hz. Peygamber Ben Allah a, bize indirilene, İbrahim e, İsmail e, İshak a, Yakub a ve torunlarına indirilene, Musa ya ve İsa ya verilene ve bütün peygamberlere Rablerinden verilene iman ettim. Onlar arasında hiçbir fark yoktur. Biz Allah a teslim olan kimseleriz. şeklinde cevap vermiştir. Resûlullah Hz. İsa yı zikrettiğinde Yahudiler onun nübüvvetini inkâr ederek Hz. İsa ya inanan birine iman etmeyeceklerini söylemişler sonrasında da bu ayet nazil olmuştur. Mâide sûresinin bu ayetinde Yahudilere Müslümanların aksine tüm peygamberlere ve kitaplara inanmadıklarına dair bir tariz de yapılmıştır. Ayetteki soru kalıbı esasında bir şaşırma anlamı taşımaktadır. Ehl-i kitabın tüm ilahî dinlerin özü olan Allah a, peygamberlere ve kitaplara iman ettiği için müminlerden nefret etmesi tenakuz arz etmektedir. Kendilerine de bu emredilmişken onlar emirlerin bir kısmına inanıyor bir kısmını ise inkâr ediyorlardı ve müminlerle, onlar gibi olmadıkları için alay ediyorlardı.

14 72 İMAN ŞEHRİ MEDİNE Medîne döneminin sonlarına doğru nazil olan Maîde sûresinde, yaşanan birçok münasebet dolayısıyla Yahudilerin müminler açısından nasıl konumlandırılması gerektiğini net bir şekilde ifade eden ayetler arasında daha önce de zikrettiğimiz gibi sûrenin 82. ayeti bulunmaktadır. Ayette müminlere düşmanlık etme konusunda insanların en şiddetlilerinin Yahudiler ve müşrikler olduğu zikredilmiştir. Müminler Mekke de müşriklerin işkencelerine katlanmak zorunda kaldıkları gibi Medîne de de Yahudiler tarafından aynı muameleyi görmüşlerdi. Bu sebeple çok net bir şekilde müminler Medîne de Yahudilerin en azılı düşmanları oldukları konusunda uyarılmıştır. Bu da bize Yahudi ve müşriklerin imandan en uzak, fâsıklık ve dünya hırsı konusunda en uç noktalarda olduklarını göstermektedir. Hevâlarına düşkünlükleri, fesatları, hakka karşı kibir ve inatları, peygamberleri yalanlama ve öldürmeleriyle öne çıkmışlardır. İlişkilerin bu raddeye gelmesi yukarıda zikredildiği gibi onların kıskançlıkları, müminleri hidayetten dalalete düşürme çabaları, müminlerin inanç ve değerleriyle alay etmeleri, savaşlarda müminleri arkalarından vurmaları ve müminlere duydukları nefret sebep olmuştur. Medine nin en büyük problemi Yahudiler gibi gözükse de aslında Münafıklar Resûl-i Ekrem in Medine hayatının tümünde en büyük problem olmuşlardır. Zira bunlar Yahudiler gibi açık hedef değillerdi ve İslâm bedeni içinde vücudu çökertmeye çalışan kanser hücreleri gibi olumsuz faaliyetler yapıyorlardı. Kur ân-ı Kerîm de bunlara dair çok sayıda örnek bulunur: و م ن الن اس م ن ي ق ول ا م ن ا ب الل و ب ال ي و م ال خ ر و م ا ه م ب م ؤ م ن ين 8 ي خ اد ع ون الل و ال ذ ين ا م ن وا و م ا ي خ د ع ون ا ل ا ا ن ف س ه م و م ا ي ش ع ر ون 9 ف ي ق ل وب ه م م ر ض ف ز اد ه م الل م ر ض ا و ل ه م ع ذ اب ا ل مي ب م ا ك ان وا ي ك ذ ب ون 01 و ا ذ ا ق يل ل ه م ل ت ف س د وا ف ي ال ر ض ق ال وا ا ن م ا ن ح ن م ص ل ح ون 11 ا ل ا ا ن ه م ه م ال م ف س د ون و ل ك ن ل ي ش ع ر ون 21 و ا ذ ا ق يل ل ه م ا م ن وا ك م ا ا م ن الن اس ق ال وا ا ن ؤ م ن ك م ا ا م ن الس ف ه اء ا ل ا ا ن ه م ه م الس ف ه اء و ل ك ن ل ي ع ل م ون 31 و ا ذ ا ل ق وا ال ذ ين ا م ن وا ق ال وا ا م ن ا و ا ذ ا خ ل و ا ا ل ى ش ي اط ين ه م ق ال وا ا ن ا م ع ك م ا ن م ا ن ح ن م س ت ه ز ؤ ن 41 ا لل ي س ت ه ز ئ ب ه م و ي م د ه م ف ي ط غ ي ان ه م ي ع م ه ون 51 ا و ل ئ ك ال ذ ين اش ت ر و ا الض ل ل ة ب ال ه د ى ف م ا ر ب ح ت ت ج ار ت ه م و م ا ك ان وا م ه ت د ين 61 م ث ل ه م ك م ث ل ال ذ ي اس ت و ق د ن ار ا ف ل م ا ا ض اء ت م ا ح و ل ه ذ ه ب الل ب ن ور ه م و ت ر ك ه م ف ي ظ ل م ات ل ي ب ص ر ون 71 ص م ب ك م ع م ي ف ه م ل ي ر ج ع ون 81 ا و ك ص ي ب م ن الس م اء ف يه ظ ل م ات و ر ع د و ب ر ق ي ج ع ل ون ا ص اب ع ه م ف ي ا ذ ان ه م م ن الص و اع ق ح ذ ر ال م و ت و الل

15 4. DERS Medine Döneminde Vahiy 73 م ح يط ب ال ك اف ر ين 91 ي ك اد ال ب ر ق ي خ ط ف ا ب ص ار ه م ك ل م ا ا ض اء ل ه م م ش و ا ف يه و ا ذ ا ا ظ ل م ع ل ي ه م ق ام وا و ل و ش اء الل ل ذ ه ب ب س م ع ه م و ا ب ص ار ه م ا ن الل ع ل ى ك ل ش ي ء ق د ير İnsanlardan kimi de var ki, Allah a ve âhiret gününe inandık derler, halbuki inanmamışlardır. 9. Allah ı ve inananları aldatmaya çalışırlar, halbuki yalnız kendilerini aldatırlar da farkında olmazlar. 10. Kalblerinde hastalık vardır. Allah da hastalıklarını artırmıştır. Yalan söylemelerinden ötürü onlara acı bir azâb vardır. 11. Onlara: Yeryüzünde bozgunculuk yapmayın. dendiği zaman : Biz sadece ıslâh edicileriz. derler. 12. İyi bilin ki, onlar ortalığı bozanlardır; fakat anlamazlar. 13. Onlara: İnsanların inandıkları gibi siz de inanın. denildiğinde : Yâni akılsızların, geri zekâlıların inandığı gibi mi inanalım? derler. İyi bilin ki, asıl geri zekâlı, akılsızlar kendileridir; fakat bunun farkında değillerdir. 14. İnanmış olanlara rastladıkları zaman İnandık. derler. Fakat şeytanlarıyla başbaşa kaldıkları zaman; Biz sizinle beraberiz, biz sâdece (onlarla) alay ediyoruz. derler. 15. Allah da kendileriyle alay eder ve onlarla alay eder ve onları bocalayıp durdukları şaşkınlıkları içinde bırakır. 16. İşte onlar o kimselerdir ki, hidâyet karşılığında sapıklığı satın aldılar ve ticâreti kâr etmedi, doğru yolu da bulamadılar. 17. Onlar tıpkı şuna benzer : (aydınlanmak için) bir ateş yakmak istedi. (ateş) çevresini aydınlatır aydınlatmaz, Allah onların (gözlerinin) nurlarını giderdi ve onları karanlıklar içinde bıraktı, artık görmezler. 18. (Onlar) sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler. Onlar (Hakk a) dönmezler.

16 74 İMAN ŞEHRİ MEDİNE 19. Bir kısmı da, karanlıklarda, gök gürlemeleri ve şimsek arasında gökten boşanan sağanağa tutulup, yıldırımlardan ölmek korkusu ile parmaklarını kulaklarına tıkayan kimseye benzer. 20. Şimşek neredeyse gözlerini kapıverecek; önlerini aydınlattı mı o(nun ışığı)nda yürürler, üzerlerine karanlık çökünce dikilir, kalırlar. (el-bakara 2/8-20) Bu konu ayrıca şu âyetlerde de yer alır: Nisâ 4/ , Maide 5/33, Tevbe 9/64-74, el Haşr 59/11; el-münâfikûn 63/4-6, 8, el-ahzâb 33/12-47, el-hadîd 57/13-15 ayetleridir. Kur ân-ı Kerîm yer yer Mekkeli müşriklere de temas etmiş onlarla yapılan savaşlara ve barış faaliyetlerine temaslarda bulunulmuştur. Bu çerçevede Bedir, Uhud, Hendek (Ahzab), Hudeybiye Musalahası, Mekkenin Fethi, Huneyn gibi hadiseler ve savaşlar Kur ân ın Medeni sûrelerinde kendisine yer bulmuştur. Yüce Allah ın bu sûrelerde daha üst ve buyurgan bir dil kullandığı ve İslâm ın yüceliğini ve Müslümanların üstünlüğünü kabul ettirmeyi murad ettiğini göstermektedir. Medeni sûrelerden Ahzab, Fetih, Enfal bu açılardan pek çok örnek taşır. Tevbe sûresi ise savaş hukuku ile ilgili nihai emirlerin yer aldığı bir sure olmuştur. Bu sûre her ne kadar gerçekleşmeyen bir savaşı anlatmakta ise de bu sefer Müslümanların artık hiçbir unsurdan korkmayacağını göstermesi açısından çok önemlidir. Burada yer alan şu ifadeler çok dikkate değerdir: ي ا ا ي ه ا ال ذ ين ا م ن وا ق ات ل وا ال ذ ين ي ل ون ك م م ن ال ك ف ار و ل ي ج د وا ف يك م غ ل ظ ة و اع ل م وا ا ن الل م ع ال م ت ق ين 321 Ey iman edenler! Kâfirlerden (öncelikle) yakınınızda olanlarla savaşın ve sizde bir sertlik bulsunlar. Bilin ki, Allah kendisine karşı gelmekten sakınanlarla beraberdir. Çok uzun olmasa da çok dolu bir hayat yaşayan Resûl-i Ekrem büyük bir İslâm toplumuna liderlik yaptığı için onların yaptığı bazı olumsuzluklar ona mal edilebiliyor veya bazı toplu hareketlerde meydana gelen yanlışlardan o sorumlu görülebiliyordu. Bu sebeple son inen vahiy olduğu ifade

17 4. DERS Medine Döneminde Vahiy 75 edilen Nasr sûresi ondan bu ve benzeri durumlar için Allah tan af dilemesini şöylece ortaya koyuyor: ا ذ ا ج اء ن ص ر الل و ال ف ت ح 1 و ر ا ي ت الن اس ي د خ ل ون ف ي د ين الل ا ف و اج ا 2 ف س ب ح ب ح م د ر ب ك و اس ت غ ف ر ه ا ن ه ك ان ت و اب ا 3 1- Allah ın yardımı ve (ülkelerin veya insanların kalblerinin) fetih(i) geldiği, 2- Ve insanların dalga dalga Allah ın dînine (İslâm a) girdiklerini gördüğün zaman. 3- Rabbini överek tesbîh et, O ndan mağfiret dile. Çünkü O, tevbeleri çok kabûl edendir.