ÇOCUKLARDA VE GENÇ YAfiLARDA BAfi A RISI

Transkript

1 .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Bafl A r lar - Bafl Dönmeleri Sempozyumu Aral k 1998, stanbul, s Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Komisyonu ÇOCUKLARDA VE GENÇ YAfiLARDA BAfi A RISI Prof. Dr. Çiçek Wöber Bingöl GENEL B LG LER Bafl a r s bir semptom veya hastal n kendisi olabilir. Çocuklardaki bafl a r lar da bu nedenle yetiflkinlerdeki gibi önemsenmeli ve her olguda iyice araflt r larak a r n n nedeni bulunmal d r. Bu s rada acele ile a r giderici ilaçlar vererek esas hastal n gizli kalmas na yol aç lmamal d r. lk olarak uygun bir tedavi için kesin tan flartt r. kincil olarak, rastgele verilecek a r gidericinin potansiyel yan etkisi yan nda, s k kullan lmas ile birlikte giderek bir k - s r döngüye yol açarak ilaç al flkanl na yol açabilece i unutulmamal d r. Bafl a r s n n niteli i hakk nda tan koyarken organik sebeplerin yan nda ruhsal özelliklere de dikkat edilerek semptomatik ve idiopatik bafl a r lar aras nda ay r m yap lmal d r. Hastalar n isah ettikleri belirtiler bazen bir çeflit semptomatik bafl a r s ile idiopatik türde bir a r n n birleflmesinden de ortaya ç km fl olabilir. Örne in sinüsit ve gerilim bafl a r s ayn anda hastan n yak nmalar n n nedeni olabilir. diopatik bafl a r lar n n kesin olarak tan s çocuklarda yetiflkinlerdekinden çok daha güçtür. TANI YÖNTEMLER 1. Bafl a r s anamnezi önemli bir yer tutar. Bu ananmezde bafl a r s n n ne zaman bafllad, yeri, a r cinsi, a r ya efllik eden di er belirtiler, a r n n devam süresi, ne s kl kta ortaya ç kt, a r n n hastan n hareketi ile de iflip de iflmedi i, a r ya yol açan unsurlar ve a r s n n ilk bafllad andan bu yana yukar daki faktörlerden herhangi birinde bir de ifliklik olup olmad sorulmal d r. Bafl a r lar n n organik bir sebebe dayan p dayanmad n ve bilhassa bafl a r lar n n bir baflka hastal n yan belirtisi olup olmad n anlamak için çok ayr nt l bir ön anemnez al nmal d r. 109

2 WÖBER B NGÖL, Ç 2. Muhakkak nörolojik muayene ve gerekti inde Kulak Bo az Burun, göz, iç hastal klar ve ortopedik muyeneler yap lmal d r. 3. diopatik tekrarlay c bafl a r lar nda psikolojik muayene gerekir. 4. Residiv bafl a r lar nda yerine göre EEG, Bilgisayarl Tomografi (BT), (MRG), Magnetik Rezonans Görüntüleme kan bulgular ve di er uzmanlarca öngörülen (2. maddedeki) muayeneler yap l r. Semptomatik bafl a r lar Semptomatik bafl a r lar n n bir kaç önemli nedenine burada de inmek istiyorum. Beyin zarlar ve beyinin iltihab hastal klar ekseriye bafl a r s n da beraberinde getirirler. Mesela burada atefl ve ense sertli i tan ya yard mc önemli unsurlard r. Beyin tümörlerinin bafl a r s ile bafllayarak ortaya ç kmalar ender de ildir. S k s k sabahlar uyand ktan sonra veya aya a kalk nca husule gelir ve kusma ile beraber olabilir. Keza uzun devam eden bafl a r lar nda a r n n karakter de ifltirmesi veya fliddetlenmesi ve s klaflmas, yahut ayn zamanda ortaya ç kan kiflilik de iflikli i, ifl gücünün azalmas, yahutta epileptik nöbetlerin ortaya ç kmas kafa içinde bir tümör olabilece i ihtimalini düflündürebilir. Psödötumör serebride kronik olarak kafa içi bas nç art fl n n önemli bir belirtisi bafl a r s d r. Bu hal spontan olarak veya hipokalsemi veya hiperkalsemi gibi metabolizma bozukluklar nda, uzun süreli tetrasiklin al nmas nda, A vitamini entoksikasyonu gibi hallerde ortaya ç kar. E er bafl a r s bilinç bozuklu u ile birlikte ç km flsa epileptik nöbet, hipoglisemi krizi, üçüncü ventrikülde veya aquaduk düzeyinde veya 4. ventrikül ç k fl nda serebro spinal s v n n serbest ak fl n önleyen patolojik durumlar düflünülmelidir. Kraniyo-serebral travmalarda bafl a r lar ya Cantusio Capitis veya Commetio Cerebri gibi travman n akut döneminde ortaya ç kar veya kronikleflen formlarda posttravmatik bafl a r s olarak gözlenmektedir. Göz bozuklu una ba l bafl a r lar (örne in latent flafl l k, konvergens bozuklu u, refraksiyon anomalileri, astigmatismus gibi) genellikle çocuk okula ve okumaya bafllad nda, televizyon seyrederken, okurken, bilgisayar kullan rken ortaya ç kar. KBB ile ilgili baz hastal klar ve çi neme bozukluklar bafl a r s meydana getirebilirler. Vertebra anomalileri ve daha baflka lezyonlar bafl a r lar na neden olabilirler. Ateflli hastal klarda da bafl a r s çocukta görülür. Çocuklarda böbrek 110

3 ÇOCUKLARDA VE GENÇ YAfiLARDA BAfi A RISI hastal klar veya Aorta isthmus stenozunda görülen yüksek tansiyon, kronik veya aral kl olarak genellikle sabah n erken saatlerinde ortaya ç kan bafl a r lar na sebeb olur. Siyanotik kalp anomalisi ve anemi hipoksi neticesi bafl a r s do urabilir. Lösemilerde ortaya ç kan bafl a r lar meningeal tutuluma iflaret edebilir. diopatik bafl a r lar Burada en önemlileri migren ve gerilim bafl a r s d r. Migren genellikle bafl n yar s n içine alan, zonklayan a r lar n husule getirdi i vegetatif semptomlar n ve / veya nörolojik belirtilerin de ortaya ç kt, hastay çok rahats z eden ve hatta elindeki ifline o anda devam etmesini önleyen bir bafl a r s türüdür. Çocukluk ça nda baz semptomlar n ergenlik ça ndakinden daha de- iflik ve daha çeflitli olmas çocuklarda migren tan s na var lmas n güçlefltirebilir. Auras z migren: Birdenbire, yar m zonklay c bafla r lar d r saat sürebilir. Efllik eden semptomlar, bulant veya kusma ve /veya fl k, sese duyarl l n artmas d r. Aural migren: Daima nörolojik semptomla gelir. Örne in: hemianopsi, hemihipestezi, hemiparezi. Nörolojik semptomlar en çok 60 dakika devam eder. Aural migrenin di er özellikleri, yukar daki auras z migrende görülenler gibidir. Bazende a r efllik etmeden yaln zca nörolojik bulgular ortaya ç - k p geçebilir. Uzun aural migren: Burada nörolojik semptomlar 60 dakikadan fazla devam eder. Baziler migren: Bu tip migrende gözlenen nörolojik semptomlar baziler arter ve dallar nca beslenen beyip sap ve oksipital lob fonksiyonlar n n (bir veya bir kaç n n) geçici olarak bozulmas na ba l d r. Bunun yan s ra di er migrenlerdeki a r ve vegatatif semptomlar da ayr ca görülebilir. Oftalmoplejik migren: Patomorfolojik dayana belli olmayan bir veya birkaç motor oküler sinirlerin parezisi ile birlikte gözlenen tekrarlay c bafl a r s. Retinal migren: Mono-oküler skotom veya körlükle gelip 60 dakikadan az devam eden ve tekrarlayan bafl a r s. Migren belirtisi olan veya migren ile ortaya ç kan çocukluk ça n n özel sendromlar : 111

4 WÖBER B NGÖL, Ç Çocuklar n selim bafl dönme nöbetleri: Sa lam ve s hhatl çocuklarda gözlenebilen bafl dönmesi nöbetleri. Çocuklar n taraf de ifltiren hemiplejileri: lk ortaya ç k fllar 18 ayl ktan önce görülür. Taraf de ifltirerek görülen hemipleji ataklar nda zeka bozuklu- u ve baflka nörolojik semptomlar da görülebilir. Gerilim bafl a r lar diopatik bafl a r s n n en çok görülen türü olan bu bafl a r s ya adelelerin kas lmas sonucu ortaya ç kan ve ço unlukla çeflitli sorunlara ba l ve iç bunal m sonucu ortaya ç kan ruhi geriliminden kayna n al r. Genellikle çözümlenmemifl sorunlar n bir belirtisi olma olas l yüksektir. Episodik ve kronik olarak iki türü vard r. Episodik gerilim bafl a r s : Nükslerle iki tarafl olarak genellikle bas nçl alan bu a r larda fl k ve gürültüye karfl hassasiyet bulunabilir, fakat asla bulant ve kusma görülmez. Vücut hareketi ile a r artmaz. S kl ayda 15 günün alt ndad r. Kronik gerilim bafl a r s : Yukar da izah edilen ayn özelikleri tafl r, en az 6 ay ve ayda en az 15 gün devam eden bafl a r lar d r. Çocuk yafllarda çok ender, gençlerde ara s ra görülen CLUSTER bafl a r - s afla da görülece i tarzda karakterize edilebilir: Göz etraf veya temporal tek tarafl ortaya ç kar ve dakika süren son derece fliddetli a r d r. Bu a r ya afla daki belirtilerden bir veya bir kaç efllik eder. A r taraf nda konjuktival i nelenme, lakrimasyon, burun ak nt s, yüz terlemesi, miosis, ptozis göz kapa ödemi. A r nöbetleri s k görülür (ekseriya bir günde birçok nöbet) ve birkaç hafta sonra kendi kendine kesilir ve aylar veya seneler sonra tekrar ortaya ç kar. Yukar da sözü edilen bütün bu bafl a r s flekilleri çocuklarda de ifliklikler gösterebilirler ve bazen uzun müflahedelerden sonra kesin teflhis edilebilirler. TEDAV Semptomatik bafl a r lar nda tedavi bafl a r s na neden olan as l hastal a yöneltilir; lüzumu halinde, ilave olarak analjezik verilebilir. diopatik bafla r lar kendi bafllar na birer hastal kt r. En mutlu güzel yaflaml çocukta dahi örne in migren senede 4-8 aras ortaya ç kacakt r (tabii flayet migrenli bir çocuk ise). 112

5 ÇOCUKLARDA VE GENÇ YAfiLARDA BAfi A RISI Yanl z birçok faktörün (unsurlar n) bu migren ataklar n n say s n artt raca n hep akl m zda tutmal y z. Sosyal yaflamdaki sorunlar, ö renme ve dikkat bozukluklar, üzüntüler, yanl fl yetifltirilme tarz her zaman bu ataklar n say lar n idiopatik bafl a r s ndan muzdarip çocuklarda artt racakt r. Onun için idiopatik bafla r s teflhisi konan çocuklar psikolojik aç dan yak ndan incelenmelidirler. Hatta idiopatik bafla r s ndan çok muzdarip olan bir çocuk bu a r larla bize baflka bir sorun anlat yor diyebiliriz. diopatik bafl a r lar nda tedavi, sakinlefltirme egzersizleri, psikolojik, psikoterapötik metotlar ve ilaç kullanmay içerir. Migrende hasta karanl k ve sakin bir odaya konmal d r. E er a r çok fliddetli ise ata n bafllamas ile birlikte mümkün oldu unca çabuk a r kesiciler verilir. Verilecek ilaç olarak ilk s rada efervesan formda asitasetilsalisilik yahut suppozituar fleklinde parasetamol akla gelir. Doz yafla göre ayarlan r. Ergotamin içeren ve ekseriya uyutucu maddelerin bulundu u ilaçlar çocuklarda iyi düflünülmeli ve hemen migren preparatlar olarak verilmemelidirler. Ayda iki defadan fazla ortaya ç kan migren ataklar nda profilaktik tedavi düflünülebilir. Burada kullan lacak madde flunarizin dir (akflamlar 5 mg). Propranol de verilebilir. Yaln z bunun verilece i çocuklarda astma bronfliale olmamal d r. Biz Flunarizin i tercih etmekteyiz ve tadaviyi ortalama 3-4 ay süresince yapmaktay z. Dihidroergotamin in profilaktik olarak migrendeki faydas na inanmamaktay m. Sadece geliflim ça nda ortaya ç kan tansiyon düflüklü üne ba l durumlarda faydal olabilir. Yeni bir araflt rman n gösterdi i gibi dihidroergotamin in migren profilaksisinde bir de eri yoktur. Gerilim bafl a r lar nda mümkün oldu unca a r kesicilerden kaç n lmal d r. Gerilimi azalt c egzersizler ve bafl a r s na yol açan problemi ortadan kald rma stratejisi ön planda gelmelidir. 113