Suriye de Baas Rejimi Devrilecek mi?

Transkript

1 Suriye de Baas Rejimi Devrilecek mi? Prof. Dr. Ümit ÖZDAĞ* Kenan ERTÜRK** Dünya televizyonlar arac l ile verilen ilk ayaklanmay Romanya da Çavuflesku rejiminin devrilmesi sürecinde yaflam flt. Romanya daki görüntüler en heyecanl James Bond filminden bile daha gerilim yüklüydü. Bir yanda Romen halk n n destekledi i Romen Ordusu öte yanda Çavufleflku ya sonuna kadar ba l istihbarat servisi Securitat aras nda günlerce süren çat flmalar yaflanm flt. Sokaklar Çavuflesku rejimince katledilen sivillerin ölüleri ile doluydu. Çavuflesku yu ve kar s n tutuklayan Romen Ordusu komünist lideri bir yerden öbür yere naklediyor, Securitat, derhal oraya bask n yap yordu. Nihayet Çavuflesku ve kar s kurfluna dizildiler. Direnifl sona erdi. Sonradan sokaklarda yatan cesetlerin morglardan ç kar l p filmleri çekildikten sonra tekrar morglara götürülen normal koflullarda ölmüfl Romenler oldu unu ortaya ç kt. Bugün de Suriye de televizyonlardan yay nlanan bir ayaklanma var. Tanklar Hama ya giriyor ve televizyonlarda yay nlanan haberlere göre camileri, muhaliflerin evlerini bombal yor. ddialar sivil halk n ac mas zca katledildi ine do rultusunda. Ancak flehre giden Türk Büyükelçisi flehirde hiç bombard man izi görmedi ini sadece uçaksavar mermisi izine rastlad n söylüyor. Öte yandan televizyonlar, hükümet güçlerine roketatar ile sald rmak isterken yan ndan atefl etti i duvar vurup kendisini yaralayan sivil vatandafl n görüntülerini gülme malzemesi olarak veriyor. Özetle, Suriye deki ayaklanman n psikolojik savafl boyutu televizyonlar üzerinden devam ediyor ve Suriye Hükümeti bu konuda daha flimdiden ma lup durumda. Bu makalenin amac, televizyonlarda izlenilenlerin etkisinde kalmadan Suriye de rejimin gelece inin ne oldu unu tart flmak. Herkesin cevab n merak etti- i soru da bu. Ancak bu sorunun bir tek cevab yok. Bundan dolay, bu soruya farkl senaryolar çerçevesinde cevap aramak daha do ru olacakt r. Di er bir ifade ile neler olur ise Esad rejimi kalmaya devam eder ve neler olur ise Esat rejimi gitmek zorunda kal r ihtimalleri de erlendirilecektir. * 21. Yüzy l Türkiye Enstitüsü Baflkan ** 21. Yüzy l Türkiye Enstitüsü, Düflük Yo unluklu Çat flmalar Merkezi Baflkan, kenanerturk62@hotmail.com Eylül 11 Sayı: YÜZYIL [25]

2 Prof. Dr. Ümit Özda - Kenan Ertürk Birinci senaryo: Neler Olur se Esad Rejimi kalmaya Devam Eder 1) Ortado u da ordu, polis ve istihbarat elinde tutan bir diktatörün d fl müdahale olmaks z n iktidardan uzaklaflmas mümkün görünmemektedir. Yemen deki son isyanda muhalefet hala sonuç alamam flt r. Libya da Kaddafi d fl müdahaleye ra men hala direnmektedir. Suriye de de rejim, d fl güvenlik tehdidinden çok rejimin güvenli i üzerine kurulmufltur ve isyan bast rma deneyimine sahiptir. 2) Suriye de M s r da oldu u gibi Esad ailesini hakem rolü ile devirebilecek ba ms z kurumsallaflm fl bir ordu yoktur. Ordunun Esad ailesi aleyhine müdahale gerçeklefltirmesi ancak ordu içinde bir bölünme sonras nda mümkün olabilir. Suriye ordusu içinde sonuç al c bir bölünme ise ancak aç k bir d fl askeri müdahale durumunda gerçekleflebilir. 3) Suriye istihbarat servisi mezhepsel yap s ndan dolay Romanya da Çavuflesku ya sonuna kadar sad k kalan ve Romanya ordusu ile çat flmay göze alan Securitat hat rlatmaktad r. 4) Muhalefet, ne rejimi devirebilecek ne de yeni iktidar oluflturabilecek ölçüde güçlü ve örgütlü de ildir. [26] 21. YÜZYIL Eylül 11 Sayı: 33

3 Suriye de Baas Rejimi Devrilecek mi? 5) Sünni Araplar d fl nda bütün az nl k gruplar mevcut rejimin arkas nda toplanm flt r. Baas rejimini bir dini diktatörlü ün izlemesinden korkmaktad rlar. Bunlar yüzde 16 s Alevi, yüzde 10 u H ristiyan, olmak üzere yüzde 26 l k bir dini az nl temsil etmektedir. Ancak geriye kalan yüzde 74 Sünni de etnik zeminde homojen de ildir. Bu yüzde 74 içinde yüzde 9 Kürt, yüzde 8 Türkmen vard r. Ayr ca 2000 senesinden bu yana devam eden liberalleflme politikalar ndan büyük ölçüde faydalanan Sünni Arap burjuvazi hala Esad desteklemeye devam etmektedir. Rejim, isyan ile birlikte mezhep ayr l klar n tahrik ederek, Esad n gitmesinin bir iç savafl ve Suriye nin parçalanmas ile sonuçlanaca düflüncesine flimdiye kadar baflar ile yayg nl k kazand rm flt r. Irak ve Lübnan da yaflanan iç sa- ayaklanman n Suriye deki vafllara en yak ndan tan k olan Suriye toplumu iç savafl n ne oldu unu ve sonuçlar n çok iyi bilmekte televizyonlar üzerinden psikolojik savafl boyutu ve hakl olarak korkmaktad r. fiam ve Halep in hala devam ediyor ve Suriye isyana destek vermemesi rejimin gelece ine inand klar n göstermektedir ma lup Hükümeti daha flimdiden durumda. 6) Rejime karfl ayaklananlar n büyük bir bölümü liberalleflme politikalar ndan zarar gören ve uzun süre Baas rejiminin sosyal temelini oluflturan s n flard r. Bu sosyal s n flar n memnuniyetsizlikleri, Esad n önümüzdeki süreçte uygulayaca fakir s n flara mali kaynak aktaran sosyal politikalar ile denetim alt - na al nabilir. 7) Esad bir yandan muhalefete karfl sert isyan bast rma teknikleri uygularken öte yandan bir tek parti rejiminin atabilece i en radikal demokratikleflme ad m olan çok partili rejime geçifli kabul ederek, isyan n sürmesi ve uluslararas moral destek almas için gereken flartlara a r bir darbe indirmifltir. 8) ABD ve AB, Suriye de rejimi devirecek bir askeri müdahale gerçeklefltirme veya muhalefete askeri yard m yapma konusunda karars zd r. Ekonomik kriz içindeki ABD de Kas m 2012 seçimleri öncesinde ordusunu Irak ve Afganistan dan ç karma konusunda Amerikan halk na söz vermifl bir baflkan n yeniden bir Ortado u savafl na bafllamas zor görünmektedir. AB ise Fransa n n aceleci tavr n n bedelini Libya da ödemektedir. 9) Libya daki direnifl, Suriye ye müdahale etmek isteyenleri ikinci kez düflünmeye sevk etmektedir. 10) Libya ya müdahalenin tekrar ndan kaç n lmas gerekti ini dile getiren Rusya n n önemli askeri ve ekonomik iliflkileri olan Suriye ye müdahale karar - n kabul etmesi mümkün görünmemektedir. BM geçici üyesi Almanya da Suri- Eylül 11 Sayı: YÜZYIL [27]

4 Prof. Dr. Ümit Özda - Kenan Ertürk ye ye askeri müdahaleye destek vermeyece ini aç klam flt r. Çin, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika gibi ülkeler de askeri müdahaleye s cak bakmamaktad r. NATO Genel Sekreteri Rasmussen de Suriye ye karfl bir askeri müdahalenin söz konusu olmad n aç klam flt r. 11) Arap Birli i nin yeni Genel Sekreteri Nebil El Arabi de Obama'y "rejim meflruiyetini yitirmifltir" fleklindeki sözlerinden dolay elefltirerek müdahale etmeme yanl s bir dil kullanm flt r. El Arabi, Suriye'ye yapt ziyaretin ard ndan reformlar destekledi ini belirtmifl ve bu konuda karar verecek olan n Suriye halk oldu unu vurgulam flt r. Beflar Esad, bir yandan demokratik rejimi yavafl ve kontrollü bir flekilde gerçeklefltirecek ad mlar atarken öte yandan askeri önlemlerle de muhalefete kazanmalar n n mümkün olmad n gösterecektir. 12) Bütün bu d fl faktörlerin yan nda ran n tutumu çok önemlidir. ran, Suriye de rejimin gelece ini kendi hayati menfaatleri aras nda görmektedir. Suriye de rejim de iflikli i ran n bölgesel politikalar na çok a r bir darbe indirecektir. Tahran, Hizbullah a iste i gibi ulaflamayacak ve Lübnan daki etkisi azalacakt r. Üstelik Ortado u daki tart flmas z müttefiki Suriye karfl safa geçecektir. Bundan dolay ran, Suriye de rejimin ayakta kalmas için askeri, istihbarat, ekonomik ve politik her tür deste i verecektir. 13) Suriye ye bir müdahale durumunda Hizbullah, ran n Irak taki fiii müttefikleri ve Irak taki Sünni gruplar Esad rejimine destek verebilirler. Suriye de önümüzdeki süreçte e er yukar da sayd m z hususlar gerçekleflirse Esad iktidarda kalmaya devam edecektir. Beflar Esad, bir yandan demokratik rejimi yavafl ve kontrollü bir flekilde gerçeklefltirecek ad mlar atarken öte yandan askeri önlemlerle de muhalefete kazanmalar n n mümkün olmad n gösterece i bir gelecek için çal flacakt r. Bu senaryonun gerçekleflmesi durumunda Türkiye-Suriye iliflkileri düflünüldü ü kadar kötü olmayabilir. Çünkü fiam her fleye ra men Ankara n n Esat ile devam politikas izledi ini görmektedir. Ankara, Suriye de Esad n yerine kimin geçece inin belli olmad bir iç savafl ortam n menfaatlerini tehdit edici görmektedir. kinci Senaryo: Neler Olur se Esat Gider 1) Gösterilerin devam etmesi ve Suriye nin üzerindeki d fl bask n n artmas sonucunda olaylar, Halep ve fiam a s çrar ve burada Sünni Arap burjuvazi tara- [28] 21. YÜZYIL Eylül 11 Sayı: 33

5 Suriye de Baas Rejimi Devrilecek mi? f ndan desteklenir ise Baas rejiminin olaylar denetim alt na alma kapasitesi ortadan kalkar. 2) Esad rejimi, Halep ve fiam a s çrayan olaylar denetim alt na almak için ço- u Sünni Araplardan oluflan srail s n r ndaki birlikleri fiam a çekmek zorunda kal rsa ve buna ra men olaylar kontrol alt na al namazsa orduda çatlama gerçekleflebilir. 3) Ordu içinde bir bölünmenin gerçekleflmesi durumunda ordudaki bölünmenin liderli ini yapan Sünni Arap general, flimdiye kadar bulunamayan muhalefet lideri olarak ortaya ç kar. 4) Muhalefetin etraf nda birleflebilece i bir liderin ortaya ç kmas flimdiye de in de il destekleyecek ciddi flekilde muhatap al nacak lider aday bulmayan Bat n n destekleyecek bir lider bulmas n sa layacakt r. Böylece Esad sonras yla ilgili daha aç k bir görüfl elde edecek olan Bat, muhalefete politik, mali ve askeri yard m konusunu daha rahat düflünebilecektir. Türkiye için en olumsuz sonuç Suriye de bir iç savafl n ç kmas d r. Ankara, Suriye de ç kacak bir iç savafltan en fazla rahats z olacak ülkelerden birisidir. 5) Nasuriler olaylar n Esad rejimi taraf ndan bast r lamayaca inanc ile rejim de iflikli inden sonra kendilerinden Sünniler taraf ndan intikam al nmas n engellemek amac ile Esad ailesine verdikleri deste i sona erdirebilirler. Bu ordu ve istihbaratta birçok unsurun aktif flekilde Esat rejimi için çal flmamas anlam - na gelecektir. 6) Ülkenin baz kentlerinin denetimi ordunun parçalanmas halinde h zla muhalefetin eline geçebilir. 7) Rusya, Esad rejiminin ayakta kalmas n n çok zor oldu unu gördü ü anda Esad rejimine olan deste ini sona erdirebilir. BM de genellikle Rusya ile birlikte hareket eden Çin in de Rusya ard ndan deste ini çekmesi söz konusu olabilecektir. 8) Çin ve Rusya n n deste ini sona erdirmesi, ran Suriye yi destekleme konusunda yaln z b rakacakt r. ran için Suriye çok önemli olmas na ra men Türkiye ile a r bir krizi fiam için göze almas zor görünmektedir. Çünkü Türkiye ran n bir çok anlamda dünyaya aç lan kap s d r. ran n nükleer güç olma politikas konusunda Ankara n n mevcut tavr n de ifltirmesini de Tahran n arzu etmesi beklenemez. 9) Suudi Arabistan n Esat rejimine karfl bafllatt sert muhalefet Arap Birli- inin de Suriye ye karfl tav r almas ile sonuçlanacakt r. Eylül 11 Sayı: YÜZYIL [29]

6 Prof. Dr. Ümit Özda - Kenan Ertürk 10) Tahran, Moskova ve Pekin taraf ndan yaln z b rak lan Esat rejiminin iç destekçileri de büyük bir moral kayb na u rayacaklard r. 11) ABD ve AB Esat rejimine karfl sert bir diplomatik atak bafllatarak rejimi izole etme politikas n yo unlaflt rabilir. Suriye ile diplomatik iliflkiler dondurulabilir. Rejimin ekonomik kaynaklara ulaflmas n engelleyecek kararlar al nabilir. Bu senaryonun gerçekleflmesi durumunda ortaya iki sonuç ç kabilir. Birinci sonuç, Esad n kaybedece i bir iç savafl n ç kmas. kinci sonuç ise Esad rejiminin uzun süre direnmeden teslim olmas. Türkiye için en olumsuz sonuç Suriye de bir iç savafl n ç kmas d r. Ankara Suriye de ç kacak bir iç savafltan en fazla rahats z olacak ülkelerden birisidir. Suriye de ç kacak iç savafla Sünni Arap ülkeleri, ran, Hizbullah, El Kaide ve tabii Barzani-Talabani ikilisi gibi müdahil olacak birçok güç olacakt r. Türkiye bu iç savafla do rudan müdahil olmasa da tamamen d fl nda da kalamaz. Suriye de bir iç savafl n ç kmas ndan ve Esad rejiminin iktidar kaybetmesinden en fazla zarar görecek ülke ise ran olacakt r. ran, Esad rejiminin iktidardan uzaklaflmas ile Hizbullah ve Hamas ile iliflkilerine a r bir darbe vuruldu- unu hissedecektir. Böylesi bir iç savafl, Suriye nin bölünmesi veya birli inin a r flekilde zay flamas ile de sonuçlanabilir. Suriye nin a rl kl olarak kuzey do usunda yaflayan ve nüfusun takriben yüzde 9 unu oluflturan Kürtler, federal devlet vaadi karfl l - nda iç savafl s ras nda Esad rejimi ile iflbirli i yap p, savafl Esad n kaybetmesi üzerine Irak n kuzeyindeki yap ile birleflme girifliminde bulunabilirler. Sonuç Suriye de rejim var olan veriler fl nda, çok büyük hatalar yapmad takdirde iktidar n sürdürebilecek birçok koflula sahip. Ancak siyasal liderlerin her zaman ak lc davrand klar n varsaymam z mümkün de il. Çünkü tarih bize birçok kez siyasetçilerin akl n gerektirdi ini de il de ak l d fl görünen yolu tercih etti ini gösteriyor. Baas rejimi de birçok faktör rejimin devam ndan yana olmas na ra men gittikçe süreci kendisi için daha zor hale getiriyor. Nesnel veriler rejimin çok büyük bir hata yapmaz ise iç savafl da ç kmaks z n iktidar n sürdürmesinin mümkün oldu unu gösteriyor. Ancak, fiam zaman n ruhunu kavrayamaz ve yanl fl ad mlar atmaya devam eder ise süreç h zla Esad n sonunda kaybedece i bir iç savafla dönüflebilir. 21. YÜZYIL [30] 21. YÜZYIL Eylül 11 Sayı: 33