T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ ve SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ PROGRAMI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ ve SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ PROGRAMI FUTBOLCULARIN FİZİKSEL UYGUNLUK DÜZEYLERİNİN MEVKİ VE YAŞ DEĞİŞKENLERİNE GÖRE İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Ozan SEVER Tez Danışmanı Prof. Dr. Erdal ZORBA ANKARA Ocak 2013

2 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ ve SPOR ANABİLİM DALI ANTRENMAN VE HAREKET BİLİMLERİ PROGRAMI FUTBOLCULARIN FİZİKSEL UYGUNLUK DÜZEYLERİNİN MEVKİ VE YAŞ DEĞİŞKENLERİNE GÖRE İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Ozan SEVER Tez Danışmanı Prof. Dr. Erdal ZORBA ANKARA Ocak 2013

3 i

4 İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay İçindekiler Şekiller Tablolar Kısaltmalar i ii v vi viii 1. GİRİŞ 1 2. GENEL BİLGİLER Futbol Futbol Oyunu Futbolda Mevkiler Kaleci Savunma Oyuncuları Orta Saha Oyuncuları Hücum Oyuncuları Futbolcuların Vücut Kompozisyonları ve Antropometrik Özellikleri Futbolda Müsabaka ve Hareket Analizi Futbolun Fizyolojisi Enerji Sistemleri Aerobik Enerji Sistemi Anaerobik Enerji Sistemi Atp-Pc Sistemi Laktik Asit Sistemi Toparlanma Oksijen Borçlanması 16 ii

5 Laktasit ve Alaktasit Oksijen Borçlanması Futbolda Enerji Sistemlerinin Dağılımı Futbol ve Dayanıklılık Futbol ve Kuvvet Futbol ve Sürat Futbol ve Hareketlilik(Esneklik) GEREÇ ve YÖNTEM Deney Grupları Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması Antropometrik Ölçüm Araçları ve Ölçümler Kalp Atım Sayısı ve İstirahat Nabızlarının Ölçümü Esneklik Ölçümü Çeviklik Ölçümü Sürat Ölçümleri Anaerobik Güç Ölçümü Anaerobik Kapasite Ölçümü Aerobik Kapasite Ölçümü İstatistiksel Analiz BULGULAR Tanımlayıcı İstatistikler Fiziksel Özelliklerin Karşılaştırılması Esneklik, Sürat ve Çeviklik Özelliklerinin Karşılaştırılması Anaerobik Güç ve Anaerobik Kapasite Özelliklerinin Karşılaştırılması Aerobik Kapasite ve Toparlanma Verilerinin Karşılaştırılması TARTIŞMA 47 iii

6 5.1. Fiziksel Özellikler ve Vücut Kompozisyonu Esneklik Özellikleri Çeviklik Özellikleri Sürat Özellikleri Anaerobik Güç Özellikleri Anaerobik Kapasite Özellikleri Aerobik Kapasite ve 3 Dakikalık KAS Değişimi (Toparlanma) Özellikleri SONUÇ ÖZET ABSTRACT KAYNAKLAR TEŞEKKÜR ÖZGEÇMİŞ 78 iv

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1. Süratin bölümsel özellikleri 25 Şekil 3.1. T-Çeviklik Testi( Agility T-test) 30 v

8 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 2.1.Mevkilere göre yüksek yoğunluklu koşu mesafeleri. 11 Tablo 2.2.Sistemlere göre ATP sentez gücü ve kapasitesi. 15 Tablo 2.3.Koşu tempo ve oranları. 18 Tablo 2.4.Koşu tempo ve oranları. 18 Tablo 4.1.Tüm sporcuların yaş, boy, ağırlık, BKI, VYY, spor yaşları. 34 Tablo 4.2. Sporcuların mevkilerine göre yaş, boy, ağırlık, BKI, VYY, spor yaşları. 34 Tablo 4.3. Yaş gruplarına göre tanımlayıcı istatistikler. 35 Tablo 4.4. Tüm sporcuların mevkilerine göre boy, ağırlık, BKİ ve VYY değerlerinin karşılaştırılması. 36 Tablo 4.5. Yaş gruplarına göre mevkiler arası boy, ağırlık, BKİ ve VYY değerlerinin karşılaştırılması. 36 Tablo 4.6. Sporcuların boy, ağrılık, BKİ ve VYY değerlerinin yaş grupları arasında karşılaştırılması. 38 Tablo 4.7. Çeviklik, esneklik, 10m ve 30m değerlerinin tüm sporcuların mevkileri arasında karşılaştırılması. 38 Tablo 4.8. Esneklik, 10m, 30m ve çeviklik testlerinin mevkiler arasında yaş gruplarına göre kıyaslanması. 39 Tablo 4.9. Esneklik, sürat ve çeviklik değerlerinin yaş grupları arasında karşılaştırılması. 40 Tablo 4.10.Tüm sporcuların anaerobik güç ve kapasitelerinin mevkilere göre karşılaştırılması. 40 Tablo 4.11.Yaş gruplarına göre mevkiler arasında anaerobik güç ve anaerobik kapasite değerlerinin karşılaştırılması. 41 vi

9 Tablo Yaş grupları arasında anaerobik güç ve kapasite değerlerinin karşılaştırılması. 43 Tablo Sporcuların MaksVO2, bitiriş, 3 dk sonrası ve KAS farkı değerlerinin mevkilere göre karşılaştırılması. 44 Tablo Yaş gruplarına göre mevkiler arası aerobik kapasite ve toparlanma verilerinin karşılaştırılması. 45 Tablo Yaş grupları arasındaki aerobik kapasite ve toparlanma verilerinin karşılaştırılması. 46 vii

10 KISALTMALAR MaksVO2 BKİ VYY ATP ADP CP : Dakika Maksimal Oksijen Tüketimi : Beden Kitle İndeksi : Vücut Yağ Yüzdesi : Adenosin Trifosfat : Adenosin Difosfat : Kreatinfosfat viii

11 1. GĠRĠġ Futbol dünyamızın ve ülkemizin en popüler spor branşıdır. İlgi çekiciliği ve çeşitli toplumlarda zevkle uygulanabilirliğinden dolayı geniş kitlelere mal olmuş, milyonlarca insanın ilgi odağı haline gelmiştir. 2 İzleyici sayısının yanı sıra, 240 milyondan fazla sporcunun aktif olarak futbol oynadığı bilinmektedir. 3 Futbol oyunu istatistiksel bakımdan incelendiğinde yıllar içerisinde birçok değişim yaşamıştır. Popülerlik ve rekabet ortamının ortaya çıkardığı bu değişim, futbolun daha çok kuvvet, güç, dayanıklılık, sürat, agresiflik, yetenek isteyen bir spor olmasına sebep olmuştur. Futbolcuların performanslarını arttırabilmesi için özellikle futbolcunun fizyolojik profilinin saptanması gereklidir. Antrenman ancak bu profile, fizyolojik temellere dayandığı zaman futbolcunun performansının yükselmesi mümkündür. 4 Futbolda aerobik ve anaerobik eforların, sürat, çeviklik, dayanıklık, denge gibi faktörlerin performansa etki ettiği bilimsel araştırmalar ile ortaya konmuştur. 5 Futbolcuların eğitim süreci küçük yaşlardan başlamakta ve bu gelişim yıllarca devam etmelidir. Aynı zamanda futbolda maç öncesi günler, haftalar, aylar ve bazen yıllar süren çalışmalar, sporcuların sahip olduğu performans düzeyini geliştirmekte, bu düzeyin devamlılığı ile karşılaşma esnasında en üst düzeyde verimi ortaya koyabilmesini sağlamaktadır. 3 Bunun için futbolda etkili antrenman yöntemleri bilimsel olarak belirlenmelidir. Öncelikle futbolcuların fizyolojik profili analiz edilmeli 2, daha sonra futbolcu performansının arttırılması için uygun antrenman metotları geliştirilmelidir. Futbolcuların fiziksel ve fizyolojik düzeylerinin yaş gruplarına ve oynadıkları pozisyonlara göre incelenmesi uygulanacak antrenmanların 1

12 amaçlarının belirlenmesine katkı sağlayacaktır. Bir futbol maçında kaleci, savunma, orta saha ve hücum oyuncularının oynadıkları mevki ve görevleri gereği, koştukları mesafe, koşu şiddeti, sıklığı ve süresi göz önüne alındığında doğal olarak mevkiler arasında farklılıklar ortaya çıkması düşünülmektedir. 3 Bu bakımdan çalışma, oyuncuların farklı mevkilerdeki fiziksel ve fizyolojik özelliklerini ortaya koyarken, yaş gruplarına göre yıllar içerisindeki değişimi vermesi yönünden önemlidir. 2

13 2. GENEL BĠLGĠLER 2.1. Futbol Futbol günümüzde asrın oyunu olarak adlandırılmakta olup tüm ülkelerin ilgi ile izlediği ve yaptığı spor dalı olarak karşımıza çıkmaktadır. 6 Tüm ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de görsel ve yazılı basının işlediği konuların başında öncelikli olarak spor gelmektedir. Gerek görsel gerekse basılı yayın organlarında sporla ilgili yayınların hiç kuşkusuz ki en önemli kısmını futbol oluşturmaktadır. 7 Bilindiği gibi futbolun tarihi M.Ö lü yıllarına kadar uzanmaktadır. İngiltere de 12. yy dan sonra futbol oynanmaya başlanmıştır. Modern futbolun Türk toplumuna girmesi ise 19. yy sonrasına denk gelir. Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakının ve buna bağlı Türkiye Futbol Federasyonunun(TFF) kurulması ülkemizde önemli gelişmelerdir yılında TFF Uluslararası Futbol Federasyonuna (FIFA) dâhil edilmiştir. 1951yılında profesyonelliğe geçilmiş, 1954 de Avrupa Futbol Federasyonları Birliğinin (UEFA) üyesi olunmuştur. 10 Tüm bu süreçte futbol oyun olmanın dışında politika, ekonomi, tıp, sosyoloji ve psikoloji gibi birçok bilim alanında etkili şekilde yer almıştır lü yıllarda üst seviyede gelişim göstererek teknolojinin de yardımı ile milyonlarca insanın ilgi odağı olan futbol, 2000 li yıllara yaklaştıkça artık bilim haline dönüşmüştür. 8 Uluslararası alanda durmadan yayılan ve büyük ilgi gören futbol dünyada milyonlarca taraftarı ve uygulayıcısı bulunan bir spor dalıdır. Gelişmiş ülkelerde ve ülkemizde bu ilgi futbolu okullara ve kulüplere taşıyarak yaşamın bir parçası haline getirmiştir. Futbol oynanması kolay ve zevkli bir spor dalı olması sebebiyle psikolojik, sosyal, fiziki ve pedagojik değerleriyle gençliğin en sevdiği oyun haline gelmiştir. 3

14 Futbol güncel hayat içerisinde oldukça önemli bir yer edinmiştir. Bu yerini de hızlı bir şekilde geliştirerek devam ettirmektedir. Dünyanın değişik ülkelerinde farklı futbol ekolleri vardır. Her ekol kendine özgü özelliklerle futbola değişik zevkler katar. Ancak günümüzdeki futbol eğilimi ise daha karmaşık teknik becerilere, taktiksel düşüncedeki gelişmeye ve fiziksel imkânlardaki artışa dayanmaktadır Futbol Oyunu Futbol karşılıklı iki takımın, belirli bir oyun süresi içerisinde ve oyun kurallarına uyularak topun rakip takım kalesine olabildiğince fazla atılmaya çalışıldığı bir spor dalıdır. Daha fazla gol atan takımın kazandığı müsabakada bu amaca yönelme ise değişik teknik davranış şekilleri ile gerçekleşir. 11 Diğer bir ifade şekli ile futbol; aerobik ve anaerobik eforların ardı ardına kullanıldığı temel motorik özellikler, genel ve kalp dayanıklılığı, koordinasyon gibi faktörlerin performansa beraberce etki ettiği yüksek derecede koordine bir spor disiplinidir. 12 FIFA tarafından belirlenen kurallara göre futbol, 11 e 11 kişilik iki takım arasında 90 dakikalık bir müsabakadan ibarettir. Oyun 45 er dakikalık iki devrede oynanır ve dört hakem tarafından yönetilir. Takımların saha içerisindeki dizilişleri antrenörlerin belirlediği düzene göredir ve genel olarak birbirlerine benzer nitelikler taşır Futbolda Mevkiler Futbolda temel olarak kabul edilen 4 mevki mevcuttur. Bunlar kaleci, defans, orta saha ve hücum oyuncuları olarak sınıflanmıştır. Bir oyuncunun birden fazla mevkide oynaması normal olduğu gibi, bazı mevkilerin kendine özel oyuncu karakterleri taşıdığı da söylenebilir. 4

15 Futbolda oyun sistemleri savunma - orta saha - hücum dizilişi ile 4-4-2, gibi düzenler ile isimlendirilmektedir Kaleci Kaleci, temel görevi kaleye girecek topları önlemek ve diğer mevki elemanlarından tek farkı elini kullanması olan, defansın en gerisindeki futbolcudur. Takım arkadaşlarının dağılımlarını kontrol eder ve uyarır. Hücumda ise topa sahip olur olmaz topu, en uygun durumda bulunan ve en iyi şekilde hücumu gerçekleştirebileceğine inandığı arkadaşı ile buluşturmaya çalışır Savunma Oyuncuları Rakip hücum oyuncularının kaleye yakın alanlarda etkili olmasını önlemek, bu oyuncuları kaleden uzakta durdurabilmek, markaj yapmak, en uygun pozisyonlarda rakip ile kale arasına girerek tehlikeyi savuşturmak, rakibin topla buluşmasını önlemek savunma oyuncularının görevlerindendir. İyi defans oyuncuları oyun içinde pozisyon hatası yapmayan oyunculardır. Hücum oyununda ise pozisyon gereği hücuma çıkma fırsatı bulduğu an büyük risklere girmemeli ve top kaybetmemelilerdir. 13 Günümüz defans oyuncularında aranan özelliklere topu iyi kullanma ve iyi bir top tekniği de eklenmiştir. Total futbol diye adlandırılan futbol sistemi takımın toplu olarak hücum edişini kurgulamaktadır. Bu da iyi defans oyuncularının topu oyuna iyi sokmaları, hücumları desteklemeleri ile mümkündür. Özellikle kenarlarda oynayan ve sağ-sol bek olarak adlandırılan mevkiler, hemen tüm hücumlara destek vermektedirler. Bunun yanında stoper ve libero olarak isimlendirilen 5

16 merkez defans oyuncuları mevcuttur. Defans oyuncularında, güçlü olma, oyunu iyi okuma ve iyi pozisyon alma, sezgi, iyi zıplama ve kafa vurma, topu oyuna iyi sokma özellikleri aranmaktadır Orta Saha Oyuncuları Belirli mevkilerdeki oyuncuların oyunla ilişkileri öteki arkadaşlarından daha çoktur. Orta saha oyuncuları defansın ön çizgisini oluşturur, geri savunma ile ileri oyuncular arasında gerekli bağlantıyı sağlarlar ve gol için gerekli olan son hareketlerde kesin rol oynarlar. 10 Orta saha oyuncuları orta alanda çok geniş bir alanda mücadele etmeleri ve sistemler gereği orta alanda oynayan oyuncuların farklı taktik davranışlar sergilemek zorunda olmaları nedeniyle birbirlerinden farklı görevler üstlenirler. Hücumun kurulmasına katılmak, savunma, hücum oyuncuları arasında dengeyi sağlamak, hücum oyuncularını desteklemek, rakip takımın orta saha oyuncularını kontrol etmek, rakibin hücum oyununu bozmak ve geciktirmek, savunma oyuncularını desteklemek, oyunun temposu ve ritmini belirlemek orta saha oyuncularının görevleri arasındadır. Ayrıca orta sahayı en kısa sürede geçip hücuma çıkmak, rakip kalede gol aramak, savunmada rakip oyuncuları marke etmek, alan savunması yapmak, kendi bölgesine giren rakibi kovalamak ve takip etmek de görevleri arasında sayılabilir Tüm bu özelliklerin aynı oyuncuda toplanması zordur. Bu yüzden orta saha oyuncuları birbirlerini tamamlar nitelikte olmalıdır. Örneğin topla iyi oynayan ve teknik becerisi yüksek orta saha oyuncusu, savunma becerisi yüksek ve top kapmayı becerebilen bir oyuncu ile desteklenebilir. Orta saha oyuncularının oyunun merkezinde bulunmaları dolayısı ile hem hücum alanında hem de savunma alanlarında bulunmaları gerekebilir. Bu yüzden fiziksel özelliklerinin ve dayanıklılıklarının yüksek seviyede olması beklenir. 6

17 Orta saha oyuncuları kendi içerisinde savunmaya dayalı, sağ ve sol iç, merkez, hücuma dayalı, sağ-sol kanat oyuncuları olarak sınıflandırılabilir. Aynı şekilde, orta saha içinde farklı alanlarda oynayan bu oyuncuların da birbirinden farklı fiziksel yeteneklere (kanat oyuncularının daha süratli olması gibi) sahip olduğu düşünülmektedir. Genel olarak orta saha oyuncularından, topla iyi oynama, topu iyi kullanma, oyun bilgisi, pas verebilme, sahayı iyi görme, çalım atabilme, zekâ, öngörü, dayanıklılık, çeviklik, mücadelecilik özelliklerinin üst seviye olması beklenir Hücum Oyuncuları Futbolda hücum oyuncusundan gol atması beklenir. Nasıl kaleci golü önlemekle görevli ise hücum oyuncusu da gol atmakla yükümlüdür. 6 Günümüz futbolu çeşitli hücum oyuncu tiplerini barındırsa da halen hücum oyuncusunun ilk amacı gol yapmaktır. Bu yüzden hücum oyuncularının şut çekme ve topa dokunuş yetenekleri, sezgileri ve takip becerileri en önemli özelliklerini oluşturmaktadır. Hücum oyuncuları bulundukları alana göre ya da beklenen göreve göre çeşitlendirilebilir. Kanatta bulunan hücum oyuncuları, sırtı dönük olarak top alan hücum oyuncuları, hava kabiliyeti yüksek hücum oyuncuları, bitirici hücum oyuncuları, boş koşular yapan hücum oyuncuları, süratli hücum oyuncuları, tekniği yüksek ve gol attırma özelliği gelişmiş hücum oyuncuları hep birbirinden farklı fiziksel, teknik ve taktik özellikler taşımaktadırlar. Günümüz futbol yapısının fiziksel yönü bir hayli baskındır. Bu da iyi mücadele eden, savunmada ve hücumda orta sahaya yardımcı olabilecek ileri alan oyuncularını daha tercih edilir yapmaktadır. 7

18 2.4. Futbolcuların Vücut Kompozisyonları ve Antropometrik Özellikleri Antropometri, insan vücudunun boyutları ile ilgilenen özel bir bilim dalıdır. 15 Vücut kompozisyonu ise vücudun yapısını belirleyen temel öğelerin yüzdesel dağılımını ortaya koyar. Bu öğeler, yağ, kas ve kemik kitleleridir. Futbolcuların boy, ağırlık ve vücut yağ yüzdesi oranlarına birçok çalışmada ulaşmak mümkündür. Çalışmalar mevkilere göre antropometrik özelliklerin değişiklik gösterdiğini söylemektedir. Örneğin uzun boy, futbol için bir avantaj olarak kabul edilebilir. Bu yüzden uzun boylu oyunculara bu avantajın kullanıldığı mevkilerde(kaleci, stoper, forvet) daha fazla rastlanılmaktadır. 16 Boy ile birlikte ağırlık da artacağından aynı bölgelerde oynayan sporcuların daha ağır olmaları da normaldir. 65 Danimarkalı futbolcu üzerinde yapılan bir çalışmada 17, stoper ve kaleciler daha uzun boylu ve ağırken; forvet, kanat bekler ve orta saha oyuncuları benzer vücut kitlelerine sahip bulunmuştur. Bu sporcular arasında en kısa olanı 1.67 m en uzun olanı 1.90 m uzunluğundadır. Futboldaki taktiksel farklılık ve düşünce saha içerisindeki bu dağılımı etkilemektedir. Örneğin uzun boylu bir hücum oyuncusu hava toplarına hâkim olmak için kullanılırken; kısa boylu diğer hücum oyuncusu hareketli toplara daha çabuk hareketlenebilmektedir. 16 Benzer özellikler ve rakamlar 1995 yılında düzenlenen Kupa Amerika ya katılan 95 futbolcunun boy, ağırlık, vücut yağ yüzdesi ölçümlerinde de görülmektedir. 18 Daha küçük yaş gruplarında da kaleci ve stoperlerin diğer oyunculara göre daha uzun ve ağır oldukları görülmektedir. 19 Sporculardan alınan çap, çevre, deri kıvrımı kalınlığı, boy, ağırlık gibi veriler çeşitli formüller vasıtası ile vücudun morfolojik yapısının tanımlanması için somototipler belirlenmesine yardımcı olmaktadır. 8

19 Sheldon 1954 yılında bir atlas oluşturarak, insanları yağlılık, kaslılık ve incelik özelliklerine göre sınıflandırmıştır. 20 Bu sınıflandırmalar mezomorfi, ektomorfi ve endomorfi şeklindedir. Endomorfi vücudun yuvarlaklığı ve yumuşaklığı ile belirlenmektedir. Organizmada yağlılığı ve yağ kitlesinin fazla oluşunu gösterir. Mezomorfi sert kuvvetli ve göze çarpan kaslılıkla birlikte, kemiklerin iri ve kasla çevrili olduğunu göstermektedir. Omuzlar geniş ve gövde genellikle yukarıdadır. Ektomorfi ise vücut inceliği, narinliği ve kibar görünümü işaret etmektedir. Kemikler küçük ve kaslar incedir. Kas oranı azdır. 20 Futbolcuların somotatipleri ile ilgili literatürde birçok araştırma bulunmaktadır. Araştırmaların çoğunluğu elit ve ergen futbolcuların mezomorfi özelliklerinin ağır bastığı yönünde sonuçlar vermiştir Bu da futbolcuların genellikle, düşük yağ oranı bulunan, iri, kaslı vücut yapısına sahip oldukları anlamına gelmektedir Futbolda Müsabaka ve Hareket Analizi Futbolda müsabakaların analiz edilmesi ve futbolcuların oyun içerisindeki hareketlerine dair istatistikî bilgilerin edinilmesi ile koşu mesafelerinin, koşu tempolarının ve sıklıklarının şiddeti ve sayısı, toplu ve topsuz hareketlerin süreleri, anaerobik ve aerobik tempolarda yapılan hareketlerin oranları konularında bize bilgi verebilmektedir. Böyle bir bilgi, futbolcuların aerobik ve anaerobik dayanıklılıklarının ne seviyede olması gerektiği, hangi antrenmanların futbola uygun olduğu, mevkilere göre gerekli oyuncu yapılarının anlaşılması gibi önemli konularda bize bilgi verecektir. Bu bakımdan futbolun fizyolojik özelliklerinden önce oyunun içerisinde barındırdığı hareketlerin analiz edilmesi iyi olacaktır. 20 İspanya La Liga ve 10 Şampiyonlar ligi maçında 300 den fazla futbolcunun bilgisayarlı analizi sonucunda futbolcuların koşma 9

20 mesafesi ortalama 11393±1016 m olarak bulunmuştur. Futbolcular merkez defans, kanat defans, merkez orta saha, kanat orta saha ve forvet olmak üzere 5 bölgeye göre incelendiğinde en fazla koşan oyuncuların merkez orta saha(12027±625 m), daha sonra kanat orta saha(11990±776 m) oyuncuları olduğu bulunmuştur. Bu bölgeler diğer bölgelerden istatistiksel olarak daha fazla koşmuşlardır. Merkez defans oyuncuları 10627±893 m koşarak diğer mevkilere göre daha az koşmuşlardır. Kanat defans ve forvet oyuncuları ise birbirlerine yakın mesafelerde koşmuşlardır (kanat defans:11410 ± 708, forvet: ± 894 m). Fakat koşu şiddetleri incelendiğinde, koşma hızının artışı ile daha fazla mesafe keteden bölgeler merkez mevkilerden kanat ve forvet mevkilerine doğru kaymıştır. Merkez orta saha ve merkez defans oyuncuları 23 km/s hızın üzerindeki depar mesafeleri istatistiksel olarak diğer bölgelerden oldukça geridedir. Bu alanda en çok sırasıyla, kanat orta saha, kanat defans ve forvet oyuncuları koşmuştur. Merkez orta saha oyuncuları 0 ila 19 km/s hız arasında en çok koşan oyunculardır. 23 Bu bilgiler merkez orta saha oyuncularının dayanıklılıklarının oldukça iyi olması gerektiği konusunda bize bilgi vermektedir. Aynı şekilde kanat ve hücum oyuncusu oyuncularının da anaerobik güç ve kapasitelerinin yüksek seviyede olması, toparlanmalarının da bir o kadar hızlı olması gerektiği konusunda bize bilgi verebilir. Aynı çalışmada bulunan sonuçlara göre, mevkilere ve genel koşu mesafeleri bakımından ilk yarı ve ikinci yarı arasında bir fark yoktur. 22 Bu çalışmadan bulunan bir diğer önemli sonuç top ile kat edilen mesafelerin mevkilere göre karşılaştırılmasıdır. Bilindiği gibi futbolda oyuncuların topla buluşma sayısı ve süresi oldukça kısıtlıdır. 90 dakikalık bir maçta bir futbolcu ortalama 1-2dk topla oynamaktadır. Kanat orta saha oyuncuları toplam kat ettikleri mesafenin 2.4 % lik kısmını topla koşmuşlardır. Diğer mevkiler 1.9 % lik bir oranda kalırken, en az topla mesafe kat eden 1.2 % lik oranı ile merkez defans oyuncuları olmuştur. 23 Topsuz geçilen mesafe toplam mesafenin % ini oluşturduğu görülmektedir. 24 Oyun esnasında futbolcular 51.4 ± 11.4 defa topa temas 10

21 etmektedirler. Oyun içerisinde dönüş sayısı oyuncu başına 49.9 ± 13.0 iken, kafa topuna çıkış sayısı 9.4 ± 6.5 olarak bulunmuştur. 24 Rienzi ve arkadaşları 26 Güney Amerika da spor yapan profesyonel futbolcular ile İngiltere de spor yapan profesyonel futbolcuların, fiziksel özelliklerini karşılaştırdığı çalışmasında; Güney Amerika da oynayan sporcuların maç süresince daha az mesafe kat ettiklerini ortaya koymuşlardır. Güney Amerika da oynayan sporcular 8638 m, İngiltere de oynayanlar ise m mesafe koşmuşlardır. Bu farkın maçın ikinci yarılarında ortaya çıktığı gözlenmiştir. Mevkisel farklılıklara bakıldığında yine orta saha oyuncularının daha fazla koştuğu görülmektedir(9826±1031 m). Forvet oyuncuları en fazla sprint mesafesine sahiptir (557 ± 142 m) dünya kupası finallerine katılan rastgele seçilmiş 150 (kaleciler hariç her mevki için 30 futbolcu) ulusal takım futbolcusunun müsabaka analizlerinin incelendiği bir diğer çalışmada 27 ; en çok defansif ve ofansif orta saha oyuncularının koştuğu bulunmuştur(10.5 ve km). Top kendi takımında iken en çok defansif orta sahalar(4.2 km) ve forvet oyuncuları (4 km) koşmuştur. Top rakip takımda iken yine defansif orta saha oyuncuları (4.45 km) en fazla koşan futbolcular olmuştur. Top oyun dışarısında iken mevkiler arasında bir farklılık bulunmamıştır. En uzun süre düşük şiddetli hareket eden mevki oyuncuları forvetler (54.01 dk), yüksek şiddetli hareket edenler ise ofansif orta saha oyuncuları (6.51 dk) olmuştur. Orta şiddetli aktivite yoğunluğunu en uzun süre (6.2 dk) defansif orta saha oyuncuları gerçekleştirmiştir

22 Tablo 2.1 : Mevkilere göre yüksek yoğunluklu koşu mesafeleri. 19 SStoper nn=1828 KKanat Bek nn=1638 MMerkez Orta Saha nn=1711 KKanat Orta Saha nn=987 FForvet nn=1117 TYKM (m) 604 ± ± ± ± ± 250 YYKM (m) 459 ± ± ± ± ± 61 SM (m) 145 ± ± ± ± ± 117 TYYKM(m) 103 ± ± ± ± ± 177 RYYKM(m) 452 ± ± ± ± ± 127 TSS 20 ± 9 34 ± ± ± ± 13 TYKM: Toplam Yüksek Yoğunluklu Koşu + Sprint Mesafesi, YYKM: Yüksek Yoğunluklu Koşu Mesafesi, SM: Sprint Mesafesi, TYYKM: Top Takımdayken Toplam Yüksek Yoğunluklu Koşu Mesafesi, RYYKM: Top Rakipteyken Toplam Yüksek Yoğunluklu Koşu Mesafesi, TSS: Toplam Sprint Sayısı. Yukarıdaki tablo Gregson ve ark. tarafından yayınlanmış bir makaleden alınmıştır. 19 Tablo futbolcuların pozisyonlarına göre yüksek yoğunlukta gerçekleştirdikleri koşuları sınıflandırmış ve metre cinsinden ortalama ve standart sapma değerlerini vermiştir. Yürüme, jogging, düşük şiddetli aktivitelerdir. Toplam kat edilen mesafenin, yürüme 31.4 % nü, jogging 47.1 % ini oluşturmaktadır. Bu durumda düşük yoğunluklu aktiviteler toplam mesafenin 78.5 % ini oluşturmaktadır Futbolun Fizyolojisi Yukarıda bahsedilen hareket ve maç analizlerinden anlaşılacağı gibi futbol düşük, orta ve yoğun şiddetli egzersizler içeren bir spordur. Oyuncuların oynadıkları mevkilere göre kullandıkları enerji sistemleri farklılaşabilmektedir. Bu fark özellikle kaleciler için geçerlidir, çünkü kalecinin hareketleri çoğunlukla patlayıcı kuvvetten ibarettir. Fakat bu kalecilerin aerobik antrenmanlar yapmadıkları anlamına gelmez. Çünkü tüm kuvvet ve güç çalışmaları iyi antrene edilmiş bir dolaşım sistemi üzerine kurulmalıdır. Diğer mevkilerde oynayan sporcuların aerobik kapasiteleri, anaerobik kapasite ve güçleri, oyun planına göre değişebilmektedir. Çünkü fiziki kondisyon futbolda tek başına belirleyici 12

23 unsur olamaz. Futbolu, futbol oynama yeteneği olan sporcuların oynaması ilk belirleyici unsurdur. Bunu ise birçok teknik, taktik faktör belirler Enerji Sistemleri Enerji antrenman ve yarışma esnasındaki fiziksel etkinliklerdeki verim düzeyi için gerekli bir öncüldür. Enerji besin depolarının, kas hücresinde depolanan adenozin trifosfat (ATP) olarak bilinen yüksek bir enerji bileşenine dönüşmesinden elde edilir. ATP bir adenozin ve üç fosfat molekülünden oluşur. 28 ATP hücre içerisinde enerji üretimini sağlarken sürekli bir döngü halinde yenilenmektedir. İşte bu yenilenmeyi sağlayan ve birbirinden farklı koşullarda devreye giren etkenlere enerji sistemleri denmektedir. Bu döngü besinlerin ve bazı kimyasalların çeşitli yollarla yeniden ATP ye dönüşmesidir. Buna biyolojik enerji devri denmektedir. Hareket ve kas doğal olarak kas kasılması enerji gerektiren bir olaydır. Bunun için sürekli vücut ATP yi ADP ye (Adonezin Difosfat) dönüştürmekte, ATP ye bağlı güçlü fosfat bağları molekülden ayrılırken enerji açığa çıkmaktadır. Egzersiz esnasında ATP yenilenmesi sürekli olmak durumundadır çünkü kas içersinde ATP miktarı sürekli egzersiz yapacak kadar çok değildir. Enerji yollarının enerji üretimine ne ölçüde katkıda bulunacakları egzersizin şiddetine ve süresine bağlıdır. İnsan vücudunda ATP ye bağlı olarak iki enerji sistemi bulunur. Bunlar; aerobik (oksijenli sistem) enerji sistemi ve anaerobik (oksijensiz) enerji sistemidir Aerobik Enerji Sistemi Uzun süreli, düşük şiddetteki egzersizlerde aerobik enerji sistemi rol oynar. Böylesi egzersizlerde enerji, glikoz ve serbest yağ 13

24 asitlerinden elde edilmektedir. 29 Bu seviye egzersizde enerji tüketim oksijenin yeterli şekilde kullanılması ile karşılanmaktadır. Oksijenin varlığında glikoz ve yağ asitleri tam olarak parçalanır ve CO2 ve H2O ya dönüşür. Böylece laktik asit birikimi yaşanmaz. Ayrıca enerji üretimi (ATP yenilenmesi) anaerobik enerji sistemine göre daha fazladır. Aerobik sistemin için aşağıdakiler söylenebilir; -Egzersiz esnasında oksijen kullanımı rahat şekilde gerçekleştiği sürece devrededir. -Enerji kaynağı olarak glikoz ve yağlar kullanılır. -Çalışan Hücre ve kaslara O2 iletildiği sürece çalışma aerobiktir. -ATP yenilenmesi yavaş fakat uzun süre devam edebilir. -Düşük şiddetli aktivelerde devrededir. -Glikojen ve yağların parçalanması tam olarak gerçekleştiği için ATP üretimi fazladır Anaerobik Enerji Sistemi Egzersiz esnasında kullanabildiğimiz O2 miktarının üretmemiz gereken enerji miktarını karşılayamadığı durumlarda devrede olan sistemlerdir. İkiye ayrılır ATP-PC Sistemi Fosfokreatin sistemi de denmektedir. Vücudun acil enerji üretim sistemidir. Fakat kapasitesi sn ile sınırlıdır. ATP resentezinde PC(fosfokreatin) in parçalanması ile ortaya çıkan enerji rol almaktadır. Kas 14

25 içerisinde çoğunlukla ATP nin iki-üç katı kadar fazla PC bulunmaktadır. Sprint ve güç performansı ATP-PC sistemine bağlıdır. 20 ATP nin en hızlı sentezlendiği sistemdir ve laktik asit oluşmaz, bu yüzden alaktik anaerobik metabolizma adı da verilir Laktik Asit Sistemi Anaerobik glikoliz, yani glikojenin anaerobik yollarla parçalanması ile oluşur. Yeterli oksijen sağlanamadığı için sitrik asit döngüsüne giremeyen pirüvik asit laktik aside dönüşür. Bu yolla ATP yenilenirken ortaya yan ürün olarak laktik asit çıkar. 20 Laktik asidin kasta ve kanda çoğalması yorgunluğa sebep olur. 20 Bu durumda egzersiz bırakılır ya da şiddeti düşürülmek zorunda kalınır. Fosfojen sistemi kadar hızlı olmasa da yine hızlı bir ATP resentezi söz konusudur. Fakat laktik asit oluşumuna sebep olan bu egzersiz şiddetinin sürdürülme süresi 2-3 dakikadan fazla olamaz. Bu enerji sisteminin besin kaynağı yalnızca karbonhidratlardır. Tablo 2.2 : Sistemlere göre ATP sentez gücü ve kapasitesi. 31 Sistem 1 Dakikada Üretilen Üretilen Toplam ATP ATP/Güç(mol) / Kapasite(mol) Fosfojen Laktik Asit Aerobik Toparlanma Toparlanma egzersiz esnasında harcanan enerji kaynaklarının yerine konması için geçen süreye denir. Toparlanma gerek müsabaka içerisinde yeniden hareket edebilme, gerekse müsabaka ve antrenman sonrası bir sonraki antrenman ve müsabakaya hazır hale 15

26 gelebilmek bakımından sporcular açısından belirleyici bir performans öğesidir. Toparlanma süresini yapılan egzersizin süresi ve şiddetinin yanında, kişinin özel hayatı, psikolojisi ve beslenme düzeni de etkiler. Egzersiz sonrası toparlanma süreci : O2 borçlanması, Enerji kaynaklarının yenilenmesi, Kan ve kastaki laktik asitin uzaklaştırılması, O2 myoglobin depolarının yenilenmesi ile ilişkilidir Oksijen Borçlanması Oksijen borçlanması, enerji kaynaklarının yenilenmesi ile antrenman sırasında biriken laktik asidin atılmasını da içeren ve esas itibariyle dinlenme sırasında vücudun antrenman öncesi konuma dönmesini sağlamak amacıyla normalden fazla tüketilen oksijendir Alaktasit Ve Laktasit Oksiyen Borçlanması Alaktasit oksijen borçlanması egzersiz sonrası O2 ve miyoglobin depolarının dolduğu ilk evreye verilen isimdir. 2-3 dakika devam eder. Laktik asidin uzaklaştırılmasıyla ilişkili değildir. Bu esnada solunum ventilasyonu azalarak devam eder fakat yine de hızlıdır. Laktasit O2 borçlanması ise yarılanma ömrü 25 dakika kadar devam eden, kanda ve kasta biriken laktik asidin uzaklaştırıldığı evreye verilen isimdir. 20 Fakat bu evreye yalnızca laktik asidin uzaklaştırılması değil, vücudun diğer tüm dengelerinin sağlanması için devam ettiği düşünüldüğünden yavaş toparlanma evresi de denilmektedir

27 Egzersiz sonrasında ATP-PC depoları 3-5 dakika içerisinde yenilenirken, toparlanmanın saniyesine kadar bu depoların % 50 si dolmuş olur. 20 Egzersiz sonrasında Laktik Asidin uzaklaştırılması için enerji gereklidir ve bu enerji toparlanma esnasında aerobik yolla karşılanır. Laktik asidin yarısı 25 dakikalık dinlenme periyodu ile, tamamına yakını ise 1 saat 15 dakikalık dönem de uzaklaştırılır. 20 Egzersiz sonrasında kas glikojen depolarının yenilenmesi, kısa süreli şiddetli interval egzersizde 24 saatte, uzun süreli sürekli ve orta şiddetli egzersizde 4-5 günü bulmaktadır. 20 Egzersiz sonrası myoglobin ve oksijen depolarının yenilenmesi 1-2 dakika içerisinde gerçekleşir Futbolcu Seçimi Futbolda Enerji Sistemlerinin Dağılımı Futbolda başarının temeli iki yoldan geçmektedir 5 2. Futbolcunun Performansının Arttırılması Futbolcunun performansının arttırılabilmesi için öncelikle futbolun fizyolojik profilinin belirlenmesi gereklidir. 5 Spor fizyolojisinin en önemli konularında bir tanesi de vücudumuzun egzersiz esnasında kullandığı enerji kaynaklarının bilinmesidir. Çünkü beslenme şekli, toparlanma süresi, antrenman türü, şiddeti, süresi, sıklığı kullanılan enerji sistemlerine bağlıdır. Antrenman ancak bu profile bağlı kalındığı zaman oyuncunun performansını arttırıcı nitelikte olabilir. Yukarıda da bahsedildiği gibi futbol oyunu içerisinde koşu tempoları ve oranları; 17

28 Tablo 2.3 : Koşu tempo ve oranları 24. Yürüme % 31.4 Jog ve Orta Şiddetli Koşu % 47.1 Yüksek Şiddetli Koşu ve Sprint %18.8 olarak sınıflandırılabilir. Bu oranlar bir başka kaynakta, 4 Şekil 2.4 : Koşu tempo ve oranları. Kat edilen Mesafe Süre Durma Yürüme Jogging Normal Koşu Sprint olarak verilmiştir. Düşük şiddetli aktiviteler toplam mesafenin 78.5 % ini oluşturmakta, şiddetli aktiviteler ise toplam mesafenin 18.8 % ini oluşturmaktadır. 5 Bir başka kaynakta düşük şiddetli egzersizlerin oranı 87.2 % olarak belirtilmiştir. 2 Dal Monte de futbolun enerji sistemlerinin maç süresine göre oranlarını 20 % aerobik, 20 % laktik asit ve 60 % ATP-PC olarak sınıflandırmıştır. 30 Kaleciler için bu oran 80 % ATP-PC, 20 % laktik asit sistemi olarak oranlanmıştır. Futbol içerisinde görülen egzersizler genellikle anaerobik gözükse de oyunun 90 dakika olması aerobik kapasiteyi de değerli kılmaktadır. 2 Futbolcunun oyun içerisinde kalp atım sayısı 165 civarındadır bu da maksimal oksijen tüketiminin 80 % inin üzerinde egzersiz şiddetini ifade etmektedir. 2 Bunun yanında futbolda maç içerisinde çok sayıda, sprintler, sıçramalar, durmalar, deparlar, ani dönüşler, ikili mücadeleler, kaymalar gerçekleşmektedir. Tüm bu aktiviteler iyi bir anaerobik güç ve kapasite gerektirmektedir. Buna göre futbolcuların enerjilerinin 70 % sini 18

29 anaerobik yolla, 30 % sini aerobik yolla karşıladıkları söylenebilir. Ayrıca futbolcuların anaerobik eşiklerinin Maks. VO2 seviyelerinin %85 ve üzerinde olması geç yorulduklarının ve performanslarının yüksek olduğunun bir göstergesidir. 2 Ayrıca futbolun maksimal yoğunluğa yakın bir seviyede oynandığını göstermektedir Futbol ve Dayanıklılık Dayanıklılık, tüm organizmanın uzun süre devam eden sportif alıştırmalarda, yorgunluğa karsı koyabilme ve oldukça yüksek yoğunluktaki yüklenmeleri uzun zaman devam ettirebilme yeteneğidir. 34 Dayanıklılık; etkinliğe katılan kaslar açısında genel ve bölgesel, spor dalına özgü olma açısından genel ve özel, kassal enerji üretimi açısından aerobik ve anaerobik, kasların çalışma biçim açısından statik ve dinamik, etkinliğe katılan motor zorlama biçimleri açısından kuvvet, çabuk kuvvet, sprint kuvvetlerinde ve süratte, süresel açıdan bakıldığında ise kısa, orta ve uzun süreli dayanıklılık olarak sınıflandırılır. 35 Futbolda temel dayanıklılığın önemi, 35 Bedensel verim yeteneğinin artması: İyi geliştirilmiş temel dayanıklılık hem karşılaşmanın verimliliği hem de antrenmanların yoğunluğunu etkilemekte, süresinden önce yorgunluk çıkmasını engellemektedir. Dinlenme yeteneğinin uygun duruma getirilmesi: Antrene olmuş futbolcunun organizması, ortaya çıkan yorgunluk maddelerini daha çabuk giderebilmekte ve daha yoğun bir antrenman ve daha verimli bir müsabakaya katılımı sağlayan enerjinin kullanımını kolaylaştırmaktadır. Sakatlanmaları en aza indirir. Mental dayanıklılık da gelişir ve yüklenebilirlik artar. Oyun içerisinde yorgunluğa bağlı olarak gelişen teknik ve taktiksel hatalar aza indirilir. 19

30 Yorgunlukla ortaya çıkan ve sinirsel iletimi yavaşlatan fizyolojik etkenler daha az olacağından, tepki ve eylem hızları daha yüksek seviyede tutulur. Bağışıklık sistemi dayanıklılık antrenmanları ile güçleneceğinden dengeli bir sağlık ve bağışıklık sistemi oluşur. 35 Dayanıklılık yetisini gelişimi futbola özgü olmalıdır ve optimal şekilde geliştirilmelidir. Dayanıklılık tek başına antrenmanların temel amacı olmamalıdır. Çünkü dayanıklılık antrenmanlarının çokluğu sinir kas yapısı, enzim yapısı bakımından vücutta yaratacağı değişimler sonucunda futbolcunun hız ve çabukluğunda olumsuz bir etkiye yol açabilir. 35 Her ne kadar futbola özgü dayanıklılık, genel dayanıklılıktan etkilense de, özel antrenman yöntemleri ve içerikleri ile geliştirilmesi gereklidir. Futbola özgü anaerobik dayanıklılık, sprint ve kuvvet dayanıklılığı olarak da bilinmektedir. Futbolda önemli olan kuvvet kaslarının verimliliği bu çalışmalarla arttırılmalıdır. 35 Sprint, sıçrama, şut antrenmanları hep anaerobik güç ve kapasite üzerinde olumlu etki yaratacaktır. Futbolda oyuncuların kas tipleri ve buna bağlı olarak aerobik ve anaerobik yapılarının tespit edilmesi çok önemlidir. Çünkü anaerobik kas liflerinin çok olduğu bir futbolcunun sürekli dayanıklılık antrenmanlarına maruz kalması, sporcunun sprint, çabukluk, patlayıcı kuvvet özelliklerinin azalmasına gelişmemesine ve hatta azalmasına sebep olacaktır. Dayanıklılık antrenmanlarının etkileri; Enerji kaynaklarının artışı: Glikojen ve trigliserid gibi yağ depolarında, kas içi myoglobin depolarında artış görülmektedir. 20

31 Dolaşım sisteminin gelişimi : Kalp atım sayısı düşer, kalp atım hacmi artar, kalp daha verimli ve ekonomik çalışmaya başlar, damar kılcallanması artar ve hücrelere daha fazla oksijen taşınır, kan hacmi artar. Solunum Sistemine Etkisi: Göğüs kafesi hipertrofiye uğrar ve akciğer için difüzyon alanı genişler, böylece daha fazla oksijen kana geçme imkanı bulur. Nefes alma tekniği gelişir. Solunum fonksiyonları ve vital kapasite gelişir. 2 Tüm bu etkenlerle birlikte dayanıklılığın en önemli göstergesi olan dakikada kullanılan maksimal oksijen miktarı (MaksVO2) artmaktadır. Anaerobik dayanıklılık, süratli, dinamik ve çok yüksek ve maksimal yüklenmelerde organizmanın vücuttaki enerji depolarından yararlanılarak, herhangi bir spor faaliyetini sürdürebilmesidir. 2 Anaerobik dayanıklılık iki sınıfta incelenebilir. Laktik dayanıklılık, sporcunun 30 ila 90 saniye sürelerde yaptığı şiddetli egzersiz ile oluşan laktik aside karşı başa çıkabilme kapasitesidir. Bu tip dayanıklılık aynı zamanda mental dayanıklılığı da içermektedir. Bunun geliştirilebilmesi için sporcunun anaerobik eşiğinin %80 ve üstü MaksVO2 seviyelerinde olması beklenir. Alaktik dayanıklılık ise kısa süre % 100 maksimal şiddetle tekrar edilen aktivitelerde yorgunluğu tolere edebilme kapasitesidir. 2 Bunda belirleyici faktör kasların fosfojen sistem kapasitesi ve uyumudur Futbol ve Kuvvet Kuvvet bir dirence karşı koyabilme yetisi olarak adlandırılır. Fizyolojik yaklaşımla kuvvet, kas kasılması sırasında ortaya çıkan gerilimdir. 5 Kuvvet genel kuvvet (bir spor dalına özgü olmayıp, tüm kasların kuvvetlendirilmesi) ve özel kuvvet (spor dalına özgü hareketlere katılan kas gruplarının nöromüsküler gelişimi ve kuvvetlendirilmesi) olarak sınıflandırılabilir. 21

32 Kuvvet ayrıca antrenman bilimi bakımında çabuk kuvvet, maksimal kuvvet ve kuvvette devamlılık olarak sınıflandırılır. Çabuk kuvvet, sinir kas sisteminin, bedeni ya da bedenin bölümleri ile nesneleri maksimal hızda hareket ettirebilme yetisi olarak tanımlanmaktadır. 35 Futbol bir çabukluk oyunu olarak düşünülürse, çabuk kuvvet yetisinin futbol için çok büyük avantaj sağladığı söylenebilir. Çabuk kuvvet ivmelendirici ya da engelleyici biçimde gerçekleşebilir. Sprint ve sıçrama hareketleri ivmelendirici hareketlerken, durma ve yön değiştirme hareketleri engelleyici hareketlerdir. Futbolda eylemler özellikle akıcı ve çok yönlü yüksek patlayıcı hareket etkinliklerini ortaya çıkartan, çabuk kuvvet ve dayanıklılık özellikli kaslar ile gerçekleşmektedir. 35 Çabuk kuvvet genelde sporcunun kas yapısı ile ilgilidir. Hızlı kasılan kas liflerinin çok bulunduğu bir futbolcunun, çabuk kuvvet ve patlayıcılık özellikleri daha belirgin olacaktır. Maksimal kuvvet, sinir kas sisteminin maksimal istemli kasılma ile üretebileceği en yüksek kuvvet düzeyidir. 35 Maksimal kuvvetin geliştirilmesi aynı zamanda çabuk kuvveti de geliştirmektedir. Maksimal kuvvet antrenmanlarının sporcuları yavaşlatacağı düşüncesi yanlıştır. Kuvvette devamlılık ise, organizmanın uzun süren kuvvet verimlerinde yorgunluğa karşı direnme yetisidir. 35 Futbolcunun kondisyon düzeyi için önemlidir. Özellikle destek ve tutma (karın ve sırt) kaslarında ve bacak kaslarında kuvvette devamlılık önemlidir. 35 Çok tekrar, yavaş hareket yöntemleri ile kuvvette devamlılık geliştirilmektedir. Futbol için kuvvette devamlılık örneğin ikili mücadele gibi pozisyonlarda direncin uzun süre devam ettirilmesi bakımında oldukça önemlidir. Kuvvetin futbolcu için önemi 35 ; Futbola özgü verim yeteneğinin artması; Sıçrama, atış, vuruş, sprint kuvvetlerinin artması. 22

33 Futbolda tüm kas gruplarının çalıştırılmaması, yalnız futbola özgü kasların çalışması sonucu oluşan dengesizliği gidermesi. Kayarak top alma, top sürme gibi teknik becerilerin geliştirmesi Başarılı ikili mücadele için bedensel yapının güçlenmesi, Çabukluk ve çeviklik hareketlerinin gelişmesi, Sakatlıkların önlenmesi Futbolda Sürat Motorik parametrelerin bir öğesi olan sürat futbolda performansı etkileyen önemli bir özellik olup, insanın kendisini en yüksek hızda bir yerden bir yere hareket ettirmesi olarak tanımlanır. 34 Süratli koşan bir futbolcu rakiplerine karşı avantaj sağlarken, süratini dar bir alanda ve ani yön değiştirmeler gerektiren bir durumda koruyabilen bir futbolcu çok daha avantajlı olacaktır. 36 Sürat antrenmanları ile Anında hareket ihtiyacı gerektiren maç koşullarına uyum sağlamak yeteneğini arttırmak, Gerekli olduğunda(değerlendirme ve karar verme) hemen hareket edebilme yeteneğini arttırmak, Yüksek yoğunlukta egzersiz esnasında çabuk olarak güç üretme yeteneğini arttırmak, hedeflenmektedir. 17 Sürat yeteneği doğuştan gelen bir özellik olmasına rağmen uzun vadeli, bilinçli, antrenmanlarla geliştirilebilir. Buna göre sürat antrenmanlarının ağırlık noktasını, süratin mekanik ve fizyolojik özelliklerinin oluşturması gerekmektedir. 37 Sürat, sinir ve kasların bir arada çalışmalarıyla ortaya çıkan olaylarla ilgilidir. Dış ortamdan gelen uyarıların en büyük bir hızla algılandığı, cevaplandığı ve özellikle motor impulsların 23

34 uyarı merkezlerinden hedef organlara (kaslara) hangi hızla ulaştığına bağlıdır. 38 Sürat ve reaksiyon futbolcunun başarısını artıran özelliklerdir. Bir futbolcu maç süresince koşarken, hücum ve defans yaparken süratli olmak zorundadır. Sürat sayesinde futbol takımı daha iyi oynar. Sürat performansın temel özelliklerinden biri olup, hareket ve reaksiyon sürati gibi çok karmaşık özellikler içerir. Vücudun yüksek süratte hareket ettirilebilmesi kuvvete, hareket edilen mesafeye en kısa zamanda ulaşmakta sürate bağlıdır. Ayrıca futbolcunun sürati takımın başarısında etkilidir ve geliştirilmelidir. Sürat kas kasılmalarına bağlıdır. Kasta serbest bırakılan enerjinin oranı süratin miktarını belirler. 2 Süratin Anatomik ve Fizyolojik Temelleri; Bir kasın kasılma hızı kas liflerinin tipine bağlıdır. FT ( süratli kasılan) lif tipinin daha çoğunlukta olduğu kas yapısına sahip olan sporcular daha süratlidir. Kasılan kasların maksimal kuvvetine ve koordinasyon yeteneğine bağlıdır. Yüksek maksimal kuvvet, hareket süratini ve adım sayısını arttırır. Süratli kasta ATP ve CP rezervleri artmıştır. Kas içi ve kaslar arası koordinasyon yeteneği sürati arttırır. İyi bir esneklik düzeyi sürate katkıda bulunur. Kasların iyi ısınması % 20 oranında kasılma hızına olumlu olarak etki eder. Yüksek yorgunluk durumlarında maksimal hıza erişmek güçtür. Sürat çalışmalarında tam dinlenme ilkesi uygulanmalıdır. Sürat çalışmaları antrenmanların ilk bölümlerinde uygulanmalıdır. 29 Futbolda sürat çok yönlüdür. Süratin genel tanımlarından, algı sürati, sezinleme sürati, karar verme sürati, tepki sürati, topsuz ve toplu hareket sürati, eylem sürati gibi bölümsel yeteneklerin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. 35 Bir kanat oyuncusundan, eylem, toplu ve topsuz 24

35 hareket sürati yetilerinin ileri seviyede olması beklenirken, bir forvet oyuncusundan sezinleme sürati, algı sürati, bir orta saha oyuncusundan karar verme süratinin iyi olması öncelikli olarak beklenmektedir. Eylem Sürati Teknik, taktik ve kondiyonel yetilerin birlikte etkimesi ile oyun içerisinde çabuk bir şekilde eylemde bulunmak Topla Sürat Hareketleri top ile yüksek hızda uygulayabilmek. Futbolcunun Sürati Topsuz Sürat Tepki Sürati Karar Verme Sürati Sezinleme Sürati Algılama Sürati Dönüşümlü-dönüşümsüz hareketleri yüksek hızlarda uygulamak. Beklenmedik eylemlerde çabuk tepki vermek. Çok sayıda olasılık içerisinden kısa sürede etkili bir eylem için karar vermek. Deneyimlere ve bilgilere dayanma-rakibin anlık hareketlerini ve oyun akışını önceden kestirmek. Duygu organları aracılığı ile oyun içerisinde önemli iletileri çabuk olarak algılamak ve değerlendirmek. Şekil 2.1: Süratin bölümsel özellikleri 35 Sürat da antrenman bilimine göre de özel sürat, süratte devamlılık, reaksiyon sürati olarak sınıflandırılmaktadır. Futbol yapısı gereği doğrusal sprintlerden çok, ani yön değiştirmeye, yavaşlama ve hızlanma hareketlerini içerisinde bulundurur. Bir sporcunun süratli olması onun çevik olması anlamına gelmeyebilir. Çeviklik hareketleri sürate göre daha fazla patlayıcı kuvvet gerektirir. Doğrusal bir düzlemde süratli koşabilen birisi, ani yön değiştirme, durma ve kalkmaların çok olduğu bir egzersizde yavaş olabilir. Bu yüzden sürat futbolcu için çok önemli bir avantaj olarak kabul edilse de çevik olmak oyun içerisinde birçok pozisyonda süratli olmaktan daha yararlı olabilir. 25

36 2.10.Futbol ve Hareketlilik(Esneklik) Geniş oranda hareketi performe edebilme kapasitesi fleksibilite (esneklik) veya çoğu kere de tam anlamıyla mobilite (hareketlilik) olarak bilinir ve antrenmanda yeterli derecede bir öneme sahiptir. Bir kimsenin hızlı hareketleri büyük açıda ve kolay olarak yapılabilmesinde en başta gelen temel ihtiyaçtır. Böyle hareketlerin başarılı olarak yapılması, hareket tarafından ihtiyaç duyulandan daha yüksek olması gereken eklem açısı ve hareket oranına bağlıdır. 2 Hareketlilik genel, özel ve aktif, pasif, statik olarak sınıflanmaktadır. Özel hareketlilik futbol için futbola özgü eklem gruplarındaki esneklik ile ilgilidir ( kalça eklemi gibi). Genel hareketlilik vücudumuzdaki önemli eklemlerin hareketlilik yeteneğini belirtmektedir. Aktif hareketlilik ile, sporcunun agonistlerinin kasılmasının ardından antagonistlerin uzaması nedeni ile bir eklemde gerçekleşebilecek en büyük hareket genişliği anlaşılmaktadır. 35 Pasif hareketlilikte ise, sporcunun dış güçler ile tek başına antagonistlerin uzama ve gevşemesi yetisi yolu ile bir eklemde oluşabilecek en büyük hareket genişliği anlatılmaktadır. 35 Statik hareketlilik, stretching uygulamalarında kullanılan, uzanma durumunun belli bir süre üzerinden korunması olarak tanımlanmaktadır. 35 Esneklik; anatomik, fizyolojik, biyomekanik ve diğer bazı faktörlerden etkilenir. Bunları şöyle sıralayabiliriz; kas kuvveti, eklemin yapısı, kaslar arasındaki koordinasyon, genel vücut ısısı, çok özel kas ısısı, yorgunluk, kas tonusu, merkezi sinir sistemi fonksiyonları, kasın kasılma ve gevşeme yeteneği, ısınma, antrenman kalitesi ve yoğunluğu, 26

37 sakatlıklar, yapılan egzersizin saatleri, iklim, yaş ve cinsiyet esnekliği etkileyen faktörlerdir. 39 Hareketlilik futbolcunun fiziksel ve teknik özelliklerinin gelişimi üzerinde bütünleşik olarak olumlu bir etkime de bulunmaktadır. 35 Hareketlerin daha nitelikli yapılması, koordinasyonun gelişmesini sağlanır, sporcunun sakatlanma riskini azalır. Kas boylarının uzaması, dayanıklılık ve kuvvet üretimini olumlu yönde etkilemektedir. İyi bir esneklik yetisi ile hareketler daha kuvvetli ve hızlı yapılabilir. Futbolcuya özgü olan kassal dengesizlikler ve kas boylarındaki kısalmalar önlenir. 27

38 3. GEREÇ ve YÖNTEM 3.1. Deney Grupları Çalışmaya Karabükspor ve Orhangazi Belediyespor A, A2 ve alt yapı takımlarında oynayan (14-20 yaş arasındaki) 152 futbolcu katılmıştır. Futbolcuların yaş ortalamaları ± 2.89 dur. Futbolcular mevkilerine göre kaleci, defans, orta saha ve forvet oyuncuları olarak sınıflandırılmıştır. Yaş gruplarına göre ise 16 yaş ve altı, 17 yaş ve üzeri olmak üzere iki grupta analiz edilmişlerdir Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması Antropometrik Ölçüm Araçları ve Ölçümler: Boy: Araştırmaya katılan deneklerin boy uzunlukları Holtain marka, hassasiyeti ± 1mm olan stadiometre ile yapılmıştır. Deneklerin boy uzunlukları; anatomik duruşta, çıplak ayak, ayak topukları birleşik, denek nefesini tutmuşken, bas frontal düzlemde, baş üstü tablası verteks noktasına değer şekilde pozisyon alındıktan sonra ölçülmüş ve değerler cm cinsinden kaydedilmiştir. Ağırlık: Deneklerin ağırlık ölçümleri ± 100 gr hassasiyetli kantar ile yapılmıştır. Ölçüm; deneklerin üzerinde sadece şort varken, çıplak ayak ve anatomik duruş pozisyonunda kg cinsinden alınmıştır. Vücut Yağ Yüzdesi: Deneklerin vücut yağ yüzdeleri(vyy) deri altı yağ ölçüm yöntemi(skinfold) ile belirlenmiştir. Ölçüm için her açıda 10 gr /sq mm basınç uygulayan Holtain marka skinfold kaliper 28

39 kullanılmıştır. 1 Zorba 40 ya ait formüle göre yapılan ölçümlerde, 6 bölgeden deri kalınlıkları saptanmış ve vücut yağ yüzdeleri hesaplanmıştır. SF = Skinfold VYY(%)= (0.596 x Suprailiak SF) + ( 0,4377 x Triceps SF) + (0,1673 x Abdominal SF) + ( 0,01664 x Uyluk SF )+ ( 0,4293 x Biceps SF) + ( x Subscapula SF) + ( x Göğüs SF) Kalp Atım Sayısı ve İstirahat Nabızlarının Ölçümü: Deneklerin uygulamalar esnasında kalp atım hızları Polar marka S610i saatlerle kaydedilmiştir. Deneklerin dinlenik kalp atım sayıları ise egzersizler öncesinde oturur vaziyette dokunma yöntemi ile karotid arter üzerinden alınmıştır Esneklik Ölçümü: Deneklerin esneklik ölçümleri otur uzan testi ile yapılmıştır. Bu test ile öncelikle diz arkası kirişleri, alt sırt, kalça ve baldır esnekliği ölçülmektedir. Ölçüm otur-uzan test sehpası ile yapılmıştır. Denek oturarak ayaklarını dizleri dik bir vaziyette sehpaya dayamıştır. Denek, dizleri bükmeden gövdeyi öne doğru ilerletirken, sehpa üzerindeki cetveli eliyle mümkün olan en uzağa yavaş yavaş itmiştir. Sehpa üzerindeki cetvelden erişilen uzaklık cm cinsinden kaydedilmiştir Çeviklik Ölçümü: 29

40 Futbolcuların çeviklik düzeyleri T Çeviklik testi ile belirlenmiştir. T-Çeviklik Test ölçümü ileri, geri, sağa ve sola koşuların olduğu spor dallarında yarışan sporcuların çeviklik düzeylerini belirlemek için geliştirilmiştir. Test araçları olarak dört huni ve bir kronometre kullanılmıştır ve ölçümler çim zeminde yapılmıştır. Şekil 2 de görüldüğü gibi denek A noktasından çıktığı anda kronometre başlatılır. B noktasına eliyle temas ettikten sonra C noktasına yan adımlar atarak gelir. C noktasına temas ettikten sonra D noktasına kayan adımlar ile devam eder. D noktasına değdikten sonra B noktasına kayan adımlarla geri döner. B noktasına temas ettikten sonra A noktası geri geri koşarak testi tamamlar. Denek A noktasına vardığında test sonlandırılır. Her denek testi iki defa tekrar etmiş ve en iyi sonuç saniye cinsinden kaydedilmiştir. Ölçümler çim futbol sahasında gerçekleştirilmiştir. Şekil 3.1 : T-Çeviklik Testi( Agility T-test) Sürat Ölçümleri: 30