İleri Yöneylem Araştırması Uygulamaları Tedarik zinciri ağ yapısının modellenmesi

Transkript

1 İleri Yöneylem Araştırması Uygulamaları Tedarik zinciri ağ yaısının modellenmesi Dr. Özgür Kabak Güz

2 Tedarik Zinciri Yönetimi? } Ürünlerin hammadde olarak temin edilmesinden müşteriye sunulmasına kadar olan süreçte tüm malzeme ve bilgi akışının lanlanması, uygulanması ve kontrolünü içeren tedarik zinciri yönetimi (TZY); } 990 lardan beri araştırmacıların ve uygulayıcıların çok fazla ilgilisini çekmektedir. TZY işletmelere, hem maliyet hem de hizmet düzeyi bakımından rekabet avantajı sağlamaları için bütünleşik ve sistematik bir yaklaşım sunmaktadır.

3 Bilgi Akışı 2.aşama tedarikçi.aşama tedarikçi Üretici müşteri Müşteri / son kullanıcı S Ü L P M Fi S Ü L P M Fi Satınalma Üretim Lojistik Üretim Akışı Mühendislik Planlama Finans Yön. S Ü L P M Fi S Ü L P M Fi Müşteri İlişkileri Yönetimi Müşteri Hizmetleri Yönetimi Tale Yönetimi Siariş Yönetimi Üretim Akış Yönetimi Temin, Tedarik Ürün Geliştirme ve Ticarileştirme Geri Dönüşler

4 Tedarik Zinciri Planlama } Tedarik zinciri yönetimi içerisinde yer alan konulardan en önemlilerinden birisi tedarik zinciri (TZ) nin stratejik olarak lanlaması ve bunu gerçekleştirmek için gerekli modellerin geliştirilmesidir. } TZ modellemede stratejik analiz yaklaşımları temel olarak; } konum-atama kararları, tale lanlama, dağıtım kanalı lanlama, stratejik anlaşmalar, yeni ürün geliştirme, dış kaynak kullanımı, tedarikçi seçimi, bilgi teknolojileri seçimi, fiyatlandırma ve ağ yaılandırma roblemleri ile ilgilenir.

5 Belirsizlik } Gerçek hayattaki birçok roblemde olduğu gibi TZ lanlama ile ilgili roblemlerde de belirsizlikler söz konusudur. } TZ deki belirsizlikler, sistemin kendi içerisinden ve/veya sistemin çevresinden kaynaklanıyor olabilir. } Belirsizliklerin kesin olarak varsayılarak tanımlaması ve modellemesi kurulan modellerin gerçekçi olmayan sonuçlar üretmesine neden olur.

6 Bulanık Mantık } 965 te ilk defa Lotfi A. Zadeh tarafından önerilen bulanık mantık, belirsizlikleri modellemek için yaygın olarak kullanılan yaklaşımlardan bir tanesidir. } Özellikle 2000 li yılların başından beri uygulaması artmakta olan bulanık mantık, insan düşünme sistemi gibi yaklaşık olarak değerlendirmeyi ve modellemeyi olanaklı hale getirmektedir.

7 Tedarik Zinciri Planlamaya bulanık bir yaklaşım } Çalışmada TZ lanlama içerisinde yer alan tale lanlama, dış kaynak kullanımı, tedarikçi seçimi ve ağ yaılandırma konularını içeren bir roblem incelenmiştir. } Bu roblemde yer alan tedarik zinciri, ağ yaılı olarak ele alınmıştır. } TZ deki belirsizlikleri modelleyebilmek için bulanık mantıktan faydalanılmıştır. } Ağ yaılı olarak tasarlanan TZ de stratejik lanlama kararlarını vermek için bulanık mantık yardımı ile bir olabilirsel doğrusal rogramlama (ODP) modeli geliştirilmiştir. } Önerilen olabilirsel model, çözüm yordamı ve tale tahmini birleştirme yöntemlerinin uygulanabilirliğini ve geçerliliğini test etmek için bu yöntemler, Mercedes Türk A.Ş. nin İstanbul, Hoşdere de bulunan otobüs üretim tesisinde karoser imalatının stratejik TZ lanlama kararlarını vermek için uygulanmıştır.

8 Tedarik Zinciri Yönetimi Literatür Çalışması } Makale taraması } Tedarik zinciri konusundaki mevcut çalışmalara genel bakış

9 TZY Makale taraması Sınıflandırma sistematiği. Çalışma Çeşidi..Teorik... Sayısal örneksiz..2. Sayısal örnekli.2. Uygulama.2.. Gerçek vaka uygulaması.2.2. Benzer çalışmaya dayalı uygulama.3. Teorik ve uygulama karışık.4. Araştırma veya literatür taraması 2. Modelleme çeşidi 2.. Deterministik tek amaçlı 2.2.Deterministik çok amaçlı 2.3. Stokastik 2.4. Melez (Deterministik ve stokastik) 2.5. Bilişim teknolojisine dayalı 2.6. Bulanık mantık 3. Tedarik zincirinin Yaısı 3.. İki aşamalı tedarik zinciri 3... Bir satıcı bir alıcı Bir satıcı çok alıcı Çok satıcı çok alıcı Çok satıcı bir alıcı 3.2 Seri tedarik zinciri (ikiden fazla aşamalı) 3.3. Ağ yaılı tedarik zinciri

10 Makale taraması Modelleme çeşidine göre sınıflandırma Melez; 8,8% Deterministik çok amaçlı; 2,9% Stokastik; 20,0% Melez;,0% Deterministik çok amaçlı; 3,2% Stokastik; 4,3% Bilişim Teknolojilerine dayalı; 7,4% Bilişim Teknolojilerine dayalı; 7,6% Bulanık mantık; 4,0% Deterministik tek amaçlı; 42,4% Bulanık mantık; 4,2% Deterministik tek amaçlı; 54,% Ar0405 Ar0608 7

11 Modelleme çeşidi ve TZ yaısına göre sınıflandırılması Det. tek amaçlı Det. çok amaçlı Stokastik Melez Bilişim Tek. dayalı Bulanık mantık Tolam İki aşamalı tedarik zinciri Bir satıcı bir alıcı Bir satıcı çok alıcı Çok satıcı çok alıcı 0 3 Çok satıcı bir alıcı Seri tedarik zinciri Ağ yaılı tedarik zinciri Tolam

12 Makale taraması - Sonuçlar } Çalışma Çeşidi } Uygulamaya dayalı ve teori ile uygulamayı birleştiren çalışmalar, teorik olanlara göre oldukça azdır, } Modelleme Çeşidi } TZ roblemlerinin çözümünde deterministik tek amaçlı modeller diğerlerine göre daha çok kullanılmış, özellikle bulanık mantığa dayalı modeller daha az tercih edilmiştir, } Tedarik zinciri yaısı } TZ hammadde temininden son kullanıcıya kadar olan süreci kasamasına rağmen tüm TZ yi iki aşamalı olarak modelleyen makale sayısı çok fazladır. Seri ve ağ yaılı modeller daha az tercih edilmiştir.

13 Tedarik zinciri konusundaki mevcut çalışmalardan çıkarılan gelişime açık alanlar } Çok aşamalı ve çok dönemli modelleme (Min ve Zhou, 2002; Shairo, 2004; Al-Mudimigh ve diğ., 2004; Bilgen ve Ozkarahan, 2004; Meixel ve Gargeya, 2005), } Veri bulunabilirliğini göz ardı etmeyen matematik modelleme (Min ve Zhou, 2002; Shairo, 2004; Stadtler, 2005; Bilgen ve Ozkarahan, 2004), } Tedarik zincirindeki belirsizlikler ve belirsizliklerin modellenmesi (Shairo, 2004; Stadtler, 2005; Bilgen ve Ozkarahan, 2004), } Müşteri odaklılık (Al-Mudimigh ve diğ., 2004; Vis ve Roodbergen, 2002; Shah, 2005), } Tersine lojistik (Bilgen ve Ozkarahan, 2004; Vis ve Roodbergen, 2002), } Küresel lojistik (Bilgen ve Ozkarahan, 2004; Vis ve Roodbergen, 2002; Meixel ve Gargeya, 2005; Shah, 2005).

14 Çalışma konusunun tesit edilmesi } Sonuçta; tesit edilen gelişime açık alanlar ışığında çok aşamalı, veri bulunabilirliğini göz ardı etmeyen ve TZ deki belirsizlikleri modelleyen bir çalışma yaılmasına karar verilmiştir. } Çok aşamalılığı sağlamak üzere, makale taramasının sonuçlarına göre ağ yaılı bir TZ göz önüne alınmıştır. } Belirsizlikleri modelleyebilmek için literatürde diğerlerine göre az yer bulan bulanık mantık tercih edilmiştir. } Ayrıca geliştirilen modelin sadece sayısal örneklerde değil gerçek hayatta uygulanabilir olmasına dikkat edilmiştir.

15 Tedarik Zinciri Planlamasında Karşılaşılan Belirsizlikler Çevresel Belirsizlikler Tedarik miktarları Hammadde Fiyatları Çevrim Süresi Sistem Belirsizliği - İşlem verimliliği - Kaynak kullanım verimliliği - İşçi maliyetleri - Üretim Kaasitesi - Stok düzeyleri. Taleler Ürün fiyatları

16 TZP de Belirsizliğin Modellenmesi } Yaılan literatür çalışması sonucunda bulanık mantığın tedarik zincirlerindeki belirsizlikleri modelleyebilmek için etkin bir yaklaşım olduğuna karar verilmiştir.

17 Önerilen Tedarik Zinciri Planlama Modeli } Tez çalışmasının amacı ağ yaılı TZ lanlamada stratejik kararların verilmesine destek olacak bulanık mantığa dayalı bir model geliştirmektir. } Tez çalışmasında tale lanlama, dış kaynak kullanımı, tedarikçi seçimi ve ağ yaılandırma konularını içeren bir roblem incelenmiştir. } Merkezi firma bakış açısıyla incelenen bir organizasyonda önerilen model aracılığı ile aşağıdaki sorulara ceva verilmeye çalışılmıştır. } Hangi ürünler işletme bünyesinde üretilmelidir? } Hangi ürünlerin ne kadarı dışarıdan tedarik edilmelidir? } Hangi azarların talelerinin ne kadarı karşılanmalıdır? } Hangi kaynak hangi ürünün üretimine ayrılmalıdır? } Hangi kaynağın ne kadarı dışarıdan tedarik edilmelidir?

18 Önerilen Karar Destek Sistemi

19 Önerilen Olabilirsel Doğrusal Programlama (ODP) Modeli

20 Önerilen ODP Modeli } Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta bu modelin uzun vadeli stratejik kararlar için kullanılabilir olmasıdır. } Zaman geçtikçe belirsiz olan girdiler daha iyi öngörülebilir hale geleceğinden kararların buna göre kesinleştirilmesi gerekir. } Karar hiyerarşisine göre düşünüldüğünde stratejik kararların belirsiz olarak verilmesi } bu kararlardan etkilenen taktik ve oerasyonel kararlara daha fazla hareket alanı bırakacaktır.

21 Önerilen ODP Modeli } Model Girdileri } İşletmenin tedarikçileri ve müşterilerini içine alan TZ de yer alan hammadde, ara ürün ve çıktı ürünler (bundan sonra tüm hammadde, ara ürün ve çıktı ürünler ürün olarak bahsedilecektir). } Ürünlerin üretiminde kullanılan kaynaklar, kaynaklar ile ilgili maliyetler ve kaasite kısıtları } Dışarıdan tedarik edilebilecek ürünler, maliyetleri ve en fazla tedarik edilebilecekleri miktarlar } Ürünleri üretme ve dışarıdan tedarik etmedeki verimlilikler

22 Faaliyet tabanlı TZ ağ yaısı RR3 5 RR3 R 7 3 RR R2 8 R2 9 Dıştan sağlanan ürün Üretilen Ürün Kaynaklar

23 Önerilen ODP Modeli } Model aracılığı ile verilmesi öngörülen kararlar } Üretim miktarları } Dışarıdan tedarik edilen ürün miktarları } Satılan ürün miktarları S } Dışarıdan sağlanan kaynak miktarları U D K D r

24 Z Önerilen ODP Modeli - Amaç Fonksiyonları } Enb Z> Kâr } Gelirler Maliyetler å ÎP æ æ ö ( ) ç ö S Ä F (-) ç KM Ä ( U Ä KK ) Å ( DK Ä DKM ) Å ( DM Ä D ) ç è å rîr ç è å ÎP } Enk Z2> Kârdaki Belirsizlik r Z = H( Z ) 2 } Enk Z3> Karar değişkenlerindeki Belirsizlik Z = H U + H D + H S + H DK 3 å ÎP r r r ø å ÎP ( ) å ( ) å ( ) å ( ) r ÎP Kaynak kullanım maliyeti ÎP Dış kaynak kullanımı maliyeti rîr Ürün dıştan sağlama maliyeti ø

25 Önerilen ODP Modeli - Kısıtlar Üretilen ve dışarıdan sağlanan ürün miktarı; satış miktarı ve diğer ürünlerde kullanılan ürün miktarından fazla olmalıdır Ürünler ile kaynaklar ilişkilendirilmiştir VU ÄU ÅVD Kaynak dışarıdan sağlama kaasiteleri verilmiştir Satışlar talelerle sınırlandırılmıştır 0 U, " Î PD 0 D, " Î PU Ä D DC D ³ å u, " ( BOM ÄU ) u ( U ) Ä KK r KCr Å DK r å, "r D K r DKC r S T, "ÎP Dışarıdan tedarik edilmesi zorunlu ürünler Firma tarafından kendi kaynakları ile üretimesi zorunlu ürünler Ürün dışarıdan sağlama, kaasite ile sınırlı, "r u Å S "ÎP

26 Önerilen ODP nin çözümü } Amaç fonksiyonları, birleştirilmek üzere normalize edilmiştir } Amaç fonksiyonlarının değişim aralıkları bulunmalıdır } Birinci ve İkinci Amaçlar için -> İyimser ve Kötümser kâr değerleri } Üçüncü amaç için -> tüm karar değişkenleri için ayrı ayrı en büyük bulanıklık seviyesi

27 Önerilen ODP nin Çözüm Yordamı Bulanık arametreler ÜBS ile temsil edilmesi İyimser ve kötümser kâr değerleri bulunması Karar değişkenleri için en büyük bulanıklık seviyelerinin bulunması DP - DP - 2 ODP nin DP ye dönüştürülerek çözülmesi DP 3 DP 4

28 Önerilen ODP nin Çözümü DP- } Amaç fonksiyonu kârın en büyüklenmesidir æ æ ö EnbZ = ç ç * å è r è ø å( S ) çåç å( ) + ( ) + ( + ) * F - KM r * U * KK r DKr DKM r DM D } İyimser ve kötümser kârı bulabilmek için } Tüm karar değişkenlerinin kesin olduğu varsayılmıştır } Tüm bulanık arametreler netleştirilir } Kötümser kâr değerini bulmak için tale ve verimlilik oranları en düşük seviyede alınır (ÜBS nin sağ destek noktası) } İyimser kâr değeri bulunmak için tale ve verimlilik oranları en yüksek seviyede alınır (ÜBS nin sol destek noktası). ö ø

29 Önerilen ODP nin Çözümü DP- U 0 U 0, " Î PD ( BOM U ) V U + ³ å + * U VD * D u * u S u S T VU ÄU ÅVD D 0, " Î PU Ä D DC D ³ å u, " ( BOM ÄU ) u ( U ) Ä KK r KCr Å DK r å, "r D K r DKC r S T, "ÎP, "r u Å S

30 Önerilen ODP nin Çözümü DP- } Kötümser kâr } İyimser kâr ( Z ) ( Z ) } Kâr normalize değeri Z M Z - } Kârdaki bulanıklık değerinin normalizasyonu - Z Z ( ) ( R L Z - Z - Z - Z ) Z - Z

31 Önerilen ODP nin Çözümü DP-2 } Her karar değişkeni amaç fonksiyonu olarak kabul edilir. Önce enb sonra enk alınarak karar değişkenin alt ve üst seviyeleri tesit edilir. Enb (veya Enk) X } Standart kısıt kümesine birinci amaç fonksiyonun (kâr) iyimser ve kötümser değerler arasında olduğu kısıtı eklenmiştir Z ³ å( S F ) æ æ öö çåç KM * ( U * KK ) ( DK * DKM ) r r r r * - ç å + r è ø Z ç ç+ å( DM + D ) è ø ³

32 Önerilen ODP nin Çözümü DP-2 } Verimlilik oranı değerlerinin ne olacağı belli olmadığı için aralık olarak alınmıştır VU ÄU ÅVD Ä D ³ å( BOM Ä ) u U u u Å S ( BOM U ) VUU + = å + VDD u * u S VU * U ³ VUU ³ VU * U R R VD * D ³ VDD ³ VD * D, ³ 0, VUU VDD u L L

33 Önerilen ODP nin Çözümü DP-2 } Karar değişkenlerinin alt ve üst seviyeleri ile enbüyük bulanıklık seviyesi belirlenir } X karar değişkeninin normalize bulanıklığı X F = X - X X F = X F - ( R L X - X ) X F

34 Önerilen ODP nin Çözümü DP-3 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) F S P DK R r F r L r R r F r F L R F D P F L R F U P F L R F L R M n DK DK DK DK S S S S D D D D U U U U w Z Z Z Z Z Z w Z Z Z Z w F F r F F / * * * ø ö ç ç ç ç ç ç ç è æ å å å å ¹ Î ¹ Î ¹ Î ¹ Î } Amaç fonksiyonu 3 amacın ağırlıklı tolamı ile elde edilir

35 Önerilen ODP nin Çözümü DP-3 i ÜBS nin kritik noktaları; i = L,M,R } ODP nin DP ye çevrilmesinde ÜBS için tanımlanmış aritmetik işlemler kullanılmıştır } Örneğin: VU ÄU ÅVD Ä D ³ å u ( BOM ÄU ) u u Å S " ( i BOM U ) ³å + i i i i VU * U + VD * D * u u S i "(,i)

36 Önerilen ODP nin Çözümü DP4 ( ) ( ) Z Z Z Z M - - l ( ) ( ) ( ) ( ) Z Z Z Z Z Z L R l ( ) ( ) ( ) ( ) ø ö ç ç ç ç ç ç ç è æ å å å å ¹ Î ¹ Î ¹ Î ¹ Î F F r F F S P DK R r F r L r R r F r F L R F D P F L R F U P F L R F DK DK DK DK S S S S D D D D U U U U l } Amaç, 3 amacın en düşük seviyesinin en büyüklenmesi olarak tanımlanır Enb Z = l

37 Uygulama } Önerilen model Mercedes-Benz Türk A.Ş. (MBT) nin İstanbul Hoşdere de bulunan otobüs üretim tesisinde uygulanmıştır. } Mercedes-Benz Türk A.Ş., Daimler-Benz AG, Mengenler Ticaret T.A.Ş. ve Has Otomotiv ortaklığında Otomarsan unvanı ile 967 yılında İstanbul da kurulmuştur. Şirket üretime O302 tii otobüslerle ve günde 0,6 adetlik kaasite ile 968 yılında Davutaşa tesislerinde başlamıştır. } Mercedes-Benz Türk A.Ş. bugün Hoşdere fabrikasında şehirlerarası ve belediye tii otobüsler, Aksaray fabrikasında ise hafif, orta ağır ve ağır sınıf kamyonlar ve çekiciler üretmektedir.

38 MBT - Otobüs üretim süreci genel akışı

39 MBT Karoseri imalatı

40 Önerilen Modelin Karoser İmalatında Uygulanması } ODP modeli MBT Hoşdere tesislerinde üretilen ve Almanya Mercedes e satılan Integro karoseri 5/R kodlu karoser için uygulanmıştır. } Bu ürün firmanın ürettiği diğer otobüslerin karoserleri ile benzer süreçte karoseri binasında üretilmektedir. } Model ile bu ürün için 2009 yılına ait üretim ve tedarik ile ilgili stratejik lanı oluşturulmuştur.

41 Model arametrelerinin tesit edilmesi } Firmadan alınan bilgilere göre Integro karoseri 5/R nin üretiminde tolam 278 adet ürün, ara ürün ve hammadde bulunmaktadır. } Bunlardan 823 adedi hammadde olarak dışarıdan temin edilmektedir. } Dışarıdan temin edilen hammaddelerin büyük kısmını çeşitli ebat, malzeme ve kalitelerdeki sac ve rofil borular oluşturmaktadır (tolam hammaddelerin %53 ü sac, %27 si rofil borudur).

42 Önerilen Modelin Karoser İmalatında Uygulanması } Model arametrelerinin tesit edilmesi } Tüm hammadde ve ara ürünleri içeren ürün ağacı ve hammaddelerin birim maliyetleri firmanın kurumsal kaynak lanlama için kullandığı SAP sisteminden temin edilmiştir. } Dışarıya satılan bir ürün (Integro karoseri 5/R) olduğu varsayılmıştır. } Ayrıca hammaddelerin dışarıdan tedarik edilmesinde herhangi bir kısıt söz konusu değildir. Bu yüzden hammadde dışarıdan tedarik kaasitesi tüm ürünler için büyük bir sayı olarak alınmıştır.

43 Model arametrelerinin tesit edilmesi } Kaynakların belirlenmesi için firma yetkilileri ile görüşülmüştür. } Karoseri imalatı emek yoğun bir süreç olduğu için en önemli imalat kaynağı işçiliktir. Bu yüzden modelde işçilik ilk kaynak olarak belirlenmiştir. } Karoser imalatındaki ana üretim süreçleri kaynak olarak göz önüne alınmıştır. } Boru imalat kaynağı } Sac imalat kaynağı } Kaynak imalatı kaynağı

44 Model arametrelerinin tesit edilmesi } Her bir kaynağın kaasitesini belirlemek üzere o kaynak için kullanılabilecek tezgâh, işçi veya istasyon sayısı, yıllık çalışma günü sayısı, vardiya süresi ve ilgili ürün için ayrılan kaasite miktarı göz önüne alınmıştır. } İşçilik maliyeti saat başına yaklaşık 3 dur. Boru arça, sac arça ve kaynak imalatlarındaki tezgahların maliyetlerini bulabilmek için kullandıkları elektrik miktarı, bakım maliyetleri ve amortisman maliyetleri göz önüne alınmıştır. Kynk no İşçilik Kaynak Kaasite Maliyet ( ) Dışarıdan temin etme kaasitesi Dışarıdan temin etme ek maliyeti , , Boru arça imalatı , , Sac arça imalatı , , Kaynak imalatı , ,002045

45 Model arametrelerinin tesit edilmesi } Verim oranları son ürün hata oranları ve firma yetkililerinden bilgilere göre oluşturulmuştur. Ürün grubu Verim oranı kötümser değeri Verim oranı beklenen değeri Verim oranı iyimser değeri Boru imalatında ortaya çıkan ürünler Sac imalatında ortaya çıkan ürünler 0,988 0,992 0,995 0,982 0,988 0,993 Kaynak imalatında ortaya çıkan ürünler 0,976 0,984 0,990 Diğer ürünler 0,994 0,996 0,997

46 Model arametrelerinin tesit edilmesi } Dışarıdan tedarik edilen hammaddeler için verim oranı tesit ederken hammaddeler cinslerine göre sınıflandırılmıştır. Tesisin en önemli hammaddeleri olan sac ve boru rofiller ve bunlar dışında kalan hammaddeler için verim oranı belirlenmiştir. Ürün grubu Verim oranı kötümser değeri Verim oranı beklenen değeri Verim oranı iyimser değeri Boru rofiller 0,993 0,997,000 Saclar 0,990 0,995,000 Diğer hammaddeler 0,995 0,998,000

47 Önerilen Modelin Karoser İmalatında Uygulanması - Tale tahminin yaılması } Satış miktarları } 2006 yılı (Mart ayından itibaren satış başlamıştır) içerisinde 2 adet, (bir yıla yayılırsa 34,4 adet) } 2007 yılı 64 } 2008 yılı 80 (Planlanan) } Basit doğrusal eğilim ile } tale miktarının beklenen değeri: 202,8 } En kötümser olarak 2008 yılı ile aynı: 80 } En iyimser olarak artış iki kat olacak: 225,6 } Üçgen bulanık sayı ile ifade edilirse: } T =(80; 202,8; 225,6)

48 Tale tahminin yaılması Tahmin kaynağı Tahmin no Kötümser tale tahmini Beklenen tale tahmini İyimser Tale tahmin Tahmin ağırlığı İstatistiki veri ,8 225,6 0,363 Üretim lanlama uzmanı (Otobüs) Üretim lanlama uzmanı (Karoser) , ,59 Pazarlama uzmanı ,239 Birleşmiş tale tahmini T = (77,6; 93,9; 2,7)

49 Önerilen Modelin Karoser İmalatında Uygulanması } Olabilirsel doğrusal rogramlama modelinin kurulması } Tüm maliyetlerin dahil edilmesi için dikkate alınan kaynaklardan bağımsız olarak olarak oluşan maliyetler ilave edilmiştir é 0,024* ê êë } Diğer maliyetler = å ÎP æ ç è ( DM Ä D ) + ç KM Ä ( U Ä KK ) + ( DK Ä DKM ) r å ÎP r ö ø r r ù ú úû

50 Önerilen Modelin Karoser İmalatında Uygulanması } İyimser ve kötümser kâr değerlerinin bulunması } İyimser kârı bulabilmek için ODP modeli DP- e dönüştürülürken arametrelerin iyimser değerleri göz önüne alınmıştır Üretim verim oranı arametreleri Dışarıdan tedarik verim oranı arametreleri Parametre Parametre iyimser değeri Boru imalatında ortaya çıkan ürünler 0,995 Sac imalatında ortaya çıkan ürünler 0,993 Kaynak imalatında ortaya çıkan ürünler 0,990 Diğer ürünler 0,997 Boru rofiller,000 Saclar,000 Diğer hammaddeler,000 Tale (ilgili ürün için) 2,7 Z } İyimser kâr =

51 Önerilen Modelin Karoser İmalatında Uygulanması } İyimser ve kötümser kâr değerlerinin bulunması } Kötümser kârı bulabilmek için ODP modeli DP- e dönüştürülürken arametrelerin kötümser değerleri göz önüne alınmıştır Üretim verim oranı arametreleri Dışarıdan tedarik verim oranı arametreleri Parametre Parametre kötümser değeri Boru imalatında ortaya çıkan ürünler 0,988 Sac imalatında ortaya çıkan ürünler 0,982 Kaynak imalatında ortaya çıkan ürünler 0,976 Diğer ürünler 0,994 Boru rofiller 0,993 Saclar 0,990 Diğer hammaddeler 0,995 Tale (ilgili ürün için) 77,6 Z } Kötümser kâr =

52 Önerilen Modelin Karoser İmalatında Uygulanması } Karar değişkenleri için en büyük bulanıklık seviyesinin bulunması } Tolam 285 adet karar değişkeninin sıfırdan farklı bir değer alabileceği satanmıştır. } DP-2 her karar değişkenini en büyük ve en küçük alabileceği değerleri bulmak üzere 285*2 = 4370 kere çalıştırılmıştır. } GAMS latformunda yazılan döngüsel bir algoritma ile çözüme ulaşılmıştır.

53 Ürün kodu () Enb Üretim miktarı (U ) Enk En büyük bulanıklık Enb Enk Tedarik miktarı (D ) En büyük bulanıklık Enb Enk Satış miktarı (S ) En büyük bulanıklık 0 (satılan ürün) 2,4 5,6 59, ,3 50,0 59, ,2 352, 5, ,6 54,2 66, ,8 5,3 6, ,5 468,8 2, ,5 880,8 845, ,2 24,4 523, ,0 3,5 39, ,4 274,4 22, ,7 975, 45, ,8 358,8 66, , 99,3 92, ,3 56,2 7, ,7 34,6 48, ,2 00,3 42, ,0 55,7 70,

54 Olabilirsel doğrusal rogramlama modelinin çözülmesi } Olabilirsel doğrusal rogramlama modelinin çözülmesi } DP-4: Üç amacın en düşük seviyesinin en büyüklenmesi } Kârın en büyüklenmesi (A). } Kârdaki belirsizliğin en küçüklenmesi (A2), } Karar değişkenlerindeki belirsizliğin en küçüklenmesi (A3). } Kâr = (527968, , 66464) } İlk iki amaç olan kâr ve kârdaki belirsizlik normalize değerleri 0,399 iken üçüncü amaç olan karar değişkenlerindeki belirsizliğin değeri 0,992 dir. } Ürünün satış miktarları = (77,600; 86,037; 86,037)

55 Olabilirsel doğrusal rogramlama modelinin çözülmesi } DP-4 sonuçları } Kaynak kullanım oranları Kaynak Mevcut Kaasite Kaynak kullanımı kötümser değeri Kaynak kullanımı beklenen değeri Kaynak kullanımı iyimser değeri İşçilik (%85,59) (%86,27) (%86,27) Boru imalatı (%99,65) (%99,94) (%99,94) Sac imalatı Kaynak imalatı (%92,59) (%92,86) (%92,86) (%80,28) (%8,2) (%8,2)

56 Olabilirsel doğrusal rogramlama modelinin çözülmesi } DP-4 sonuçları } Karar değişkenleri: } Dışarıdan tedarik miktarlarında belirsizlik ile karşılaşılmamıştır (bu ürünlerin dışarıdan tedarik miktarlarını oluşturan ÜBS lerin üç uç değeri birbirlerine eşit çıkmıştır). } Üretim miktarlarında ise üretimi yaılan ürünlerin %66 sında belirsiz kararlar verilmiştir. Bu karar değişkenlerinde belirsizlik oranları %0 ile %2 arasında değişmektedir.

57 Modelin doğrulanması Deney no Açıklama Uygulama şekli Deney Deney 2 Deney 3 Deney 4 Verimlilik oranlarının düşürülmesi Verimlilik oranlarının bulanıklığının arttırılması Verimlilik oranlarının bulanıklığının kaldırılması Talebin düşürülmesi ÜBS ile gösterilen verimlilik oranlarının her üç kritik noktası % düşürülmüştür. ÜBS ile gösterilen verimlilik oranlarının kötümser değerleri % azaltılmış, beklenen değerleri Değiştirilmemiş ve iyimser değerleri %00 e eşitlenmiştir. ÜBS ile gösterilen verimlilik oranlarının her üç kritik noktası beklenen değere eşitlenmiştir. ÜBS ile gösterilen talebin her üç kritik noktası %0 düşürülmüştür. Deney 5 Talebin arttırılması ÜBS ile gösterilen talebin her üç kritik noktası %0 arttırılmıştır. Deney 6 Deney 7 Taleteki belisizliğin arttırılması Taleteki belirsizliğin kaldırılması ÜBS ile gösterilen talebin kötümser değeri %0 azaltılmış, beklenen değeri değiştirilmemiş ve iyimser değeri %0 arttırılmıştır. ÜBS ile gösterilen tale değerinin üç kritik noktası beklenen değere eşitlenmiştir. Deney 8 Ürün satış fiyatı düşmesi Ürün fiyatı %20 düşürülmüştür. Deney 9 Kaynak maliyetlerin arttırılması Kaynak birim kullanım maliyetleri %20 arttırılmıştır. Deney 0 Deney Hammadde maliyetlerinin arttırılması Tüm maliyetlerin azaltılması Hammadde dışarıdan tedarik maliyetleri %20 arttırılmıştır. Kaynak birim kullanım maliyetleri ve hammadde dışarıdan tedarik maliyetleri %0 azaltılmıştır. Deney 2 Kaynak kaasitesinin arttırılması Kaynak dışarıdan tedarik kaasitesi iki katına çıkarılmıştır.

58 Modelin doğrulanması } Verim oranlarındaki değişim ORG VO düşmesi VO bulanıklığın arttırılması VO bulanıklığın kaldırılması

59 Modelin doğrulanması } Taleteki değişim ORG T düşmesi T artması T belirsizlik artması T belirsizliğin kaldırılması

60 Modelin doğrulanması } Satış fiyatı / Maliyetlerin değişmesi ORG Satış fiyatı düşmesi kaynak maliyetlerinin artması hammadde maliyetinin artması tüm maliyetlerin azalması

61 Karoseri İmalatı İçin Stratejik Planlama } Farklı senaryolar altında farklı stratejik kararlar verildiğinde firma erformansının nasıl değişeceği araştırılmıştır } Bu amaçla firma bünyesinde üretilen ürünlerin dışarıdan tedarik edilme seçenekleri değerlendirilmiştir } Mevcut kaasite ve talebe göre tedarik edilecek ürünlerin belirlenmesi } Tale arttığında tedarik edilecek ürünlerin belirlenmesi

62 Karoseri İmalatı İçin Stratejik Planlama } Mevcut kaasite ve talebe göre tedarik edilecek ürünlerin belirlenmesi } Ürünlerin firma bünyesine iyimser verim oranları ile üretilmesinin maliyeti dışarıdan temin etme fiyatı olarak belirlenmiştir (Fiyat ). } Ürünlerin firma bünyesine kötümser verim oranları ile üretilmesinin maliyeti dışarıdan temin etme fiyatı olarak belirlenmiştir (Fiyat 2). } Fiyat 2 > Fiyat

63 Karoseri İmalatı İçin Stratejik Planlama } Mevcut kaasite ve talebe göre tedarik edilecek ürünlerin belirlenmesi ORG Fiyat Fiyat

64 Karoseri İmalatı İçin Stratejik Planlama } Tale arttığında tedarik edilecek ürünlerin belirlenmesi } Talebin %0 artması } Talebin %20 artması } Fiyat 3 Fiyat 2 (kötümser verimlilikler ile hesalanan maliyetler) nin %5 fazlası

65 Tale arttığında ürünlerin tedarik edilmesi } Farklı durumlardaki kâr miktarları ORG MD F MD F2 Tale%0 Tedarik yok T%0F T%0F2 T%0F3 T%20F T%20F2 T%20F

66 Karoseri İmalatı İçin Stratejik Planlama } Kaasite düştüğünde tedarik edilecek ürünlerin belirlenmesi } İlgili ürünün tolam kaasitedeki ayının %6 olduğu varsayılmış ve lanlama için kullanılan kaynak kaasiteleri tesisin tolam kaynak kaasitesinin %6 sı alınarak belirlenmiştir. } İlgili ürün için ayrılan kaasitenin azaltılması durumunda ara ürünlerin dışarıdan temin edilmesi seçeneği değerlendirilmek üzere imalatı için ayrılan %6 lık kaasitenin %5 e düştüğü varsayılmıştır.

67 İlgili ürünün kaasitesi %5 e düşerse } Farklı durumlardaki kâr miktarları ORG MD F MD F2 K%5F K%5F2 K%5F

68 İlgili ürünün kaasitesi %5 e düşerse Kaynak kullanımları Kaynak no Kaynak Fiyat Fiyat 2 Fiyat 3 İşçilik 0 (366360; ; ) (%98,2; 98,94; 98,94) ( ; ; ) (%99,9; 00; 00) 2 Boru arça imalatı 0 (632964; ; ) (%99,67; 00; 00) (6842; 68327; 68327) (%07,26; 07,6; 07,6) 3 Sac arça imalatı 0 (327760; ; ) (%99,67; 00; 00) (327786; ; ) (%99,67; 00; 00) 4 Kaynak imalatı 0 ( ; ; ) (%96,4; 97,6; 97,6) ( ; ; ) (%95,8; 96,8; 96,8)

69 Uygulama Sonuçları } Firma, kendi iyimser verimlilik oranlarına göre belirlediği maliyetlere eşit veya altında bir fiyatla temin edebiliyorsa, ara ürünleri dışarıdan almalıdır. } Kendi kötümser verimlilik oranlarına göre belirlediği maliyetler ile dışarıdan ürün temin edebiliyorsa bazı ara ürünleri dışarıdan alarak kârını arttırabilir. } Firmanın kaasitesi şu anki taleleri karşılamak için yeterlidir. Fakat tale artarsa kaasitesi yeterli olmayacaktır. } Ara ürünleri kendi iyimser maliyetleri veya %5 fazlasına temin edebiliyorsa taleleri karşılayı kârını arttırabilir.

70 Uygulama Sonuçları } Firma bazı ara ürünleri iyimser maliyetleri, kötümser maliyetleri veya kötümser maliyetlerinin %5 fazlası fiyatla temin edebilirse; tesiste üretilen diğer ürünlere kaasite açmak için ilgili ürüne ayrılan kaynak kaasite oranı %6 da %5 e düşürülebilir. } Bu sayede ilgili ürününün kaynak kaasitesi kullanım oranlarını arttırabilir. } Gerçekleştirilen maliyet analizi sonunda talebin artması ve kaasitenin düşmesi daha yüksek olduğunda dışarıdan ara ürün almanın etkisinin daha çok olduğu görülmüştür. } Bu yüzden firma talelerde kayda değer bir artış bekliyorsa veya diğer ürünlerinin kaasitesi arttırarak ilgili karoserin kaasitesini anlamlı düzeyde düşürmek istiyorsa ara ürünlerin dışarıdan tedarik edilmesini ciddi olarak lanlamalıdır.

71 Sonuçlar } TZ lanlamada stratejik kararların verilmesine destek olacak bulanık mantığa dayalı bir model geliştirilmiştir. } Modeli geliştirmek için öncelikle TZY ve TZ konusunda kasamlı bir literatür çalışması yaılmış ve bu konularda gelişime açık alanlar tesit edilmiştir. } Literatür çalışması sonucunda TZ nin ağ yaılı olarak modellendiği ve TZ deki belirsizliklerin dikkate alındığı bir yaklaşımın geliştirilmiştir. } Daha sonra özellikle bu konular ile ilgilenilen mevcut çalışmalar ayrıntıları ile irdelenmiş ve yeni bir yaklaşım sunma adına bulanık mantık tabanlı bir ODP modeli önerilmiştir.

72 Sonuçlar } Gelecek çalışmalar } Çalışma neticesinde bulanık mantığın TZ deki belirsizlikleri etkin olarak modelleyebildiği sonucuna varılabilir. } Bu yüzden bundan sonraki çalışmalarda belirsizliklerin modellenmesi için bulanık mantığa dayalı yöntemlerin kullanılması yaygınlaşmalıdır. Örneğin TZ konusunda en fazla ilgi gören konulardan biri olan kamçı etkisinin bulanık mantık ile incelenmesi yararlı bir çalışma olabilir. } ODP yi çözmek için önerilen yaklaşım genelleştirilebilir. } ODPyi çözmek için önerilen DP modellerinin sonucunda ortaya çıkan gölge fiyat, indirgenmiş maliyet gibi kavramların ODP için ne ifade edeceği araştırılabilir

73 Sonuçlar } Gelecek çalışmalar } Modelin kullanıcı dostu bir yazılıma dönüştürülmesi gelecek çalışmalara örnek olarak söylenebilir. Bu sayede çok daha fazla deney yaılarak incelenen sistemlerin daha ayrıntılı analiz edilmesi mümkün olacaktır. } Uzun vadede, modelin firmaların üretim ve tedarik lanlamalarında kullanılabilmesi için firmaların kullandığı mevcut yazılımlar ile bütünleşik olarak çalışacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.

74 GELECEK HAFTA } Konu: Vardiya Planlama } İlgili makale: } Kabak, Ö., Ülengin, F., Aktaş, E., Önsel, Ş., Tocu, Y.İ. (2008) Efficient shift scheduling in the retail sector through two-stage otimization. Euroean Journal of Oerational Research, 84, s