ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ JOURNAL OF FACULTY OF FORESTRY

Transkript

1 ZONGULDAK KARAELMAS ÜNİVERSİTESİ ZONGULDAK KARAELMAS UNIVERSITY ISSN: ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ JOURNAL OF FACULTY OF FORESTRY Cilt/Vlume 7 Yıl/Year 2005 Sayı/Number 8

2 HAZIRLAYANLAR SAHİBİ Znguldak Karaelmas Üniversitesi Adına Prf. Dr. Bektaş AÇIKGÖZ Rektör SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ/EDİTÖR Prf. Dr. Metin SARIBAŞ EDİTÖR YARDIMCISI Yrd. Dç. Dr. Alper AYTEKİN DERGİ SEKRETARYASI Arş. Gör. Dr. Latif Gürkan KAYA Peyzaj Mimarlığı Bölümü Arş. Gör. Saadettin Murat ONAT Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü Arş. Gör. Halil Barış ÖZEL Orman Mühendisliği Bölümü I

3 YAYIN KURULU (Alfabetik Sırayla) Prf. Dr. Adnan UZUN İstanbul Üniversitesi Prf. Dr. Erdğan GAVCAR Muğla Üniversitesi Prf. Dr. Harzemşah HAFIZOĞLU Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Hasan VURDU Gazi Üniversitesi Prf. Dr. Hüdaverdi EROĞLU Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. İsmet DAŞDEMİR Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Kani IŞIK Akdeniz Üniversitesi Prf. Dr. Krhan TUNÇTANER Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Mahmut EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Prf. Dr. Metin SARIBAŞ Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Musa GENÇ Süleyman Demirel Üniversitesi Prf. Dr. Nedim SARAÇOĞLU Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Selman KARAYILMAZLAR Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Surhay ALLAHVERDİ Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Sümer GÜLEZ Znguldak Karaelmas Üniversitesi Prf. Dr. Şinasi YILDIRIMLI Hacettepe Üniversitesi Prf. Dr. Tahsin AKALP İstanbul Üniversitesi Prf. Dr. Zeki KAYA Ortadğu Teknik Üniversitesi Prf. Dr. Zeki YAHYAOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi II

4 AKADEMİK DANIŞMAN LİSTESİ (Alfabetik Sırayla) Prf. Dr. Erdğan GAVCAR Muğla Üniversitesi Prf. Dr. Hasan VURDU Gazi Üniversitesi Prf. Dr. Mahmut EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Prf. Dr. Mehmet SEREZ Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Prf. Dr. Metin SARIBAŞ Znguldak Karaelmas Üniversitesi Dç. Dr. Azize TOPER KAYGIN Znguldak Karaelmas Üniversitesi Dç. Dr. Gökay NEMLİ Karadeniz Teknik Üniversitesi Dç. Dr. Öner DEMİREL Karadeniz Teknik Üniversitesi Yrd. Dç. Dr. Alper AYTEKİN Znguldak Karaelmas Üniversitesi Yrd. Dç. Dr. Arzu KALIN Karadeniz Teknik Üniversitesi Yrd. Dç. Dr. Ayben KILIÇ Znguldak Karaelmas Üniversitesi Yrd. Dç. Dr. Bülent YILMAZ Znguldak Karaelmas Üniversitesi Yrd. Dç. Dr. Hikmet YAZICI Znguldak Karaelmas Üniversitesi Yrd. Dç. Dr. Süleyman KORKUT Abant İzzet Baysal Üniversitesi Makaleleri incelemek suretiyle dergimize yaptıkları bilimsel katkıları ve ayırdıkları kıymetli zamanlarından dlayı teşekkürlerimizi sunarız. Yayın Kurulu III

5 İÇİNDEKİLER Sıra Makale Adı, Yazar Adı Sayfa 1 Bartın Orman Fakültesinin Diğer Orman Fakülteleri ile Bazı Kriterlere Göre Karşılaştırılması Alper AYTEKİN Kızılırmak (Çankırı da) Sarı Lekeli Kavak Süslüböceği nin [Melanphila (Pall.)(Cleptera:Buprestide)] Biyljisi ve Mücadelesi Ziya ŞİMŞEK Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı) Göknar (Abies nrdmanniana subsp. Brnmulleriana Mattf.) Alanında Bulunan Büyük Göknar Kabukböceği nin [Pitykteines curvidens (Germ.)(Cleptera:Sclytidae)] Zarar Durumu ve Uçuş Periydunun Fermn Tuzaklarla İzlenmesi Ziya ŞİMŞEK Tam Kuru Ceviz (Juglans Regia L.) Odununun Adsrpsiyn Özellikleri Kemal ÜÇÜNCÜ, Aytaç AYDIN, Taner TAŞDEMİR Dijital Görüntü İşleme Sistemi Kullanarak Bartın Orman Fakültesi Binasının ve Yerleşke Girişinin Düzenlenmesi Alper AYTEKİN, Burcu YALÇINKAYA Türkiye de 16 Farklı Tesiste Üretilen Yngalevhaların Teknljik Özellikleri Gökhan GÜNDÜZ, Zeynel Abidin YILMAZ Üç Tabakalı Yatık Yngalı Yngalevha Üretiminde Üretim Şartlarının Değiştirilmesinin Levhaların Fiziksel ve Mekaniksel Özellikleri Üzerine Etkisi Gökhan GÜNDÜZ, Yasemin MASRAF Açık Hava Kşullarının Odun Dayanımına Etkisi Hikmet YAZICI IV

6 BARTIN ORMAN FAKÜLTESİ NİN DİĞER ORMAN FAKÜLTELERİ İLE BAZI KRİTERLERE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI Alper AYTEKİN ZKÜ Bartın Orman Fakültesi BARTIN ÖZET Bu çalışmada Bartın Orman Fakültesi nin diğer rman fakülteleri içindeki yeri tartışılmıştır. Türkiye de tplam 9 adet rman fakültesi vardır. Bu fakültelerin sn 5 yıldaki öğrenci sayıları, akademik persnel sayıları, öğrenci sayısının akademik persnele ranları ve Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) taban puanları karşılaştırılmıştır. Bartın Orman Fakültesi nin sn 5 yılda artan bir trend ile değerlendirilen tüm knularda üstlere çıktığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Orman Fakültesi, Öğrenci Sayısı, Akademik Persnel Sayısı COMPARISON OF BARTIN FORESTRY FACULTY WITH OTHER FORESTRY FACULTIES UNDER SOME CRITERIA ABSTRACT In this study, cmparisn f Bartın Faculty f Frestry with ther frestry faculties was carried ut. There are 9 frestry faculties in Turkey. Number f ttal students and academic staff, ttal student t academic staff rati, and student qualificatin exam (OSS) scres were cmpared. It was fund that Bartın Faculty f Frestry s status with respect t factrs mentined abve is n increased trend fr the last 5 years. Keywrds: Frestry Faculty, Number f Students, Number f Academic Staff 1. GİRİŞ Türkiye de tplam 9 adet rman fakültesi bulunmaktadır. Bunlardan en eskileri İstanbul Üniversitesi (İÜ) Orman Fakültesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Orman Fakültesi lup, diğer rman fakülteleri 1992 yılından snra kurulmuşlardır. Kuruluş yıllarına göre rman fakülteleri aşağıdaki tablda verilmiştir (Tabl 1). Orman Fakülteleri, Orman Mühendisliği, Orman Endüstri Mühendisliği ve Peyzaj Mimarlığı lmak üzere üç bölüme sahiptir. Ancak, Türkiye deki Orman Fakültelerinden yalnızca dört tanesi (İÜ Orman Fakültesi, KTÜ Orman Fakültesi, Bartın Orman Fakültesi, Düzce Orman Fakültesi) bu üç bölüme birden sahipken, Isparta ve Kahramanmaraş, Orman Mühendisliği ve Orman Endüstri Mühendisliği bölümlerine, Artvin, Çankırı ve Kastamnu Orman Fakülteleri ise sadece Orman Mühendisliği bölümüne sahiptir (Tabl 1). Bu makalede, Bartın Orman Fakültesi nin tüm rman fakülteleri içindeki knumuna genel larak bakılacaktır. Ancak, üç bölüme birden sahip fakülteler içindeki durumu ayrıca değerlendirilecektir. Çünkü sadece dört rman fakültesi bu anlamda eşit şartlara sahip rakipler larak gösterilebilir. 1

7 Tabl 1. Kuruluş yıllarına göre rman fakülteleri (1, 2) Orman Fakülteleri Kuruluş Yılı Bölümler İÜ Orman Fakültesi 1948 KTÜ Orman Fakültesi 1971 Bartın Orman Fakültesi 1992 Düzce Orman Fakültesi 1992 Orman Mühendisliği Orman Endüstri Mühendisliği Peyzaj Mimarlığı K.Maraş Orman Fakültesi 1992 Orman Mühendisliği SDÜ Orman Fakültesi 1992 Orman Endüstri Mühendisliği Kastamnu Orman Fakültesi 1992 Artvin Orman Fakültesi 1993 Çankırı Orman Fakültesi 1994 Orman Mühendisliği 2. MATERYAL VE METOT Orman fakültelerine ait veriler Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) web sitesinden alınmıştır. Bu veriler değerlendirilerek Bartın Orman Fakültesi nin diğer rman fakülteleri içindeki durumu öğrenci sayıları, akademik persnel sayıları, öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranı ve Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) taban puanları yönünden incelenmiştir Öğrenci Sayıları Öğrenci sayıları değerlendirilirken yıl itibariyle mevcut öğrenci sayıları dikkate alınmıştır. Yine her yıl için tplam öğrenci içindeki fakültelerin sahip ldukları öğrenci yüzdeleri hesaplanmıştır Akademik Persnel Sayıları Tplam akademik persnel sayıları incelenirken, prfesör, dçent, yardımcı dçent, öğretim görevlisi, araştırma görevlisi, kutman ve uzman sayıları dikkate alınmıştır Öğrenci Sayısı/Öğretim Üyesi Oranı Bu ran hesaplanırken ders veren öğretim elemanlarının sayılarına göre öğretim görevlisi ve kutman dahil edilerek tplam öğretim üyesi hesaplanmıştır. Yıllar itibari ile kumakta lan öğrenci sayıları öğretim üyesi sayısına bölünerek öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranları bulunmuştur ÖSS Taban Puanları ÖSYM tarafından her rman fakültesi için açıklanan bir taban puanı söz knusu değildir. ÖSYM sadece bölümler için taban puanlarını ilan etmektedir. Burada değerlendirme yapılırken rman fakültelerinin sahip lduğu bölümlerin puanları tplanmış ve bölüm sayısına bölünerek fakülte adına rtalama bir ÖSS Taban Puanı hesaplanmıştır. Bu her ne kadar bjektif bir değerlendirme ölçütü lmasa da fakülteler arasındaki puan farkını gösterme adına önemlidir. 2

8 3. BULGULAR 3.1. Öğrenci Sayılarına Göre Orman Fakülteleri Öğrenci sayılarının sn 5 yıldaki durumu incelendiğinde İÜ Orman Fakültesi nin büyük bir farkla önde lduğu görülmektedir. İÜ Orman Fakültesi ni KTÜ Orman Fakültesi takip etmektedir. Bu iki köklü rman fakültesini Bartın Orman Fakültesi takip etmektedir. Bartın Orman Fakültesi bu knudaki üçüncülük özelliğini sn 5 yıl itibariyle sürdürmektedir (Tabl 2, Tabl 3). Bu grubu Düzce Orman Fakültesi takip etmektedir. K.Maraş Orman Fakültesi nde ise önemli bir öğrenci artışı gözlenmiştir. Tabl 2. Tplam öğrenci sayılarına göre rman fakülteleri (3, 6, 9, 12, 15) Fakülteler Artvin Orman Fakültesi Bartın Orman Fakültesi Çankırı Orman Fakültesi Düzce Orman Fakültesi İÜ Orman Fakültesi K.Maraş Orman Fakültesi Kastamnu Orman Fakültesi KTÜ Orman Fakültesi SDÜ (Isparta) Orman Fakültesi Tabl 3. Tplam Öğrenci Sayılarına Göre Orman Fakültelerinin Yıllar İtibari İle Sıralaması İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 2 Trabzn 2 Trabzn 2 Trabzn 2 Trabzn 2 Trabzn 3 Bartın 3 Bartın 3 Bartın 3 Bartın 3 Bartın 4 Düzce 4 Düzce 4 Düzce 4 Düzce 4 Düzce 5 Isparta 5 Isparta 5 K.Maraş 5 K.Maraş 5 K.Maraş 6 Artvin 6 Artvin 6 Artvin 6 Artvin 6 Isparta 7 K.Maraş 7 K.Maraş 7 Isparta 7 Isparta 7 Artvin 8 Çankırı 8 Çankırı 8 Kastamnu 8 Kastamnu 8 Kastamnu 9 Kastamnu 9 Kastamnu 9 Çankırı 9 Çankırı 9 Çankırı 3.2. Akademik Persnel Sayılarına Göre Orman Fakülteleri Akademik persnel sayıları dikkate alındığında İÜ Orman Fakültesinin bariz bir üstünlüğü bulunmaktadır. Sn beş yıl içerisinde bir azalma lmasına rağmen öğretim yılında tplam 100 akademik persnele sahiptir (Tabl 4). Bartın rman fakültesi ise öğretim yılında 38 akademik persnel sayısı ile 4. sırada bulunurken, yılından itibaren İÜ Orman Fakültesinin ardından ikinci sırada yer almıştır (Tabl 5). 3

9 Tabl 4. Yıllar itibari ile akademik persnel sayılarına göre rman fakülteleri (4, 7, 10, 13, 16) Fakülteler Artvin Orman Fakültesi Bartın Orman Fakültesi Çankırı Orman Fakültesi Düzce Orman Fakültesi İÜ Orman Fakültesi K.Maraş Orman Fakültesi Kastamnu Orman Fakültesi KTÜ Orman Fakültesi SDÜ Orman Fakültesi Tabl 5. Yıllar itibari ile akademik persnel sayılarına göre rman fakültelerinin sıralaması İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 2 Trabzn 2 Trabzn 2 Bartın 2 Bartın 2 Bartın 3 Isparta 3 Bartın 3 Trabzn 3 Trabzn 3 Trabzn 4 Bartın 4 Isparta 4 Isparta 4 Isparta 4 Düzce 5 Artvin 5 Artvin 5 Düzce 5 Düzce 5 Artvin 6 K.Maraş 6 Düzce 6 Artvin 6 Artvin 6 Isparta 7 Düzce 7 K.Maraş 7 K.Maraş 7 K.Maraş 7 K.Maraş 8 Kastamnu 8 Kastamnu 8 Kastamnu 8 Kastamnu 8 Kastamnu 9 Çankırı 9 Çankırı 9 Çankırı 9 Çankırı 9 Çankırı 3.3. Öğrenci Sayısı/Öğretim Üyesi Oranlarına Göre Orman Fakülteleri Öğrenci Sayısının öğretim üyesine ranı yapıldığında öğretim yılı itibariyle Isparta Orman Fakültesinde 1 öğretim üyesine 9,44 öğrenci düşmektedir (Tabl 6). Ancak, Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Isparta Orman Fakültesinde henüz peyzaj mimarlığı bölümü öğrencisinin lmadığı unutulmamalıdır. Bartın Orman Fakültesinde ise bu rakam 13,18 dir. Bartın Orman Fakültesi bu değeri ile sn iki yılda ikinci durumdadır. Her üç bölüme sahip rman fakülteleri arasında bir kıyaslama yapmak gerekirse, rman fakültesi öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranı ile bu fakülteler içinde ilk sıradadır. İÜ Orman Fakültesi 6., KTÜ Orman Fakültesi 7., Düzce Orman Fakültesi ise sn sıradadır (Tabl 7). Tabl 6. Yıllar itibari ile öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranlarına göre rman fakülteleri Fakülteler Artvin Orman Fakültesi 25,71 23,25 18,09 16,92 15,21 Bartın Orman Fakültesi 19,74 17,44 14,35 13,56 13,18 Çankırı Orman Fakültesi 60,50 69,50 27,60 29,40 24,50 Düzce Orman Fakültesi 47,50 44,56 29,64 26,75 25,00 İÜ Orman Fakültesi 20,05 17,66 18,58 17,57 18,59 K.Maraş Orman Fakültesi 18,43 21,13 14,07 13,69 17,41 Kastamnu Orman Fakültesi 9,20 16,38 25,17 17,44 17,90 KTÜ Orman Fakültesi 24,80 24,43 24,49 25,73 22,98 SDÜ Orman Fakültesi 14,31 12,40 13,50 7,92 9,44 4

10 Tabl 7. Yıllar itibariyle öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranlarına göre rman fakültelerinin sıralaması Kastamnu 1 Isparta 1 Isparta 1 Isparta 1 Isparta 2 Isparta 2 Kastamnu 2 K.Maraş 2 Bartın 2 Bartın 3 K.Maraş 3 Bartın 3 Bartın 3 K.Maraş 3 Artvin 4 Bartın 4 İstanbul 4 Artvin 4 Artvin 4 K.Maraş 5 İstanbul 5 K.Maraş 5 İstanbul 5 Kastamnu 5 Kastamnu 6 Trabzn 6 Artvin 6 Trabzn 6 İstanbul 6 İstanbul 7 Artvin 7 Trabzn 7 Kastamnu 7 Trabzn 7 Trabzn 8 Düzce 8 Düzce 8 Çankırı 8 Düzce 8 Çankırı 9 Çankırı 9 Çankırı 9 Düzce 9 Çankırı 9 Düzce 3.4. ÖSS Taban Puanlarına Göre Orman Fakülteleri Tabl 8. Yıllar itibari ile ÖSS taban puanlarına göre rman fakülteleri (5, 8, 11, 14, 17). 2000/ / / / /2005 Artvin Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bartın Orman Fakültesi Orman Endüstrisi Mühendisliği Orman Mühendisliği Peyzaj Mimarlığı Çankırı Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Düzce Orman Fakültesi Orman Endüstrisi Mühendisliği Orman Mühendisliği Peyzaj Mimarlığı İÜ Orman Fakültesi Orman Endüstrisi Mühendisliği Orman Mühendisliği Peyzaj Mimarlığı K.Maraş Orman Fakültesi Orman Endüstrisi Mühendisliği Orman Mühendisliği Kastamnu Orman Fakültesi Orman Mühendisliği KTÜ Orman Fakültesi Orman Endüstrisi Mühendisliği Orman Mühendisliği Peyzaj Mimarlığı SDÜ Orman Fakültesi Orman Endüstrisi Mühendisliği Orman Mühendisliği

11 Orman fakültelerinin ÖSS taban puanları dikkate alındığında İÜ Orman Fakültesinin belirgin bir üstünlüğü göze çarpmaktadır (Tabl 8). Yine aynı şekilde, Düzce Orman Fakültesinin de sn beş yıl içerisinde ikinci sıradaki yerini kruduğu görülmektedir. Bu fakülteleri KTÜ Orman Fakültesi takip etmektedir. Bartın Orman Fakültesi ise 4. sıradaki yerini , ve yıllarında kaybetmesine rağmen yılında tekrar almıştır (Tabl 9). Adı geçen dört fakülte içerisinde Bartın Orman Fakültesi ÖSS taban puanlarına göre snuncu sırada bulunmaktadır. Tabl 9. Yıllar itibari ile ÖSS taban puanlarına göre rman fakültelerinin sıralaması İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 1 İstanbul 2 Düzce 2 Düzce 2 Düzce 2 Düzce 2 Düzce 3 Trabzn 3 Trabzn 3 Trabzn 3 Trabzn 3 Trabzn 4 Bartın 4 Çankırı 4 Çankırı 4 Çankırı 4 Bartın 5 Çankırı 5 Isparta 5 Isparta 5 Bartın 5 Çankırı 6 Isparta 6 Bartın 6 Bartın 6 Isparta 6 Isparta 7 Kastamnu 7 Kastamnu 7 Kastamnu 7 Kastamnu 7 Kastamnu 8 K.Maraş 8 K.Maraş 8 K.Maraş 8 K.Maraş 8 K.Maraş 9 Artvin 9 Artvin 9 Artvin 9 Artvin 9 Artvin 4. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Türkiye de bulunan 9 rman fakültesi, tplam öğrenci sayıları, akademik persnel sayısı, öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranı, ÖSS taban puanları gibi kriterlere göre aralarında kıyaslanmış ve Bartın Orman Fakültesinin bu fakülteler içindeki knumu araştırılmıştır. Araştırma snuçlarına göre, Bartın Orman Fakültesinin yeni bir fakülte lmasına karşın köklü rman fakülteleri ile hemen hemen her knuda yarışacak seviyeye geldiği görülmüştür. Tplam öğrenci sayılarına bakıldığında Bartın Orman Fakültesi, İÜ Orman Fakültesi ve KTÜ Orman Fakültesinin ardından üçüncü sırada yer almaktadır. Bu iki eski rman fakültesinin en az 20 yıldır öğrenci yetiştirdiği düşünülürse Bartın Orman Fakültesinin öğrenci sayısının azımsanmayacak bir rakama ulaştığı söylenebilir. Akademik Persnel Sayılarına göre yapılan değerlendirmede Bartın Orman Fakültesinin her yıl artan kadrsuyla KTÜ Orman Fakültesini geçerek, İÜ Orman Fakültesinin ardından ikinci sıraya yükseldiği görülmektedir. Bartın Orman Fakültesi nitelikli tplam akademik persnel sayısıyla da diğer rman fakülteleri arasında kendisine ikinci sırada yer bulmuştur. Öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranı dikkate alındığında Bartın Orman Fakültesinin, Isparta Orman Fakültesinin ardından ikinci sırada lduğu görülmektedir. Türkiye deki üniversiteler arasında Öğrenci sayısı/öğretim üyesi ranı rtalama 20 civarındadır (18). Bartın Orman Fakültesi bu rakamın çk altında bir rana sahip lup, ders veren öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı 13 tür. Bu önemli bir kriterdir. Isparta Orman Fakültesinin 10 gibi bir rana sahip lmasının en önemli nedeni, peyzaj mimarlığı bölümüne kayıtlı öğrenci bulunmamasıdır. Bartın Orman Fakültesi, İÜ, KTÜ ve Düzce Orman Fakülteleri ile kıyaslandığında bu alanda birinci sırada lduğu göze çarpmaktadır. Ayrıca bu rman fakülteleri ile arasında önemli derecede fark vardır. Hatta KTÜ ve Düzce Orman Fakülteleri Türkiye rtalamasının üzerinde bir rana sahiptirler. ÖSS Taban Puanları kıyaslandığında Bartın Orman Fakültesinin, diğer üç rman fakültesinden geride lduğu görülmektedir. Bunun en büyük nedeni, diğer rman fakültelerinin büyük kentlerde bulunmasıdır. Ayrıca bu rman fakülteleri knumları gereği rman endüstri pazarına ve sektörüne daha yakındırlar. 6

12 Bartın Orman Fakültesi yukarıda sayılan önemli kriterler içinde köklü rman fakülteleri ile yarışacak bir knumda lmasına rağmen, Bartın ilinin knumu ve yeterli tanıtım faaliyetlerinin yapılamaması nedeniyle ÖSS de öğrencilerin tercihleri arasına girememektedir. Öğrenci ve nitelikli akademik persnel sayılarının düzenli larak artırılması ile Bartın Orman Fakültesinin diğer rman fakültelerini yakalama ptansiyeli bulunmaktadır. Bunun için Öğrenci sayısı/öğretim Üyesi ranını krumak zrundadır. Planlı bir tanıtım rganizasynu, web sayfası güncelleştirmeleri ve Bartın Orman Fakültesinin tanıtımı yapılarak ÖSS Taban Puanı da daha iyi bir seviyeye ulaşacaktır. KAYNAKLAR 1. İÜ (2006), İstanbul Üniversitesi Resmi İnternet Sitesi, İstanbul. 2. KTÜ (2006), Karadeniz Teknik Üniversitesi Resmi İnternet Sitesi, Trabzn. 3. ÖSYM (2001), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Tplam Öğrenci Sayıları, Ankara, 4. ÖSYM (2001), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Akademik Persnel Sayıları, Ankara, 5. ÖSYM (2001), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle ÖSS Taban Puanları, Ankara, 6. ÖSYM (2002), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Tplam Öğrenci Sayıları, Ankara, 7. ÖSYM (2002), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Akademik Persnel Sayıları, Ankara, 8. ÖSYM (2002), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle ÖSS Taban Puanları, Ankara, 9. ÖSYM (2003), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Tplam Öğrenci Sayıları, Ankara, 10. ÖSYM (2003), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Akademik Persnel Sayıları, Ankara, 11. ÖSYM (2003), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle ÖSS Taban Puanları, Ankara, 12. ÖSYM (2004), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Tplam Öğrenci Sayıları, Ankara, 13. ÖSYM (2004), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Akademik Persnel Sayıları, Ankara, 14. ÖSYM (2004), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle ÖSS Taban Puanları, Ankara, 15. ÖSYM (2005), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Tplam Öğrenci Sayıları, Ankara, 16. ÖSYM (2005), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle Akademik Persnel Sayıları, Ankara, 17. ÖSYM (2005), Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Resmi İnternet Sitesi, Yıllar İtibariyle ÖSS Taban Puanları, Ankara, 18. ZKÜ Stratejik Planı (2006), Znguldak Karaelmas Üniversitesi, Stratejik Planı, Znguldak. 7

13 KIZILIRMAK (ÇANKIRI)'DA SARILEKELİ KAVAK SÜSLÜBÖCEĞİ [MELANOPHILA PICTA (PALL.) (COLEOPTERA: BUPRESTIDAE)]'NİN BİYOLOJİSİ VE MÜCADELESİ Ziya ŞİMŞEK AÜ Çankırı Orman Fakültesi ÇANKIRI ÖZET Kızılırmak (Çankırı)'da (630 m) Sarılekeli kavak süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)] nin kavak fidanlarının en önemli zararlısı lduğu anlaşılmıştır. Elde edilen bulgulara göre erginlerin, hava sıcaklığının rt. 19 C ye ulaştığı Mayıs ayı snundan itibaren kavak fidanlığından çıkmaya başladığı, yğun çıkışların yaklaşık 2 hafta içerisinde gerçekleştiği saptanmıştır. Erginler 7 hafta süreyle dğada bulunmasına karşın %36 sının Haziran ayında, %64 ünün ise Temmuz'un ikinci haftasında öldüğü; çıkıştan 3 hafta snra yumurta bırakmaya başladığı ve yılda bir döl verdiği belirlenmiştir. Zararlının ilaçlı mücadelesi bulunmakla birlikte Kavakların uygun rtamda yetiştirilmesinin en emin yl lduğu kanısına varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sarılekeli kavak süslüböceği, fidanlık, kavak, mücadele, biy-eklji. BIOLOGY AND CONTROL OF MELANOPHILA PICTA (PALL.) (COLEOPTERA: BUPRESTIDAE) IN KIZILIRMAK (ÇANKIRI) ABSTRACT It was determined that Melanphila picta (Pall.) is ne f the mst imprtant pests f pplar nurseries in Kızılırmak, Çankırı (630 m). Accrding t the btained results, it was determined that the adults emerge frm the seedlings at late May when the temperature reaches an average f 19 C; peak emergences have been cmpleted in tw weeks. Althugh adults were fund in nature fr abut 7 weeks, death ratis f adults in June and mid July were 36% and 64% respectively. It was als determined that vipsitin began three weeks after emergence and the pest had nly ne generatin per year. It was cncluded after this study that, the mst ensuring methd is t breed pplar trees at the mst favrable cnditins fr grwth, althugh chemical cntrl measures against the pest are als pssible. Keywrds: Melanphila picta (Pall.), nursery, pplar, cntrl, bi-eclgy. 8

14 1. GİRİŞ Orman Amenajman Envanter çalışmaları snuçlarına göre ülkemizin tplam rman alanı 21,188,746 hektardır. Bu alanın Türkiye yüzölçümüne ranı %27,22'dir. Ormanlarımızın ancak %42,19'unu teşkil eden 8,940,214 ha saha iyi kru vasfındadır. İyi kru özelliğindeki rmanlarımızın ülkemiz yüzölçümüne ranı ise %11,48'dir (Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü). Özellikle hızlı nüfus artışı, dunun hala ülkemizde en önemli yakacak maddesi larak kullanımı, ssy-eknmik gibi nedenlerle rmanlarımız üzerindeki baskılar günümüzde de önemini krumaktadır. Ülkemizde hızla artan dun ham maddesi ihtiyacını dğal rmanlarımıza zarar vermeden karşılayabilmek için kavak ve hızlı gelişen türlerle endüstriyel plantasynların geliştirilmesi tek çıkar yl larak görülmektedir (Zengin, 1998). Uygun ekljik şartlara sahip ha sahada hızlı gelişen türlerle tesis edilecek endüstriyel plantasynlarda yılda 35 milyn m 3 dun üretilebilecek ve ha saha kullanılarak bu üretimin 12,5 m 3 'ü Kavak'tan elde edilebilecektir (Birler, 1995). Bilindiği üzere hızlı gelişen ağaç türleri arasında bulunan kavakçılık, geleneksel ağaç türlerimiz arasında yer alıp uzun yıllardan beri ülkemizde yetiştirilmekle birlikte, özellikle İzmit ve Adapazarı yöresinde ağırlık kazanmıştır. Kavak yetiştiriciliğinde kaliteli, teknik özellikleri iyi kavak dunu elde etmek temel amaçtır. Bu amaca ulaşılabilmesi; uygun yetiştirme teknikleri yanında kavaklarda zarar yapan böceklerin biyekljisi, mücadele yöntemlerinin de iyi bilinmesine bağlıdır. Sarılekeli Kavak Süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)], Türkiye de ağaçlandırmalarda ve fidanlıklarda zarar vermekte lup günümüzde İç ve Güneydğu Anadlu bölgelerimizde kavakçılığımızı tehdit eden en tehlikeli böceklerden birisidir. Bulaşmasının tek sebebi, ağacın yeterli su alamaması nedeniyle strese girmesidir (Knf, 1972). Bu durumda kavağın su alımını lumsuz yönde etkileyecek her faktör (kalitesiz fidan, dikim çukuru derinliğinin yetersizliği, sulama yetersizliği, tprak işlemede yapılacak yanlışlıklar vb.) M. picta zararına neden lmaktadır. M. picta yılda bir döl vermekte lup diğer bölgelerde döl sayısında bir değişiklik görülmemektedir. Erginleri 20 C üzerindeki sıcaklıklarda, gövdelerin güneş alan kısımlarında aktif hale geçerler. Çiftleştikten biriki gün snra genellikle gövdelerin tprak seviyesinden 2-2,5 m yükseklikteki kısımlarına yumurta bırakırlar. Yumurtanın kuluçka süresi 9-14 gün kadardır. Yumurtadan çıkan larvalar kabuğu delerek altına girer ve kabuğun esmerleşmesi, hafifçe kızarması ve nihayet içe dğru çökmesi, böceğin varlığını gösteren belirtilerdir (Güler ve Can, 1994). M. picta nın esas knukçusunu kavak luşturmakla birlikte, özellikle Ppulus alba, P. nigra ve P. pyramidalis gibi türlerde bl larak rastlanır. Ülkemizde özellikle 2, 3, 4 ve 5 yaşındaki fidanlarla genç ağaçlarda zararlı lduğu belirlenmiştir. Larvalar, kavak fidan ve ağaçlarının gövdelerinde, kabuk altındaki dun dkuları içlerinde düzgün lmayan tüneller açar. Fizyljik dengesi bzulan ve dlayısıyla zayıf düşen ağaç ve fidanlara saldırmayı tercih eder (Lds ve Tezcan, 1995). İtalya da M. picta en yaygın böceklerden lup yılları arasında zayıf tpraklarda gelişen kavak plantasynlarında önemli zarara neden lmuştur (Cavalcaselle, 1972). M. picta nın neden lduğu zarar yüksektir. M. picta zararının artmasında; kuraklık, uygun lmayan fidan ve dikim yeri veya yanlış dikim tekniği kullanılması, fidanların bakımının yapılmaması ve sahaya adapte lamayan fidanların dikimi gibi nedenler önemli rl ynamaktadır (Chdjai ve ark. 1977; Cavalcaselle, 1972). Fidanların dikildiği ilk yıllarda ağaçları zayıf düşürerek buprestid saldırısına duyarlı hale getiren abiytik faktörler arasında; uygun lmayan tprak tipi, kuraklık, yanlış kültürel uygulamalar (genç kavakların fidanlıktan sökülmesi ile dikim arasında çk fazla sürenin geçmesi, dikimlerin çk geç mevsimde yapılması, dikim çukurlarının yüzeysel açılması ve dikimden önce tprağın yeterince işlenmemesi) sayılabilir (Cavalcaselle, 1972). Kızılırmak (Çankırı)'da (630 m) bu çalışma ile tespit edilmiş lan M. picta nın biyljisi ile mücadelesine yönelik bazı parametreleri belirlemek amacıyla bu çalışma ele alınmıştır. 9

15 2. MATERYAL VE METOT Çalışmanın ana materyalini Kızılırmak (Çankırı)'da (630 m) Sarılekeli kavak süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)] ile bulaşık, ilaçlanmamış 3 yaşındaki yerli servi kavağı (Karakavak bireyleri) luşturmuş, stere mikrskp, buz kabı, çıkış kafesi ise diğer materyal larak yer almıştır. Çalışma alanında periydik gözlemler yapılarak zararlının biyljisi belirlenmiştir. Ayrıca sözü edilen kavaklıktaki tüm fidanlar, zararlı ile bulaşık (gövdede larvanın bulunduğu kısmın üstündeki kabuğun esmerleşmesi, hafifçe kızarması ve snunda içe dğru çökmesi, zararlının duna girmesi durumunda yukarı dğru giden val, içerisi öğüntü dlu galerilerin, erginlerin çıkış deliğinin bulunması) lanlar ve sağlıklı bireyler ilkbaharda sayılıp, bulaşık lanlar sağlamlara ranlanarak bulaşma ranı (%) bulunmuştur. M. picta erginleri kışı geçirdiği kavak gövdesinden çıkmadan önce bulaşık 10 kavak ağacından alınan örnekler, 50'şer cm uzunluğunda kesilip buz kabında taşınarak Fakülte'ye getirilmiş ve bahçede, çıkış kafesi (125 cm uzunlukta ve tülbentten dikilip her ucunda 25 cm tülbent kalacak şekilde iki ucuna 25'er cm çapında silindirik halka geçirilmiş trba) içerisinde kültüre alınmıştır. Çıkış kafesi her hafta kntrl edilip bulaşık örneklerden çıkan M. picta erginleri sayılarak rtamdan uzaklaştırılmıştır. Sayımlara, ergin çıkışı sna erinceye kadar devam edilmiştir. Böylece zararlı erginlerinin bulaşık Kavak ağacından dğal kşullarda çıkış seyri belirlenmiş, değişik tarihlerde saptanan birey sayısı, tplam birey sayısına ranlanarak çıkış yüzdeleri bulunmuştur. Değişik kntrl tarihlerindeki çıkış ranları, birbiri ardınca tplanarak kümülatif (birikimli) çıkışlar belirlenmiştir. M. picta nın, dğal kşullarda yaşam süresi; sözü edilen kavaklıkta, aynı gün elde edilen 14 adet ergin, buz kabında taşınıp Fakülte bahçesinde bulunan, yukarıda sözü edilen kafeslerde, kavak dalı üzerinde kültüre alınarak izlenmiştir. Bunlar haftada genellikle 3'er kez kntrl edilmiş, canlı ve ölü bireyler sayıldıktan snra ölmüş lanlar rtamdan uzaklaştırılmıştır. Sayımlara, kafesteki erginlerin tamamı ölünceye kadar devam edilmiştir. M. picta nın dal kafeslerinden ergin çıkış seyri ve yumurtlama durumu dikkate alınarak çalışmanın yürütüldüğü kavaklıkta ilaçlama zamanı belirlenmiş lup ilaçlar ise literatür taramalarına göre önerilmiştir. Sıcaklık ve nem değerleri, Çankırı Meterlji Müdürlüğü'nden alınmıştır. Elde edilen veriler birlikte değerlendirilerek grafiklerle görsel hale getirilmiş ve aralarındaki ilişkiler belirlenmiştir. 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA Kızılırmak (Çankırı) 'da Sarılekeli kavak süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)] ile bulaşık bir kavak alanında zararlının biyljisi ve mücadelesine esas bazı parametreleri belirleyebilmek amacıyla ele alınan bu çalışmada zararlının kültür kafesi içerisinde kültüre alınan bulaşık ağaçlardan çıkış seyrine ait snuçlar Tabl1 ve Ek Şekil 1 de; kültür kafesindeki yaşam periydu ise Tabl 2 ile Ek Şekil 2'de verilmiştir. Tabl Yılında Fakülte bahçesinde şifn dal kafesi içerisinde saptanan Melanphila picta (Pall.) nın çıkış seyri Tarih Fakülte bahçesinde çıkış kafesinde saptanan erginlerin Sayısı Oranı (%) Kümülatif (%) ,5 12, ,5 25, ,8 68, ,0 93, ,2 100,0 Tplam ,0 Tabl 1 ile Ek Şekil 1 birlikte incelendiğinde M. picta ergin çıkışlarının yaklaşık bir ay ( ) sürmesine karşın ppülasynun yaklaşık 2/3'sinin (%68,8) iki hafta içerisinde ( ) çıktığı, bunu izleyen günlerde çıkışların hızla azaldığı ve tplam 16 bireyin yakalandığı görülmektedir. Hava sıcaklığı rt. 10

16 15 C ye ulaştığında ergin çıkışlarının başladığı ve yğun çıkışların (%68,8) sıcaklığın C ler, rantılı nemin %50 80 arasında lduğu sürede tamamlandığı aynı tabl ve şekilden anlaşılmaktadır. Fakülte bahçesinde şifn dal kafesi içerisinde kültüre alınan ve zararlı ile bulaşık kavak örneklerinden hava sıcaklığının rt. 19 C'ye ulaşmasıyla birlikte erginlerin çıkmaya başladığı, yaklaşık bir ay süre ile devam etmesine karşın yaklaşık 2/3'si (%68,8)'nin Mayıs ayı snu ile Haziran'ın ilk haftası içerisinde geçen 13 gün gibi kısa sürede gerçekleştiği ve bu periytta dğal ölümlerin görülmediği (Tabl 1, 2 ile Ek Şekil 2), hava sıcaklığının rt C'ler arasında bulunduğu Haziran ayının rtasından itibaren yumurta bırakmaya başladığı saptanmıştır. Bazı araştırıcılar M. picta nın C sıcaklıkta uçmaya başladığını, C'ler arasında yğun uçuşların lduğunu, 14 C nin altındaki sıcaklıkta uçmanın durduğunu ve çk az beslenme yiyimi yaptığını, hava sıcaklığının 24 C'nin üzerine çıktığı Temmuz ayında yumurta bırakmaya başladıklarını ve bu ay byunca devam ettiğini, yılda bir döl verdiğini bildirmektedir (Chararas, 1972; Çanakçığlu ve Ml, 1998). Fakülte bahçesindeki Şifn dal kafesinde M. picta ergin ppülasynun %35,8 i hava sıcaklığının rt C'ler, rantılı nemin %50 85 arasında lduğu yaklaşık 1,5 ay içerisinde ( ) ölmüştür. Buna karşın geriye kalan %64,2 sinin hava sıcaklığının rt C'ler, rantılı nemin ise %48,0 82,0 arasında lduğu Temmuz ayının ikinci haftasında ( ) gerçekleştiği (Tabl 2), buna göre zararlı erginlerinin yaşam periydu yaklaşık 2 ay sürmekle birlikte ppülasynun ani azalışında sıcaklık yükselmesinin de rlünün lduğu kanısına varılmıştır. Tabl 2. Aynı gün elde edilen ve 1999 yılında Fakülte bahçesi şifn dal kafesinde kültüre alınan Melanphila picta (Pall.)'nın yaşam süresi Tarih Canlı birey Kümülatif ölüm Ölü birey sayısı Ölüm ranı (%) sayısı ranı (%) ,0 0, ,0 0, ,0 0, ,0 0, ,2 7, ,2 14, ,0 14, ,2 28, ,0 28, ,2 35, ,0 35, ,0 35, ,0 35, ,0 35, ,2 50, ,6 71, ,2 85, ,0 85, ,2 100,0 Tabl 2 ile Ek Şekil 2 birlikte incelendiğinde yaklaşık 2 hafta byunca ( ) dğal ölümlerin lmadığı; bunu izleyen 2 hafta içerisinde ( ) erginlerin yaklaşık 1/3 (%35,8)'ünün öldüğü; günü yeniden başlayan dğal ölümlerin hızlanarak devam ettiği ve bu tarihte erginlerin yarısının, günü yaklaşık 2/3'si (%71,6)'nin, günü de tamamının öldüğü anlaşılmaktadır. Buna göre tplam birey sayısının yarısının yaklaşık 1,5 ayda ( ) ölmesine karşın, diğer yarısının Temmuz ayının ikinci haftası içerisinde öldüğü; hava sıcaklığının sırasıyla rt C ve C ler arasında değiştiği görülmektedir. 11

17 Sözü edilen kavak alanında 1999 yılında yapılan sayım snucuna göre kavaklıkta bulunan tplam 834 kavaktan 763 adedinin bulaşık lduğu (%91,5), 2000 yılında ise kavakların tamamının kuruduğu anlaşılmıştır. Kenbağ (Çankırı) Kavak Fidanlığı nda düşük yğunlukta (vejetasyn dönemi byunca 2 birey) saptanan M. picta erginlerinin zararının tespit edilememesi; zararlının ppülasyn yğunluğunun düşük lması durumunda fidanlıkta önemli zararlara neden lmadığı kanısını vermiştir. Buna karşın yaz ayları aşırı derecede kurak ve sıcak geçen bölgelerimizde ve yeni tesis edilmiş, gereği gibi bakım yapılmayan kavak ağaçlamalarında çk zararlı larak kültürü tamamen rtadan kaldırabilirler. Fakülte bahçesinde M. picta erginlerinin bulunduğu şifn dal kafesinde yapılan incelemede günü yumurta bırakmaya başladıkları belirlenmiştir. Arazide yapılan gözlemlere göre M. picta nın kışı lgun larva döneminde geçirdiği, kışlamaya giren larvaların daha çk sarımsı renk aldığı, ilkbaharda aktif hale gelen larvaların renginin daha kyulaştığı, larva devresinin ay kadar sürdüğü, lgun larvanın Nisan ayından itibaren pupa lmaya başladığı, bu sırada larvaların kısalarak tmbullaşıp sarımsı renk aldığı, galerinin ucunda genişletilmiş bir dacıkta gün süren prepupa devresini geçirdiği, daha snra ergine benzer serbest pupa dönemini tamamladığı, pupa döneminin 6 7 gün sürdüğü, önce saydama yakın beyaz renk aldıktan snra thrax tan itibaren erginin rengini almaya başladığı, pupadan çıktıktan 3 4 gün snra 3 3,5 mm çapındaki çıkış deliklerinden Mayıs ayı snundan itibaren uçmaya başladıkları ve yılda bir döl verdikleri belirlenmiştir. Yapılan literatür taramalarında da benzer bulgulara yer verildiği anlaşılmıştır (Chararas, 1972; Sekendiz, 1974; Güler ve Can, 1994). Elde edilen bilgiler birlikte değerlendirildiğinde M. picta'nın yayılmasını sınırlayan en önemli faktörlerden birisi sıcaklık (Chararas, 1972), diğeri ise yanlış kln kullanımıdır (Güler ve Can, 1994). Orta ve Güneydğu Anadlu Bölgeleri'nde kavakçılığı geliştirmeye yönelik çalışmalar sırasında kullanılan kavak klnlarında M. picta'nın ağır zarara neden lmasında en büyük etkenin kalitesiz fidan kullanımı lduğu anlaşılmıştır. Ereğli (Knya)'de 1992 yılında yapılan dikimlerde kullanılan "67/1" klnuna ait fidanların kalitesiz lması nedeniyle 561'i kurumuştur. Bu ranın bazı sahalarda 595'e kadar çıktığı, sözü edilen yörede Anadlu klnu (56/75)'nda % 17, Gazi klnu (56/52)'nda %47, "I 214" klnunda ise %24 ranında kuruma lduğu saptanmıştır (Güler ve Can, 1994). Yerli servi kavağı (Karakavak) nın kullanıldığı çalışma alanında bulunan 834 adet kavak fidanından M. picta ile bulaşık 736 adedinin (%91,5) 1999 yılında, geriye kalanının ise 2000 yılında kuruması snucunda yapılan bütün emek, masrafın snuçsuz kaldığı gözlenmiştir. Yapılan incelemelere göre sözü edilen fidanlığın Kızılırmak nehir yatağında, taban suyunun yüksek ve durgun lduğu ağır tprakta tesisi edildiği, büyük bylu fidanların kullanıldığı, sğuk havada açıkta taşındığı, dikim çukurlarının yeterli derinlikte açılmadığı, tekniğine uygun dikim yapılmadığı, kök bğazlarının tprakla kapatıldığı, yeterince sulama, t alımı gibi kültürel uygulamaların yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenlerden dlayı ağaçların fizyljik dengesinin bzulduğu ve zayıf düştüğü, dlayısıyla rtama uyma çabasında başarısız kaldığından M. picta'ya karşı duyarlı hale geldiği kanısını vermiştir. Knukçu uygunluğu yanında batı ve güney bölgeler ile Orta Anadlu da elverişli ekljik kşulların da bulunması nedeniyle M. picta, kavakçılığı tehdit eden en önemli etkenlerden birisi lması (Chararas, 1972; Lds ve Tezcan, 1995; Sekendiz ve Yıldız, 1972) yukarıdaki kanıyı güçlendirmektedir. M. picta'nın esas knukçusunu Kavak luşturur. Özellikle Ppulus alba, P. nigra ve P. pyramidalis gibi türlerde bl larak rastlanır. Aynı şekilde Söğütler de knukçuları arasında sayılmaktadır (Çanakçığlu ve Ml, 1998; Lds ve Tezcan, 1995 ). M. picta esasında kavakların primer zararlısı değildir. Zira böcek herhangi bir sebeple fizyljik dengesi bzulan ve dlayısıyla zayıf düşen, zms basıncı bzulmuş, yapraklarda renk bzukluğu lmuş, gövde canlı dkularında kurumalar başlamış ve genel bir zayıflama gösteren ağaç ve fidanlara saldırmayı tercih eder. Buna karşın, zararlı ppülasynunun eknmik zarar eşiği altında bulunması durumunda ağaç ve fidanın nrmale yakın şekilde gelişmesine engel luşturmadığı da görülür. Bununla birlikte M. picta zararı ağaç gelişmesinin kritik bir dönemine rastladığından bu duyarlı dönemin bilinmesi gerekmektedir (Chararas,1972; Acatay, 1963; Sekendiz, 1974; Trs, 1988 ). M. picta erginleri knukçuların yaprak, yaprak sapı ve tmurcuklarını kemirirlerse de bu evredeki zararları önemsizdir. Asıl zararı larvalarının yapar. Zarar snucunda ağaçların mekanik direncinin azaldığı, zarar gören genç ağaçlar rüzgarlı havalarda klayca kırıldığı, yaşlı gövdelerde ise dunun teknik değerinin düşmesine neden 12

18 lduğu belirlenmiştir. Ayrıca seknder zararlı böceklerin ve hastalıkların gelişmelerine elverişli rtam hazırladığı gözlenmiştir. Kavakların yavaş büyümesi, ağaçların hastalık ve zararlılara karşı ldukça duyarlı hale getirmektedir. Bu bağlamda M. picta ile kavakların kurumalarına neden lan Cytspra kanseri (Cytspra chryssperma Pers Fr.) nin en zararlı etmenlerin başında geldiği saptanmıştır (Knf, 1972). Liu ve Jia (1988) ise C. chryssperma ile M. picta nın kavaktaki zarar durumunu ve hastalık ile zararlı böcekler arasında ilişki bunduğunu göstermişlerdir. Ülkemizde yapılan bir çalışmada da kavak ağaçlarını zayıf düşürerek C. chryssperma nın hızla yayılmasında M. picta nın etken lduğu anlaşılmıştır (Aktaş ve Şimşek, 2005). 4.1.Mücadelesi M. picta ya karşı yapılacak mücadeleleri kültürel önlemler ve ilaçlı mücadele larak ele almak mümkündür Kültürel Önlemler Kavağın uygun rtamlarda yetiştirilmesi ve gerekli bakımların yapılması, zararlıya karşı dayanıklılığı arttırıcı tedbirlerin alınması kültürel önlemler arasında lup bunları aşağıda belirtilen şekilde özetlemek mümkündür: Dikilecek fidanların dnmaması ve köklerinin kurumaması için gerekli önlemleri almak, zararlılarla bulaşık lmayan fidanları dikmek, Dikimden önce alanı mutlaka sürmek, Fidan çukurlarının cm den az lmamasını sağlamak, Tmurcukları kabarmış fidanları kesinlikle dikmemek, Dikim esnasında tprağı iyice sıkıştırmak, Gövdeleri Mayıs ayının ilk haftasında zararlının yumurta bıraktığı kök bğazından itibaren 2 2,5 m yüksekliğe kadar 100 lt suya 2 kg sönmemiş kireç veya 4 kg sönmüş kireç kullanarak badana yapmak, yağmurla yıkanması durumunda bu işlemi tekrarlamak, Tprak işlemesi snucu kesekler altında kalan kök bğazlarını açarak kireçle badana yapmak, Vejetasyn mevsimi içerisinde sulama ve tprak işleme gibi faaliyetleri ihmal etmemek, Snbahar dikimlerinin, ilkbahar dikimlerine ranla daha başarılı lduğu dikkate alınarak dikimleri snbaharda yapmaktır İlaçlı Mücadele Gerek bu çalışma ile elde edilen bilgiler, gerekse literatür bildirişleri birlikte değerlendirildiğinde M.picta erginlerinin çıkış seyrinin uzun sürmesi (yaklaşık 1 ay), uzun süre canlı kalması ve bu dönemde yumurta bıraktığı göz önüne alındığında, zararlı ile sözü edilen periytta kimyasal mücadelenin hem ldukça güç, hem de mücadele zamanının büyük önem taşıdığı kendiliğinden anlaşılmaktadır. Larvaların hedef alındığı ilaçlamalar, larva dun tabakasına girmeden önce yapılmalıdır. İlaçlamada hedef, yumurtadan yeni çıkmış veya kabuk altına yeni girmiş larvalardır. Bu nedenle yapılacak mücadele, yumurtadan larva çıkışının devam ettiği sürece (Mayıs snundan Temmuz snuna kadar) yürütülmeli ve gün ara ile tekrarlanarak kök bğazından itibaren tüm gövdenin, önerilen ilaçlardan birisiyle (Tabl 3), iyice ilaçlanması gerekmektedir. Larvalar duna girdikten snra yapılan ilaçlama etkili lmamaktadır. Ancak dun içerisine girmiş M. picta larvalarına karşı ilaçların böceğin giriş nktası civarında enjekte edilmesi ile lumlu snuç elde edilebilmektedir. Aslında M. picta larvaları Kavak ağacının dun tabakasında beslendiğinden (xylphage) kabuk tarafından krunmakta ve ilaçlı mücadeleden beklenilen snuç alınamamaktadır (Chararas, 1972). Ayrıca yaygın kavak yetiştiriciliğinin, akarsu kenarlarında, plikültür tarım alanlarında yapıldığı dikkate alındığında dğal düşman kmpleksi, bunların etkinliği ile diğer zararlıların durumu incelenmeden yapılacak kimyasal mücadelenin başta çevre kirlenmesi ve dğal dengenin bzulması lmak üzere önemli srunları da beraberinde getireceği açıktır. Bu nedenle yukarıda belirtilen kültürel tedbirlerin en emin yl lduğu rtaya çıkmakta ve yetişme rtamını iyi şartlarda bulundurmakla hem iyi büyüme ve dlayısıyla iyi vasıflı ağaç elde edilmekte, hem de hastalık ve zararlılara karşı ağaçlar direnç kazanmış lacaktır. 13

19 Ergin çıkışı ve yumurtlama seyri dikkate alındığında M. picta ya karşı yapılacak mücadelenin, yğun ergin çıkış döneminde ve/veya larvalar dun tabakasına girmeden önceki dönemde uygulanması gerektiği snucuna varılmıştır. M. picta ile bulaşık ağaçlardan ilk kez zararlının çıkmaya başladığı tarihten ( ) 13 gün snra yğun ergin çıkışlarının (yaklaşık 2/3'sinin çıktığı) gerçekleştiği ve bu tarihten 3 hafta snra ( ) yumurta bırakmaya başladıkları dikkate alındığında zararlı erginlerine karşı yapılacak mücadelenin yğun ergin çıkışlarının gerçekleştiği ve/veya yumurtalarının açılıp larvaların kabuk altına girmeden önceki döneme turtulması gerektiği kanısına varılmıştır. Ülkemizde yapılan literatür taramasına göre M. picta ya karşı Tabl 3 te önerilen ilaçlardan birisinin kullanılabileceği anlaşılmıştır. Diğer ülkelerde yapılan literatür taramalarında değişik ilaçların kullanıldığı anlaşılmıştır da Peshawar daki 2 yaşlı kavak fidanlarının kök çevresindeki tprakla karıştırılarak 30 g/bitki dzunda M. picta larvalarına karşı yapılan denemede; aldicarb (10%), diazinn (14%) ve endsulfan (3%) ilaçlamadan bir ay snra %100 ranında etkili lmasına karşın, disulftn (15%) ise %66 etkili lmuştur. Kavak gövdelerinin % a.i. dzunda acephate, phspheridn, deltamethrin veya dicrtphs ile ilaçlanması etkili lmamıştır (Gul ve Chaudry, 1980). Irak ta 1972 yılında yapılan bir çalışmada, M. picta ile bulaşık ağaçların gövdesine 0.25% Metasystx R. isimli ilacın sürülmesi önerilmektedir (Rberts, 1972). Tabl 3. Melanphila picta (Pall.) ya karşı kullanılan ilaçlar ve dzları Etkili madde adı ve ranı Frmülasynu Dzu (100 lt suya) Preparat (ml) Parathin methyl, 360 g/l EC 100 Oxydemetn-methyl, 265 g/l EC 100 Dimethate, 400 g/l EC 100 * Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü kayıtları Elde edilen bulgular birlikte değerlendirildiğinde hava sıcaklığının rt. 19 C ye ulaştığı Mayıs ayı snundan itibaren M. picta erginlerinin kışlaklarından çıkmaya başladıkları ve yğun çıkışların (ppülasynun 2/3 sinin çıktığı) yaklaşık 2 haftada gerçekleştiği ve bu dönemde dğal ölümlerin lmadığı; erginler 7 hafta süreyle dğada bulunmasına karşın %36 sının Haziran ayında, %64 ünün ise Temmuzun ikinci haftasında öldüğü; ilaçlı mücadelesi bulunmakla birlikte en emin ylun kültürel yöntemler lduğu anlaşılmıştır. KAYNAKLAR Acatay, A., (1963), Tatbiki Orman Entmljisi. İÜ Yayınları N: 1068, Orman Fak., N: 94, İstanbul, 170 s. Aktaş, H., Şimşek, Z. Çankırı Kenbağ Orman Fidanlığındaki Kavak Fidanlarında Cytspra Kanseri (Cytspra chryssperma Pers. Fr.) Nin Mrfljisi, Zararı Ve Alınabilecek Önlemler, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 55, Sayı 2, 47-57, (2005). Birler, A.S., (1995), Ormanlarımızın krunması için endüstriyel plantasynların önemi.tema Vakfı Yayınları, N :8, İzmit, 28 s. Chararas, C., (1972), Kavağın gövde içine arız lan bazı böceklerin ekljik durumla ilgili görüntüleri. Or. Gn. Müd.Tek. Hab. Bült.,44 : Cavalcaselle, B., (1972), Eclgia ed etlgia di alcuni Buprestidi ncivi al pipp nell'italia centrmeridinale, Redia, 53: Chdjai, M, Thielges, B.A., Land, B., (1977), Pplar pests f Iran and the Mideast, Prceedings: sympsium n eastern cttnwd and related species. Greenville, Mississippi Sept Oct. 2, Çanakçığlu, H., T., Ml, (1998), Orman Entmlisi Zararlı ve Yararlı Böcekler. İ.Ü. Orman Fak. yayınları, Fakülte N: 451, İstanbul, 541 s. 14

20 Gul, H, Chaudhry, M.I., (1980), Efficacy f granular insecticides against flat-headed pplar brer Melanphila picta Pall (Buprestidae, Cleptera). Pakistan Jurnal f Frestry, 30: 2, Güler, N., P. Can, (1994), Orta ve Güneydğu Anadlu'da kullanıla kavak klnlarında görülen zararlılar. T.C. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçları Araşt. Müd.Tek. Bült.N :166, İzmit, 24s. Knf, H.E. (1972), Frestentmlgical Studies İn Iraq. Iı. The Pest Prblem Of Pplar Cultivatin. Zeitschrift Für Angrew And Entmlgie, 71(1): Liu, X.D., Jia, X.Z, (1988), A Grey Related Analysis Cytspra chryssperma With Melanphila Decastigma Of Pplar., Frest Pest And Disease, 4: Lds, N., S. Tezcan, (1995), Türkiye Entmljisi V Buprestidae (Genel Uygulamalı ve Faunistik). Entmlji Derneği Yayınları N: 8, İzmir, 138 s. Rberts, H., (1972), Frestry research, demnstratin, and training, Arbil, Iraq. Frest entmlgy, FAO-Reprt. 1972, N. FO : DP-IRQ , Technical Reprt 6, 145 pp. Sekendiz, O.A., N. Yıldız, (1972), Melanphila picta Pall.'nın Türkiye'deki biyljisi, Kruma ve savaş mettları. T.C. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araşt. Ensti. Yıllık. Bült. N:7, İzmit, Sekendiz, O.A., (1974), Türkiye Hayvansal Kavak Zararlıları Üzerinde Araştırmalar. Karadeniz Teknik Üniv., Orman Fak. Yayın N: 3, İstanbul, 195 s. Trs, S., (1988), Park ve Süsü Bitkileri Zararlıları. Peyzaj Mimarisi Deneği Yayınları, Ankara, 165 s. Yıldız, N., (1972), Melanphila picta Pall. ın Türkiye deki Biyljisi, Kruma ve Savaş Metdları, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülten N:7, , İzmit. Zengin, M., (1998), Farklı meşcereler altındaki ölü örtü ve tprakların bazı hidr-fiziksel özellikleri. Orman Bakanlığı Yayın N : 058, Müdürlük Yayın N : 219. T. C. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, İzmit, 72 s. 15

21 EKLER Ort. Sıcaklık ( C) ve Orantılı Nem (%) Ort. Sıcaklık ( C) Orantılı Nem (%) (A) Tarih Çıkış kafesinde saptanan ergin sayısı (adet) ile ranı (%) Ergin Sayısı Ergin Oranı (B) Tarih 120 (C) Ergin Oranları Tplamı (%) Ek Şekil Yılı Çankırı (Merkez)'da sıcaklık ve nem değerleri (A) ile Fakülte bahçesi çıkış kafesinde Melanphila picta (Pall.)'nın ergin sayı, ranı (B) ve ergin ranları tplamı (C) Tarih

22 EKLER devam ediyr Ort. Sıcaklık ( C) ile Orantılı Nem (%) Ort. Sıcaklık ( C) Orantılı Nem (%) (A) Tarih Canlı ve Ölü Birey Sayısı (Adet) Canlı Birey Sayısı Ölü Birey Sayısı (B) Tarih Ölüm Oranı (%) ve Kümülatif Ölüm Oranı (%) Ölüm Oranı (%) Kümülatif Ölüm Oranı (%) (C) Tarih Ek Şekil Yılı Çankırı (Merkez)'da sıcaklık ve nem değerleri (A) ile Fakülte bahçesi şifn dal kafesinde Melanphila picta (Pall.)'nın canlı-ölü birey sayı (B) ve ranı (C). 17

23 DERBENT (ILGAZ DAĞI MİLLİ PARKI) GÖKNAR ORMAN ALANLARINDA BULUNAN BÜYÜK GÖKNAR KABUKBÖCEĞİ [PITYOKTEINES CURVIDENS (GERM.) (COLEOPTERA: SCOLYTIDAE)] NİN ZARAR DURUMU VE UÇUŞ PERİYODUNUN FEROMON TUZAKLARLA İZLENMESİ 1 ÖZET Ziya ŞİMŞEK AÜ Çankırı Orman Fakültesi ÇANKIRI Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı) Uludağ Göknarı (Abies nrdmanniana subsp. brnmulleriana Mattf.) rman alanlarında bulunan Büyük Göknar Kabukböceği Pitykteines curvidens (Germ.) (Cleptera: Sclytidae)'in zarar durumu ve uçuş periydunun fermn tuzakla izlenmesi amacıyla bu çalışma ele alınmıştır. Elde edilen bulgular birlikte değerlendirildiğinde çalışma alanında P. curvidens kışlamış erginlerinin hava sıcaklığının rt. 22 C'ye ulaştığı Haziran ayının rtasından itibaren kışlaklarından çıkmaya başladıkları (birinci saldırı); larva ve pupa dönemlerini hava sıcaklığının rt. 20 C civarında bulunduğu Haziran-Ağusts ayında tamamladığı; erginler 2 3 ay gibi uzun süre dğada bulunmasına karşın yğun uçuşların (%46,0) Haziran ayı içerisinde ve 5 günlük periytta gerçekleştiği; bu sırada sıcaklığın rt. 20 C, rantılı nemin ise %49,0 lduğu; bu böceğin Ilgaz'da Göknar ağaçlarında en zararlı türü luşturduğu ve yılda bir döl verdiği; cinsiyetler ranının (Dişi/Erkek) 2,00/1 4,95/1 arasında değiştiği belirlenmiştir. Anahtar Sözcükler: Göknar, Büyük göknar kabukböceği, fermn tuzak, uçuş periydu, cinsiyetler ranı. MONITORING OF FLIGHT PERIOD OF PITYOKTEINES CURVIDENS (GERM.) ON ULUDAG FIR (ABIES NORDMANNIANA SUBSP. BORNMULLERIANA MATTF.) IN DERBENT (ILGAZ MOUNTAIN NATIONAL PARK) BY MEANS OF PHEROMONE-BAITED TRAPS ABSTRACT This study was carried ut in rder t mnitr flight perid f Pitykteines curvidens (Germ.) (Cleptera: Sclytidae) and t determine its damage n Uludag Fir (Abies nrdmanniana subsp. brnmulleriana Mattf.) frest in Derbent (Ilgaz Muntain Natinal Park). If the results are evaluated tgether, it was determined that the verwintered P. curvidens adults were emerged frm the verwintering areas in the middle f June when the temperature reached an average f 22 C (the first attack); the larvae and pupae perids were cmpleted in between June August when the temperature was abut 18 C; althugh the mature adults were available in nature abut 2 t 3 mnths, the dense flights (46.0%) have been seen in June and in a perid f 5 days while the temperature was nearly 20 C and the relative humidity was 49.0%; It was als determined that this insect is the mst harmful species f the Abies nrdmanniana subsp. brnmulleriana in Ilgaz. The insect has nly ne generatin a year, and the sex rati (Female/Male) varied between 2.00/1-4.95/1. Keywrds: Abies brnmulleriana Mattf.,Pitykteines curvidens(germ.), phermne trap, flight perid, sex rati. 1 Bu çalışma TARP 2461 n'lu TUBİTAK prjesinin bir bölümüdür. 18

24 1. GİRİŞ Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı )'de Uludağ Göknarı (Abies nrdmanniana subsp. brnmulleriana Mattf.)'nın hakim lduğu rman alanında yürütülen bir çalışma sırasında (TOGTAG/TARP-2461 N'lu prje) tespit edilen 7 kabukböceği türü içerisinde en yaygın ve zararlı türlerin Büyük Göknar Kabukböceği [(Pitykteines curvidens (Germ.)] ile Küçük Göknar Kabukböceği [ (Cryphalus piceae (Ratz.) ] lduğu anlaşılmıştır. Yapılan literatür taramalarında Batı Karadeniz Bölgesinde P.curvidens genel larak seknder zararlı lmakla birlikte, çevre kşulları uygun lduğunda primer duruma geçtiği ve büyük zararlara neden lduğu, ilk kez 1929 yılında Ayancık Orman İşletmesi İnatlı ve Kepez işletme şefliklerinde salgın yaparak 60,000 m³ lük zarara neden lduğu, daha snra Devrek Orman İşletmesinde zararlı duruma geçtiği, yayılış alanının Ayancık tan Batıya dğru genişlediği ve yılları arasında söz knusu bölge rmanlarının tamamını istila ettiği anlaşılmıştır (Küçük, 2001). Batı Karadeniz Göknar Ormanları nda seknder zararlı durumda bulunan P. curvidens ile C. piceae nın; yıllarında aşırı kuraklık nedeniyle primer duruma geçtiği ve yıllarında tplam 220,000 ha alanda 1,400,000 m³ Göknarın kurumasına neden lduğu anlaşılmıştır (Annim, 1997). Bartın ve Karabük rman alanlarında, P. curvidens in yıllarında ppülasyn yğunluğu artmış Znguldak Orman Bölge Müdürlüğünde 36,000 ha alanda 211,807 m³ dikili gövde hacmine eşdeğer göknar ağacının kurumasına neden lmuştur (Tper, 1999). P. curvidens Orta, Kuzey ve Güney Avrupa, Rusya (Ukrayna), Plnya, Yunanistan, Bulgaristan, İspanya, Almanya, Fransa'da lup Afrika'da Kap, Güney Amerika'da Bines Aires'de de tespit edilmiştir (Acatay, 1963; Chararas, 1975; Chararas and Stephanpuls, 1975; Klein, 1984;Martin and Cbs, 1986; Schimitschek, 1953; Sekendiz, 1987; Zabecki, 1988; Witrylak, 1995; Transkv ve Ark. 1994; Çanakçığlu ve Ml, 1998). P. curvidens ağaç kambiyumunda beslendiğinden, hem sağlıklı hem de zayıflamış ağaçlara zarar vermektedir (Capecki, 1982). P. curvidens'in ppulasyn gelişmesi ve uçuş seyrinin, belirli periytlarla luşturulan tuzak ağaçlardan izlendiği ve zararlılar yerleştikten snra bu ağaçların rmanda yakılması veya uzaklaştırılması suretiyle de mücadeleye çalışıldığı bilinmektedir (Schimitschek, 1953; Acatay, 1963; Besçeli, 1969; Çanakçığlu ve Ml, 1998). Sn yıllarda ülkemiz rmanlarının sağlıklı bulundurulması çalışmaları yanında fermn tuzaklar kullanılarak kitle yakalama başarıyla uygulanmaktadır. Ülkemizde tuzakla kitle halinde yakalama yönteminin rman alanında bazı zararlı böcek türleriyle mücadelede 1982 yılından bu yana kullanıldığı ve özellikle kabukböceklerine karşı başarılı snuçlar alındığı anlaşılmıştır (Serez, 1987). Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı)'de Uludağ Göknarı'nın ana zararlısı durumunda bulunan P. curvidens in, zarar durumu ve uçuş seyrinin fermn tuzaklarla belirlenmesi amacıyla bu çalışma ele alınmıştır. 2. MATERYAL VE METOT Çalışmanın ana materyalini Pitykteines curvidens (Germ.) ile bulaşık direklik ve ağaçlık çağındaki Uludağ Göknarı (Abies nrdmanniana subsp. brnmulleriana Mattf.) ile fermn tuzakları ve Ipsenl (2-methyl-6- methylene-7-cten-4-l) fermn dispenserleri luşturmuş; streskpik mikrskp, buz kabı, altimetre ise diğer materyal larak yer almıştır. Her sayım tarihinde fermn tuzak kntrl edilerek kavanzda yakalanan P. curvidens erginleri alınmış ve bir petri kabı içerisinde buz kabına yerleştirilerek labratuara getirilmiştir. Alınan örnekler, streskbik mikrskp altında sayılmış ve erkek-dişi larak ayrılmıştır. Cinsiyet ayrımında, alın kısmındaki kıl demeti ile elytra'nın ucundaki dişlerin durumundan yararlanılmıştır. Alnında altın sarısı, yğun kıl demeti bulunan ve elytra ucundaki 3 çift dişten küçük lanların belirsiz, büyük lan dişlerin ise hafif eğri lduğu bireyler dişi larak değerlendirilmiştir. Alnında çk zayıf kıl demeti bulunan ve abdmen snunda yer alan dişlerden birincisi çatallı 19

25 lup bunlardan birisi vücut eksenine dik açı yapan, diğer çatal aşağı dğru eğrilmiş; ikinci ve üçüncü dişler küçülmüş; snuncu diş ise diğerlerinden daha büyük lanlar erkek bireyler larak kaydedilmiştir. P. curvidens kışlamış erginlerinin kışlaktan çıkış zamanını ve yayılış alanını saptamak amacıyla Ilgaz Dağı Milli Parkı (1089 ha) nın 1700 m yükseklikte bulunan (Derbent) göknar meşceresine, yerden 1,5 m yüksekliğe, böcekler kışlağından çıkmadan önce ( ) lmak üzere, 4 adet fermn tuzağı; yaklaşık 100 er metre ara ile yerleştirilmiştir. Ayrıca, gerek bu alandan, gerekse geri kalan alan taranarak göknar ağaçlarından kabuk örnekleri alınmıştır. Örnekler; yaş ve göğüs çapı cm, byu m lup zararlının bulunduğuna dair semptmlar görülen (tepe çatısı sararmış veya kırmızımsı kahverenginde lup ibreleri sararmış, dökülmeye başlamış, gövde üzerinde delikler bulunan ve tprak üzerine talaş, reçine akıntısı görülen) dikili ve/veya devrilmiş, kırılmış ağaçlardan alınmıştır. Örnekler, buz kabında labratuara getirilerek streskbik mikrskp altında incelenmiş, iç kabuk kısmında bulunan bütün galeriler dış kabuğa kadar k uçlu iğne yardımıyla kntrl edilmiş, bulunan böcekler zedelenmeden yerlerinden alınıp dönemlerine göre (yumurta, larva, pupa, genç ergin, lgun ergin) kaydedilmiştir. Gerek fermn tuzaklardaki yakalanmalar ve gerekse ağaçlardan alınan örnekler dikkate alınarak P. curvidens ile bulaşık alanın genişliği belirlenmiştir. Aynı çalışmada, P. curvidens'in kışlaktan çıkış seyri ile ağaçlarda yapılan inceleme sırasında zararlının biyljik dönemleri incelenerek döl sayısı belirlenmiştir. Çalışmalara, P. curvidens erginleri kışlaklarından çıkmadan önce (Mayıs ayı snunda) başlanılmış ve Ekim ayı snuna kadar devam edilmiştir. Sayımlar, genellikle haftada iki kez aralıkla yürütülmüştür. Her sayım tarihinde saptanan dişi birey sayısı, erkek birey sayısına ranlanarak P. curvidens in cinsiyetler ranı (Dişi/Erkek) belirlenmiştir. Ayrıca her sayım tarihinde yakalanan birey sayısı, çalışma süresince belirlenen tplam birey sayısına ranlanarak payı (%) bulunmuş, bu ranlar sıra ile tplanarak kümülatif (biriken) değerler elde edilmiştir. Meterljik veriler, çalışma alanına yerleştirilen termhidrgraf ve plüviymetre yardımıyla kaydedilmiştir. Elde edilen veriler Tabl ve Şekillerle görsel hale getirilmiş, aralarındaki ilişkiler belirlenmiştir. 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA Derbent (Ilgaz Dağı Milli Pakı) Göknar rman alanında bulunan P. curvidens in zarar durumu ve uçuş periydunun fermn tuzaklarla izlenmesi amacıyla ele alınan çalışmanın yürütüldüğü alan Şekil 1 de, fermn tuzaklarda yakalamalar Tabl 1 de, iklim değerleri Ek Şekil 2 (A, B) 'de, dişi ve erkek bireylerin uçuş periydu Ek Şekil 3 (A, B) te verilmiştir. Şekil 1 incelendiğinde m arasında Ilgaz Dağı Milli Parkı'nın ağaç ppülasynunun yaklaşık % 90'ını luşturan Göknar meşceresinin yaklaşık %20'sinin P. curvidens ile bulaşık lduğu görülmektedir. Buna göre P. curvidens in gerek yayılış alanı ve gerekse zarar bakımından en önemli türlerden birisi durumunda bulunduğu anlaşılmıştır. 20

26 Şekil 1. Ilgaz Dağı Milli Parkı nda Pitykteines curvidens (Germ.) in yayılış alanı. Alnında altın sarısı, yğun kıl demeti bulunan ve elytra ucundaki 3 çift dişten küçük lanların belirsiz, büyük lan dişlerin ise hafif eğri lduğu bireylerin dişi lduğu görülmüştür. Alnında çk zayıf kıl demeti bulunan ve abdmen snunda yer alan dişlerden birincisi çatallı lup bunlardan birisi vücut eksenine dik açı yapan, diğer çatal aşağı dğru eğrilmiş; ikinci ve üçüncü dişler küçülmüş; snuncu diş ise diğerlerinden daha büyük lduğu saptananların erkek birey ldukları anlaşılmış ve sayım snuçları Tabl 1 de verilmiştir. Tabl incelendiğinde P. curvidens ergin uçuş periydu yaklaşık 1,5 ay ( ) sürmekle birlikte yğun uçuşların (yakalanan bireylerin yaklaşık yarısının yakalandığı süre) Haziran ayının 3'ncü haftasında ( ) gerçekleştiği, 236 adet dişi, 65 adet de erkek lmak üzere tplam 301 bireyin yakalandığı, cinsiyetler ranının (Dişi/Erkek) 2,00/1 4,95/1 arasında değiştiği anlaşılmaktadır. Tabl Yılında Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı)'de fermn tuzakta yakalanan Pitykteines curvidens (Germ.)'in uçuş seyri ile cinsiyetler ranı Kntrl Birey Sayısı Cinsiyetler Yakalanan Böceklerin Oranı Tarihi Tplam Dişi Erkek (Dişi/Erkek) Oranı (%) Kümülatif Oran (%) ,26 / 1 29,24 29, ,92 / 1 16,94 46, ,66 46, ,33 47, ,33 47, ,33 47, ,95 / 1 43,52 91, ,00 / 1 1,00 92, ,33 92, ,33 95, ,99 98, ,00 / 1 1,66 99, ,33 100,00 TOPLAM

27 Fermn tuzakta yakalanan P. curvidens erginleri cinsiyetler ranı bakımından (Dişi/Erkek) incelendiğinde her sayım tarihinde dişi birey sayısının erkeklerden fazla lduğu (2,00/1 4,95/1) anlaşılmıştır. Sekendiz (1987), cinsiyetler ranının 2.00/1 lduğunu kaydetmektedir. Buna göre bir dişinin birden fazla erkekle çiftleştiği (pligami) anlaşılmıştır. Knukçu ağaçta beslendiği sırada P. curvidens'in erkek bireyleri tarafından salgılanan, ancak reçinede bulunan mnterpentin maddesiyle de etkisi arttırılan (sinergist etki) Ipsenl; zararlının en iyi tplanma fermnu (aggregatin phermne)'dur (Harring and Mri, 1977). Her ne kadar bu çalışmada fermn tuzaklarda 301 adet (236 adet dişi, 65 adet erkek) gibi az sayıda P. curvidens ergini yakalanmış lmakla birlikte, geniş alanlarda ve çk sayıda fermn tuzaklar kullanılması durumunda başarılı snuçlar alınabilmektedir. Nitekim Ilgaz Dağı nın güney aklanı lan Tsya göknar rman alanlarında Kastamnu Orman Bölge Müdürlüğü nce 1990 lı yıllardan itibaren 2 P. curvidens'e karşı sözü edilen yöntem başarıyla kullanıldığı ve Batı Karadeniz Bölgesinde, zararlının salgınlarının kntrl altına alınmasında önemli rl ynadığı anlaşılmıştır (Annim, 1997, 1998). Ek Şekil 2 (A, B) incelendiğinde Haziran ayının yarısına kadar günlerin yağışlı geçtiği (1 11 mm/gün), aynı ayın 2 nci haftasından itibaren hava sıcaklığının rt C, rantılı nemin %47 74 arasında kaldığı; Temmuz ayında rtalama sıcaklığın C, rantılı nemin ise %38 79 arasında değiştiği görülmektedir. Ek Şekil 3 (A, B) incelendiğinde günü yerleştirilen fermn tuzakta günü yapılan kntrlde 61 adet dişi, 27 adet de erkek lmak üzere tplam 88 bireyin yakalandığı; günü druk nktasına ulaştıktan snra (131 birey) hızla azaldığı, en yğun yakalanmanın erkek bireylerde günü (61 adet), dişilerde ise tarihinde (109 adet) görüldüğü, tarihinden itibaren de kışlamış ergin uçuşlarının sna erdiği görülmektedir. Fermn tuzaktaki yakalanmalar ile iklim verileri birlikte değerlendirildiğinde P. curvidens kışlamış erginlerinin hava sıcaklığının rt. 16 C'ye ulaştığı Haziran ayının rtasından itibaren ( ) kışlaklarından çıkmaya başladıkları (birinci saldırı); yaklaşık 1,5 ay gibi uzun süre dğada bulunmasına karşın ( ) yğun uçuşların (%45,9) Haziran ayının 3'ncü haftasında 5 günlük periytta ( ) gerçekleştiği; bu sırada hava sıcaklığının rt C'ler, rantılı nemin ise %45 52 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Yğun yağışların görüldüğü (4 11 mm/gün) Haziran ayının ikinci haftasından itibaren ergin uçuşlarının başlaması ve yağışlı günlerde yakalanan birey sayısının azalması, zararlının uçuş aktivitesinde sıcaklığın yanında yağışın da etkili lduğu kanısını vermiştir. Göknar ağaç kabuğu altında yapılan incelemelere göre P. curvidens'in larva ve pupa dönemlerini hava sıcaklığının rt. 21 C lduğu Haziran-Ağusts ayları arasında ( ) tamamladığı ve Ağusts ayının ilk haftasından itibaren birinci döl erginlerinin çıkmaya başladığı (ikinci saldırı); tarihinden itibaren zararlının yeni nesil erginleri görülmesine karşın (birinci döl) fermn tuzakta yakalanamayışının, böcek yğunluğunun düşük lmasından ve/veya aynı yerde kışı geçirmelerinden kaynaklanabileceği kanısına varılmıştır. Buna göre zararlının, çalışma alanında iki saldırı periydunun bulunduğu (birisi Haziran ayının ikinci haftasında, diğeri de Ağusts ayının ilk haftasında) ve yılda bir döl verdiği belirlenmiştir. Ülkemizde yapılan çalışmalarda Küçük göknar kabukböceğinin iki uçuş periydunun bulunduğu ve yılda 1 2 döl verdiği bildirilmiştir (Acatay, 1963; Besçeli, 1969; Çanakçığlu ve Ml, 1998). P. curvidens'in kışladığı ağaçta primer larak kışlama yiyimi yapması snucunda Mayıs ayında ve/veya birinci uçuşundan yaklaşık bir ay snra yerleştiği Göknar ağaçlarının tepe çatısından başlamak üzere ibrelerde sararmalar ve kızarmalar lduğu kaydedilmiştir (Besçeli, 1969). Zararlı ile bulaşık ağaçların taç rengi, taç yğunluğu ve tmurcuk/sürgün gelişmesi lumsuz yönde etkilenmesi veya gövdenin çatlama/syulması, talaş döküntüleriyle tanınabildiği (Capecki, 1982); böyle ağaçlarda zmtik basıncın anrmal biçimde arttığı, şeker miktarında azalmaların lduğu, terpene gazının yayıldığı ve reçine luştuğu rtaya knulmuştur (Chararas, 1975). Değişik Sclytid türlerinin Göknar ağaçlarına yerleşim sırasına göre C. piceae'nın; ağaçların dal ve üst kesimine bulaşan genellikle ilk tür lduğu ve bunu P. curvidens in izlediği belirlenmiştir (Chararas, 1975) Yılları arasında güney Plnya'da yapılan çalışmada bir saf Abies alba meşceresinin P. curvidens tarafından ağır zarar gördüğü; bu durumun rtaya çıkmasında C. piceae nın önemli rlünün bulunduğu (Zabecki, 1988); sözü 2 Çevre ve Orman Bakanlığı, Kastamnu Orman Bölge Müdürlüğü Kayıtları 22

28 edilen türlerin birlikte bulunması durumunda zararın giderek arttığı kaydedilmiştir (Sekendiz, 1987; Witrylak, 1995 ). Dğu Karadeniz Ormanlarında Dğu Göknarı (Abies nrdmanniana Stev. Spac) üzerinde bulunan P. curvidens zararının, C. piceae ile birlikte arttığı rtaya knulmuştur (Sekendiz, 1987). Bu nedenle çalışma alanında sözü edilen türlerin birlikte bulunması, zarar ranının artmasında etken lduğu kanısına varılmıştır. P. curvidens erginleri; kalın kabuklu Göknar ağaçlarının gövdesini tercih edilmekle birlikte çeşitli nedenlerle (heyelan snucu ağaç köklerinin açığa çıkması ve yeterli yağışın düşmemesi, rmanın çk kapalı lması veya meşcereye yapılan bilinçsiz müdahale snucu fazla açmalar gibi nedenlerden dlayı) su stresine girmiş; bazı hastalık ve zararlılar snucu (ökse tu, bazı ağaç hastalıkları) direnci azalmış ağaçlar ile kırılan veya kesilen yerde yatık durumda bulunanlara klayca bulaşabildiği anlaşılmıştır (Acatay, 1963; Chararas and Stephanpuls, 1975; Krivsheina and Mannev, 1986; Martin and Cbs, 1986; Rsnev et al., 1989). Bu çalışma snucunda P. curvidens'in rman alanının özellikle güneye bakan, kurak ve stres altındaki kesimlerinde görüldüğü; C. piceae ile birlikte Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı)'de Uludağ Göknarı (Abies nrdmanniana subsp. brnmulleriana)'nın en tehlikeli zararlılardan birisi lduğu; kışlama alanlarından ilk kez uçan türler arasında bulunduğu; seknder zararlı lmakla birlikte herhangi bir nedenle rmanın zayıf düşmesi ve ekljik kşulların uygun lması durumunda her zaman primer duruma geçerek sağlıklı ağaçları öldürebildikleri anlaşılmış lup, bu nedenle bulaşık rmanların sürekli izlenmesinin ve böcek çğalmasını baskı altında tutabilen silvikültürel ve biyteknik yöntemlerin uygulanmasının zrunlu lduğu kanısına varılmıştır. Elde edilen bulgular birlikte değerlendirildiğinde fermn tuzakta yakalanan P. curvidens yğunluğu da dikkate alınarak, zararlının kışlamış erginleri kışlaklarından çıkmadan ve/veya birinci döl ergin uçuşları başlamadan önce lmak üzere, yukarıda belirtilen semptmlar görülen bulaşık Göknar ağaçları ile çeşitli nedenlerle devriklerin rmandan çıkarılması; temiz işletmecilik uygulanması; kesimden hemen snra ağaçların kabuklarının syularak imha edilmesi gibi silvikültürel önlemlerin yanında, fermn tuzaklarla desteklenmesi durumunda, zararlı salgınının baskı altında tutulabileceği kanısına varılmıştır. KAYNAKLAR Acatay, A., (1963), Tatbiki Orman Entmljisi. İÜ Yayınları N: 1068, Orman Fak., N: 94, İstanbul, 170 s. Annim, (1997), TC Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Orman Kruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığı Orman Zararlıları ve Hastalıkları ile Mücadele faaliyetleri 1998 Yılı Değerlendirme Rapru, Ankara, 39 s. Annim, (1998), T. C. Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Orman Kruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığı Orman Zararlıları ve Hastalıkları ile Mücadele faaliyetleri 1998 Yılı Değerlendirme Rapru, Ankara, 43 s. Besçeli, Ö., (1969) Büyükdüz Araştırma Ormanının Zararlı Böceklerinin Biyljisi Kruyucu Tedbirler ve Mücadelesi. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten N: 33, Ankara,93 s. Capecki, Z., (1982), Studies f secndary pests f silver fir and their cntl. Prace -Instytutu - Badawczeg -Lesnictwa, Pland, N: , Chararas,C., (1975) The establishment f varius brers n Abies cephalnica in Greece (Mt. Parnis, Attica). Cmptes Rendus des Seances de I'Acedemie -d'agriculture-de France, 61 (7), Chararas, C., Stephanpuls, O., (1975), Study f fd plant selectin by certain Sclytid beetles (Cryphalus piceae Ratz. and three Pitykteines) in a stand f Abies cephalnica Lud. in Greece. Cmptes Rendus Hebdmadaires des Seances de I'Acedemie des Sciences,-D. 280 (13), Çanakçığlu, H., T. Ml, (1998), Orman Entmljisi Zararlı ve Yararlı Böcekler. İ. Ü. Orman Fak. Yayınları N: 451, İstanbul, 541 s. Harring, CM, Mrki K., (1977) Pitykteines curvidens (Germ.) (Cleptera: Sclytidae): aggregatin in respnse t ptically pure ipsenl. Zeitschrift fur Angewandte Entmlgie,82 (3), Klein, E., (1984), Cryphalus piceae - the mst dangerus silver fir bark beetle? Allgemeine- Frstzeitschrift, N 6,

29 Krivsheina, NP; Mannev, BM., (1986), Reginal cmplexes f trunk insects f fir. Izvestiya Sibiriskg Otdeleniya Akademii Nauk SSSR, Bilgicheskikh Nauk, N: 2, Küçük, Ö., (2001), Batı Karadeniz Ormanlarında Göknar Büyük Kabukböceği (Pitykteines curvidens (Germ)) (Cleptera: Sclytidae) in Sn On Yıldaki Zararı ve Mücadele Çalışmalarının İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Kastamnu Orman Fakültesi Dergisi Vl.1, N.1, Martin, E; Cbs, JM., (1986), Serius attacks by brers in the fir plantatins f Ans (Huesca). Bletin -de-sanidad-vegetal, Plagas, 12 (2), Rsnev, B, Transkv, G, Khrzv,S., (1989) Causes f silver fir mrtality,and measures t restrict it. Grsk-Stpanstv, 5 (9), Sekendiz, O., (1987) Pitykteines curvidens (Germ.) (Cleptera: Sclytidae)'in Dğu Karadeniz Ormanlarında Dğu Göknarı (Abies nrdmanniana Stev. Spach) üzerinde zararları ve biyljisi. Türkiye I. Entmljisi Kngresi Bildirileri, İzmir, Serez, M., (1987), Bazı önemli kabuk böcekleriyle savaşta fermnların kullanılma lanakları, Karadeniz Teknik Üniversitesi Dergisi, 10 (1-2) : Schimitschek, E., (1953) Türkiye'de Orman Böcekleri ve Muhiti. Türkiye Orman Entmljisinin Temelleri, (Çeviren: A. Acatay), İ. Ü. Yayınları N: 556, Orman Fak., N: 24, İstanbul, 471 s. Transkv, G, Mirchev, P., Ovcharv, D., (1994) Iinsect pests and their rle in the decline and dying f silver fir (Abies alba) in Bulgaria. Institut za Grata, Sfia, Bulgaria. Nauka-za-Grata, 31(3), Tper, A., (1999) Bartın ve Karabük Ormanlarındaki Göknarlarda Zarar Yapan Pitykteines curvidens (Germ)) (Cleptera: Sclytidae) in Biyljisi, Znguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği ABD, Bartın, 130 s (Basılmamış Dktra Tezi). Witrylak, M., (1995) Bilgy, eclgy and ecnmic imprtance f Cryphalus piceae (Ratz.) (Cleptera, Sclytidae ) in the muntain stands f the Frest Experimental Statin in Krynica. Frest. Abstr., 58 (1), Abstr., 701. Zabecki, W., (1988) Rle f cambi and xylphagus insects in the prcess f decline f silver fir stands affected by industrial air pllutin in Ojcw Natinal Park. Acta Agraria et Silvestria. Series- Silvestris, 27:

30 EKLER 14 Yağış (mm) (A) Yağış (mm) Tarih Ort. Sıcaklık ( C) / Orantılı Nem (%) Ort.Sıcaklık ( C) Orantılı Nem (%) (B) Tarih Ek Şekil Yılı Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı)'te yağış (A) ile sıcaklık ve nem değerleri (B). 25

31 EKLER devam ediyr Dişi Birey Sayısı (Adet) (A) Dişi Birey Sayısı (Adet) Tarih Erkek Birey Sayısı (Adet) (B) Erkek Birey Sayısı (Adet) Tarih Ek Şekil Yılı Derbent (Ilgaz Dağı Milli Parkı)'de fermn tuzakta yakalanan Pitykteines curvidens (Germ.) dişi (A) ve erkek (B) uçuş periydu. 26

32 TAM KURU CEVİZ (Juglans regia L.) ODUNUNUN ADSORPSİYON ÖZELLİKLERİ Kemal ÜÇÜNCÜ, Aytaç AYDIN, Taner TAŞDEMİR KTÜ Orman Fakültesi TRABZON ÖZET Odun, kullanım yeri iklim kşullarına uygun gelen denge rutubetine kadar kurutularak kullanılmaktadır. Ancak, kurutulan dunlar kullanımdan önce dış iklim kşullarında belirli bir süre beklediğinden, rutubeti uygun denge rutubetinden daha yüksek değerlere ulaşmaktadır. Odunun kullanım öncesi beklediği rtamın iklim kşullarına göre rutubet alma eğiliminin belirlenmesi, kullanım amacı bakımından önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Türkiye de yetişen Ceviz (Juglans regia L.) ağacının üç farklı kalınlıktaki dununun üç farklı denge rutubeti kşullarında adsrpsiyn özellikleri belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Ceviz, Adsrpsiyn, Kalınlık, Kesit, Denge rutubeti. ADSORPTION CHARACTERISTICS OF FULL DRIED WALNUT ABSTRACT Wd has been drying until equilibrium misture cntent depent n the climate cnditins f applicatins. But, in practice becuse dried wd has been waited n utdr climate cnditin befre the usage, wd msiture has been reeched higher valve thes equilibrium misture. Determinatin f the adsrptin tendency accrding t climate cnditins f weiting area is imprtent n accunt f usage aim. In this study, adsrptin prperties f walnut had been determined in three different equilibrium msiture cnditins f wd that has three different thicknesses. Keywrds: Walnut., Adsrptin, Thicknes, Crss sectin, Equilibrium misture cntent. 1. GİRİŞ Higrskpik yapısı nedeniyle dun, bulunduğu rtamın iklim kşullarının etkisiyle çevresindeki havadan rutubet alarak veya çevresindeki havaya rutubet vererek belirli bir rutubet miktarında dengeye ulaşmaktadır. Uygulamada, higrskpik denge rutubeti hiçbir zaman değişmez bir değerde kalmaz. Bunun nedeni, dunun bulunduğu rtamın iklim kşullarının sürekli değişmesidir. Odunun çevresindeki havaya rutubet vererek higrskpik denge meydana gelinceye kadar kuruması layına desrpsiyn, nemli rtamda bırakılan dunun havadan rutubet alarak higrskpik dengeye ulaşması layına da adsrpsiyn denir (Kurtğlu, 1984; McNaught, 1987; Wu, 2003; URL 1). Odunun ulaşacağı denge rutubeti üzerinde kurutma sıcaklığı, kurutma sırasındaki basınç veya çekme kuvvetleri, iklim bölgesi, emprenye işlemi etkili lmaktadır. Örneğin, 25 0 C sıcaklık ve % 60 bağıl nem kşullarında Avrupa dunları % rutubet miktarında dengeye ulaşırken, trpik dunlar % 9 15 rutubet miktarlarında denge değerine ulaşmaktadır. Yüksek sıcaklıklarda kurutulan dunlar, basınç etkisindeki dunlar ve emprenye edilmiş dunlar daha düşük rutubet miktarlarında denge rutubetine ulaşırlar (Villière, 1966). 27

33 Aniztrpik özellikteki dun rutubet alış verişi sırasında byutlarını üç ayrı anatmik yönde farklı miktarda değiştirmektedir. Kullanım yerinde dunun anatmik yönlerine bağlı larak farklı miktarlarda byut değiştirmesi fnksiynel yönden önemli şekil bzukluklarına yl açmaktadır (Klman and Cte, 1968). Siyah ceviz ve gümüş akça ağacı dunu üzerinde yapılan çalışmada hava hızının 3 m/s ye kadar çıkması adsrpsiyn ranını önemli ölçüde artırırken bunun üzerinde hızlarda adsrpsiyn azalmaktadır (Rsen, 1978). Ceviz dunu genellikle mbilya, parke ve işlenme özelliklerinin uygun luşu nedeniyle silah dipçiği yapımında kullanılmaktadır. Kullanım yerinde fnksiynel şekil bzukluklarının luşmasına yl açan rutubet değişiminin azaltılması için Ceviz dunu kullanım yeri iklim kşullarına uygun düşen denge rutubeti miktarına kadar kurutulmalıdır. Kurutularak kullanılacak dunun gerek iş akışı veya gerekse kullanım yerinin uzaklığına bağlı larak taşınmasının gerekli lması nedeniyle belirli bir zaman geçmektedir. Bu süreçte kurutulmuş dun bulunduğu rtam iklim kşullarının etkisiyle kullanım yeri iklim kşullarının gerektirdiği denge rutubetinden daha yüksek rutubet değerlerine kadar rutubet almaktadır. Odunun rutubet yalıtımını sağlayacak biçimde ambalajlanması mümkün lmakla birlikte, bu uygulama önemli işçilik masraflarına yl açmaktadır (URL 2). Kurutularak kullanılacak dunun kullanımına değin geçen süreçte bulunduğu iklim kşulları etkisinde rutubet alma eğiliminin zamanın fnksiynu larak belirlenmesi uygulamada önem taşıyan bir durumdur. Bu çalışmada, tam kuru ağırlığa kadar kurutulmuş Dğu ladini (Juglans regia L.) dunun farklı iklim kşullarında adsrpsiyn özellikleri belirlenmiştir. Tam kuru hale kadar kurutulan 12.5 mm, 25 mm ve 50 mm kalınlıktaki dun örnekleri % 8, % 12 ve % 16 denge rutubeti sağlanan rtamda bekletilerek rutubet alma eğilimleri belirlenmiştir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal Araştırmada kullanılan dun örnekleri Trabzn Akçaabat Orman İşletme Müdürlüğünden temin edilen Ceviz dunlarından hazırlanmıştır. Odun örneklerinin genişliği 100 mm, uzunluğu 300 mm alınmıştır. Ceviz dun örneklerinin tam kuru özgül ağırlığı g/cm 3, lif dygunluğu rutubet derecesi % tür. Örneklere ilişkin diğer özellikler Tabl 1 de verilmiştir. Ceviz dunu örnekleri 24 er adet lmak üzere üç gruba ayrılmış, kurutma dlabında tam kuru ağırlığa kadar kurutularak % 8, % 12 ve % 16 denge rutubetinin sağlandığı iklim hücresinde bekletilmiştir. Tabl 1. Örnek tipleri ve özellikleri Örnek tipi Kalınlık Alınan örnek sayısı T mm R T mm R25 4 T mm R50 4 Adsrpsiyn denemelerine ilişkin deney planı Tabl 2 de verilmiştir. Tabl 2. Deney planı Deneme n İklim kşulları Örnek t ( 0 C) Φ (%) DRM (%) sayısı D D D

34 T (teğet) rutubet akışının teğet yönde lduğunu, R (radyal) ise rutubet akışının radyal yönde lduğunu ifade eder. Kısa dun örneklerinin byuna yöndeki rutubet akışını yavaşlatmak için enine kesitlere parafin sürülmüştür Yöntem Denemeler % 8, % 12 ve % 16 denge rutubeti için üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Deney örnekleri kurutma dlabında tam kuru ağırlığa kadar kurutularak tam kuru ağırlıkları (M ) belirlenmiş ve iklim hücresinde belirlenen sabit iklim kşullarında bekletilmiştir. Odun örneklerinin zamanın fnksiynu larak rutubetli ağırlıkları (M r ) günlük tartılarla belirlenmiştir. Odunun günlük rutubet miktarları W ( M M 0 ) / M r 0 = (1) eşitliği ile hesaplanmıştır. İklim hücresindeki sıcaklık ve bağıl nem değerleri termhigrgrafla ölçülmüş ve kaydedilmiştir. İklim hücresinde ayrıca termmetre ile saatlik sıcaklık ölçümleri yapılarak termhigrgrafla ölçülen sıcaklık kntrl edilmiştir. Günlük sıcaklık ve bağıl nem rtalamaları saatlik değerlerden hesaplanmıştır. T n i t i= = 1 ; i = 1,2,..., 24 (2) n n ϕ i i= ϕ = 1 i = 1,2,..., 24 (3) n Günlük sıcaklık ve bağıl nem rtalamalarının ve bunlara bağlı denge rutubetinin % 95 güvenle hmjen ldukları belirlenmiştir. Denge rutubeti, sıcaklık ve bağıl nemin fnksiynu larak düzenlenmiş desrpsiyn halindeki higrskpik denge rutubeti grafiğinden alınmıştır (Villière, 1966). Sabit iklim kşullarında bekleyen dun örneklerinin belirli bir andaki rutubet miktarı Furier kanunundan yararlanılarak W t bt = W 0 e (4) eşitliği ile tanımlanmıştır (Dağsöz, 1977; Gswami et all., 1991; Sdha et all., 1985). Burada; t zamanı (saat), W t t anındaki rutubeti (%), W 0 başlangıç rutubetini (%), b rutubet değişim hızı sabitini göstermektedir. (4) eşitliğinden yararlanılarak adsrpsiyn halinde zamanın fnksiynu larak dun rutubetini belirten W bt / ρ0e ( W adrm ) e adrm t = 0 + (5) eşitliği elde edilmiştir. Burada; DRM rtam denge rutubeti miktarını (%), ρ 0 tam kuru dun ağırlığını (g/cm 3 ), e dun kalınlığını (mm), a adsrpsiyn katsayısını göstermektedir. W s deneme snunda dunun ulaştığı snuç rutubetin lmak üzere adsrpsiyn katsayısı aşağıdaki eşitlikle tanımlanmıştır. a Ws / DRM = (6) Kurutularak kullanılacak dunların dış rtam iklim kşullarında bekletilmesi halinde rutubet değişiminin belirlenmesini sağlayacak ve uygulamada kullanılabilecek a ve b katsayıları belirlenmiştir. b katsayıları bt (teğet) ve br (radyal) katsayılarının rtalaması alınarak hesaplanmıştır. 29

35 Adsrpsiyn hızı, W t t anındaki (gün) dun rutubeti, t 1 aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır. U W W t W 1 t anındaki (gün) dun rutubeti lmak üzere t t 1 t = (% / gün) (7) Odun özelliklerinden kesit ve kalınlık ile rtam denge rutubetinin dun rutubeti, dun snuç rutubeti ve dun snuç rutubetine ulaşma süresi üzerine etkileri SPSS paket prgramı ile değerlendirilerek farklılıklar belirlenmiştir. 3. BULGULAR Araştırmada %8 ( T = 20 C; ϕ = %42), %12 ( T = 20 C; ϕ = %65) ve %16 ( T = 20 C; ϕ = %78) denge rutubetinin sağlandığı sabit iklim kşullarında Ceviz dununun 12.5 mm, 25 mm ve 50 mm kalınlıkta teğet ve radyal kesilmiş dun örneklerinin rutubetindeki değişim zamanın fnksiynu larak belirlenmiştir. % 8 sabit denge rutubeti kşullarında Ceviz dununun çeşitlik kalınlık ve kesitlere sahip örneklerinin rutubet değişimi zamanın fnksiynu larak Şekil 1 ve Şekil 2 de gösterilmiştir. Odun rutubeti (%) Ceviz; DRM = % 8 T12.5 R12.5 T25 R25 T50 R Süre (gün) Şekil 1. DRM = % 8 için adsrpsiyn halinde kesit rutubet ilişkisi Odun rutubeti (%) Ceviz; DRM = % C12.5 C25 C Süre (gün) Şekil 2. DRM = % 8 için adsrpsiyn halinde kalınlık rutubet ilişkisi 30

36 % 12 sabit denge rutubeti kşullarında Ceviz dununun çeşitlik kalınlık ve kesitlere sahip örneklerinin rutubet değişimi zamanın fnksiynu larak Şekil 3 ve Şekil 4 de gösterilmiştir. 12 Ceviz; DRM = % 12 Odun rutubeti (%) T12.5 R12.5 T25 R25 T50 R Süre (gün) Şekil 3. DRM = % 12 için adsrpsiyn halinde kesit rutubet ilişkisi 12 Ceviz; DRM = % 12 Odun rutubeti (%) C12.5 C25 C Süre (gün) Şekil 4. DRM = % 12 için adsrpsiyn halinde kalınlık rutubet ilişkisi % 16 sabit denge rutubeti kşullarında Ceviz dununun çeşitlik kalınlık ve kesitlere sahip örneklerinin rutubet değişimi zamanın fnksiynu larak Şekil 5 ve Şekil 6 da gösterilmiştir. Odun rutubeti (%) Ceviz; DRM = %16 T12.5 R12.5 T25 R25 T50 R Süre (gün) Şekil 5. DRM = % 16 için adsrpsiyn halinde kesit rutubet ilişkisi 31

37 Odun rutubeti (%) Ceviz; DRM = % 16 C12.5 C25 C Süre (gün) Şekil 6. DRM = % 16 için adsrpsiyn halinde kalınlık rutubet ilişkisi Ceviz dunu örnekleri % 8 denge rutubeti kşullarında % , % 12 denge rutubeti kşullarında % , % 16 denge rutubeti kşullarında ise % arasında snuç denge rutubetine ulaşmıştır. Ceviz dununun farklı denge rutubeti iklim kşullarında adsrpsiyn halinde ulaştığı snuç rutubeti değerleri Şekil 7 de ve snuç rutubetine ulaşma süreleri Şekil 8 de gösterilmiştir. 16 DRM = %8 DRM = %12 DRM = % 16 Snuç Rutubeti (%) ,4 12,4 12,4 12,4 12,5 12,5 12,4 12,5 12,5 9,3 9,3 9,4 9,4 9,4 9,4 9,3 9,4 9,4 6,3 6,3 6,3 6,4 6,4 6,4 6,3 6,4 6,4 T12.5 R12.5 T25 R25 T50 R50 CE12.5 CE25 CE50 Odun Örnekleri Şekil 7. Odun örneklerinin ulaştıkları snuç rutubeti değerleri 12.5 mm kalınlıktaki Ceviz kayını dunu; % 8 denge rutubeti kşullarında 12 günde % 6.3 snuç denge rutubetine, % 12 denge rutubeti kşullarında 12 günde % 9.3 snuç denge rutubetine ve % 16 denge rutubeti kşullarında 12 günde % 12.4 snuç denge rutubetine ulaşmıştır. 25 mm kalınlıktaki Ceviz dunu; % 8 denge rutubeti kşullarında 22 günde % 6.4 snuç denge rutubetine, % 12 denge rutubeti kşullarında 22 günde % 9.4 snuç denge rutubetine ve % 16 denge rutubeti kşullarında 24 günde % 12.5 snuç denge rutubetine ulaşmıştır. 50 mm kalınlıktaki Ceviz dunu; % 8 denge rutubeti kşullarında 43 günde % 6.4 snuç denge rutubetine, % 12 denge rutubeti kşullarında 44 günde % 9.4 snuç denge rutubetine ve % 16 iklim kşullarında 49 günde % 12.5 snuç denge rutubetine ulaşmıştır. 32

38 DRM = %8 DRM = %12 DRM = % Süre (gün) T12.5 R12.5 T25 R25 T50 R50 CE12.5 CE25 CE50 Odun Örnekleri Şekil 8. Odun örneklerinin snuç rutubetine ulaşma süreleri Farklı denge rutubeti kşullarında her kalınlıkta dun rutubeti değerleri arasında anlamlı farklılık bulunmuştur. Adsrpsiyn halinde dun rutubeti, snuç denge rutubeti ve snuç denge rutubetine ulaşma süreleri üzerinde kalınlık, kesit ve rtam denge rutubetinin etkileri aşağıdaki gibidir: Odun rutubeti; Kesitin dun rutubeti üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmamıştır. Kalınlığın dun rutubeti üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmuş, 50 mm kalınlıktaki dunların rutubeti bir grup luştururken, 12.5 mm ve 25 mm kalınlıktaki dun örneklerinin rutubetleri arasında fark bulunmamıştır. Denge rutubetinin dun rutubeti üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmuş, her denge rutubeti halinde dun rutubetleri arasında farkın lduğu görülmüştür. Odun snuç rutubeti; Kesitin dun snuç rutubeti üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmamıştır. Aynı denge rutubeti ve kalınlıktaki dun örneklerinin snuç denge rutubetleri aynı grupta yer almıştır. Kalınlığın dun snuç rutubeti üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmamış, aynı denge rutubetinde her kalınlık grubuna ait dun snuç rutubeti değerleri bir grup luşturmuştur. Denge rutubetinin dun snuç rutubeti üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmuş, aynı kalınlıkta her denge rutubeti halindeki snuç rutubeti değerleri ayrı birer grupta yer almıştır. Snuç rutubetine ulaşma süreleri; Kesitin snuç rutubetine ulaşma süresi üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmamış, aynı kalınlık ve denge rutubetinde farklı kesite ait snuç rutubeti değerleri aynı grupta yer almıştır. Kalınlığın snuç rutubetine ulaşma süresi üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmuş, aynı denge rutubetinde farklı kalınlıktaki dun snuç rutubetlerinin farklı gruplarda yer aldığı görülmüştür. Denge rutubetinin snuç rutubeti üzerine etkisi % 95 güvenle anlamlı bulunmamış, aynı kalınlıklarda farklı denge rutubeti kşullarında dun snuç rutubetleri aynı grupta yer almıştır. Ceviz dununun adsrpsiyn hızları dun kalınlıklarına bağlı larak hesaplanmış ve zamanın fnksiynu larak farklı denge rutubeti değerleri için Şekil 9 11 de gösterilmiştir. Kalınlık ve denge rutubeti adsrpsiyn hızı üzerinde etkili lup, artan denge rutubeti ve azalan kalınlık ile birlikte adsrpsiyn hızı artmaktadır. Ceviz dununun farklı kesit ve kalınlıktaki örneklerinin farklı iklim kşullarında adsrpsiynuna ilişkin a ve b katsayıları Tabl 3 de verilmiştir. 33

39 0,120 0,100 Ceviz; DRM = % 8 Ut12.5 Ut25 Ut50 Ut (%/gün) 0,080 0,060 0,040 0,020 0, Süre (gün) Şekil 9. DRM = % 8 için adsrpsiyn hızı Ut (%/gün) 0,160 0,140 0,120 0,100 0,080 0,060 0,040 0,020 0,000 Ceviz; DRM = % 12 Ut12.5 Ut25 Ut Süre (gün) Şekil 10. DRM = % 12 için adsrpsiyn hızı 0,250 0,200 Ceviz; DRM = %16 Ut12.5 Ut25 Ut50 Ut (%/gün) 0,150 0,100 0,050 0, Süre (gün) Şekil 11. DRM = % 16 için adsrpsiyn hızı Tabl 3. Denklem katsayıları Katsayılar b t b r b a X (Ortalama) 0,122 0,146 0,134 0,784 S (Standart sapma 0,005 0,005 0,i005 0,009 34

40 Tabl 3 de görüldüğü gibi, tam kuru hale kadar kurutulmuş ceviz dunları bulunduğu rtamın denge rutubetine bağlı larak W s = DRM (8) değerinde dengeye ulaşmaktadır. Benzer şekilde, adsrpsiyn denklemi belirlenen katsayılar dikkate alınarak aşağıdaki şekilde elde edilmiştir t 0 + 0e W t = ( W DRM ) e DRM ρ (9) Ceviz dununun % 8 snuç denge rutubetine kadar kurutulması halinde % 12 ve % 16 denge rutubetine sahip rtamlarda bekletilmesi halinde denklem (9) a göre ulaşacağı snuç denge rutubeti ve sözknusu snuç denge rutubetine ulaşma süreleri Tabl 4 de verilmiştir. Tabl 4. % 8 rutubetindeki dunun snuç denge rutubetine ulaşma süreleri Odun örneği Ortam Denge Rutubeti (%) Ws (%) t (gün) Ws (%) t (gün) CE CE CE Denge rutubetine ulaşma süreleri üzerinde rtam denge rutubetinin ve kesitin belirgin bir etkisi lmamakla birlikte, dun kalınlığının ve özgül ağırlığının etkili lduğu görülmüştür. 4. SONUÇLAR Tam kuru hale kadar kurutulmuş 12.5 mm kalınlıktaki Ceviz dunu % 8 denge rutubetine sahip iklim kşullarında % 6.3 snuç denge rutubetine 12 günde, % 12 denge rutubetine sahip kşullarda % 9.3 snuç denge rutubetine 12 günde ve % 16 denge rutubeti kşullarında % 12.4 denge rutubetine 12 günde ulaşmıştır. Tam kuru hale kadar kurutulmuş 25 mm kalınlıktaki Ceviz dunu % 8 denge rutubetine sahip iklim kşullarında % 6.4 snuç denge rutubetine 22 günde, % 12 denge rutubetine sahip kşullarda % 9.4 snuç denge rutubetine 22 günde ve % 16 denge rutubeti kşullarında % 12.5 denge rutubetine 24 günde ulaşmıştır. Tam kuru hale kadar kurutulmuş 50 mm kalınlıktaki ceviz dunu % 8 denge rutubetine sahip iklim kşullarında % 6.4 snuç denge rutubetine 43 günde, % 12 denge rutubetine sahip kşullarda % 9.4 snuç denge rutubetine 44 günde ve % 16 denge rutubeti kşullarında % 12.5 snuç denge rutubetine 48 günde ulaşmıştır. Teğet ve radyal dun örneklerinin snuç rutubetleri arasında küçük farklar lmakla birlikte, bu fark kalınlık ve rtam denge rutubeti arttıkça artış göstermiştir. Buna rağmen kesitin rutubet üzerindeki etkisi % 95 güven düzeyinde anlamlı bulunmamıştır. Odun özellikleri larak özgül ağırlık ve kalınlığın dunun ulaştığı snuç rutubeti üzerinde etkili lduğu görülmüştür. Buna göre, dun özellikleri belirgin lmak üzere, araştırma snucunda belirlenen a ve b katsayıları yardımıyla, kurutulan dunların bekletildikleri rtamda ulaşacakları rutubet miktarı zamanın fnksiynu larak belirlenebilir. Bu amaçla, kurutma tesislerinde kurutulan Ceviz dunu için adsrpsin şablnları luşturularak bekleme süresi içerisinde ulaşabileceği rutubet miktarları bu şablndan dğrudan kunabilir. Kullanım yeri iklim kşullarına uygun denge rutubetine kadar kurutulan dunların kullanım aşamasına kadar beklemesi halinde ambalajlama işlemi yapılmıyrsa, bekletme rtamının iklim kşulları belirlenerek dunun 35

41 ulaşacağı rutubet miktarı zamanın fnksiynu larak belirlenmeli ve kntrl edilmelidir. Böylece, dunun kullanım yeri iklim kşullarına uygun lmayan daha yüksek derecede bir rutubete ulaşması önlenebilir. Odun özelliklerinin adsrpsiyn üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi amacıyla farklı ağaç türü dunlarına ilişkin denemeler yapılmalıdır. KAYNAKLAR Dağsöz, A. K. (1977), Isı Geçişi, Arpaz Matbaacılık, İstanbul. Gswami, D. Y., Lavania, A., Shahbazi, S. and Masd, M. (1991), Analysis f a Gedesic Dme Slar Fruit Dryer, Drying Technlgy, 9, 3, Kllmann, F.F.P. and W.A. Cte, Jr. (1968), Principles f Wd Science and Technlgy. I. Slid Wd. Springer-Verlag. New Yrk. Kurtğlu, A. (1984), Hava Kurusu Odunun Rutubet Değişimleri ve Türkiye de Odunun Muhtemel Denge Rutubeti Miktarının Dağılımı, İÜ Orman Fakültesi Yayın N. 362, İstanbul. McNaught, A. (1987), Equilibrium Misture Cntent f Timber, Timber Nte, Queensland Dept. f Fr. N. 23. Rsen, H.N. (1978), The Influence Of External Resıstance On Mısture Adsrptın Rates In Wd, Wd and Fiber Science, 10, 3, Sdha, M. S.,Dang, A., Bansal, P. K. And Sharma, S. B. (1985), An Analytical and Experimental Study f Open Sun Drying and a Cabinet Type Dryer, Energy Cnvers, 25, 3, URL 1, Srptin Behaviur f Micrwave Dried Wd, 2 th Internatinal IUFRO Wd Drying Cnference 2003, URL 2, Lumber Drying. Villière, A. (1966). Sèchage des Bis, Dund, Paris. Wu, Q. (2003), Applicatin f Nelsn s Srptin Istherm T Wd Cmpsites and Overlays, Wd and Fiber Science, 31, 2,

42 DİJİTAL GÖRÜNTÜ İŞLEME SİSTEMİ KULLANARAK BARTIN ORMAN FAKÜLTESİ BİNASININ VE YERLEŞKE GİRİŞİNİN DÜZENLENMESİ Alper AYTEKİN, Burcu YALÇINKAYA ZKÜ Bartın Orman Fakültesi BARTIN ÖZET Bu çalışmada, Bartın Orman Fakültesi ana binasının ve girişinin ftğrafları dijital larak çekilmiş. Daha snra bu ftğraflar dijital görüntü işleme prgramları ile düzenlenerek yeni ftğraflar luşturulmuştur. Bartın Orman Fakültesi binasının ve yerleşke girişinin çevre düzenlemesi bilgisayar rtamında yapılmıştır. Bu çalışmada amaçlanan yapılacak çevre düzenlemesinden snra luşacak görüntünün nasıl lduğunu hiçbir uygulama yapmadan, para harcamadan rtaya kymaktır. Böylece rtaya çıkan görüntü beğenilirse prjenin uygulamaya knulmasını sağlamaktır. Anahtar Kelimeler: Dijital Görüntü, Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT), Bartın Orman Fakültesi DESIGN OF THE BARTIN FACULTY OF FOREST S BUILDING AND CAMPUS ENTRANCE USING DIGITAL IMAGINING SYSTEMS ABSTRACT In this study the surrunding f the main building and campus entrance f Bartın Frestry Faculty (BFF) were digitally phtgraphed. Using digital image prcessing prgrams the phts were edited and by this way new phtgraphs were frmed. The landscape prject f BFF was dne using cmputer based Digital Imagining Systems. The aim f this study is t find ut the preview landscape applicatin withut making any landscape arrangement. Thus, when the applicability f the preview is accepted, it can be dne withut any cnsideratin. Keywrds: Digital Imagining, Cmputer Aided Design (CAD), Bartın Faculty f Frestry 1. GİRİŞ Dijital görüntü sistemleri Dijital Görüntü Sistemleri (Digital Imaging Systems), adından da anlaşılacağı gibi içinde dijital ve görüntü içeren her şey anlamına gelmektedir. Başka bir ifadeyle analg lmayan ve görüntü adına ne varsa hepsini kapsayan 1990 lı yılların başlarından itibaren adından daha fazla söz ettirmeye başlayan bir sistemdir. Sırf ftğrafçılık sahasında kullanılan bir kavramlar bütünü değildir. Bilakis gözle görülebilen ve hatta görülemeyen tüm bilgisayar teknljileri bu sistemin içinde yer alır (1). Dijital görüntü sistemleri bilgisayarlardan içlerinde kullanılan ara birimlere, ünitelere, dijital kameralardan, vide kameralara, CRT ekranlardan LCD, OLED ekranlara ve uygulama prgramlarına kadar iç içe var lan geniş bir sistemin adını teşkil eder (1). 37

43 Sayısal görüntü işleme görüntü kalitesini zenginleştirerek ve yeni özelikler sunarak ürün farklılığı sağlayabilmektedir. Piksel sayısı arttıkça görüntü sıkıştırma önem kazanmaktadır (2). Dijital görüntü insanğlu için dijital ftğraf makinesini çağrıştırmaktadır. Dijital ftğraf makinesi teknljisinde, nrmal ftğraf makinelerine göre değiştirilmiş bir gövde ve lens yapısı söz knusu lup film yerine CCD (Charge Cupled Device) adı verilen elektrnik bir plaka kullanılmaktadır. CCD cihazları 1mm 2 den küçük ışığa sn derece hassas binlerce detektörden luşup görüntünün piksel adı verilen en küçük resim elemanlarından luşmasını sağlamaktadır (3). Detektöre çarpan ftnlar cismin parlaklığı ile rantılı larak elektrnik sinyal üretmektedir. Bu sinyalin byutu ise kaydedilecek sayısal değeri belirlemektedir. Dijital ftğrafı temel alan teknljiler geleneksel analg tekniklere kıyasla üstün perfrmansa sahiptir. Verinin sayısal lması büyük klaylık getirir. Bunun yanı sıra bilgisayar teknljisinin gelişmesi ile birlikte sn tuz yıldır büyük gelişme gösteren görüntü işleme teknikleri sayısal verilere uygulanarak gürültü azaltma, görüntü keskinleştirme gibi işlemler yapılabilir. Snuç görüntüde arzu edilen görsel özellikler görüntü işleme teknikleri yardımı ile vurgulanabilir (4). Dijital görüntü düzenleme Dijital görüntü düzenleme dijital ftğraf makinası ile çekilmiş ftğraflar veya diğer dijital tipte sunulmuş görüntüler üzerinde değişiklik yapma işlemidir. Bu işlemler vektör grafik editörleri ya da raster grafik editörleri adı verilen bilgisayar yazılımları kullanılarak yapılmaktadır. Bu editörler birçk düzenleme tekniğini kullanıcısına sunarlar. Vektör ve Raster grafik nedir? Herhangi bir ftğraf büyütüldüğünde görüntü netliği bzulur. Çünkü büyütülen ftğraf bir raster grafiktir. Raster grafik türünde resmi luşturan her piksel ayrı ayrı kaydedilir. Bu nedenle ftğraf büyütüldüğünde aslında her bir nkta büyütülmüş lduğunda dlayı ftğraf bzulacaktır. BMP, JPG ya da GIF gibi resim frmatları raster grafiklerdir. Vektör grafiklerde ise, resmi luşturan her çizginin başlangıç, bitiş, uzunluk, yön, dlgu rengi ve çizgi rengi bilgileri saklanır. Bir vektör grafik ne kadar büyütülürse büyütülsün bzulmaz. Çünkü vektör grafik her büyütülüşünde, başlangıç, bitiş, uzunluk, yön, dlgu rengi ve çizgi rengi bilgileri tekrar hesaplanarak ekranda gösterilir (5). Vektör grafikler, raster grafiklere göre daha az dsya byutuna sahip lurlar. Bir örnekle açıklamak gerekirse; Bir kare çizildiği varsayılsın. Bu karenin genişliği ve yüksekliği 50 piksel lsun. Bu grafik vektör larak kaydedilirse dsya byutu, 8 başlangıç ve 8 bitiş nktası + 4 uzunluk bilgisi + çizgi rengi + dlgu rengi = 22 byte lacaktır. Aynı kare raster larak örneğin BMP frmatında kaydedilirse, kareyi luşturan her piksel ayrı ayrı kaydedileceği için dsya byutu, 50 piksel yükseklik x 50 piksel genişlik = 2500 byte edecektir. Yani 2,5 KByte. Görüntü düzenleme yazılımları Dijital kameraların ppülaritesinin artmasıyla, görüntü düzenleme yazılımları da ldukça yaygınlaşmıştır. En basit bir görüntü düzenleme yazılımı görüntüyü kırpma, çevirme, renklerini değiştirme gibi önemli işlemleri kullanıcılarına sunmaktadır. Daha güçlü yazılımlar ise kullanıcısına görüntü üzerinde hemen hemen her türlü işlemi yapma imkânını kullanıcına tanımaktadır. Bunların başında ise raster tabanlı yazılımlar gelmektedir (6). Dijital görüntü sıkıştırma Birçk görüntü dsya frmatı bulunmaktadır. Çğunun amacı mümkün lduğunca dsya byutunu azaltarak kayıt rtamlarında daha az yer kaplamalarını sağlamaktadır. Bu da dijital görüntünün sıkıştırılmasıyla lur. Dijital görüntülerin sıkıştırılması kamera, ftğraf makinası, bilgisayar veya yazılım (editör) tarafından yapılabilir. Eğer görüntüler JPEG frmatında saklanacaksa bunu zaten birçk kamera kendiliğinden yapmaktadır (7). 38

44 Birçk sıkıştırma frmatının algritması aynıdır. Ancak bazıları daha fazla sıkıştırma yapabilirken bazıları daha az sıkıştırma yapabilmektedir. Bunun nedeni kaliteden ne kadar taviz vereceğimize bağlıdır. Görüntülerin dğal kayıtları Bitmap (BMP) lmaktadır. Piksel tabanlı bu kayıtta her bir piksel görüntünün kalitesini rtaya kymaktadır. Sıkıştırma snucunda pikseller kayblacağı için görüntü kalitesi haliyle azalacaktır. Eğer PNG frmatında bir sıkıştırma yapılırsa görüntüde minimum kayıp lur, ancak dsya byutu yine ldukça fazladır. JPEG frmatında bir sıkıştırma yapılırsa görüntü kalitesi azaları bununla birlikte dsya byutu da ldukça düşer. Ne kadar çk sıkıştırma yapılırsa, görüntü kalitesi de randa düşecektir. Kullanılan algritmalar, piksellerin prgramlanabilirliğini ve dijital ftğraf makinelerinde genellikle bulunan sıkıştırma kdlayıcı/kd çözücüden faydalanmakta ve JPEG/JPEG 2000 görüntü sıkıştırma standardına göre çalışmaktadır (8). 2. MATERYAL VE METOD Orman Fakültesi binasının ve yerleşke girişinin ftğrafları Cann marka dijital ftğraf makinesi (5MP) ile çekilmiştir (Şekil 1). Elde dilen dijital görüntüler Adbe PhtShp prgramında düzenlenerek istenen dijital resimler luşturulmuştur. Şekil 1. Görüntülerin çekiminde kullanılan ftğraf makinası Adbe PhtShp prgramı Prfesynel bir görüntü işleme prgramıdır. Bu prgramı 7.0 versiynu kullanılmıştır. Adbe PhtShp yazılımı hem raster tabanlı çalışan bir görüntü işleme yazılımıdır. Editörü ldukça kullanışlı lup, kullanıcıya birçk özelliği sunmaktadır. Bu editörün sunduğu özellikler aşağıda verilmiştir. Görüntü düzenleme editörlerinin bazı özellikleri Burada görüntü düzenleme yazılımlarının kullanıcılarına sundukları özelliklerinde bazıları verilmiştir. Özellikle bu araştırmada kullanılan teknikler detaylı larak anlatılmıştır. Seçim yapma Birçk editör kullanıcısına görüntü üzerinde istediği alanı seçebilme imkânını sunmaktadır. Böyle uygulamada yapılması istenen herhangi bir değişiklik tüm görüntü üzerinde değil, istenen ve seçilen alanda yapılabilecektir. Yine birçk yazılım seçim özelliğinde kullanıcısına geniş bir seçim özgürlüğü tanımaktadır. Bunlara bir pencere içinde seçim, istenen rengin seçimi, istenen alanın serbest elle seçilmesi örneklerini vermek mümkündür. Katmanlar Yazılım editörlerinin yaygın larak sundukları uygulamalardan bir tanesi ise katmanlardır. Bunları birbiri üzerine knulan transparan kâğıtlar larak düşünmek mümkündür. Her bir katman üzerinde ayrı ayrı işlemler yapılabilir. Bu katmanlar üst üste knduğu zaman hepsi görülebilir. Görüntü işleme gerçekleştirilirken katmanların birçk avantajı vardır. En önemlisi bir katmanda yapılacak herhangi bir değişiklik diğer katmanları etkilemeyecektir. 39

45 Görüntü byutlarında değişiklik yapmak Görüntü editörler görüntülerin byutlarını azaltabilir ya da artırabilir. Genelde yüksek görüntü çözünürlüğü lan kameralar veya ftğraf makinaları daha büyük byutlarda görüntü luştururlar. Bunların bu byutlarda her yerde kullanılması mümkün lmayabilir. Örneğin internet rtamında bu görüntüleri kullanabilmek için daha küçük byutlara indirilmesi gerekir. Bu nedenle editörler yeniden örneklendirme adı verilen hesaplama işlemini yapar ve yeni piksel değerlerini hesaplar. Böylece görüntüyü rijinal haline göre büyütür ya da küçültür. Dijital editörler görüntüleri kırpma yeteneğine de sahiptirler. Kırpma snucunda arzu edilen dikdörtgen içerisinde kalan görüntü kırpılarak yeni görüntü luşturulur. İstenmeyen kısımlar ise (bu dikdörtgenin dışında kalanlar) atılır (Şekil 2). Dijital kırpma işlemi kesilen alanın çözünürlüğü üzerine herhangi bir etkide bulunmaz. Kırpma işleminde verimli bir işlem yapabilmek için eldeki görüntünün yüksek çözünürlükte lması gerekmektedir. Şekil 2. Kırpılmamış ve kırpılmış görüntü İstenmeyen kısımların atılması Birçk editör rijinal görüntü üzerinde istenmeyen kısımların atılmasını klayca yapabilmektedir. Clne adı verilen bu özellik sayesinde çizim istenmeyen element üzerine daklanır. O kısmın atılması snucu nun bıraktığı bşluk zemin üzerinde dlgu renklerine yakın piksellerin renkleri ile dldurulur. Böylece sanki istenmeyen parça resim üzerinden silinmiş gibi görülür. Şekil 3 te de görüldüğü üzere ilk bakışta görüntü üzerindeki dal dikkati çekmektedir. Ancak istenmeyen bu kısmın çıkarılmasıyla tüm dikkatleri asıl görüntüde istenen kısma yani dünyaya çevrilecektir. Şekil 3. İstenmeyen kısmın atılması Renk seçimi Editörler kullanıcısına sunduğu en güzel imkânlardan bir tanesi de renk seçmedir. Aşağıdaki şekilde bu açıkça görülmektedir (Şekil 4). 40

46 Şekil 4. Renk seçimi Görüntüde renk eğimi Renk eğimi aracı verilen iki renk arasında istenen mesafede ldukça düzgün bir eğimle renk geçişini insan gözünü yrmadan sağlar. Şekil 5 deki örnekte ise beyazdan siyaha geçişler verilmiştir. Şekil 5. Renk eğimi ve renklerin geçişi Görüntünün çevrilmesi Görüntü editörleri görüntüyü istenen yönlerde çevirebileceği gibi istenen açılarda da görüntüleri çevirebilmektedir (Şekil 6). Aynı zamanda görüntülerin aynadaki yansımalarını da kullanıcıya sunmaktadırlar. Şekil 6. Görüntünün çevrilmesi Görüntülerin birleştirilmesi Birçk grafik uygulaması birçk farklı görüntüyü birleştirerek tekbir resim penceresi içinde kullanıcısına sunabilmektedir. Bu farklı resimlerin her birinin yeri ve yönü kullanıcı tarafından kntrl edilebilmektedir. Şekil 7 de iki farklı görüntü tekbir görüntü haline getirilmiştir. 41

47 Şekil 7. İki ayrı görüntünün tek bir görüntü larak birleştirilmesi Özel efektler Görüntü editörleri genellikle içinde farklı efektlerin bulunduğu bir listeyi kullanıcısına sunarlar. Burada görüntüler üzerinde çeşitli düzenlemeler tmatik larak yapılır. Bunlar arasında görüntü renkleri üzerinde sunulan efektler, görüntüyü eğme, germe efektleri, artistik efektler, gemetrik ve yazı efektleri ve bunların kmbinasynları şeklinde sıralanabilir. Şekil 8 de bazı örnekler verilmiştir. Şekil 8. Çeşitli efektlerin lduğu görüntüler 42

48 Renk değişikliği Grafik editörleri ile görüntü renginde değişiklikler yapmak mümkündür. Renk paleti 2, 16, 256 ve renk seçeneği şeklinde sunulabilir. JPEG ve PNG görüntü frmatları 16.7 milyn renk seçeneğine sahiptir. Bununla birlikte gri tnlama görüntünün daha az yer kaplamasını sağlar (Şekil 9). Şekil 9. Renk değişikliği Şekil 10. Görüntüde kntrast ve parlaklık Kntrast değişikliği ve parlaklık Görüntü kntrast ve parlaklığı editörlerin sundukları en önemli araçlardır. Bu araçla birlikte kntrast değişikliği yapılabilirken görüntünün daha kyu veya parlak lması da sağlanabilir (Şekil 10). 3. BULGULAR Orman Fakültesi binasının yüksek yğunlukta çekilmiş lan resimleri bilgisayar rtamına aktarıldıktan snra, resimler Adbe PhtShp prgramı ile düzenlenmeye başlanmıştır. İlk larak bina girişinin önünde yer alan yl asfalt ile kaplanmıştır (Şekil 11). Aynı ylun aksi yönünde yapılan düzenlemede yine yla asfalt serilmiş ve sl taraftaki kaldırıma dekratif taşlar döşenmiştir. Aynı taraftaki bş yeşil alana ise çalılar yerleştirilmiştir (Şekil 12). Ayrıca kaldırım kenarına öğrencilerin turabileceği banklar da yerleştirilmiştir. Orman Fakültesi girişinde gidiş-geliş yluna asfalt dökülmüştür. Dekanlık binasına giden yldaki merdivenler ve istinat duvarları tuğla ile örülmüştür. Duvarların üzerine sarmaşıklar knmuştur. Refüj üzerine çalılar knulmuştur. (Şekil 13). Yerleşke girişinde duvarlar tuğla ile örülmüş lup, sağ ve sl sütun üzerine sarmaşıklar knulmuştur. Ayrıca yerleşke girişine de asfalt serilmiştir (Şekil 14). 43

49 Şekil 11. Orman Fakültesi binasının şu anki görünümü ve düzenlenmiş hali. 44

50 Şekil 12. Orman Fakültesi binasının şu anki görünümü ve düzenlenmiş hali. 45

51 Şekil 13. Orman Fakültesi girişinin şu anki görünümü ve düzenlenmiş hali. 46

52 Şekil 14. Orman Fakültesi girişinin şu anki görünümü ve düzenlenmiş hali. 47