T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI KANDIRA DA HALK MİMARİSİ NESİL EROL YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI KANDIRA DA HALK MİMARİSİ NESİL EROL YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN PROF. DR. HAŞİM KARPUZ KONYA-2014 i

2 T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Bilimsel Etik Sayfası Adı Soyadı Nesil EROL Numarası Öğrencinin Ana Bilim / Bilim Dalı Sanat Tarihi/Türk ve İslam Sanatları Tarihi Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tezin Adı Prof. Dr. Haşim KARPUZ Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Öğrencinin imzası (İmza) ii

3 iii

4 T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Nesil EROL Numarası Ana Bilim / Bilim Dalı Sanat Tarihi/Türk ve İslam Sanatları Tarihi Öğrencinin Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Haşim KARPUZ Tezin Adı Kandıra da Halk Mimarisi ÖZET Halk mimarisi, coğrafi ve kültürel etkenlerle oluşmuş özgün bir mimarlık alanıdır. İzmit in sanayileşmiş bir ilçesi Kandıra ve çevresindeki bazı köylerde yapılan bu araştırmada halk mimarisine ait çok sayıda yapı tespit edilmiştir. Bu yapılar tezimizin örnekler bölümünü oluşturan evler, camiler, çeşmeler, fırınlar, samanlıklar, mısır çitleri (depoları), kuyular, çamaşırhane, bir okul ve değirmen kalıntılarından oluşmaktadır. Tezimizin esasını teşkil eden evler yerel yapı malzemeleri, taş, ahşap ile farklı duvar teknikleri kullanılarak inşa edilmiştir. Bu teknikleri şu şekilde sıralayabiliriz; ahşap karkas (tuğla, taş, kerpiç) dolgulu duvar, dal örgü ahşap duvar, çantı duvar, yalı baskısı duvar yapım teknikleridir. Tasarım bakımından evlerin zemin katları, ahır, depo, ambar gibi hizmet mekanlarına ayrılmıştır. Esas yaşama alanı 1.kattır. Burada geniş bir sofaya-hayata bağlı üç oda, mutfak, hela, banyo gibi mekanlar bulunur. Odalardan birisi ahşap yığma tekniğinde yapılmış çantı odadır. Odalarda yüklük, ocaklık, sergen-raflar, çiçeklik gibi öğeler bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Halk mimarisi, duvar yapım teknikleri, çantı oda. iv

5 T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Nesil EROL Numarası Ana Bilim / Bilim Dalı Sanat Tarihi/Türk ve İslam Sanatları Tarihi Öğrencinin Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Haşim KARPUZ Tezin İngilizce Adı PUBLİC ARCHITECTURE IN KANDIRA SUMMARY Public architecture is a specific area of architecture that is formed by geographical and cultural influences. In a survey conducted of Kandıra and around in some villages which is one of the industrialized town of İzmit, many buildings belonging to public architecture are identified. These structures constist of forming the part of examples in our thesis; houses, mosques, fountains, ovens, strawhouses, cornhedges (storages), wells, laundry, a school and mill ruins. Houses constituting the basis of our thesis were built by using local building materials, stone, wood and different wall techniques. These techniques can be listed as follow: wooden framework (brick, stone, adobe) filled wall, bough-weave wood wall, çantı wall, siding wall construction techniques. The ground floors of houses are allocated for service spaces such as stable, storage, warehouse in terms of design. Basic living space is the first floor. There are three rooms connected to a large hall and places such as kitchen, toilets, bathroom in here. One of the rooms is a çantı room which is built with the wood stacking technique. There are such units as cupboards, fireplaces, shelves, plant stands in the rooms. KeyWords: Public architecture, wall construction technique, çantı room. v

6 İÇİNDEKİLER ÖZET... iv SUMMARY...v ÖNSÖZ... viii 1.GİRİŞ Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları Kandıra ve Çevresinin Tarihi ve Coğrafyası Konu İle İlgili Kaynaklar KANDIRA HALK MİMARİSİNDEN ÖRNEKLER EVLER TATARAHMET KÖYÜ HAMZA AYYILDIZ IN EVİ ŞABANLAR KÖYÜ AYHAN IN EVİ TATARAHMET KÖYÜ HAMİT KARDEŞ İN EVİ TAHTACILAR KÖYÜ MUZAFFER ALTINTAŞ IN EVİ GÜGÜŞLER KÖYÜ MUSTAFA ÖZMEN İN EVİ TATARAHMET KÖYÜ MEHMET KARDEŞ İN EVİ MANTARCILAR KÖYÜ FAHRİ ÖZKAYA NIN EVİ TOKMAKLAR KÖYÜ ŞABAN AKYALÇIN IN EVİ TOKMAKLAR KÖYÜ AHMET KARAAĞAÇ IN EVİ TATARAHMET KÖYÜ RUHİ ALTINTAŞ IN EVİ GÜGÜŞLER KÖYÜ MEHMET ALTINTAŞ IN EVİ CAMİLER KANDIRA ORHAN CAMİ TATARAHMET KÖYÜ CAMİİ PİROĞLU KÖYÜ CAMİİ ÇEŞME-SU PINARLARI TATARAHMET KÖYÜ 1 NO LU ÇEŞME TATARAHMET KÖYÜ HABBAN SU PINARI AKINCI KÖYÜ İSHAKLAR MAHALLESİ ÇEŞMESİ GÜGÜŞLER KÖYÜ ÇEŞMESİ ÇAKMAKLAR KÖYÜ ÇEŞMESİ ŞABANLAR KÖYÜ SU PINARI vi

7 2.4. FIRINLAR TATARAHMET KÖYÜ MEHMET KARDEŞ İN FIRINI GÜGÜŞLER KÖYÜ FIRINI TOKMAKLAR KÖYÜ ŞABAN AKYALÇIN IN FIRINI ŞEYHLER KÖYÜ İBRAHİM ÜZER İN FIRINI SAMANLIKLAR TATARAHMET KÖYÜ 1 NO LU SAMANLIK AKÇAOVA KÖYÜ EMİNE GÜRLER İN SAMANLIĞI GEBEŞLER KÖYÜ İRFAN KILIÇASLAN IN SAMANLIĞI MISIR ÇİTLERİ (TURLUKLAR) MANTARCILAR KÖYÜ FAHRİ ÖZKAYA NIN MISIR ÇİTİ ŞEYHLER KÖYÜ İBRAHİM ÜZER İN MISIR ÇİTİ SAKALLAR KÖYÜ MISIR ÇİTİ TAHTACILAR KÖYÜ MUZAFFER ALTINTAŞ IN MISIR ÇİTİ DEĞİRMENLER TATARAHMET KÖYÜ SU DEĞİRMENİ AKÇAOVA KÖYÜ UN DEĞİRMENİ KUYULAR ŞABANLAR KÖYÜ HÜSEYİN ULUAY SU KUYUSU ÇALKÖY DİVANI AHMATLI KÖYÜ SU KUYUSU ÇAMAŞIRHANE AKINCI KÖYÜ İSHAKLAR MAHALLESİ ÇAMAŞIRHANESİ OKUL KEREMLER KÖYÜ İLKOKULU SU BENDİ AKÇAOVA KÖYÜ SU BENDİ (SU HAVUZU) DEĞERLENDİRME-GENEL ÖZELLİKLER SONUÇ SÖZLÜK BİBLİYOGRAFYA Çizim Listesi Çizimler Fotoğraf Listesi Fotoğraflar vii

8 ÖNSÖZ Halk mimarisi örnekleri günümüz Türkiye sinde hızla yol almaktadır. Sanayi şehri İzmit in bir ilçesi Kandıra nın bazı köylerinde bulduğumuz son örnekleri incelemeye çalıştık. Örnekler için evler yetersiz kalınca diğer yapıları da araştırmaya dahil ettik. Kandıra, sanayileşmenin ortasında bozulmadan kalabilmiş korunmaya değer bir ilçedir. Kandıra hakkında yapılan çalışmaların azlığı, sanat tarihi açısından ayrıntılı ele alınmamış olmasının yanında benim de anne tarafından Kandıralı olmam memleketime faydalı bir çalışma yapmamda etkili olmuştur. Kandıra nın sivil mimari yapısının özgünlüğü, Kuzeybatı Anadolu ve Karadeniz in yöresel mimarlık niteliklerinin harmanlandığı geçiş bölgesi olması yönüyle halk mimarisi açısından değerlendirmeye alınmıştır. Kandıra nın farklı kesimlerindeki 15 köyde bulunan çeşitli halk mimarisi yapılarının incelendiği bu monografik çalışma ile bölgenin halk mimarisi nitelikleri ortaya konulmuştur. Bu çalışmanın hazırlanmasında desteğini esirgemeyip hep yanımda olan Saygıdeğer Hocam Prof. Dr. Haşim KARPUZ a çalışmamın her aşamasında verdiği fikirler ve emekleri için sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Tezin düzeltmelerini yaparken verdiği destekten dolayı Sayın Hocam Prof. Dr. Osman ERAVŞAR a teşekkür ediyorum. Kocaeli yi yakından incelemiş olmasından dolayı konunun seçimi sürecinde yaptığı yönlendirmeler için Arş.Gör. İ. Mete MİMİROĞLU na, tezimin düzenlemeleri esnasında yaptığı yardımlardan dolayı Mert KOCAMAN a, yaptığı maddi destek için Selçuk Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü ne, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü yle yaptığım bağlantıların gerçekleşmesini sağlayan Sayın Mehmet YARIMCA ya, yardımlarından dolayı Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ve Kandıra Belediyesi çalışanlarına, ayrıca Kandıra hakkında verdiği bilgiler ve kaynaklar için Uz. Sanat Tarihçisi Volkan ŞENEL e, yapıların çizimlerini yapan İnşaat Teknikeri Sayın Fatma TÜRKAN ve Irmak Kaya BOZKURT a, arazi çalışmam esnasında yardımlarını esirgemeyen AKGÜN ve NALBANT Ailesi fertlerine, çalışmam boyunca maddi, manevi destekleri için başta anne ve babam olmak üzere EROL ailesi fertlerine, sevgili arkadaşlarıma, desteklerinden mahrum etmeyen herkese sonsuz teşekkürü borç bilirim. TEMMUZ-2014 NESİL EROL viii

9 1.GİRİŞ 1.1. Konunun Tanımı, Önemi ve Sınırları Halk mimarisi daha çok çevresel, sosyal ve kültürel etkenlerle oluşmuş yöresel özellikleri ağır basan mimarlık olarak tanımlanmaktadır. Kültürel birikim ve çevreye bağlı olarak farklı türde birçok yapı meydana gelmiştir. Halk mimarisinin zengin unsurlarını evler ve yardımcı yapıları, ortak yapılar olarak cami ve mescitler, çeşme, çamaşırhane, kuyu, değirmen, mısır çitleri, su bendleri, samanlık ve ambarlar, köy odaları, mahalle fırını vb. gibi yapılar oluşturmaktadır. Bu yapı türleri çeşitlilik arz eder. Bu çevrede halk kültürünün araştırılması kapsamında Kandıra da Halk Mimarisi adlı bu tez çalışması ile Kandıra ve çevre köylerindeki halk mimarisi örnekleri ele alınmıştır. Kandıra halk mimarisi kapsamında evler, camiler, çeşme ve su pınarları, çamaşırhane, kuyular, değirmenler, mısır çitleri, samanlıklar, fırınlar, okul ve su bendleri araştırılmıştır. Kocaeli iline bağlı Kandıra ve çevresindeki halk kültürünün araştırılması hedeflenmiş, coğrafi sınır olarak Kandıra ilçesinin tamamı seçilmiştir. Çalışmanın zaman sınırı olarak Türk Dönemi incelenecektir. Bölgedeki Türk kültürünün başlangıcı Orhan Gazi dönemine aittir. Çalışmanın son dönemi ise modernite içerisinde geleneksel mimarinin yok olmaya başlandığı dönem olan Sanayi Devrimi nin Türkiye de ortaya çıktığı 1960 lı yıllar olarak belirlenmiştir. Çalışmanın son dönemine ait sınırlamadaki etken halk kültüründeki karakteristik örneklerin ve yapı tekniklerinin giderek yok olmasıdır.. Örneklerdeki yapım teknikleri ve teknolojisi, moderniteyle birlikte geleneksellikten uzaklaşmış, niteliğini kaybetmiştir. Bu sebeple çalışma, geleneksel değerlerin kaybolmaya başladığı dönem olarak 1960 lı yıllar çerçevesinde sonlandırılmıştır. Çalışmanın içerisinde, Erken ve Klasik Osmanlı Dönemi ile ilişkili halk mimarisi örnekleri yok denecek kadar azdır. Örneklerin çoğu 18, 19 ve 20. yüzyıldandır. Bu sebeple bölgenin halk mimarisi değerlendirmesi mevcut örnekler dikkate alındığında Geç Dönem odaklı olarak şekillenmiştir. Bu çalışmanın yapılmasındaki amaç geleneksel halk mimarisi örneklerinin son temsilcilerinin belgelenerek bunların Türk halk kültürü ve mimarisi içindeki yerinin 1

10 anlaşılmasıdır. Böylece son derece az sayıda kalmış örnekler sayesinde bölgenin halk mimarisi etkileşimi ve değişim süreci de anlaşılacaktır. Bu çalışma ile bölgede belirlenen halk mimarisi örneklerinin bölge üzerinden hareketle Türk halk mimarisi içindeki yerinin belirlenmesi hedefler arasındadır. Bu çalışmayla bölgede yok olma sürecine giren farklı yapı türlerine ait halk mimarisi yapım teknikleri, plan elemanları, plan türleri, kullanım şekilleri gibi benzeri açılardan geleneksel mimari nitelikleri ortaya konulmuş olacaktır. Kocaeli kentinde, mimari eserlerin anıtsal nitelikte olduğu ve dönemin özelliklerine kaynaklık ettiği görülmektedir. Kandıra da Kocaeli nin bir İlçesi olarak, tarihi kalıntılar açısından oldukça zengin bir yerleşmedir. Özgün yapısının bozulmaması nedeniyle de incelenmesi gereken önemli bir yerleşmedir. Son yıllarda ülke genelinde olduğu gibi Kandıra ve çevresinden de köyden kente hızlı göçler yaşanmaktadır. Köylerdeki geleneksel konutlar da terk edilmektedir. Buna bağlı olarak Kandıra da halk mimarisi örnekleri hızla yok olmaktadır. Bundan dolayı, halk mimarisinin bütün özellikleriyle tespit edilmesi, mevcut yapıların mimarlık tarihi ve kültürel bakımdan incelenmesi gereklidir Kandıra ve Çevresinin Tarihi ve Coğrafyası Tarih: Kandıra nın tarihi Prehistorik çağlara dayanmaktadır. Eski Mısır kaynaklarında İzmit ve çevresinin adından Sit diyarı olarak bahsedilmektedir 1. Tarihi çağlar başladığında Friglerin (M.Ö ) bu bölgeye geldikleri bilinmektedir. Daha sonra Yunanlı kolonistlerin (M.Ö ) İzmit ve çevresinde yerleştiği görülmektedir. Helenistik dönemde Bithynialı Nicomedes İzmit i yeniden kurarak başkent yapmıştır. Roma döneminde M.Ö. 74, M.S. 387 İzmit in çok önemli bir Roma şehri olduğu bilinmektedir. Roma İmparatorluğu nun 395 yılında ikiye ayrılması ile İzmit Doğu Roma (Bizans) sınırları içerisinde kalmıştır. Kandıra ve çevresi 1327 yılında Orhan Gazi nin komutanlarından Akçakoca Bey tarafından fethedilmiştir. Akçakoca nın mezarı Baba Tepesi nde yer almaktadır. Osmanlı dönemine ait, şehir hakkında çok sayıda kaynak 1 Erdoğan, Nevnihal, vd.,tarihi İzmit Kent Merkezi, İstanbul, 2011, s

11 bulunmaktadır. Nahiye ve Kaza merkezi olarak kullanılmıştır. Kaza merkezi olarak bir ara Üsküdar a bağlı olduğu bilinmektedir. 17. yüzyılda Kocaeli Kaptanpaşa eyaletine bağlı olduğundan Kandıra da oraya bağlı durumdaydı de Kandıra belediyesi kurulmuştur. Kandıra isminin nereden geldiği sorgulandığında ise şu neticelere varılmaktadır: Orhan Gazi zamanında Kandıra fethedildikten sonra Kandırı, Kandıra şeklinde tarihi belgelerde geçmektedir. Halk arasındaki rivayete göre fetih sırasında çok kanlar dökülüp derelerin de kan rengini aldığını, adına da bu sebeple Kandere dendiği belirtilir. Kandıra isminin de Kandere isminden geldiği söylenir. Fransız araştırmacı Vital Cuinet de 1894 te La Turquie d Asie eserinde, Kandere ismini kullanmıştır. 2 Coğrafya: Türkiye coğrafyası bölgelere göre farklılıklar göstermektedir. Kültürel bakımdan çeşitliliğin gözlendiği bölgemiz ise nüfusun en fazla olduğu Marmara Bölgesi dir. Marmara Bölgesi, gerek sanayileşme ve gerekse insanların tabiata verdiği zararlarla geleneksel, kültürel niteliklerini yitirme noktasına gelmiştir. Modern çağın uygulamalarına göre ve ihtiyaçlar dahilinde mimari şekil almaya başlamıştır. Zamanla yöresel kimliğe ait değerlerin şehirlerde kalmadığı gerçeği ile yüz yüze gelinmiştir. Geleneksel mimarinin korunabildiği yerler ise kırsal kesimlerle köy ve kasabalar olmuştur. Kandıra, Kocaeli nin diğer ilçelerine nazaran kırsal mimarinin korunabildiği yerdir. Kandıra da kıyı turizminin etkin olması, az da olsa sanayileşmenin önüne geçilmesinde etkili olmuştur. Geleneksel dokunun da bu sebeplerle çok bozulmadığı gözlemlenebilir. Coğrafyamızın farklı bölgelerinde kullanılan malzemede de farklılıklar görülmektedir. Büyükşehirlerden ilçelere, ilçelerden kasaba ve köylere doğru gidildikçe bu farklılıklar yeni bir boyut kazanır. En küçük yerleşim birimi olan köyler bile bu anlamda birbirleri içerisinde farklılıklar gösterebilmektedir. Kandıra ilçe merkezine yakın köyler mimaride daha gelişmiş malzeme kullanmaktadırlar. Merkeze uzak ve dağlık kesimlerdeki köylerde ise malzeme doğal yollarla elde edilmiştir. Malzemenin yanı sıra bu durumun plan tiplerine de yansıdığı görülebilmektedir. 2 Çetin, A., Osmanlı Döneminde Kandıra Tarihine Toplu Bir Bakış, Kandıra Sempozyumu ve Kurultayı, Kandıra, 2004, s.44. 3

12 Halk mimarisinde belli bir form veyahut plan tipi yoktur. Benzer plan tipleriyle yapılmış yapıların olması da o köyün ekonomik açıdan geliştiğini gösterebilir Konu İle İlgili Kaynaklar Kandıra da halk mimarisiyle ilgili bir çalışma yapılmamıştır. İlçeyle ilgili yapılan çalışmalar, İlkçağ ve Osmanlı Dönemi yapılarını tanıtmaya yönelik çalışmalardır. Çalışmada birincil derecede konuyla ilgili kaynak bulunmadığı için literatürde değerlendirilmemiştir. Bununla birlikte bölgeyle ilişkili yapılan bazı ikincil kaynaklarda bölge mimarisine kısa atıflar bulunmuştur. Kafesçioğlu, R.,Kuzey-Batı Anadolu da Ahşap Ev Yapıları, İstanbul, Ruhi Kafesçioğlu nun 1954 yılındaki doçentlik çalışması olan bu çalışma konumuzun ana kaynaklarından birisidir yılında İstanbul da basılmıştır. Çalışmada çeşitli şehirlerden ve ilçelerden seçilmiş 11 ahşap ev yapısı incelemeye alınmıştır. Yapıların rölöveleri ve tanımlarına yer verilmiştir. Yapılardan birisinin de Kandıra Kayıplar köyünden ele alındığı görülür. Rölövesinden de anlaşıldığı üzere çantı tekniğinde bir odası bulunan basit yapıdaki bir evdir. Evin çantı odası etrafında ahşap hayat-sofa vardır. Bizim de incelediğimiz evlerde bu hayat kısmına rastlanmıştır. Temel yapıları, duvar yapıları ve çeşitleri, özellikle ahşap yığma duvar teknikleri, ahşap iskelet yapısı, çıkma tipleri, ahşap iskeletin dolgu malzemesi ve kaplaması, çatı sistemi, çatı örtüleri hakkında oldukça detaylı veriler sunmaktadır. Özellikle çizimlerle desteklenerek her yönden yapıların incelemeye alındığı gözlenir. Ahşap iskeletin dolgusu olarak ince dal örgünün kullanılmasından da bahsetmektedir. Bu dal örgü tekniğini Kandıra köylerindeki evlerde de görmek mümkündür. Bu çalışmada diğer kırsal mimari yapılarına yer verilmeden sadece evler üzerinde durulduğu görülür. Diğer yapılarda ele alınmış olsaydı, o dönem ayakta kalmış kırsal mimari yapılarını bugün en azından yazılı kaynaklar üzerinden de olsa inceleme şansına kavuşabilirdik. 3 Sezgin, Haluk, Vernaküler Mimari ve Günümüz Koşullarındaki Durumu, Mimarlık, Sayı:201 (84/3-4), Ankara, 1984, s.45. 4

13 Ayverdi, E.H.,İstanbul Mi mârî Çağının Menşe i Osmanlı Mi mârîsinin İlk Devri ( ), Cilt:I, İstanbul, Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin ilk dönemlerinden bahsederken Kandıra ve çevresine de yer vermiştir. Yöremiz yapıları üzerinde dururken özellikle çantı camilerin varlığından söz eder. Çantı camilerin özellikle Erken Osmanlı Mimarisine öncülük edecek nitelikte olduğundan bahseder ve bu yapıların bazılarını rölöveleriyle birlikte eserinde sunar. Ayverdi bu camilerin genel özellikleri hakkında şunları belirtir: Hiç birinde harçlı taş duvar temel bulunmaz. Genelde büyük taşlara oturtulmuş ya da toprak üzerine yerleştirilmişlerdir. Camilerin duvarları yaklaşık 10 cm. kalınlığında, 10 m kadar boydaki cm lik meşe kütüğünden yapılmışlardır. Plan bakımından orta sahan ve orta sundurma ortak özellikleridir. Hepsinde mutlaka bir iç mahfile rastlanmaktadır. Çatıları iri ağaçlardan yapılmıştır. Günümüzde kiremit ile kaplanan camilerin o gün ne ile kaplı oldukları bilinmemektedir. Cuma camileri olduklarından hepsi minberlidir. Minber kapılarında taç ve oymalar bulunur Celal, T.,Orta Karadeniz Bölgesi Sahil Kesiminde Geleneksel Mimari, İstanbul, Yazar, Ordu ile Sinop arasında, sahil ve kısmen iç kesimlerdeki halk mimarisi örneklerini tanıtmaktadır. Önce bölgenin arkeolojisinden, kazılardan ve ortaya çıkan mimari buluntulardan söz etmektedir. Bölgedeki kaleler, evler, samanlıklar, ahırlar, serender, fırın ve değirmenlerden örnekler vermektedir. Ayrıca bazı yapı elemanları ve tekniklerini ele alınmaktadır. 1.4.Araştırma Yöntemi Kandıra nın kırsal mimarisiyle ilgili herhangi bir çalışma yapılıp yapılmadığı araştırıldı. Bu araştırma sonucunda Kandıra ya ait pek fazla araştırmaya rastlanmamıştır. Bu sebeple ve anne tarafından Kandıralı olmamız göz önünde bulundurularak Kandıra halk mimarisinin ele alınmasına karar verilmiştir. Ancak incelediğimiz evlerin yetersiz sayıda olması sebebi ile camiler araştırmaya dahil edilmiştir. Camileri ele alışımızın bir başka amacı da çok harap durumda olan iki örneğin Tatarahmet Köyü Camii ve Piroğlu Köyü Camii nin 5

14 kısa bir süre sonra yok olacağıdır. Bu sebeple yapıların belgelenmesi yoluna gidilmiştir. Ayrıca camiler tezin değerlendirme bölümünde ele alınmamıştır. Araştırmanın konusu belirlendikten sonra, öncelikle çalışma planı belirlenerek bu plana uyulmaya çalışılmıştır. Yazılı kaynak taraması yapılmış ve kırsal mimari üzerine olan kısımlar detaylı şekilde incelenmiştir. Kaynaklardan elde edilen veriler bilgi fişlerine not edilmiştir. Araştırma kapsamında halk mimarisi ile ilişkili bilgi verecek arşiv kaynakları (Başbakanlık, Osmanlı Arşivi, Tapu Tahrir Defteri, Şeriye Sicili gibi) kullanılmamıştır. Araştırma arazide gerçekleştirilen gözlem ve ölçme tekniğine dayalı olarak şekillendirilmiştir. Gözlem yaparken kolay ulaşabileceğimiz ve rahatlıkla inceleme yapılabilecek köylerden yapılar seçilmiştir. Kandıra nın 91 köyü bulunmaktadır. Araştırma için Kandıra nın köylerinden kaynaklarda adı geçen 15 köy seçilmiştir. Bu köylerin seçiminde aynı zamanda köylerin özgün doku koruma nitelikleri ön planda tutulmuştur. Toplamda 15 köyden en az bir yapı olmak üzere 37 yapı ele alınmıştır. 15 köyden bazıları Kandıra merkeze yakın kesimlerde yer alırken bazıları Kandıra nın uç kısımlarında bulunmaktadır. Örnek seçiminde yapı malzemesi, mekân tasarımı bakımından özgün örnekler seçilmiştir. İkinci aşamada, yüzey araştırmamızı tamamlamak üzere gerekli tüm malzeme ve teknik eleman ile köylere gidilmiştir. Lazer metre ve şerit metre yardımıyla yapıların ölçüleri alınmış, krokileri hazırlanmıştır. Krokilere bakılarak yapıların rölöveleri çizilmiştir. Bilgi fişleri, çekilen fotoğraflar, rölöveler ile birlikte yapılar her yönden ele alınarak tanımları yapılmıştır. Tek tek incelenip ele alınan yapılar belli bir plan esas alınarak düzenlenmiş bilgisayarda yazım aşamasına geçilmiştir. Evlerin ayrıntılı tanımı yapılırken, genel tanım, strüktür, cephe, zemin kat, 1. Kat mekân tanımları yapılmış, en son tarihlendirmeye yer verilmiştir. Araştırma sırasında derlenen bazı mimarlık terimleri sonuç bölümünden sonra sözlük kısmına konulmuştur. Tez içerisinde incelenen yapılar şu başlıklara göre incelenmiştir. Adres bilgileri, yapının konumu, yapı malzemesi, yapım tekniği, teknolojisi, planı oluşturan elemanlar ve mekanlar, son olarak ise eğer süsleme varsa süslemeleri incelenmiştir. Tezin yapıların içerisindeki son kısımda tarihi biliniyorsa tarihi verilmiş, bilinmiyorsa kısa bir tarihlendirme denemesi yapılmıştır. Yapılar tez içerisinde yapı türlerine göre gruplandırılmış, sıralaması ise eskiden yeniye doğru oluşturulmuştur. 6

15 Kandıra da Halk Mimarisi adlı çalışmamız üç ana kısımdan oluşur. Ön sayfalar/özel sayfalar, proje metni ve kaynakça bu üç ana bölümü meydana getirir. Proje metni kısmında yer alan ilk bölüm olan Giriş bölümü, konunun tanımı, sınırları ve önemi, Kandıra ve çevresinin tarihi, coğrafyası, araştırma yöntemi olarak üç alt başlıkta ele alınmıştır. İkinci olarak kaynak araştırması bölümünde konuyla ilgili olan birkaç kaynağın içeriği hakkında bilgiler verilir. Üçüncü bölümde materyal ve metot ele alınarak Kandıra da halk mimarisinin örnekleri hakkında bilgiler verilmiş, değerlendirmeleri yapılmıştır. Bu örnekler evler, camiler, çeşmeler, fırınlar, samanlıklar, mısır çitleri, değirmenler, kuyular, çamaşırhane, okul ve su bendi olarak ayrı alt başlıklar halinde gruplanarak bahsedilmiştir. Dördüncü bölümde araştırma sonuçlarından bahsedilirken alt başlıklar halinde malzeme ve teknik, yapı elemanları ve plan tipleri, süsleme olarak değerlendirilmiştir. Beşinci kısım olan tartışma bölümünde yapıların diğer bölgelerdeki halk mimarisi örnekleriyle karşılaştırması yapılmıştır. Altıncı bölümü sonuç ve öneriler oluşturur. Burada Kandıra halk mimarisi hakkında genel bir değerlendirme yapılarak belirtilen temel bilgi ve bulgular üzerinde durulmuştur. Geleneksel mimarimizi korumak adına yapılması gerekenler ve öneriler aktarılmaya çalışılmıştır. Yedinci olarak kaynakça belirtilmiş yazar soyad ve yayın yılına göre düzenlenmiştir. Son olarak çizimler, fotoğraflar dijital ortama aktarılmış, bilgisayarda hazırlanan metne uygun biçimde eklenmiştir. 7

16 2. KANDIRA HALK MİMARİSİNDEN ÖRNEKLER 2.1.EVLER TATARAHMET KÖYÜ HAMZA AYYILDIZ IN EVİ Çizim No: 1 Fotoğraf No: 1-6 Ev, Tatarahmet Köyü nün merkezinde 94 numarada yer alır İki katlı, çantı ve bağdadi tekniğinde yapılmış bir köy evidir. Yapı meyilli bir arazide kurulmuştur. Dikdörtgen planlı olan yapı kuzey-güney doğrultusunda konumlandırılmıştır. Evin cephesi batıya yöneliktir. Yörede çoğunlukla gördüğümüz üç oda bir hayattan meydana gelen planda yapılmıştır. İki katlı evin zemin katı ahır ve ambar birinci katı ise yaşama alanı olarak kullanılmaktadır. Taş temel üzerine inşa olunan duvarlar zemin katta sadece kuzeybatı kısımda yer alır. Zemin katın diğer taşıyıcı duvarları ahşap iskelet sistemi arasında kalan boşlukların dal örgü sistemiyle doldurulması, ardından sıvanması suretiyle yapılmıştır. Kuzey, güney ve güneybatı kısımda kalan duvarların çamur sıvası üzerine ayrıca ahşap kaplama uygulanmıştır. Malzeme olarak; ahşap, ağaç dalları, taş, kiremit, sıva olarak çamur; ekleme yapılan yerlerde ise çimento harç kullanılmıştır. Evin duvar dolgusunda kullanılan ağaç dalları meşe ağaçlarındandır. Evde, ahşap çantı odada; kurtboğazı geçme yöntemi 4, duvarlarda dal örgü tekniği, süsleme olarak kazıma tekniği, örtü sisteminde de dört omuz tekniği kullanılmıştır. Evde bölme duvarları, zemin katta; bazı kısımlarda kerestelerle kurtboğazı geçme tekniğinde 5 yapılmış ahşap yığma duvar, bazı kısımlarda ise ahşap iskelet yapısı boşluklarına kerpiç dolgu duvar uygulanmıştır. Tam bölümlerinde, ahşap kaplama yapılmış bölme duvarlarına rastlanmaktadır. Aynı zamanda germelerin de bölme duvar olarak kullanıldığı görülmektedir. Evin birinci katında bölme duvarlara baktığımızda, çantı oda kurtboğazı geçme tekniğinde duvarlardan oluşmuştur. Güney ve kuzey cephede yer alan odaların bölme duvarları ahşap iskelet yapısı boşluklarına dal örgü tekniği ile dolgu yapılmasından meydana 4 Tuna, C., Orta Karadeniz Bölgesi Sahil Kesiminde Geleneksel Mimari, İstanbul, 2008, s Tuna, C., A.g.e., s

17 gelir. Dolgunun üzerine önce çamur sıva, sonra çimento sıva uygulanmıştır. En son üzeri kireçle boyanmıştır. Helâların bölme duvarları; bazı kısımlarda kurtboğazı geçme tekniğinde yığma duvar, bazı kısımlarda da ahşap kaplama olarak meydana getirilmiştir. Evin örtü sistemi, dört omuz 6 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Bazı odaların tavan kaplaması bulunduğu için bu elemanlardan bazılarını görmek mümkün değildir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Evin iki bacası bulunmaktadır. Çantı odada yer alan ocağın bacası taştan örülmüş olup kare biçimindedir. Üzerine alaturka kiremitten bir örtü yapılmıştır. Diğer baca ise güneybatıda yer alan odanın bacasıdır. Baca daha sonradan onarım gördüğü için özgün kalamamıştır. İnce, uzun bir yapıda olan bacanın üzeri çimento sıva ile sıvanmıştır. Evin zemin kata giriş kapısı batı cephede bulunmaktadır. Zemin kat; ahır ve muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanı, depo olarak kullanılmaktadır. Ancak ahır bölümlerinin kullanımı zamanla bırakılmış, bu bölümler depo olarak işlev kazanmıştır. Zemin katta cephe duvarlarına ve bölme duvarların bazı kısımlarına eşya asmak için gegekler yapılmıştır. Büyükbaş hayvanlar için ahır ortasındaki geniş alan kullanılmaktadır. Burada 10 cm yükseklikteki yassı kaba yonu taşlar üzerine konumlanmış ahşap iki direk yer almaktadır. Bunlar ortada yer alan taşıyıcı direklerdir. Bu geniş orta kısımda germelerle çevrilmiş bir alan oluşturulmuştur. Oluşturulan bu küçük alan buzağı gibi yeni doğmuş hayvanlar için ayrılmıştır. Ayrıca bu alanda güneydeki hayvan giriş kapısının batısındaki duvar boyunca ahşap yemlik bulunmaktadır. Güneybatı köşede bulunan tam bölümü vardır. Bunların bölme duvarları kerestelerle kurtboğazı geçme tekniğinde yapılmıştır. Diğer duvarları ise ahşap iskelet boşluklarının dal örgü tekniği ve çamur sıva ile doldurulmasıyla meydana gelmiştir. Tamın doğu ve batı 6 Tuna, C., A.g.e., s

18 duvarında ahşap yemlikler duvar boyunca uzanmıştır. Tamın kapısı kuzeydoğu köşesinde bulunmaktadır. Ahır elektrik tesisatına bağlı lambalarla aydınlatılmaktadır. Zemin kattan ahşap bir merdiven ile esas yaşama alanı olan birinci kata çıkılmaktadır. Ahşap merdivenin bulunduğu taşlığa kuzeyden açılan bir kapıyla girilmektedir. Ev in 1. katı, kareye yakın biçimde olup, üç oda bir hayattan oluşan bir plana sahiptir. Çantı oda ve diğer odalarla çevrelenmiş geniş orta mekân hayat olarak belirlenmiştir. Hayat; mutfak tezgahı, lavabo, gusülhane ve tuvaletlerin bulunduğu galeri kısımlarından oluşmaktadır. Hayatın doğu cephesinde mutfak tezgâhı ve mutfak bölümü bulunmaktadır. Uzun bir tezgah ve tezgahın altında kap-kacak koyulan alandan meydana gelmiştir. Odalardan biri güneybatı köşede yer alırken diğer bir oda kuzeybatı köşede bulunmaktadır. Çantı oda ise kuzey cephenin ortasına gelecek şekilde konumlanmıştır. Hayatta, kuzeybatı ve güneybatı köşelerde bulunan odalar arasında eyvan bulunur. Bu eyvan tam olarak evin esas giriş kapısı üzerine denk gelmektedir. Hayatta; batı cephede bir küçük ahşap kanatlı pencere, güney cephede üç giyotin(sürgülü) pencere, mutfak bölümünün bulunduğu kısımda bir küçük pencere olmak üzere toplamda beş pencere yer almaktadır. Hayatın tavanlanmadığı gözlenmektedir. Hayatın güneybatı ve kuzeybatı kısmında bir de hayatın kuzeyindeki çantı oda olmakla birlikte birer oda yer almaktadır. Hayatın kuzeydoğu, kuzey cephesinde tuvaletlerin bulunduğu galeri bulunur. Doğu cephesine mutfak tezgâhı ve mutfak malzemeleri konulmuştur. Doğu kısmında mutfak tezgâhının bulunduğu kısım üst örtüsü içten tavanlanmamıştır ve doğuya doğru bir meyil söz konusudur. Mutfağın yer aldığı kesimde çatının destek direkleri de gözlenmektedir. Mutfak hayatın bir bölümü olarak yer almaktadır. Hayatın çantı odanın iki kenarını çevreleyen galeri, tuvaletlerin bulunduğu ve çamaşır yıkamak için malzemelerin yer aldığı bölüm olarak kullanılmaktadır. Çantı odanın kuzey duvarı ile doğu duvarı etrafında bulunmaktadır. Galeri de bulunan tuvaletler ahşap 10

19 duvarlardan oluşmaktadır. Çantı odanın kuzey kısmında kalan galeri ise gusülhane için ayrılmıştır. Hayatta çatıyı taşıyan direkler gözlenebilmektedir. Bu direklerin taşıyıcılığının yetersiz görülmesiyle yanlarına başka direkler eklenmiştir. Sonradan eklenen direklerde süslemeye rastlanmamaktadır. Orijinal direklerde, yaklaşık 40 cm kadar bir yastık bulunmaktadır. Hayat güney cephedeki pencerelerle aydınlatılmaktadır. Çantı oda: Hayatın kuzey kısmında, doğusu ve kuzeyi galeri ile çevrili çantı oda yer almaktadır. Oda işlevini korumaktadır. Çantı odanın duvarları kerestelerden kurtboğazı geçme tekniğinde 7 yapılmıştır. Odaya güney duvardaki bir kapıyla giriş sağlanmaktadır. Odanın güney duvarında ocak ve dolaplar bulunur. Kuzey duvar dibinde sandıklar dizilidir. Batı duvarında da dolaplar görülmektedir. Odanın batı ve doğu duvarlarını sergen çevrelemektedir. Çantı odanın tavanında baca denilen ve aydınlanmak için kullanılan yaklaşık 15 cm. çapında pencereler bulunur. Bu daire biçimindeki pencerelerden iki tane vardır. Pencereler tamamen camdır ve açılıp kapanamamaktadır. Ayrıca ocağın yaşmağının hemen üst kısmında tuğla bacanın üzerinde küçük üçgen bir pencere bulunmaktadır. Bu üçgen pencerenin ne amaçla yapıldığı hakkında herhangi bir bilgi edinilememiştir. Çantı odanın ocağının sağında ve solunda da dolaplar bulunmaktadır. Sağında ve solunda üçerli takçagözler yer alır. Takçagözlerin her birinin etrafı bir sıra silme ile çerçevelenmiştir. Takçagözlerin de yanına bitişik olarak kapaklı dolaplar yapılmıştır. Bu dolap kapaklarının etrafı bir sıra silmeyle çevrelenmiştir. Odanın batı duvarında kap kacak ve mutfak malzemelerinin koyulduğu raflı bir dolap vardır. Altı raf ikişerli olarak yukarıdan aşağıya sıralıdır. En altta ise sini ve tepsiler için geniş bir raf yer alır. Rafların sağ yanında kapaklı iki dolap bulunmaktadır. Odada sergenlerinin ensiz kenarlarına kazıma yöntemiyle, münavebeli biçimde, stilize baklava motiflerinden süsleme uygulanmıştır. Sergenin süslemelerinde belli bir düzen olmamakla birlikte çizgiler ve çapraz çizgiler ile oluşturulmuştur. Benzer süslemeler çatı kirişlemeleri, tepe mahyası üzerinde de bulunmaktadır. Buradaki süslemeler biraz daha geliştirilmiş durumdadır. Evin kuzeybatısında bir oda yer almaktadır. Odaya güney duvarından bir kapı ile giriş sağlanmaktadır. Kapının üzerinde birer sıra silme ile çevrelenmiş iki pano yer almaktadır. 7 Tuna, C., A.g.e., s

20 Odanın duvarlarında ahşap iskelet sisteminin ahşap dikmeleri arasına dal örgü uygulanmıştır. Dal örgü üzerine çamur sıva yapılmıştır. Çamur sıvanın zaman içinde çimento sıva ve modern boyalar ile boyandığı gözlenmiştir. Odanın tek bir penceresi mevcuttur. Pencere odanın batı duvarında bulunmakla birlikte ahşap çerçeveli modern penceredir. Odada, kuzey duvarda daha önce sandıklık veyahut yüklük olabileceğini düşündüren geniş bir niş bulunmaktadır. Niş dediğimiz kısmın yanında daha az genişliğe sahip bir bölüm daha vardır. Burası bir perde ile kapatılmıştır. Nişlerin ahşap tavan pervazlarına eğri kesim tekniğiyle S ve C kıvrımları verilerek yalın süslemeler meydana getirilmiştir. Odanın doğu duvarında bir kapı daha yer almaktadır. Buradaki kapıya da iki pano ile hareket kazandırıldığı gözlenebilmektedir. Bu kapı ile çantı odanın kuzeyinde yer alan galeri kısmına geçiş yapılmaktadır. Böylece odada yaşayan kişilerin gusülhane ve helaya daha kolay ulaşabilmeleri sağlanabilmektedir. Odanın tavanının beton döşeme olduğu görülmektedir. Güneybatıda bulunan odaya doğu duvarından açılmış bir kapıyla girilmektedir. Odanın kapısı orijinal değildir. Üçte birinin cam olduğu modern, ahşap bir kapıdır. Odada orijinalliği korunmuş olan pencereler ve tavan döşemesidir. Güneybatıda yer alan odada ocak ve dolaplara da rastlanmamaktadır. Oda güney ve batı duvarında birer giyotin pencere ile aydınlatılmaktadır. Odanın ahşap malzemeyle tavanlandığı görülmektedir. Tavan pervazı güney duvarında yaklaşık 20 cm. kadardır. Diğer duvarlarında pervazın yaklaşık 15 cm. olduğu gözlemlenebilmektedir. Tavan döşemesi, birbirine paralel dizilmiş 5 cm. lik ahşap çıtaların, 10 cm. aralıklarla ahşap zemin üzerine çakılması suretiyle meydana getirilmiştir. Süslemeler genel olarak çatı kirişlemeleri ve tepe mahyasında, taşıyıcılarda, sergenlerde, dolaplar ve kapılarda gözlenmektedir. Çoğunlukla, geometrik motiflerle basit süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde kazıma tekniği, yontma ve çakma teknikleri uygulanmıştır. Ev, ahşap iskelet boşluklarının dal örgü sistemiyle oluşturulması ve zemin katta yer yer dal örgü sistemi üzerine ahşap kaplama uygulanmasıyla oluşan özgün bir örnektir. Tatarahmet Köyü nün en eski evi olarak bilinen yapıya, belli dönemlerde çeşitli ilaveler yapılmış olup 18. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir. 12

21 2.1.2.ŞABANLAR KÖYÜ AYHAN IN EVİ Çizim No: 2 Fotoğraf No: 7-10 Ev, Şabanlar Köyünün merkezinde 35 numarada yer alır. İki katlı ev, üç oda ve bir hayattan meydana gelmektedir. Açık sofalı eyvansız plan 8 tipinde, zemin kat ve birinci katta ahşap iskelet boşluklarının tuğla malzemeyle doldurulduğu, üzerine de yer yer ahşap kaplama yapıldığı görülen terk edilmiş bir köy evidir. Dikdörtgen planlı olan yapı doğu-batı doğrultusunda konumlandırılmıştır. Evin cephesi güneye yöneliktir. Evin avlusu etrafı batı cepheden modern tel örgü çit ile sınırlanmıştır. Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin katta, ahşap iskelet yapısının boşluklarına tuğla malzeme ile dolgu yapılmıştır. Zemin kattaki bölümlere güney cephede yer alan iki kapı ile giriş yapılmaktadır. Zemin kat, ahır ve muhtelif eşyaların depolandığı yardımcı hizmet alanlarından oluşmaktadır. Evin esas girişi güney cephe duvarına açılmış tak kanatlı ahşap bir kapı ile sağlanmaktadır. Malzeme olarak; ahşap, tuğla, çamur, kiremit kullanılmıştır. Evde, süslemede çakma yöntemi, ahşap oyma tekniği; örtü sisteminde de dört omuz 9 tekniği kullanılmıştır. Zemin katta 50 cm. kadar kaba yonu taştan meydana getirilmiş subasman bulunmaktadır. Zemin katın beden duvarları, ahşap iskelet yapısını oluşturan payanda ve dikmelerin boşluklarına tuğla malzemeyle dolgu yapılarak oluşturulmuştur. Tuğlaların arasına çamur ile harç yapılmıştır. Düzgün ahşap malzemelerin üst üste dizilerek çakılması ile zemin katın bölme duvarları meydana getirilmiştir. Birinci katın duvarlarında, ahşap iskelet yapısının boşluklarına yatay biçimde dizilmiş tuğlalar dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır. Sadece kuzey cephede, birinci katın üçte ikilik bölümüne tuğla dolgu üzerine ahşap kaplama uygulanmıştır. 8 Sözen, M.-Tanyeli, U., Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2005, s Tuna, C., A.g.e., s

22 Evin içinden duvarlara, tüm odalarda, tuğla malzeme üzerine çamur sıva uygulanmıştır. Daha sonra da kireçle boyanmıştır. Tuğla malzemeler arasında harç olarak da çamur kullanılmıştır. Hayatın duvarlarının ise tuğla dolgu malzeme üzerine çamur sıva yapılmaksızın kireç ile boyandığı görülmektedir. Evin birinci kat beden duvarlarında; kuzey cephede birinci katta ahşap pencere kanadından oluşan camı bulunmayan bir pencere, güney cephede zemin katta camsız küçük bir ahır penceresi, birinci katta 2 büyük boyutta ahşap çerçeveli pencere ve bir de giyotin (sürgülü) pencere, doğu cephede zemin katta camsız bir ahır penceresi ve birinci katında bir ahşap giyotin pencere, camsız bir tuvalet penceresiyle küçük bir mutfak penceresi, batı cephede zemin katta küçük camsız bir ahır penceresi, birinci katta bir ahşap giyotin pencere ile bir büyük boyutta ahşap çerçeveli pencere yer alır. Zemin katta bölme duvarlar düzgün kereste parçalarından yapılmıştır. Zemin katta ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Yatay biçimdeki keresteler ahşap iskeleti oluşturan direk ve payandalar üzerine çakılmışlardır. Zemin katta direkler taşıyıcı unsurlardandır. Evin örtü sistemi, dört omuz 10 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Buradaki göğüsleme yapan tahtaya yörede Maha 11 denilmektedir. Fakat ev içten ahşap tavan kaplama yapıldığı için bu göğüslemeleri görmek mümkün değildir. Bunu yalnızca tavan kaplama yapılmamış olan hayatta görebilmek mümkündür. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Tepe mahyasına da yörede Baba 12 denilmektedir. Evin bir bacası bulunmaktadır. Tuğladan örülmüş bir kareyi andıran baca gözlemlenebilmektedir. Bacanın üzeri yatay biçimde, büyük kare bir taş ile örtülmüştür. Zemin kata güney cephede bulunan iki farklı kapıdan girilebilir. Zemin kat muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanı ve ahır olarak kullanılmıştır. Güneydoğuya 10 Tuna, C., A.g.e., s *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre göğüsleme yapan tahtaya Maha denilmektedir. 12 *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre çatıyı taşıyan ortadaki esas dikmeye Baba denilmektedir. 14

23 yakın olan zemin kat kapısı tek kanatlı, ahşap, süslemesiz bir kapıdır. Güneybatı köşeye yakın konumlanmış diğer kapı üzerinde süslemeler bulunmaktadır. İki kare pano yan yana gelecek şekilde üzerinde sekiz pano yer almaktadır. Bu panolardan, en altta yer alanların ortasına baklava şekli verilmiş küçük ahşap parçalar çivi ile çakılmıştır. Ahşap baklava parçaların üzerine kazıma yöntemiyle iki sıra su yapılmıştır. Muhtelif eşyaların muhafaza edildiği, ahşap kaplama duvarlarla ayrılmış bölüm zemin katın güneydoğusunda yer almaktadır. Zemin katın geri kalan bölümü depo amaçlı kullanılmıştır. Zemin katın tavanı yaklaşık 20x20 ölçülerinde kalasların yatay dizilmesi ve bunların üzerine yaklaşık 15x15 ölçülerinde kalasa paralel tahtalar yerleştirilmektedir. Bunlarında üzerine döşeme yapılmaktadır. Döşeme dediğimiz kısım birinci katın tabanını oluşturur. Yatay dizilen kalaslara yörede Özek, üzerine paralel dizilen tahtalara da Badra denilmektedir. 13 Birinci kata çıkmak için, evin güney cephesinin ortasında açılan ahşap kapıdan giriş yapılmaktadır. Bu ahşap, tek kanatlı, ana kapıya dikdörtgen şeklinde iki tabla ile hareket kazandırılmıştır. Kapıdan girildikten sonra dar bir taşlığa girilir. Taşlıktan on iki basamaklı ahşap merdivenle birinci kata çıkılmaktadır. Birinci kata çıkıldığında geniş bir hayatla karşılaşılmaktadır. Odalar hayatın güneyine doğru konumlandırılmıştır. Sıcaklıktan daha fazla yararlanmak adına böyle yapılmış olduğunu düşünmekteyiz. Hayatın güneydoğusunda bitişik hela yer almaktadır. Helaya kuzey duvarından bir kapı ile girilir. Burada bölme duvarlar tuğla üzerine çamur sıvalıdır. Hayatın kuzeydoğu köşesinde doğu cephe duvarına bitişik küçük bir mutfak tezgahı yer almaktadır. Tezgâh taş malzemeden yapılmıştır. Tezgâhın altı kap-kacak koymak amacıyla kullanılmaktadır. Mutfak tezgâhının bitişik olduğu duvarda, tezgahın hemen üst kısmında küçük bir mutfak penceresi bulunur. Mutfak olarak kullanılan kısma yakın, kuzey cephe duvarına ahşap iki raflı bir terek konulmuştur. 13 *Tatarahmet Köyü Camii eski imamı Ruhi Altıntaş tan bilgi edinilmiştir. 15

24 Hayatın tavanlanmadığı evin esas örtüsü olan çatının hayatın üzerini örttüğü gözlemlenir. Bu sebeple çatının kirişleme, mertek, tepe mahyası, aşık gibi çatı elemanlarını görmemiz mümkündür. Evin güneybatı köşesindeki odaya, odanın kuzey duvarından açılan ahşap bir kapıyla giriş yapılmaktadır. Kapının üzerine iki tabla oluşturularak hareket verilmek istenmiştir. Odaya girildiğinde, odanın doğu duvarında ocak, dolaplar ve sandıklık bölümleri yer almaktadır. Ocak ve dolapların oldukça tahrip olduğu görülmektedir. Ocak yaşmağı da bulunmamaktadır. Odanın duvarları, tuğla duvar örgüsü üzerine çamur sıva ile sıvanmıştır. Daha sonra da kireçle boyanmıştır. Odanın batı ve güney duvarında ahşap çerçeveli büyük birer penceresi bulunmaktadır. Odada herhangi bir süsleme unsuruna rastlanmamakla beraber, odanın kontrplakla tavanlandığı gözlenebilmektedir. Yaklaşık beş cm. olan çıtaların, kontrplak tavan üzerine yaklaşık on cm. aralıklarla, birbirine paralel şekilde çakılması suretiyle meydana getirilmiştir. Hayatın batısındaki küçük odaya doğu duvarından açılmış bir kapıyla giriş yapılmaktadır. Bu ahşap kapı üzerine iki dikdörtgen tabla ile hareket kazandırılmıştır. Dikdörtgen şeklindeki batı odada, pencerenin alt yüksekliğine kadar uzanan kare biçiminde ahşap bir dolap yer olmaktadır. Bu dolabın ne amaçla yapıldığı bilinmemekle birlikte ambar olabileceği üzerinde durabilmekteyiz. Bizi bu düşünceye sevk eden dolabın doğusunda bulunan bir açıklıktır. Batı odanın duvarları tuğla dolgu malzeme üzerine çamur sıva yapılarak meydana getirilmiştir. Çamur sıva üzeri de kireç ile boyanmıştır. Odanın dikdörtgen şeklinde sürgülü bir penceresi bulunmaktadır. Oda, kontrplak ile tavanlanmıştır. Kontrplak üzerine yaklaşık 20 cm. aralıklarla birbirine paralel olarak çakılmış çıtalardan oluşan basit bir tavan süslemesine sahiptir. Hayatın güneydoğusunda yer alan odaya odanın kuzey duvarından açılan bir kapıyla giriş sağlanmaktadır. Kapının üzerine iki sıra su ile çevrili iki tabla yapılmıştır. Odada ocak ve yerli dolaplar bulunmamaktadır. Oda duvarları tuğla duvar örgüsü olup üzerine çamur sıva uygulanmıştır. Daha sonra kireç ile boyanmıştır. Odanın güney ve doğu 16

25 duvarlarında birer dikdörtgen sürgülü(giyotin) pencere yer almaktadır. Odanın tavanı ahşap malzeme ile tavanlanmış ve orijinaldir. Ahşap tavan döşemesi üzerine yaklaşık 5x5 cm. çıtaların, yaklaşık 10 cm. aralıklarla birbirine paralel biçimde çakılması ile basit tavan süslemesi meydana getirilmiştir. Evin hiçbir cephesinde çıkması bulunmaktadır. Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Her cepheden yaklaşık 50 cm. kadar saçak görülmektedir. Süslemeler daha çok dolaplar, tavanlar ve kapılarda gözlenmektedir. Genel olarak, silmelerden ve sulardan oluşan basit süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde çakma ve yontma yöntemi uygulanmıştır. Ev, tuğlanın dolgu malzemesi olarak kullanıldığı örneklerden birisidir. Evin en özgün kısmı hayattır. Yörede daha çok ilçe merkezine yakın köylerde gördüğümüz plan tiplerine uygun bir planda inşa edilmiştir. Açık sofalı eyvansız plan 14 tipinde, zemin kat ve birinci katta ahşap iskelet boşluklarının tuğla malzemeyle doldurulduğu, üzerine de yer yer ahşap kaplama yapıldığı görülen terk edilmiş bir köy evidir. 20. yy. ın başlarına tarihlenebilir TATARAHMET KÖYÜ HAMİT KARDEŞ İN EVİ Çizim No: 3 Fotoğraf No: Ev Tatarahmet Köyü nün merkezinde 42 numarada yer alır. İki katlı yapı, ince dal örgü ile iskelet boşluklarının kapatılmasıyla oluşturulmuş bir köy evidir. Ev kuzey-güney doğrultusunda konumlanmıştır. Evin cephesi doğuya, köy meydanına yöneliktir. Ev yaklaşık 50 cm. yüksekliğine kadar taş temel üzerine inşa edilmiştir. Üst yapıda 35 cm. kalınlıkta taşıyıcı direkler vardır. Bu direklerin aralarında da ahşap payandalar meyilli olarak kullanılmıştır. 14 Sözen, M.-Tanyeli, U., A.g.e., s

26 Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin kat ahır ve samanlık bölümlerinden oluşur. Zemin kat duvarları ahşap iskelet üzerine ahşap kaplamalıdır. Birinci kat esas yaşama alanı için kullanılmıştır. Birinci katta ahşap iskeletli, dal örgü duvarlar vardır. Bu duvarlarda dallar 2-3 cm. çapında olup ya olduğu gibi kullanılır ya da ortadan ikiye yararak kullanılırlar. 15 Bu dal örgü üzerine de dıştan ve içten çamur sıva uygulanmıştır. Bugün dış cephelerde bu sıvanın yer yer dökülmüş olduğunu görebilmekteyiz. Dökülen çamur sıva altından dal örgü tekniğini görmek mümkündür. Evin hayatında ve helâları ayıran duvarlarda, dal örgü sisteminin üzerine çamur sıva yapılmadığı görülür. Malzeme olarak; ahşap, ağaç dalları, taş, kiremit kullanılmıştır. Dal örgü sistemi, oyma-kabartma teknikleri, süslemelerde de kazıma tekniğinin kullanıldığı gözlenmektedir. Evin yerli dolapları, örtü sistemi, direkler, yer döşemesi, helâlar ahşap malzemedendir. Hatta lavabo teknesi de ahşaptan oyularak yapılmıştır. Bölme duvarlarda da taşıyıcı duvarlarda olduğu gibi ince dal örgü üzerine çamur sıva yapılmıştır. Bazı kısımlarda dal örgü üzerine sıva yapılmadan bırakıldığı da görülür. Evin çatısı, dört omuz dediğimiz konstrüksiyonda oluşturulmuştur. Aşık üzerine 5x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Zemin katta ahır kısmına girilmesi için ayrı bir kapı bulunmaktadır. Evin birinci katına çıkan kapı ile yan yana bulunur. Bu kapıdan girdiğimizde 50 cm. kadar taş temel üzerine ahşap kaplama duvar oluşturulmuştur. Zemin katın taşıyıcı duvarları 15x15 cm. ölçülerdeki direklerle ve ahşap kaplama ile sağlanmıştır. Zemin kat, direkler üzerine yatay olarak montelenmiş ahşap kaplamalarla kapatılmıştır. Yalnızca güneybatı köşedeki Tam dal örgü üzerine kerpiç dolguyla oluşturulmuş duvarlara sahiptir. Ahıra bir de güneyden giriş yer alır. Güneydoğu köşedeki bölümde doğu ve güney duvarlar iki yemlikle şekillendirilmiştir. Güneyde 15x30 cm. olan açık bir pencere bulunur. Kuzeybatı köşede, ahşaptan yapılmış bir çit ile ayrılan samanlık 15 Kafesçioğlu, Ruhi, Kuzey-Batı Anadolu da Ahşap Ev Yapıları, İstanbul, 1955, s

27 bölümü yer alır. Samanlık ile tam arasında kalan yere kereste yığınları konulmuştur. Kuzeydoğu köşeye içinde muhtelif eşyaların koyulduğu çuvallar yığılmıştır. Zemin katta batı cephenin güney köşesinde kalan kısmın bir bölümü açık bırakılmıştır. Dışarıdan bakıldığında duvarların olmadığı görülür. Ancak taşıyıcı direkleri görmek mümkündür. Tam ile yemliklerin bulunduğu diğer ahır bölümü, ayrıca kuzeyde kalan diğer mekanları bir çit yardımıyla birbirinden ayırmışlardır. Zemin katta taşıyıcı konumda olan münferit iki direk bulunmaktadır. Zemin kata ikinci giriş güneyden üç taş basamakla sağlanmaktadır. Bu girişin önünde küçük bir bahçe mevcuttur. Üstü açık bir kümes veyahut bir ahır da evin batı cephesi önünde yer almaktadır. Çitlerle çevrilmiştir. Evin üst katına çıkmak için, zemin katta doğu cephenin ortasındaki kapıdan giriş yapılır. Bu kapı ile ayakkabıların koyulabileceği kadar dar bir alandan geçilir. Buradan merdivenle birinci kata çıkılır. Evin kuzeydoğu kısmını kareye yakın plandaki hayat oluşturmaktadır. Hayat kuzey cephede iki, doğu cephede üç olmak üzere toplam beş pencere ile aydınlatılmaktadır. Buradaki pencereler sadece ahşap pencere kanatlarıyla kapatılmaktadır. Hayat ile merdiveni bölen duvar dal örgü üzerine, çamur sıva yapılmadan bırakılmıştır. Kuzeybatı köşeye gusülhane ve hela yerleştirilip bir kapı vasıtasıyla kuzeybatıdaki odadan buraya giriş sağlanabilmektedir. Kuzeybatıdaki bu odaya hayatın uzantısı olan bölümden giriş yapılır. Odanın güney duvarında ocak ve dolapların bulunduğu görülür. Ancak bugün oldukça harap durumdadır. Dolapların bulunduğu kısımlarda sadece ahşap iskelet kalmıştır. Ocak da tahrip olmuş vaziyettedir. Odanın iki penceresi kuzey cephesinde yer alır. Tavan kaplaması sökülmüş, dağılmış durumdadır. Odanın güneybatı köşesinde de yine kuzeybatıda olduğu gibi gusülhane ve hela bulunmaktadır. Yaklaşık 150 m. kadar genişliğe sahip olan bu kısım, güneybatıdaki odaya bir kapıyla bağlantılıdır. Güneybatıda yer alan oda en iyi durumda olan odadır. Odaya kuzeye yönelik bir kapıdan girilmektedir. Odanın doğu duvarında yüklük ve çiçekliğin bulunduğu yerli dolaplar yer alır. Kapıdan girildiğinde sağdaki duvara ise ocak yerleştirilmiştir. Ocağın iki yanında dolaplar, ağzıaçıklar görülür. Hela ve gusülhaneye açılan batı taraftaki duvarda, yerden başlayarak yarıya kadar duvarı kaplayan tahta kaplama mevcuttur. Duvar, 15 cm. genişlikte tahtaların yatay 19

28 dizilmesiyle meydana getirilmiştir. Duvarın yarısından sonrası bilindik dal örgü üzerine çamur sıva yapılarak oluşturulmuştur. Odanın güney cephedeki duvarında da aynı uygulama görülür. Yalnız buradaki duvarda iki de pencere yer alır. Dolaplarında, çiçeklikte ve gusülhaneye açılan kapıda süslemelere yer verilmiştir. Dolap kapağı üzerinde iki tabla meydana getirilip içine kazıma tekniğinde baklava desenleri yapılmıştır. Ocağın ve dolapların üzerindeki sergenin hemen altında testere dişi diyebileceğimiz geometrik motif münavebeli biçimde bir bordür oluşturur. Gusülhaneye açılan kapı üzerinde de dolapta olduğu gibi üç adet pano görülmektedir. Bunların içlerine de aynı teknik ile aynı motif işlenmiştir. Odanın giriş kapısı üzerindeki süsleme de gusülhaneye açılan kapının süslemesinin aynısıdır. Yüklük ve çiçekliğin bulunduğu yerde ise, çiçeklik üzerinde süsleme gözlenir. Üzerinde iki adet tabla üzerinde oluşturulmuş bölümler vardır. Bunların üstte olanı içinde kazıma tekniğiyle yapılmış baklava desenleri yer alırken, alttaki tabla içerisinde kazıma yöntemiyle yapılmış uzunlamasına çizgiler yer alır. Çiçekliğin lamba, çiçek, saat koyduğumuz kısmının hemen altında bir çekmece yer almaktadır. Çekmece üzerinde kazıma yöntemiyle yapılmış üç daire motifi gözlenir. Ortadaki daire stilize edilmiş bir çarkıfelek motifidir. Yanlardaki daireler içerisinde de, stilize edilmiş altı yapraklı çiçek yada çarkıfelek motifi denebilecek stilize motifler yer alır. Çiçekliğin en üst tarafında da pano vardır ki, bunun üzerinde de yatay ve çapraz biçimde kazınmış çizgilerden süsleme yapılmıştır. Güneydoğu köşede konumlanmış üçüncü odaya batıya açılan bir kapıyla girilir. Odanın kuzey duvarında ocak kısmı yer alır. Kapıdan girince sağda ise dolaplar bulunur. Odanın doğu cephedeki duvarında iki penceresi vardır. Pencerelerin hemen altından 15 cm. lik yatay ahşap bir bordür odayı dolanmaktadır. Duvarları dal örgü üzerine kerpiç dolgu malzemeyle oluşturulmuştur. Sergenin altından eşya asmaya yarayan, kanca biçiminde yapılmış gegek denilen askılar vardır. Ocağın yanında kapaklı dolaplar vardır. Odanın tavanı ahşap kaplama olup orijinaldir. Hayatın uzantısı birinci katın batı bölümünü oluşturur. Bu bölümde tuvaletler ve lavabolar bulunur. Güneydoğu ve güneybatıdaki odalar arasında kalan, hayatın uzantısı olan kısımda da bir pencere yer almaktadır. Birinci kat, üç cephede konsolların uzatılması ile oluşan kat çıkmalarına sahiptir. Sadece batı cephede çıkma bulunmaz. Cephe çıkmaları ortalama 35 cm. genişliğindedir. 20

29 Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir. Saçaklar, alttan kaplamasızdır. Süslemeye evin kuzeybatı ve güneybatı odalarında rastlanır. Dolap ve çiçekliklerin yanı sıra kapı kanatları üzerinde de kazıma tekniğinde yapılmış geometrik şekiller eşkenar dörtgen ve çarkıfelek motifleri bulunur. Evde yaşanmamakta, ambar ve muhtelif eşyaların muhafaza edildiği bir depo durumundadır. İnce dal örgünün dolgu malzemesi olarak kullanıldığı özgün bir örnektir. 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başlarına tarihlendirilebilir TAHTACILAR KÖYÜ MUZAFFER ALTINTAŞ IN EVİ Çizim No: 4 Fotoğraf No: Ev Tahtacılar Köyü nün merkezinde 16 numarada yer alır. İki katlı ev, dış sofalı plan tipinde, tuğla dolgu malzemesiyle iskelet boşluklarının kapatıldığı ahşap iskeletli bir yapıdır. Ev kuzey-güney doğrultusunda konumlanmıştır. Evin cephesi batıya yöneliktir. Yapı, doğu cepheden yapılan ilavelerle genişletilmiştir. Batı cephesinde eve giriş kapısı üzerinden meyilli bir sundurma eklenmiştir. Evin güney cephesine bitişik mısır ambarı bulunur. Ahşap iskelet yapısı, 35 cm. kalınlığındaki esas dikmelerin aralarına ahşap payandaların kullanılmasıyla oluşmuştur. İskelet sisteminin boş kalan yerleri de, yaklaşık 20 cm. aralıklarla paralel biçimde dizilmiş 5 cm. genişliğindeki ahşap dikmelerle şekillenmiştir. Bu dizilen ahşap dikmelerin içi de tuğla dolgu ile kapatılmıştır. Tuğlalar cephede balıksırtı motifi oluşturmaktadır. Malzeme olarak yapıda ahşap, tuğla, ince dallar, taş, alüminyum kaplama malzemesi, sıva olarak da çamur kullanılmıştır. Teknik olarak, ince dal örgü ile iskelet boşluklarının kapatılmasını, tuğla dolgu malzemesinin kullanımında tezyini biçimlendirmeye gidilmesini, örtü sisteminde dört omuz uygulanmasını görmekteyiz. 21

30 Evin taşıyıcı duvarları, ahşap iskelet sisteminin aralarında kalan boşluklara tuğlanın dolgu malzemesi olarak kullanılması ile oluşturulmuştur. Evin iç kısmından çamurla sıvanmıştır ve daha sonra kireçle boyanmıştır. Kuzey cephede zemin katta ve birinci katın tamir görmüş kısımlarında, tuğla malzeme yatay sıralanarak duvar yapıldığı görülmektedir. Tuğlaların arasına çamur harç olarak konulmuştur. Doğu cepheye ilave edilen mekan duvarları da tuğla malzemeden, yatay sıralanıp aralarına çamur harç uygulanarak yapılmıştır. Kuzey ve batı cephe duvarlarının bazı kısımlarında ince dal örgü uygulanıp evin iç kısmından çamur ile sıvandığı görülmektedir. Sıva üzeri de kireç ile boyanmıştır. Evin cephe duvarlarında, batı cephe de 4, güney cephede 5, doğu cephede 1, doğu cepheye eklenen kısımda zemin katta 2 ve birinci katta 3, kuzey cephede 5 pencere yer alır. Tuğla malzemeyle örülmüş bölme duvarları üzerine çamur sıva uygulanmış ve en son kireç ile boyanmıştır. Ev bölme duvarları üzerinde bazı kısımlarda meyilli payandalara rastlanabilmektedir. Evin örtü sistemi, dört omuz 16 dediğimiz biçimde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Evin üç bacası bulunmaktadır. Üçü de tuğladan örülmüş olup kare biçimindedirler. Evin doğu cephesine eklenen bölümün örtüsü ise esas çatıya bitişik olarak doğuya doğru eğimli yapılmıştır. Evin batı cephesinde, avlu sahanlığında, modern çitlerle çevrilmiş küçük bir bahçe bulunur. Bahçe bazı sebzelerin ekilmesi ve süs çiçeklerinin koyulması amacıyla kullanılmaktadır. 16 Tuna, C., A.g.e., s

31 Zemin katın güney duvarından evin giriş kapısına kadar olan alan, batı ve doğu yönden açık bırakılarak yardımcı hizmet alanı elde edilmiştir. Zemin katta diğer alanı da ahır oluşturmaktadır. Fakat şuan ahır olarak kullanılmamaktadır. Zemin katta ahır kapısının dışında muhtelif eşyaların konulduğu bir bölümün kapısı da bulunmaktadır. Doğu ve batı yönden açık olan hizmet alanının, güney cephe duvarı evin cephe duvarlarındaki gibi tuğla malzeme ile yapılmıştır. Burada da balıksırtı şeklinde dizilmiş tuğlaları görmekteyiz. Tuğlalar destek payandalarının üzerinden sıralanmış, payandaların içi boş bırakılmıştır. Sadece zemin kattaki bu duvar ile batı cephe zemin kat duvarı kireç ile boyanmıştır. Zeminde batı cephe önünde bir sundurma vardır. Bu yakın bir tarihte eklenmiştir. Üzeri meyilli biçimde yapılarak alüminyum kaplanmıştır. Sundurmanın kuzey kısmına yakacak odunlar dizilmiştir. Zemin katta kapalı olan bölümlere girilememiştir. Doğu cepheye eklenen yeni kısım zemin katta ki bölümlerin biriyle bağlantılı olmalıdır. Birinci kata çıkmak için, batı cepheden yeşil boyalı üzeri iki pano ile tezyin edilmiş bir kapıyla taşlığa girilir. Geniş bir taşlık söz konusu değildir. Merdivenle üst kata çıkılır. Orta sofalı plan tipinde olan ev, kareye yakın planlıdır. Fakat sonradan eklenen doğu cephedeki mekân dikdörtgen bir görüntü sağlamıştır. Evin fazla bozulmamış olan iki odasından biri kuzeybatıdaki odasıdır. Odaya doğu duvarından giriş yapılır. Odanın güney duvarında ocak ve kapaklı dolaplar yer alır. Kapının hemen arkasında ortasında kapaklı dolabı bulunan bir çiçeklik bulunur. Üzerinde fazla süsleme yoktur. Kenarlarında testeredişi benzeri bir su görülür. Ocağın sağında kalan dolap kapağında da kazıma tekniğinde yapılmış zik-zaklardan eşkenar dörtgen biçimleri oluşturularak süsleme elde edilmiştir. Kuzeybatıdaki odanın batıda bir, kuzeyde iki olmak üzere toplam üç penceresi bulunur. Pencereleri giyotin pencere şeklindedir. Odanın tavanı ahşap kaplama olup orijinaldir. 23

32 Güneybatıdaki oda evin fazla bozulmamış olan diğer odasıdır. Odaya doğu duvarından giriş yapılır. Odanın kuzey duvarında ocak ve kapaklı dolaplar yer almaktadır. Ocak sadece baca giderine bağlı bir soba için kullanılmaktadır. Ocak davlumbazının ahşap kısmı eğri kesim yapılarak hareket kazandırılmıştır. Dolaplar süslemesiz olup üzerleri boyanmıştır. Ocak ve dolapların üzerinden sergen benzeri bir raf geçmektedir. Bazı gerekli küçük eşyalar buraya koyulmaktadır. Güneybatıdaki bu odada iki batı duvarında, iki de güney duvarında olmak üzere toplam dört pencere bulunmaktadır. Pencereler sürgülü (giyotin) pencere şeklindedir. Odanın tavanı ahşap kaplamalı olmakla birlikte orijinaldir. Evin güneybatı ve kuzeybatıdaki odaların arasında, hayatın uzantısı olan kısımda zemin kattan birinci kata çıkışı sağlayan merdiven bulunur. Burası batı cepheye açılan bir pencereyle nihayet bulmuştur. Güneydoğu köşede bulunan odaya kuzey duvarından bir kapıyla girilir. Odanın güney duvarında iki, doğu duvarında bir olmak üzere toplam üç sürgülü (giyotin) penceresi bulunmaktadır. Güneydoğudaki oda, doğu cepheye eklenen bölümle bağlantılıdır. Doğuya eklenen kısma bir tuvalet yapılarak güneydoğudaki odayla bağlantısı sağlanmıştır. Oda tavan süslemesi dışında oldukça sadedir. Tavanı ahşap kaplama olmakla beraber, tavan göbeği süslemelidir. Küçük ahşap parçaların çivilerle tavan kaplamasına çakılması suretiyle göbek oluşturulmuştur. Tavan göbeğinin, tam ortasında kazıma yöntemiyle yapılmış daire şekli bulunur. Bu daireyi ahşap parçaların çakılmasıyla oluşmuş beş kollu yıldız çevreler. Beş kollu yıldızın etrafında, ahşap parçaların birbirine çakılmasıyla oluşmuş kare şeklini alan bir bordür dolanmaktadır. Bu bordür zikzak şeklindedir. Zikzak şeklindeki kare bordürü ise köşeleri pahlanmış kare şeklinde ki başka bir bordür çevreler. Güneybatı ve güneydoğu odaların arasında kalan hayatın uzantısı, bir giyotin pencereyle aydınlatılmaktadır. Kuzeydoğuda bulunan oda da oldukça tahrip olmasına rağmen evin tavan süslemeli olan diğer odasıdır. Odaya güney duvarından giriş yapılır. Bu giriş sonradan açılmıştır. Odanın esas girişi batı duvarından açılmıştır. Ancak esas giriş şuan kullanılmamaktadır. 24

33 Kuzeydoğu odanın doğu duvarında gusülhaneye açılan bir kapı bulunur. Kuzey duvarında iki giyotin pencere vardır. Odanın batı duvarında ocak ve dolaplar yer almaktadır. Odayı pencerelerin üzerinden sergen çevrelemektedir. Tavan kaplaması ve dolapların üzeri beyaz renge boyanmıştır. Ocak ve dolaplar biraz tahrip olmuştur. Odanın kapısının arkasında kalan dolapların üzerinde kazıma tekniği ile yapılmış eşkenar dörtgen şeklinde süslemeler yer alır. Ocak kullanılmamaktadır. Tavan ahşap kaplama olup orjinaldir. Tavan göbeği, üzeri yivlenmiş ahşap üçgen parçalar birleştirilerek oluşmuş beşgen şeklindedir. Göbekten ocağa doğru iki sıra, yivli zikzaklar devam ederek tavan süslemesini tamamlar. Oldukça sade süslenmiş tavan beyaz yağlı boya ile boyanmıştır. Güneydoğu ve kuzeydoğudaki odalar arasında kalan hayatın uzantısı yüklük olarak kullanılmaktadır. Hayat buradan doğuya eklenen bölümle bir kapı ile bağlanmıştır. Kapıyla bağlanan diğer kısım ardiye ve gusülhane olarak kullanılmaktadır. Kuzeybatı ve kuzeydoğu odalar arasında kalan hayatın uzantısı ise mutfak olarak kullanılmaktadır. L şeklinde bir tezgah bulunur. Kuzey duvarında küçük bir mutfak penceresi yer alır. Doğu duvarına portatif bir raf yapılmıştır. Evin güney cephesine zemin kata bitişik mısır ambarı (mısır çiti) bulunur. Yerden yükseltilerek içindeki mısırların sulardan ve pisliklerden zarar görmesi engellenmek istenmiştir. 5x5 cm lik ahşap malzemeler yatay olarak ve aralarında boşluk kalacak biçimde yan yana çakılmıştır. Yapının üzerine dikdörtgen şeklinde de birkaç kapak yapılmıştır. Bu kapaklardan yaş mısırlar içine atılarak kurumaya bırakılmaktadır. Üzeri alüminyum kaplama güneye meyilli bir sundurma ile örtülmüştür. Evin çıkması bulunmamaktadır. Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Süslemeler daha çok beden duvarları, dolaplar, tavanlarda gözlenmektedir. Genel olarak, geometrik motiflerle basit süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde kazıma yöntemi ve yontma yöntemi uygulanmıştır. 25

34 Ev, tuğlanın dolgu malzemesi olarak kullanıldığı özgün bir örnektir. Zaman içerisinde çeşitli ilaveler yapılan ev, 19. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir GÜGÜŞLER KÖYÜ MUSTAFA ÖZMEN İN EVİ Çizim No: 5 Fotoğraf No: Yapı, Gügüşler Köyü nde 24 numarada yer alır. İki katlı yapı, zemin katı taştan, birinci katı dal örgü ile iskelet boşluklarının kapatılıp üzerine ahşap kaplama yapılmasıyla oluşmuş bir köy evidir. Ev, doğu-batı doğrultusunda konumlandırılmıştır. Yapı güneye doğru meyilli bir araziye yapılmıştır. Evin girişi kuzeye yöneliktir. Yapı, çantılı bir odası olup kendine has planda yapılmıştır. İki katlıdır; birinci kat yaşama alanı, zemin kat ise ahır olarak kullanılmaktadır. Malzeme olarak; ahşap, ağaç dalları, taş, Kandıra Taşı 17, metal, kiremit kullanılmıştır. Evin duvar dolgusunda kullanılan ağaç dalları meşe ağaçlarındandır. Evde, ahşap çantı tekniği olarak kurtboğazı geçme yöntemi 18, duvarlarda dal örgü tekniği, süsleme olarak oyma-kabartma tekniği ve kazıma tekniği, örtü sisteminde de dört omuz tekniği kullanılmıştır. Ahşap iskelet yapısının dolgu malzemesi olarak zemin katta taş kullanılmıştır. Bir köy yapısı için oldukça düzgün kesilmiş taşlardan yapılmıştır. Zemin katta tüm duvarlar taştan oluşturulmuştur. Birinci katın duvarlarında ise, ahşap iskelet yapısının boşluklarına dal örgü tekniği uygulanarak üzerine çamur sıva yapılmıştır. Bu evde dal örgülerin daha enli (yaklaşık 5 cm.) tutulduğu gözlenmektedir. Evin iç kısmından dal örgü üzerine çamur sıvanmıştır. Evin dış kısımdan da dal örgü duvarlar ahşap kaplama ile kaplanmıştır. Yalnız; birinci katta doğu ve güney cephe duvarları biraz daha farklıdır. Güney cephede dal örgü, evin iç ve dış kısmından çamur sıva ile sıvanmıştır fakat ahşap kaplama yapılmamıştır. Doğu cephede de, dal örgü 17 Kandıra dan çıkarılan bir taştır. 18 Tuna, C., A.g.e., s

35 malzemesi üzerine çamur sıva yapılmış duvar vardır. Bu cephede duvar, pencerelerin alt kısmından zemin kat tavanına kadar ahşap kaplama ile kaplanmıştır. Evin beden duvarlarında; kuzey cephe duvarında 5 küçük bir de tuvalet penceresiyle beraber 6, batı cephe duvarında 1 iki küçük tuvalet penceresiyle birlikte 3, güney cephe duvarında 2, doğu cephe duvarında da 2 pencere yer alır. Pencerelerin pervazları ahşap malzemeden oluşturulmuştur. Pervazların üst kısımları testere dişi formunda yontularak süsleme yapılmıştır. Testere dişi formu yanında bir de bu pervazın üst kısmı dışbükey biçim alarak pencerenin yarım daire formlu görünmesini sağlamıştır. Daha sonra bu süslü kısım yeşil renge boyanmıştır. Pencerelerdeki bu süsleme sadece kuzey cephede görülmektedir. Evde bölme duvarları çantı oda haricinde ahşap iskelet boşlukları arası dal örgü ile doldurularak yapılmıştır. Dal örgü üzerine çamur sıva uygulanmıştır. Daha sonra istenilen renkte boyanmıştır. Çantı odanın duvarları kerestelerden kurtboğazı geçme yöntemiyle oluşturulmuştur. 19 Evin örtü sistemi, dört omuz 20 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Fakat ev içten çantı oda ve hayat hariç tavanlandığı için bu göğüslemeleri her yerden görmek mümkün değildir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Evin bir bacası bulunmaktadır. Taştan örülmüş olup kare biçimindedir. Evin batı cephesinde bulunan galerinin örtüsü ise esas çatıya bitişik olarak ve batı yönde meyil alarak devam etmiştir. Zemin kat ahır ve depo olarak kullanılmaktadır. Zemin katta güney cephe duvarına eşya asmak için bir gegek yapılmıştır. Zemin katta kuzey cepheden birinci kata çıkan merdivenin bulunduğu taşlığa girilir. Sadece ayakkabıların koyulabileceği kadar dar bir taşlık bulunur. Taşlıktan da iki ayrı kapı ile ahır bölümüne geçiş sağlanabilmektedir. 19 Tuna, C., A.g.e., s Tuna, C., A.g.e., s

36 Ahırda kuzeydoğu köşeye yapılmış ve tahtalarla çit yapılarak ayrılmış iki bölüm vardır. Bu bölümler odun yığınlarının ve muhtelif eşyaların koyulması için ayrılmıştır. Ahır içinde on dört taşıyıcı direk vardır. Ahırda dört küçük pencere ile aydınlatma sağlanmaktadır. Güneybatıya yapılmış çantı tekniğinde bir mekân vardır. Bu mekânı hayvan barınağı olarak kullanmışlardır. Buraya doğu duvarından açılmış bir kapı ile girilmektedir. Mekânın içinde güneydoğu köşede küçük bir kümes yer alır. Bu kümes tavuk ve civcivler için ayrılmıştır. Ayrıca bu mekanın güney kısmına bitişik yapılmış dar ve uzun bir bölüm vardır. Buraya doğu taraftan açılmış bir kapı ile girilir. Yöre halkının Guruluk 21 dediği bu bölümde odunlar ve yakacak tahta parçaları yığınlanmaktadır. Güneydoğu bölüme de ayrılmış bir mekân yapılmamıştır. Burada da muhtelif eşyalar korunmaktadır. Zemin kattan ahşap bir merdiven ile esas yaşama alanı olan birinci kata çıkılmaktadır. Ev, kareye yakın biçimde olup, odaların L şeklinde dizilip, bir köşenin hayat olarak belirlenmesiyle oluşmuş münferit plandadır. Hayat; mutfak tezgâhı, yüklükler, lavabo, gusülhane ve tuvaletlerin bulunduğu galeri kısımlarından oluşmaktadır. Hayatta doğu cephede bir, güney cephede bir, merdivenin bulunduğu hayatın uzantısı olan kısımda da bir olmak üzere toplamda üç sürgülü (giyotin) pencere bulunmaktadır. Hayatın güney cephesinde çıkma vardır. Güney cephedeki pencere bu çıkmadadır. Lavabo da çıkmanın olduğu kısma yapılmıştır. Yakın geçmişte eklenen lavabo evin geleneksel duruşundan uzaktır. Güney cephenin yarısından batıya doğru ve batı cephesi boyunca dolaşan galeri kısmında gusülhane ve tuvaletler bulunmaktadır. Bir kısmı da eşyaların muhafaza edildiği yer olarak kullanılmaktadır. Hayatın güneydoğu köşesinde bir sandık ve üzerinde yüklük yer almaktadır. Duvarlarda ahşap iskelet sisteminin ahşap dikmeleri belli olmaktadır. Yüklüğün arka kısmında duvarın bazı kısımlarına kısa kereste parçalarıyla çamur sıva üzerine kaplama yapılmıştır. Ayrıca hayatın duvarları kireçle boyanmıştır. 21 *Tatarahmet Köyü Cami eski imamı Ruhi Altıntaş tan edinilen bilgiye göre odunların koyulduğu kısma Guruluk denildiği öğrenilmiştir. 28

37 Kuzeydoğu köşedeki odayla hayatın birleştiği noktada mutfak tezgahı yer almaktadır. Tezgah yakın geçmişte yapılmış olup fayanslarla döşenmiştir. Tezgahın bulunduğu yere yakın çatı kirişlemelerini taşıyan bir direk bulunur. Direk 15x15 cm. boyutlarındadır ve üzerinde süsleme yer alır. Oyma-kabartma yöntemi ile kum saati benzeri bir motif, çevresinde de oyma tekniğiyle çarkıfelek tarzında küçük süslemeler yapılmıştır. Direk yukardan aşağıya kadar köşeleri pahlanmış biçimde bulunur ve üzerinde bir de gegek yer alır. Batı yönde bulunan çantı oda ile hayatın birleştiği noktada iki sandık üzerine koyulmuş yüklükler yer almaktadır. Hayatın uzantısı olan merdivenin bulunduğu kısımda da bir takım eşyalar muhafaza edilmektedir. Burada da bir sandık bulunur. Sandık üzerine çuvallar ve mutfak leğenleri konulmuştur. Hayatın orijinalde tavanlanmadığı, burada evin kendi çatısının üst örtü olarak kullanıldığı görülmektedir. Fakat yakın geçmişte hayatın doğu cepheye daha yakında olan kısmı, modern malzemeyle, estetik yönü düşünülmeden tavanlanmıştır. En önemli odayı teşkil eden çantı oda, kerestelerden kurtboğazı geçme tekniğinde 22 yapılmıştır. Odanın girişi doğu duvarından sağlanır ve hayata bakmaktadır. Odanın batı, güney ve kuzey duvarları etrafında bir gezinti yeri bulunmaktadır. Soğuk havalarda aileler burada oturur, yemek yer ve yatarlar. Bu gezinti yeri fazla erzak muhafaza etmek için kullanılır. 23 Gezinti yerinin bir kısmına gusülhane ve tuvalet yapılmıştır. Çantı odanın doğu duvarına ocak ve dolaplar yapılmıştır. Ancak incelediğimiz zaman ocak ve dolapların yıkılmış olduğu sadece yerinin belli olduğunu görülmektedir. Odayı aydınlatmak ve havalandırmasını sağlamak için tavandan iki küçük tepe penceresi yapılmıştır. Bunlar daire biçimindedir. Odanın güney duvarına yakın geçmişte küçük bir pencere yapıldığı gözlenir. Çantı oda tavanlanmamış olup çatı kirişlemeleri, tepe mahyasında üzerinde süslemelere yer verilmiştir. Kirişlemelerin köşe kısımları yer yer pahlanarak hareket kazandırılmak istenmiştir. Kirişlemelerin bu pahlı kısımları üzerine kazıma tekniğiyle 22 Tuna, C., A.g.e., s Kafesçioğlu, Ruhi, A.g.e.,s

38 münavebeli olarak yapılmış zik-zaklar görülmektedir. Dört köşe olan tepe mahyasının iki kenarına yontma ve kazıma yöntemiyle münavebeli alçak satıhlı oyma süslemeler yapılmıştır. Birinci katta kuzeybatı köşedeki odaya mavi ve yeşile boyalı bir kapıdan girilmektedir. Kapı odanın doğu duvarından açılmıştır. Yine odanın doğu duvarında ocak ve dolaplar bulunmaktadır. Ocak yaşmağı, üzerine yapılan dilimli kesim ve kazıma yöntemiyle yapılmış düz çizgiler ile hareketlilik kazandırılmıştır. Yaşmağın kenarlarında yarım daire çarkıfelek motifi biçiminde çıkıntılar bulunur. Bunlar süslemeyi zenginleştirmiştir. Ocağın iki yanında ağzıaçıklar yer alır. Bunlar süsleme yönünden oldukça sade tutulmuştur. Ağzıaçığın yanında bir kapaklı dolap da bulunur. Dolabın üzeri iki tabla ile hareketlendirilmiştir. Ocağın ve dolapların üzerinden bir sergen geçmektedir. Kuzeybatıdaki odanın kuzey duvarında iki sürgülü (giyotin) pencere bulunur. Odanın batı duvarından bugün kullanılmayan bir kapı ile galeri kısmına geçilmekteydi. Kapı üzerinde iki tabla oluşturularak hareketlendirilmiştir. Odanın bitimindeki bu galeri kısmına muhtelif eşyalar koyularak ardiye olarak kullanıldığı gözlenir. Yine batı duvarda bir de çiçeklik bulunur. Yörede lambalık olarak adlandırılmaktadır. İki raftan oluşan lambalık üzerine fotoğraflar, ilaçlar ve Kur ân-ı Kerim konulmaktadır. Üstte olan rafın ortasında cam bulunmaktadır. Camın iki yanından da ahşap malzemeyle su oluşturularak süsleme yapıldığı gözlenir. Altta ise camın bulunduğu yer de ahşap olup üstteki uygulamanın aynısıdır. Kuzeybatıdaki oda tavanlanmıştır ve orijinaldir. Tavan süslemesi olarak, yaklaşık 5 cm. eninde kesilmiş çıtalar birbirine çakılarak küçüklü büyüklü dikdörtgenler meydana getirilmiştir. Süsleme yönünden odanın kapısı da tablalarla hareket kazanmış ve mavi renge boyanmıştır. Tablalar ise turkuvaz renge boyanmış bulunmaktadır. Tablaların kenarlarına kırmızı boyayla kontur atılmıştır. Kuzeydoğu köşedeki oda, hayatta bulunan mutfak tezgahının bitişik olduğu odadır. Odaya güney duvarından açılan bir kapıdan girilmektedir. Odanın güneydoğu köşesinde duvar örülerek yapılmış bir gusülhane bulunmaktadır. Sonradan eklenmiş olduğu düşüncesindeyim. Odanın güney duvarı hariç, üç duvarını sergen çevrelemektedir. Odada kuzey cephe duvarında iki, doğu cephe duvarında bir olmak üzere üç pencere bulunur. Kuzey cephede bulunanlar sürgülü (giyotin) penceredir. Doğu cephede ki pencere de 30

39 sürgülü iken daha sonra ahşap çerçeveli modern pencere olarak değiştirilmiştir. Odanın tavanı ahşap kaplama olup orijinaldir. Kuzeydoğudaki odanın pek süslemesi yoktur. Tavan kaplamasında ve odanın kapısı üzerinde sade süslemeler görmekteyiz. Tavan süslemesi kuzeybatıdaki odayla benzerlik göstermektedir. Yaklaşık 5 cm. eninde kesilmiş çıtalar birbirine çakılarak tavan kaplaması üzerinde uzun dikdörtgenler meydana getirilmiştir. Tavan kaplamasının dört köşesine de aynı yöntemle küçük kareler yapılmıştır. Böylece sade bir süsleme elde edilmiştir. Odanın kapısı üzerinde iki dikdörtgen tabla oluşturulmuştur. Bu tablaların içi turkuvaz boya ile boyanıp, kırmızı boya ile de tabla içine çapraz çizgi yapılarak etrafına kontur atılmıştır. Evin güney cephesi bir istikametli normal çıkma 24 olup yaklaşık 10 cm. kadardır. İkinci çıkma ise güney cephede olup yaklaşık 50 cm. kadar olan bir sofa çıkmasıdır. Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Tüm cephelerden yaklaşık 50 cm. kadar saçak gözlenmektedir. Süslemeler daha çok pencere pervazları, çatı kirişlemeleri, dolaplar, çiçeklik, kapılar, tavanlarda gözlenmektedir. Genellikle, geometrik motiflerle basit süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde oyma-kabartma tekniği, kazıma tekniği, yontma ve çakma teknikleri uygulanmıştır. Ev, ahşap iskelet boşluklarının dal örgü sistemiyle oluşturulması ve aynı zamanda zemin katının da düzgün taşla meydana getirilmiş olmasıyla özgün örneklerden birisidir. Zaman içerisinde çeşitli ilaveler yapılan ev, 18. yüzyılın sonuna tarihlendirilebilir TATARAHMET KÖYÜ MEHMET KARDEŞ İN EVİ Çizim No:6 Fotoğraf No: Ev, Tatarahmet Köyü nün merkezinde, köy yolunun kenarında 22 numarada yer almaktadır. İki katlı ev, dış sofalı plan tipinde, zemin katının ahşap kaplama ve taş malzemeden yapıldığı, birinci katta da dal örgü üzerine çamur sıva ve ahşap kaplama ile iskelet boşluklarının doldurulduğu bir köy evidir. Evin bacasında tarihi yazmaktadır. 24 Evren, Mesut, Türk Evinde Çıkma, İstanbul, 1959, s

40 Ev kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda konumlanmıştır. Ev meyilli bir araziye konumlanmış olup, cephesi güneybatıya yöneliktir. Evin Dikme 25 (çit) denilen ahşap çitlerle çevrili bir bahçesi bulunur. Bu bahçe evin girişi önünde yer almaktadır. Bahçe yerden 50 cm. lik taş duvar ile yükseltilmiş bulunmaktadır. Bahçenin dikmesi, 7x2 cm. boyutlarında tahta parçaların aralıklarla, dik olarak dizilmesi ve dik parçaların üzerine aynı boyutlardaki tahta parçaların iki sıra yatay olarak çakılmasıyla meydana gelmiştir. Dik tahtaların uçları yontularak baklava motifi şeklinde süsleme yapılmıştır. Avlunun girişinde evin fırını bulunmaktadır. Fırının önündeki toprak alan taşıtın park edilmesi için ayrılmıştır. Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin katta, iskelet sistemi arasında kalan boşlukların, bazı cephelerde taş malzeme, bazılarında ise ahşap kaplama ile doldurulduğu görülür. Zemin katta kuzeybatı cephe ahşap iskelet yapısının boşlukların taş malzemeyle dolgu yapılmasıyla oluşmuştur. Güneybatı ve güneydoğu cephede ise sadece ahşap kaplama yapılmıştır. Zemin kat tam denilen hayvanların barındığı bölümlerden oluşur. Malzeme olarak; ahşap, ağaç dalları, taş, kiremit kullanılmıştır. Evin duvar dolgusunda kullanılan ağaç dalları meşe ağaçlarındandır. Evde, ahşap çantı tekniği olarak kurtboğazı geçme yöntemi 26, duvarlarda dal örgü tekniği, süsleme olarak oyma-kabartma tekniği, kazıma tekniği ve çakma tekniği, örtü sisteminde de dört omuz 27 tekniği kullanılmıştır. Zemin katın beden duvarları, güneybatı ve güneydoğu cephede ahşap iskelet yapısını oluşturan payanda ve dikmelerin üzerine ahşap kaplama yapılmıştır. Kuzeybatı ve kuzeydoğu cephenin ise ahşap iskelet yapısı aralarında kalan boşlukların taş malzeme ile muntazam bir şekilde doldurulduğu gözlenmektedir. Birinci katın duvarlarında, ahşap iskelet yapısının boşluklarına dal örgü tekniği uygulanarak üzerine çamur sıva yapılmıştır. Evin iç kısmından dal örgü üzerine çamur sıvanmıştır. Daha sonra da modern sıva yapılarak boyanmıştır. Evin dış kısımdan dal örgü 25 *Evin sahibinden edinilen bilgiye göre yöre halkının çite Dikme adını verdiği öğrenilmiştir. 26 Tuna, C.,A.g.e., s Tuna, C.,A.g.e., s

41 üzerine çamur sıva yapılmış ve ahşap kaplama ile kaplanmıştır. Yalnız; Güneydoğu cephede dal örgü, evin iç ve dış kısmından çamur sıva ile sıvanmıştır fakat ahşap kaplama yapılmamıştır. Güneydoğu cephe duvarında bulunan üç pencere daha sonra tuğla kiremit ile kapatılmıştır. Evin beden duvarlarında; kuzeybatı cephe duvarı sağır bırakılarak, güneybatı cephe duvarında 5 ve bir de küçük tuvalet penceresiyle birlikte 6, güneydoğu cephe duvarında 3 (pencereler daha sonra kapatılmıştır), kuzeydoğu cephe duvarında da 3 farklı boyutlarda pencere ve 3 küçük tuvalet penceresi yer alır. Evin güneybatı cephesindeki pencerelerin çerçeveleri süslemelidir. Pencere pervazı ile etraflarının daha estetik görünmesi sağlanmıştır. Pervazın pencere altına gelen kısmın uçlarına yontma yöntemiyle S kıvrımları bezenmiştir. Pencere pervazı bordo, pencere çerçevesi yeşil, pervazın bazı kısımlara çekilen kontur çizgileri de mavi renge boyanmıştır. Zemin katta bölme duvarlar düzgün kereste parçalarından yapılmıştır. Zemin katta direklere 45 o açıyla meyillenen payandalar ile destek verilmiştir. Yatay biçimde de keresteler bu direk ve payandalar üzerine çakılmışlardır. Birinci katta bölme duvarları, evin geçirdiği değişimler dolayısıyla dal örgü ve çamur sıva ile kaplı olan duvarların üzerine modern çimento sıva yapılmıştır. Üzeri duvar boyasıyla boyanmıştır. Çantı odanın ise sadece kurtboğazı geçme tekniğinde 28 yapılmış olan iki duvarı orijinal olarak kalabilmiştir. Fakat üzerleri kireç ile boyanmıştır. Çantı odanın diğer duvarları tuğla kiremitle örülmüş ve çimento ile sıvanarak meydana getirilmiştir. Evin örtü sistemi, dört omuz 29 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Buradaki göğüsleme yapan tahtaya yörede Maha 30 denilmektedir. Fakat ev içten tavan kaplama yapıldığı için bu göğüslemeleri görmek mümkün değildir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) 28 Tuna, C., A.g.e., s Tuna, C., A.g.e., s *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre göğüsleme yapan tahtaya Maha denilmektedir. 33

42 kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Tepe mahyasına da yörede Baba 31 denilmektedir. Evin üç bacası bulunmaktadır. Taştan örülmüş dik bir dikdörtgeni andıran bacaların üzerilerine Marsilya kiremidi ile örtü yapılmıştır. Evin kuzeybatı cephesinde bulunan gusülhane ve tuvaletlerin bulunduğu galeri kısmının örtüsü ise esas çatıya bitişik olarak ve kuzeybatı yönde meyil alarak devam etmiştir. Zemin kat ahır ve muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanı olarak kullanılmaktadır. Güneybatı cephede, ev giriş kapısı yanına yapılmış kapı ahır kapısıdır. Bu kapı ahır kapısı olmasına rağmen üzeri süslenmiştir. Kapıda alçak ve yüksek satıhlı oyma yapılarak tablalar oluşturulmuştur. Altı tane tabla, kapı üzerinde iki sıra dikey bordür oluşturur. Yüksek kabartma tablaların ortasına oyma yöntemiyle şems ya da çarkıfelek motifi uygulanmıştır. Kuzeydoğu cephede de ahıra giriş için bir kapı yapılmıştır. Bu kapı aynı zamanda evin arkasında bulunan bahçeye girmek için de kullanılmaktadır. Birinci kata çıkan merdivenin bulunduğu taşlığa da ahır kapısının hemen yanındaki kapıdan girilmektedir. Esas yaşama alanı olan birinci katın bir çantı oda ile birlikte orta sofalı bir plana sahip olduğu görülür. Ancak yakın geçmişte evin birinci katı oldukça büyük değişimler yaşamıştır. Yöre mimarisinde sık rastladığımız hayat, ve üç odadan oluşan plan şeması bu evde de uygulanmıştır. Ancak evin geçirdiği değişimlerle, çantı odası mutfağa, hayatı da odaya dönüştürülmüştür. Güneydoğu cephedeki pencereleri de tuğla kiremitlerle kapatılmıştır. Taşlığa yörede ayrıca Evyanı da denilmektedir. Taşlıkta bulunan merdivene ise yörede Mertmen denildiği öğrenilmiştir. 32 Taşlıktaki ahşap merdivenin yönü evde yapılan değişimler sonucunda birkaç kez değiştirilmiştir. Taşlıktan da ayrı bir kapı ile ahır bölümüne geçiş sağlanabilmektedir. Bu kapıdan ahır bölümüne geçtiğimizde, kuzeybatı yönünde baştanbaşa iki dam (tam) bölümü vardır. Girişleri güneydoğuya yöneliktir. Dam bölümleri birbirinden kerestelerle yapılmış duvarla ayrılmıştır. Bu bölümler hayvan barınağı olarak yapılmışsa da artık bu amaçla kullanılmamaktadır. Çeşitli 31 *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre çatıyı taşıyan ortadaki esas dikmeye Baba denilmektedir. 32 *Ruhi Altıntaş ın gelini Hamide Altıntaş tan bilgi edinilmiştir. 34

43 eşya ve erzak deposu olarak kullanılmaktadır. Bu iki dam bölümünün kuzeydoğu kısmına bitişik guruluk denilen odunların konulduğu yer bulunur. Zemin katın güneydoğu kısmında muhtelif eşyalar muhafaza edilmektedir. Kuzeydoğu kısmında arka bahçeye açılan kapı bulunur. Kapının güneydoğusunda ise taşların istiflenmesiyle yükseltilmiş ve alttan ahşap konsolla desteklenmiş geniş bir raf bulunur. Bu raf, muhtemelen erzakların bazı haşere ve zararlı hayvanlardan korunması için yüksek yapılmıştır. Zemin katın tavanı yaklaşık 20x20 ölçülerinde kalasların yatay dizilmesi ve bunların üzerine yaklaşık 15x15 ölçülerinde kalasa paralel tahtalar yerleştirilmektedir. Bunlarında üzerine döşeme yapılmaktadır. Döşeme dediğimiz kısım birinci katın tabanını oluşturur. Yatay dizilen kalaslara yörede Özek, üzerine paralel dizilen tahtalara da Badra denilmektedir. 33 Birinci kata taşlıktan ahşap merdivenle çıkılmaktadır. Birinci kat değişim geçirmeden önce üç oda bir de hayattan meydana gelmektedir. Ancak değişimlerden sonra hayat odaya, çantı oda da mutfağa dönüştürülmüştür. Böylece orta sofalı bir ev halini almıştır. Hayatın bulunduğu yere yapılan oda modern malzemelerle meydana getirilmiştir. Odaya kuzeybatı duvarından açılan bir kapıyla girilmektedir. Odanın duvarları tuğla kiremitle örülmüş ve üzerine çimento sıva yapılmıştır. Odanın kuzeydoğu duvarına açılan bir kapıyla gusülhaneye girilmektedir. Odanın güneydoğu duvarına daha sonradan takılmış ahşap çerçeveli modern bir pencere vardır. Odanın ahşap kaplama ile tavanlandığı gözlenmektedir. Sofanın kuzeydoğu duvarından devam edip çantı odayı çevreleyen galeri kısmı mevcuttur. Galerinin kuzeydoğu cephe duvarında küçük pencereler yer alır. Bunlar sonradan ilave edilmişlerdir. Doğu ve kuzey köşelerde iki küçük lavabo bulunmaktadır. Kuzey köşedeki lavabonun yanında bir tuvalet daha yer almaktadır. Çantı oda biçilmiş kerestelerden kurtboğazı geçme tekniğinde 34 yapılmıştır. Odaya giriş güneydoğu duvarına açılan kapıdan sağlanmaktadır. Odanın sonradan kuzeydoğu ve kuzeybatı duvarlarının tuğla kiremitle örülüp çimento sıva ile sıvandığı anlaşılmaktadır. Kuzeybatı duvarına mutfak tezgahı yapılmıştır. 33 *Tatarahmet Köyü Camii eski imamı Ruhi Altıntaş tan bilgi edinilmiştir. 34 Tuna, C., A.g.e., s

44 Çantı odanın ocağı güneydoğu duvarında bulunmaktadır. Üzeri plastik kaplama malzemesiyle sonradan kaplanmıştır. Ocak kısmı çok nadir kullanılmaktadır. Odaya çeşitli ölçülerde kesilmiş tahta parçalarıyla özensiz biçimde tavan kaplaması yapılmıştır. Odanın kuzeydoğu duvarına sonradan açılmış küçük bir penceresi bulunmaktadır. Odada herhangi bir süslemeye rastlanmamaktadır. Evin batı köşesinde bulunan oda en özgün kalabilen mekandır. Odanın dolap ve ocak kısmında bozulmalar olsa da malzemesinin korunmuş olduğu anlaşılmaktadır. Odaya güneydoğu duvarından giriş yapılmaktadır. Genelde kapının hemen arkasına yapılan ocak ve dolaplar, bu odada kapının tam karşısına yapılmıştır. Kuzeybatı duvara yapılan ocak kısmının yanından bir kapı ile gusülhaneye geçilmektedir. Gusülhane odanın ocak olan duvarına yaklaştırılarak sıcak tutulmak istenmiştir. 35 Bu sebeple ocak kapının tam karşısındaki duvara yapılmıştır. Gusülhanenin bulunduğu kısım da yenilenmiştir ve tuvalete dönüştürülmüştür. Ocağın üzeri çantı odanın ocağında yapıldığı gibi plastik malzemeyle kaplanmıştır. Ocak kullanılmamaktadır. Süsleme olarak, ocağın üzerindeki sergenin hemen altından münavebeli olarak yapılmış testere dişi motifleri gözlenmektedir. Testere dişi formunda kesilmiş ahşap malzeme ocağın üstündeki ahşap kısma çakılmak suretiyle süsleme meydana getirilmiştir. Ayrıca sergenin olduğu kısımda yan duvar ahşap kaplama yapılmıştır. Kaplama üzerine ahşap çıtalar çakılarak iki tabla meydana getirilmiş ve bu şekilde hareket kazandırılmıştır. Odanın kuzeydoğu duvarında yüklük kısmı bulunmaktadır. İki sandık üzerine konulan yüklüklerin arasına çiçeklik (lambalık) yapılmıştır. Lambalık dört bölümden oluşmaktadır. En altta, dikdörtgen şeklinde yukarıya doğru kaldırılarak açılan bir kapak bulunur. Kırmızı renge boyalı kapağın üzerine bir tabla yaparak hareket kazandırılmıştır. Kapağın hemen üzerinde kırmızıya boyalı bir çekmece bulunur. Çekmece üzerinde tabla oluşturulmuştur ve mavi renkte silik desenler mevcuttur. Çekmecenin üst kısmında ise lambalığın açık bölümü yer alır. Buraya sürahi, bardak, ilaç, kandil v.b. gibi eşyalar konulmaktadır. Burada bir tabla oluşturulmuş ve içerisine oyma tekniğinde büyük bir şems motifi yapılmıştır. Şemsin göbeğine beş kollu yıldız motifi oyma yönteminde bezenmiştir. bu bölümün üstünde de küçük bir raf bulunur. Lambalığın kendisi turkuvaz, kapaklı ve çekmeceli kısımları, kenar konturları kırmızı renge boyanmıştır. 35 Küçükerman, Önder, Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul, 1988, s

45 Lambalık hizasında, tavan kaplamasına yakın kısımda, ahşap üzerine biçim verilmiş ahşap parçanın çakılmasıyla süsleme yapılmıştır. Soyut bir deseni andıran, stilize edilmiş çift başlı kartal motifindeki bu ahşap süsleme çok dikkat çekicidir. Odanın güneydoğu duvarına da sergen yapılmıştır. Ocağın üstündeki rafın altına yapılan testere dişi formlu süslemenin aynısı, bu sergenin altından bir bordür şeklinde uygulanmıştır. Odanın tavanı ahşap kaplama olup orijinaldir. Yaklaşık 3 cm. eninde çıtaların tavan kaplaması üzerine çakılarak uzun dikdörtgenler oluşturulmuş ve tavan kaplamasını hareketlendirme yoluna gidilmiştir. Güneybatı duvarında dikine dikdörtgen şeklinde iki ahşap çerçeveli pencere bulunmaktadır. Evin kuzeybatı cephesinde çıkma görülmemektedir. Güneybatı cephesinden yaklaşık 30 cm., güneydoğu cepheden yaklaşık 25 cm, kuzeydoğu cepheden yaklaşık 15 cm. bir istikametli normal çıkma 36 yapılmıştır. Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Tüm cephelerden yaklaşık 50 cm. kadar saçak gözlenmektedir. Süslemeler daha çok pencere pervazları, dolaplar, çiçeklik, tavanlarda gözlenmektedir. Genellikle, geometrik motiflerle basit süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde oyma tekniği, yontma ve çakma teknikleri uygulanmıştır. Ev, ahşap iskelet boşluklarının dal örgü sistemiyle oluşturulması, özgün süslemeleriyle, bu ve civar köylerdeki bir çok evi yapan ustanın evi olması sebebiyle önemli bir örnek teşkil etmektedir. Zaman içerisinde büyük değişim geçirip birçok kısmı yenilenen ev, 19. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir MANTARCILAR KÖYÜ FAHRİ ÖZKAYA NIN EVİ Çizim No:7 Fotoğraf No: Ev, Mantarcılar Köyü nün merkezinde, 24 numarada yer almaktadır. 36 Evren, Mesut, A.g.e., s

46 İki katlı ev, orta sofalı plan tipinde, zemin katının ahşap kaplama yapıldığı, birinci katta da ahşap iskelet boşluklarının tuğla malzemeyle doldurulduğu ve üzerine yer yer ahşap kaplama yapıldığı görülen bir köy evidir. Ev doğu-batı doğrultusunda konumlanmıştır. Kuzeyden avluya girilmekte olsa da evin cephesi doğuya yöneliktir. Evin avlusunun etrafı herhangi bir dikme ile çevrilmemiştir. Modern çitlerle sadece evin girişi önündeki bahçe çevrelenmiştir. Evin batı cephesi önünde bir mısır çiti yer almaktadır. Köy halkı mısır çitine Turluk 37 adını vermektedir. Mısır çiti, mısırların kurutulması için yerden yaklaşık 30 cm. yükseklikteki taşlar üzerine inşa edilen küçük, uzun yapılardır. Duvarları ahşap iskelet üzerine 5x5 cm. ölçülerindeki çıtaların 5 cm. aralıklarla dik olarak çakılmasıyla meydana gelmektedir. Aralıklı çakılması, mısırların hava alarak kurumasını sağlamaktadır. Yerden yüksek olarak yapılmasının sebebi hayvanlardan, haşerelerden ve özellikle de yağmur ve sel sularından mahsulü korumaktır. Yapının üzeri de iki yüzeyli kırma çatı ile örtülmüştür. Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin katta, ahşap iskelet yapısının ahşap kaplama ile kapatıldığı görülür. Zemin kata kuzey cephedeki bir kapıyla giriş yapılmaktadır. Zemin kat, muhtelif eşyaların depolandığı yardımcı hizmet alanından oluşmaktadır. Evin girişi zemin katın içinden değil, doğu cephe duvarına bitişik yapılan beton bir merdiven ile sağlanmaktadır. Malzeme olarak; ahşap, tuğla, tuğla kiremit, kiremit kullanılmıştır. kullanılmıştır. Evde, süslemede çakma yöntemi, örtü sisteminde de dört omuz 38 tekniği Zemin katın beden duvarları, ahşap iskelet yapısını oluşturan payanda ve dikmelerin üzerine ahşap kaplama yapılmıştır. Birinci katın gusülhane ve tuvaletinin bulunduğu bölümün altı zemin katta içi boş bırakılmıştır. Boş bırakılan alan odunluk (guruluk) olarak kullanılmaktadır. Zemin kata girişi sağlayan kapı sade tutulmuş üzerine iki tabla yaparak hareketlendirilmiştir. Kuzeyde birde camsız pencere bulunur. 37 *Mantarcılar Köyü halkından bu bilgiye ulaşılmıştır. 38 Tuna, C., A.g.e., s

47 Birinci katın duvarlarında, ahşap iskelet yapısının boşluklarına yatay biçimde dizilmiş tuğlalar dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır. Sadece kuzey cepheden bu tuğla dolgu duvarlar üzerine ahşap kaplama uygulanmıştır. Evin iç kısmından tuğla malzeme üzerine çimento sıva yapılmıştır. Daha sonra da kireçle boyanmıştır. Kuzey cephe duvarında birinci katta bulunan üç pencereden ikisi daha sonra tuğla kiremit ile kapatılmıştır. Evin birinci kat beden duvarlarında; kuzey cephede 3 (2 pencere kapatılmıştır), güney cephede 2 büyük boyutta modern çerçeveli pencere, doğu cephe 3 büyük boyutta modern çerçeveli pencere ve bir de kapı üzerinde küçük pencere, batı cephede küçük bir mutfak penceresi yer alır. Zemin katta bölme duvarlar düzgün kereste parçalarından yapılmıştır. Zemin katta ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Yatay biçimdeki keresteler ahşap iskeleti oluşturan direk ve payandalar üzerine çakılmışlardır. Zemin katta direkler taşıyıcı unsurlardandır. Birinci katta bölme duvarları, tuğla dolgu malzemesi üzerine modern çimento sıva yapılmıştır. Üzeri duvar boyasıyla boyanmıştır. Evin örtü sistemi, dört omuz 39 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Buradaki göğüsleme yapan tahtaya yörede Maha 40 denilmektedir. Fakat ev içten ahşap tavan kaplama yapıldığı için bu göğüslemeleri görmek mümkün değildir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Tepe mahyasına da yörede Baba 41 denilmektedir. Evin bir bacası bulunmaktadır. Tuğladan örülmüş dik bir dikdörtgeni andıran bacanın çimento ile sıvandığı görülmektedir. Bacanın üzeri büyük kare bir taş ile örtülmüştür. 39 Tuna, C.,A.g.e., s *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre göğüsleme yapan tahtaya Maha denilmektedir. 41 *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre çatıyı taşıyan ortadaki esas dikmeye Baba denilmektedir. 39

48 Evin batı cephesinde bulunan gusülhane, tuvalet ve mutfak tezgâhının bulunduğu kısmın örtüsü ise esas çatıya bitişik olarak ve batı yönde meyil alarak devam etmiştir. Zemin kat muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanı olarak kullanılmaktadır. Zemin kata kuzey cephede bulunan kapıdan girilir. Kapıya üzerine yapılmış iki tabla ile hareket verilmek istenmiştir. Ardiye olarak kullanılan iki bölüm göze çarpmaktadır. Kuzey-güney yönünde yapılmış ahşap kaplama bir duvar ile bu iki bölüm birbirinden ayrılmıştır. Batı yönde olan bölüme doğu yöndeki bölümden bir kapıyla giriş sağlanabilmektedir. Çeşitli eşya ve erzak deposu olarak kullanılmaktadır. Zemin katın tavanı yaklaşık 20x20 ölçülerinde kalasların yatay dizilmesi ve bunların üzerine yaklaşık 15x15 ölçülerinde kalasa paralel tahtalar yerleştirilmektedir. Bunlarında üzerine döşeme yapılmaktadır. Döşeme dediğimiz kısım birinci katın tabanını oluşturur. Yatay dizilen kalaslara yörede Özek, üzerine paralel dizilen tahtalara da Badra denilmektedir. 42 Birinci kata çıkmak için, kuzeyden avluya giriş yapıldıktan sonra betondan yapılmış merdiven kullanılır. Evin kuzeydoğu köşedeki odaya güney duvarından açılan bir kapıyla girilmektedir. Kapının üzerinde ortadaki küçük olmak üzere üç tabla oluşturularak hareket verilmek istenmiştir. Kuzeydoğudaki oda oldukça sade, dolapların ve ocağın olmadığı günümüz evlerinin odaları gibidir. Oda duvarları tuğla duvar örgüsü üzerine çimento sıva ile sıvanmıştır. Daha sonra da duvar boyası ile boyanmıştır. Odanın kuzey cephede bulunan orijinal iki penceresi daha sonra kapatılmıştır. Dış cepheden pencerelerin tuğla kiremitle doldurularak kapatılmış olduğu anlaşılabilmektedir. Pencerelerin boyutlarından anlaşıldığına göre; yörede çok sık gördüğümüz sürgülü pencere olmaları kuvvetli ihtimaldir. Odanın doğu duvarında da ahşap çerçeveli büyük bir penceresi bulunmaktadır. Kuzeybatı köşede yer alan bir diğer oda da kuzeydoğu köşedeki odayla benzer özellikler teşkil etmektedir. Odaya güney duvarından açılan bir kapı ile giriş yapılmaktadır. Bu odanın da tavanı beton olup, yerli dolapları ve ocağı bulunmamaktadır. Oda duvarları 42 *Tatarahmet Köyü Camii eski imamı Ruhi Altıntaş tan bilgi edinilmiştir. 40

49 tuğla duvar örgüsü üzerine çimento sıva ile sıvanmıştır. Daha sonra da duvar boyası ile boyanmıştır. Odanın batı duvarına bitişik gusülhane veyahut ardiye olarak kullanılmış olan küçük bir mekana oda içinden bir kapıyla geçilmektedir. Bu küçük mekanın duvarları içten çimento ile sıva yapılmadan bırakılmıştır. Odanın kuzey duvarında yer alan tek penceresi sürgülü (giyotin) pencere olup orijinaldir. Evin güneybatıda yer alan odasına kuzey duvarından açılan bir kapıyla giriş yapılır. Bu odada da dolap ve ocağa rastlanmamaktadır. Odanın tavanı ahşap kaplama olup daha sonra yapıldığı anlaşılmaktadır. Tavan kaplaması üzerine, ahşap çıtaların aralıklarla, birbirlerine paralel biçimde çakılması suretiyle süsleme uygulanmak istenmiştir. Oda duvarları tuğla duvar örgüsü üzerine çimento sıva ile sıvanmıştır. Daha sonra da duvar boyası ile boyanmıştır. Odanın güney duvarında ahşap çerçeveli büyük bir penceresi yer almaktadır. Evin güneydoğusunda bulunan oda en özgün kalabilen odadır. Odanın girişi kuzey duvarına açılan bir kapıdan sağlanmaktadır. Odanın batı duvarı boyunca ocak ve dolaplar yer almaktadır. Oldukça sade tutulmuş bu bölümün üzerinde dolapların bitiminde bir sergen bulunmaktadır. Sergen sadece bu kısımda bulunur, tüm odayı çevrelememektedir. Ocağın davlumbazı kısa tutulmuştur ve süslemesizdir. Ocağın iki yanında üç nişli ağzıaçık yer almaktadır. Ağzıaçıkların da sade tutulduğu gözlenmektedir. Soldaki ağzıaçığın aynı zamanda bir kapak olduğu anlaşılmaktadır. Sağa doğru açılan bu ağzıaçık kapak ile gusülhane olarak kullanılmaktadır. 43 Odanın tavanı ahşap kaplama ve orijinaldir. Tavan kaplaması ahşap çıtaların aralıklarla, birbirlerine paralel biçimde çakılması suretiyle oluşturulmuştur. Böylece sade ve estetik bir görünüm verilmiştir. Oda duvarları tuğla duvar örgüsü üzerine çimento sıva ile sıvanmıştır. Daha sonra da duvar boyası ile boyanmıştır. Odada, doğu ve güney duvarda birer ahşap çerçeveli büyük pencere bulunmaktadır. 43 Küçükerman, Önder, A.g.e., s

50 Güneybatı ve kuzeybatı odaların batısında, cephe boyunca uzanan mutfak tezgahı ve tuvalet görülmektedir. Bu kısım bir duvarla sofadan ayrılmıştır. Bir kapı ile mutfak tezgahı ve tuvaletin bulunduğu bölüme geçiş sağlanır. Kapı üzerinde iki tabla oluşturulmuş olup oldukça sade tutulmuştur. Üçer tane ahşap parça, dik konumda tablaların içine yerleştirilerek hareket kazandırılmak istenmiştir. Kapıdan girildiğinde mutfak tezgahının bulunduğu kısım karşımıza çıkmaktadır. Güneybatı köşede de, mutfak tezgahının bulunduğu yerle bir duvar ile ayrılmış olan tuvalet yer almaktadır. Sofanın örtüsü de çıtaların aralıklarla birbirine paralel olarak ahşap kaplama üzerine çakılması şeklinde yapılmıştır. Güneydoğu ve güneybatı odaların tavan kaplaması ile aynı özelliktedir. Evin batı cephesi önünde eve göre çapraz konumlanmış mısır çiti (Turluk) 44 bulunur. Yerden yükseltilerek içindeki mısırların sulardan ve böcek ve farelerden zarar görmesi engellenmek istenmiştir. Bu yükseklik mısır çitinin altına koyulan dikdörtgen biçiminde sekiz adet beton taş ile sağlanmaktadır. Yapıya gelişigüzel şekilde bir ahşap iskelet oluşturulmuştur. 5x5 cm lik ahşap malzemeler yatay olarak ve aralarında boşluk kalacak biçimde ahşap iskelet üzerine yan yana çakılmıştır. Yapının üzerine dikdörtgen şeklinde de birkaç kapak yapılmıştır. Bu kapaklardan yaş mısırlar içine atılarak kurumaya bırakılmaktadır. Üzeri iki yüzeyli kırma çatı ile örtülmüş olup kiremitle kaplanmıştır. Evin tüm cephelerden çıkması bulunmaktadır. Doğu, güney cephelerden birinci katın yaklaşık 30 cm. kadar kirişlemelerin uzun tutularak oluşturulduğu bindirmeli çıkma görülmektedir. Bir istikametli normal çıkma olarak yapılmışlardır. Batı cepheden ise yaklaşık 10 cm. kadar bindirmeli çıkma uygulanmıştır. Bu da bir istikametli normal çıkmadır. Kuzey cephede ise, üzerilerine ahşap kaplama yapıldığı için kirişlemelerin görünmediği 30 cm. kadar tek bindirmeli çıkma yapılmıştır. Bir istikametli normal çıkmadır. 45 Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Her cepheden yaklaşık 35 cm. kadar saçak görülmektedir. 44 *Mantarcılar Köyü halkından edinilen bilgiye göre mısır çitine bu köyde Turluk denilmektedir. 45 Evren, Mesut, A.g.e., s.8-11,

51 Süslemeler daha çok dolaplar, tavanlar ve kapılarda gözlenmektedir. Genel olarak, geometrik, basit süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde çakma ve yontma yöntemi uygulanmıştır. Ev, tuğlanın dolgu malzemesi olarak kullanıldığı örneklerden birisidir. Evin en özgün kısmı ocak ve dolapların bulunduğu mekandır. Yörede en çok uygulanan plan tipinden farklı bir planda inşa edilmiştir. Bu yönden incelenmeye değer bulunmuştur. Zaman içerisinde çeşitli ilaveler yapılan ev, 19. yüzyılın sonlarına tarihlendirilebilir TOKMAKLAR KÖYÜ ŞABAN AKYALÇIN IN EVİ Çizim No: 8 Fotoğraf No: Tokmaklar Köyü ndeki ev, köy merkezindeki yol kenarında 29 numarada yer almaktadır. İki katlı ev, üç oda ve bir hayattan oluşmaktadır. Zemin katında, ahşap iskelet yapısının boşluklarına tuğla ve taş malzeme ile dolgu yapıldığı görülmektedir. Birinci katta da ahşap iskelet boşluklarının tuğla malzeme ile kapatıldığı görülen bir köy evidir. Ev doğu-batı doğrultusunda konumlanmıştır. Evin girişi güneye yöneliktir ve giriş zemin kattan sağlanmaktadır. Evin avlusunun etrafı dikme (çit) ile çevrilmemiştir. Avlu da, evin batı cephesi önünde ahşap dallardan küçük bir dikme yapılmıştır. Üzeri açık olan bu alana yörede Ağıl 46 denilmektedir. Evin avlusu içinde yer alan bir de fırını bulunmaktadır. Fırın, evin doğu cephesine bitişik olarak konumlanmıştır. Evin batı cephesinde, birinci katın gusülhane ve tuvaletinin bulunduğu bölümün altı zemin katta içi boş bırakılmıştır. Boş bırakılan alan odunluk (guruluk) olarak kullanılmaktadır. Evin girişi olan güney cephesinde bir takım değişimler ve eklemeler yapılmıştır. 46 *Nebahat Ayyıldız dan bilgi edinilmiştir. 43

52 Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin katta, ahşap iskelet yapısının bazı kısımlarda göze çarptığı görülmektedir. Bu da zemin katın bazı duvarlarının tamir görmüş olabileceğini göstermektedir. Zemin katın güney ve doğu cephe duvarlarında ahşap iskelet yapısı görülmekteyken kuzey ve batı cephe duvarlarında görülmemektedir. Malzeme olarak; ahşap, tuğla, taş, dal parçaları, kiremit, çamur kullanılmıştır. Evde, süslemede çakma yöntemi, oyma-kabartma tekniği, yontma yöntemi, örtü sisteminde de dört omuz 47 tekniği kullanılmıştır. Zemin katın beden duvarları, ahşap iskelet yapısını oluşturan payanda ve dikmelerin aralarında kalan boşluklara tuğla ve taş malzeme yatay biçimde dizilerek oluşturulmuştur. Zemin katta batı cephe duvarının bir kısmı taş malzemeyle yapılmıştır. Yine batı cephede, birinci katın gusülhane ve tuvaletin bulunduğu bölümün zemin kata kadar indiği görülür. Bu bölümün dışında kalan cephe duvarı tuğla malzemeyle örülmüştür. Zemin katta kuzey cephe duvarı da tuğla malzemeyle yapılmış olup iki küçük ahır penceresi bulunur. Ahşap iskelet yapısı bu cephe duvarında görülmemektedir. Zemin katın güney ve doğu cephe duvarlarında ahşap iskelet yapısı görülmekte olup boşlukları yatay biçimde dizilmiş tuğlalar ile doldurulmuştur. Güney duvarı üzerinde gelişigüzel yapılmış üç pencere, doğu duvarı üzerinde de bir kapı bulunmaktadır. Zemin kata girişi sağlayan kapı sade tutulmuş üzerine iki tabla yaparak hareketlendirilmiştir. Birinci katın duvarları, ahşap iskelet yapısının boşluklarına yatay biçimde dizilmiş tuğlalarla yapılmıştır. Evin iç kısmından tuğla malzeme üzerine çamur sıva uygulanmıştır. Daha sonra da kireçle boyanmıştır. Evin birinci kat beden duvarlarında; kuzey cephede 2, güney cephede 4, doğu cephede 4, batı cephede 1 oda penceresi, iki küçük gusülhane ve hela penceresi ve küçük bir de mutfak penceresi yer alır. 47 Tuna, C., A.g.e., s

53 Zemin katta bölme duvarlar, bazı yerlerde kaba yonu taşlarla, bazı yerlerde tuğlayla, bazı bölümlerde de ahşap iskeletin boşluklarına dal örgü tekniğinin uygulanması ve üzerine çamur sıvanmasıyla yapılmıştır. Yer odası denilen bölümün bölme duvarları dal örgü duvar tekniğinde yapılmıştır. Birinci katta bölme duvarları, ahşap iskelet yapısı boşluklarının dal örgü tekniği uygulanıp üzerine çamur sıva yapılmasıyla oluşturulmuştur. Daha sonra sıva üzeri kireçle boyanmıştır. Bazı kısımlarda bölme duvarların, ahşap iskelet yapısının aralıklarına uygun uzunluklarda kesilmiş yaklaşık 5 ya da 7 cm. enindeki tahtaların dikey olarak yerleştirilip çamur ile sıvanmasıyla da yapıldığı görülmektedir. Daha sonra sıva üzeri kireçle boyanmaktadır. Evin örtü sistemi, dört omuz 48 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Buradaki göğüsleme yapan tahtaya yörede Maha 49 denilmektedir. Fakat ev içten ahşap tavan kaplama yapıldığı için bu göğüslemeleri görmek mümkün değildir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Tepe mahyasına da yörede Baba 50 denilmektedir. Evin bir bacası bulunmaktadır. Dik bir dikdörtgeni andıran bacanın çimento ile sıvandığı görülmektedir. Bacanın üzeri metal bir malzemeden kırma çatı şeklinde örtülmüştür. Ocak bulunmayan evin bacası muhtemelen sonradan yapılmıştır. Evin batı cephesinde bulunan gusülhane, tuvalet ve mutfak tezgâhının bulunduğu kısmın örtüsü ise esas çatıya bitişik olarak ve batı yönde meyil alarak devam etmiştir. Zemin kat ahır bölümleri ve muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanından oluşmaktadır. Zemin kata güney cephedeki bir kapıyla giriş yapılmaktadır. Kapıya üzerine yapılmış iki tabla ile hareket verilmiştir. Burada yer alan taşlıktaki dar koridorla ahır kısmına geçilir. 48 Tuna, C., A.g.e., s *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre göğüsleme yapan tahtaya Maha denilmektedir. 50 *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre çatıyı taşıyan ortadaki esas dikmeye Baba denilmektedir. 45

54 Ahır bölümü üç kısımdan oluşur. Bunlar; İki tam (dam) bir de geniş ahır bölümüdür. Geniş bölümün kuzeydoğu köşesinde germe ile ayrılmış odunluk yer alır. Ahırın doğu duvardan da bir kapısı bulunmaktadır. Zemin katta, muhtelif eşyaların depolandığı ve bazı soğuk günlerde hayvanların ısısından yararlanmak adına veya gereken bazı durumlarda kalınabilen Yer Odası 51 adı verilen bir mekan daha bulunur. Buraya taşlıktan bir kapıyla girilir. Taşlığa bakan küçük bir penceresi bulunmaktadır. Odanın güney duvarında da iki küçük pencere bulunmaktadır. Erzak çuvalları ve ekmek yapım malzemeleri burada muhafaza edilmektedir. Birinci kat döşeme ve kirişleri odada tavanı meydana getirmektedir. Oda, dal örgü duvar tekniğinde yapılmış olan bölme duvarlar ve tuğla malzemeden yapılmış cephe duvarlarından meydana gelmiştir. Bölme duvarları, ahşap iskelet yapısı boşluklarının her birisinin ortasına dik olarak bir dal koyulmaktadır. Ortadan ikiye ya da üçe yarılmış dal parçaları, dik olan dal parçasının etrafından yatay olarak sepet örgüsü yapar gibi örülmüştür. Daha sonra dal örgü duvar içten ve dıştan çamur ile sıvanmıştır. Taşlıktaki merdivenin yanındaki geçitten geniş ahır bölümüne geçilmektedir. Bu bölümde kuzeydoğu köşede germe ile çevrilmiş bir odunluk yer alır. Duvarlar tuğla malzemenin yatay biçimde dizilmesiyle oluşmuştur. Doğu duvarında bir küçük pencere ile kapı bulunur. Bu kapı ahıra giriş sağlayan diğer bir kapıdır. Yer odasına bitişik güney duvarda ahşaptan yapılmış küçük yemlikler yer almaktadır. Ahırın batısında iki tam(dam) yer almaktadır. Güneybatı köşede yer alan tam büyükbaş hayvanlar için ayrılmıştır. Bu bölümün güney duvarı tuğla malzemeden yapılmışken batı duvarı kaba yonu taş ile yapılmıştır. Güney duvarı boyunca taştan yapılmış yemlik, kuzey duvarı boyunca ise ahşaptan yapılmış yemlik uzanmaktadır. Batı taraftaki diğer tam(dam) içerisinde hayvan barındırılmamaktadır, burada saman balyaları depolanmıştır. Güney duvarının, kuzey duvarının ve doğu duvarının önünde ahşaptan yapılmış yemlikler uzanmaktadır. Tamın batı ve doğu duvarı kaba yonu taştan yapılmışken diğer duvarları tuğla malzemeden oluşmuştur. Birinci kata zemin katta taşlıkta bulunan ahşap merdiven ile çıkılmaktadır. Esas yaşama alanı olan birinci kat, üç oda bir hayattan meydana gelmektedir. Hayat evin kuzeybatısında yer almaktadır. 51 *Tokmaklar Köyü nde Şaban Akyalçın dan bilgi edinilmiştir. 46

55 Evin hayatında, kuzeybatı köşede L biçiminde oluşturulmuş mutfak tezgahı ve tezgahın güneyinde de hela bulunur. Tüm odaların kapıları hayata açılmaktadır. Hayatın örtüsü, çatı konstrüksiyonu iken daha sonradan tahtalarla kirişler alta gelecek şekilde kaplanmıştır. Tavan kirişleri, güneydoğu ve güneybatı odaların kenarlarına yapılan konsollarla desteklenmiştir. Mutfak tezgâhının üzeri de kontrplak ile tavanlanmış bulunmaktadır. Hayatta iki sürgülü pencere ile bir küçük mutfak penceresi bulunmaktadır. Hayatın duvarları da içten çamur ile sıvanarak kireç ile boyanmıştır. Güneybatıda yer alan odaya kuzey duvarındaki kapıyla giriş yapılmaktadır. Oda kapısı üzerine iki tabla yapılarak hareket verilmiştir. Odanın en özgün kısmını tavan kaplaması ve süslemeleri oluşturur. Güneybatıdaki odanın duvarları tuğla olup içten de çamur sıva uygulanmıştır. Daha sonra kireç ile boyanmıştır. Oda da iki güney duvarında bir de batı duvarında olmak üzere üç sürgülü (giyotin) pencere yer alır. Bir küçük gusülhane penceresi de odanın batı duvarında yer alır. Odanın batı duvarından açılan bir kapı ile gusülhaneye geçilmektedir. Gusülhane kapısı üzerinde de iki küçük dikdörtgen tabla oluşturulmuştur. Üstteki tablanın içerisine, üzeri yivlenmiş, üçgen şeklinde ahşap bir parça çakılmıştır. Kapı yağlıboya ile boyanmıştır. Oda içindeki en belirgin süsleme tavan kaplamasında görülmektedir. Ahşap kaplamanın üzerine yaklaşık 3 cm. çıtalarla uzun dikdörtgenler meydana getirilmiştir. Tam göbekteki dikdörtgen iki dikdörtgenin yan yana gelmesiyle oluşturulmuştur. Bu dikdörtgenlerin bulunduğu kısım etrafına testere dişi motifi ile su yapılmıştır. Bu bölüm böylece sınırlanmıştır. Testere dişi motifi dişler aşağı bakacak şekilde yontulmuştur. Bu su üzerine yaklaşık 15 cm lik bölümler bir kırmızı bir mavi renk olmak üzere boyanmıştır. Suyun etrafında kalan kısma da yaklaşık 10 ar cm. aralıklarla iki çıta ile su oluşturulmuştur. Tavan göbeği ise çıtalarla oluşmuş bir kare içerisine alınmıştır. Karenin içine üzerileri yivlenmiş üçgen ahşap parçalar çakılmıştır. Bu ahşap parçaların yan yana getirilmesi ile göbekte bir on birgen meydana gelmiştir. Parçalar sırayla sarı, kırmızı, kahverengiye boyanmıştır. Çokgenin tam ortasında ahşap daire şeklinde bir parça yer alır. Parçanın üzerinde yontma yöntemiyle şems motifi oluşturulmuştur. Böylece tavan süslemesi tamamlanmıştır. 47

56 Güneydoğudaki odaya ise kuzey duvarından açılan bir kapı ile girilmektedir. Odanın duvarları tuğla malzeme üzerine çamur sıvanarak meydana getirilmiştir. Odanın batı duvarı ise dal örgü duvar tekniği ile yapıldıktan sonra ahşap tahta parçalarının dik olarak kaplanmasıyla oluşturulmuştur. Daha sonra duvarın iç cephesi çamur ile sıvanıp kireç ile boyanmıştır. Dış cephesi ise yer yer çamur sıva yapılarak kireçle boyanmıştır. Odanın iki güneyde, iki doğuda olmak üzere dört sürgülü penceresi bulunur. Güneydoğu odanın tavan kaplaması da orijinaldir. Üzeri yivlenmiş çıtalar, yaklaşık 10 cm. aralıklarla birbirine paralel biçimde dizilerek tavan kaplamasının üzerine çakılmıştır. Tavan göbeğinde ise ovale yakın bir daire bulunur. Dairenin üzerine ve alt kısmı oymakabartma tekniğiyle merkezden çıkan ışınları andıran yollar yapılmıştır. Bu şekilde bir şems motifi oluşmuştur. Şemsin etrafına, çıta parçalarının 3-4 cm. kadar kesilmiş hallerinin yan yana dizilerek birleştirilmesinden bir zik-zak halka meydana getirilmiştir. Şemsin tam ortasına da ahşaptan küçük bir daire parçası kondurulmuştur. Bu küçük dairenin üzeri de yontma yöntemiyle yivlenerek küçük bir şems motifi halini almıştır. Tavan kaplaması beyaz yağlı boya ile tümüyle boyanmıştır. Evin diğer bir odası da kuzeydoğuda yer alan odadır. Kuzeydoğudaki oda diğer odalara göre oldukça küçüktür. Odaya batı duvarından açılmış bir kapıyla girilmektedir. Kapı üzerinde iki tabla yapılmak suretiyle basit bir hareketlilik verilmiştir. Odanın duvarları tuğla malzeme ile yapıldıktan sonra üzerine çamur sıvanarak oluşturulmuştur. Sadece güney duvarı dal örgü tekniğiyle yapılmış duvar üzerine çamur sıva uygulanarak yapılmıştır. Odanın doğu duvarında iki sürgülü penceresi bulunmaktadır. Tavanı ise daha sonradan gelişigüzel biçimde kaplanmıştır. Ahşap çıtalar, üzerlerinde hiçbir işleme yapılmadan aralıklarla, birbirlerine paralel olarak çakılmışlardır. Böylece tavan kaplamasına hareket verilmek istenmiştir. Hayata girişte merdiven aralığında, yanından bir insan geçecek kadar dar geçit yapılmış olup buradan balkona geçilmektedir. Balkon aslında bir konsol çıkma şeklinde iken daha sonra ahşap korkulukları yıkılmış ve beton bir balkon haline getirilmiştir. Güney cephe boyunca uzanan bu beton balkon üzerinde, eski balkonun sadece direkleri kalabilmiştir. Direklerin üzerinde süslemeler mevcuttur. İki direkte de yatay biçimde çepeçevre dolanan yontma yöntemiyle yapılmış dört yiv yer alır. Bu yivlenmiş direklerin dışında bir de balkon 48

57 saçağının başındaki tahtaya alçak satıhlı derin oyma tekniğinde zik-zaklarla yapılmış farklı bir bezeme uygulanmıştır. Beton balkonun altına çeşitli eşyalar koyularak yağmur ve kar sularından korunmaya çalışılmaktadır. Evin doğu cephesine bitişik bulunan fırın yer almaktadır. Fırın ovale yakın daire şeklinde tuğla ile örülüp çamur ile sıvanmış kubbeye sahiptir. Fırının etrafı kısmen taş ve tuğla malzemeyle örülmüştür. Üst örtüsü de doğuya doğru meyilli bir çatı yapılarak alaturka kiremitle örtülmüştür. Evin sadece batı cephede çıkması bulunmaktadır. Bu çıkma ise bir istikametli ayaklar üzerine konsol çıkmadır. 52 Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Her cepheden yaklaşık 35 cm. kadar saçak görülmektedir. Evin saçağından sonra 20 cm. kadar eski balkonun saçağı bulunmaktadır. Süslemeler daha çok tavanlar, balkon direkleri ve kapılarda gözlenmektedir. Genel olarak, geometrik süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde oyma-kabartma tekniği, çakma ve yontma yöntemi uygulanmıştır. Ev, tuğla dolgu malzemesi, dal örgü tekniği ve taş malzemenin birlikte kullanılması açısından önemli örneklerden birisidir. Evin en özgün kalabilen kısımları süslemeli tavanlarıdır. Zaman içerisinde çeşitli ilaveler yapılan ev, 19. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir TOKMAKLAR KÖYÜ AHMET KARAAĞAÇ IN EVİ Çizim No: 9 Fotoğraf No: Tokmaklar Köyü ndeki ev, köy merkezindeki yol kenarında 26 numarada yer almaktadır. İki katlı ev, iki oda ve bir hayattan oluşmaktadır. Değişik yapıda olan ev açık sofalı eyvanlı 53 plana sahiptir. 52 Evren, Mesut, A.g.e., s.8-11,

58 Evin zemin katı, ahşap iskelet yapısının boşlukları tuğla duvar örgüsü yapılarak ve yer yer taş malzeme kullanılarak yapılmıştır. Birinci katta da ahşap iskelet boşluklarının tuğla duvar örgüsü ile yapıldığı görülen bir köy evidir. Ev doğu-batı doğrultusunda konumlanmıştır. Evin girişi kuzeye yöneliktir ve giriş zemin kattan sağlanmaktadır. Ayrıca eve güneyden zemin kattan giriş de yapılabilmektedir. Ancak bunun için ahır içerisinden geçilmektedir. Evin avlusunun etrafı çevrilmemişse de avlusunun varlığı belli olmaktadır. Avlu da, evin kuzey cephesi önünde düzgün kereste parçaları ile yardımcı hizmet alanı yapılmıştır. Batı yönünün açık bırakıldığı bu bölüm odunların koyulması için ayrılmış bir mekandır. Üzeri kuzeye doğru meyilli bir örtü kapatılmış olan mekan alaturka kiremitlerle de kaplanmıştır. Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin katta ve birinci katta iskelet yapısının boşlukları, tuğla duvar örgüsü ile yapılmıştır. Malzeme olarak; ahşap, tuğla, taş, kerpiç, kiremit, sıva ve harç olarak çamur kullanılmıştır. Evde, süslemede çakma yöntemi, yontma yöntemi, örtü sisteminde de dört omuz 54 tekniği kullanılmıştır. Zemin katın beden duvarlarına, yaklaşık cm. kadar kaba yonu taş ile temel oluşturulmuştur. Taş temel üzerine, ahşap iskelet yapısını oluşturan payanda ve dikmelerin boşluklarına tuğla duvar örgüsü uygulanmıştır. Daha sonra tuğlaların üzeri yer yer çamur sıva ile sıvanmıştır. Birinci katın duvarlarına da, ahşap iskelet yapısının boşluklarına tuğla örgü duvar tekniği uygulanarak üzerine çamur sıva yapılmıştır. Evin iç kısmından tuğla örgü üzerine genellikle çamur sıvanmış yada sıvanmadan bırakılmıştır. Evin beden duvarlarında; kuzey cephe duvarında zemin katta 3 küçük pencere ve birinci katta 3 sürgülü pencere olmak üzere 6 pencere, güney cephe duvarında zemin katta 3 küçük, birinci katta 4 sürgülü pencere olmak üzere 7 pencere, doğu cephe duvarında zemin katta 2, birinci katta da 3 küçük tuvalet ve lavabo penceresi olmak üzere 5 pencere, batı cephe 53 Sözen, M.-Tanyeli, U., A.g.e., s Tuna, C., A.g.e., s

59 duvarında zemin katta 2, birinci katta da 3 sürgülü pencere olmak üzere 5 pencere yer almaktadır. Zemin katta bölme duvarların bir kısmı tuğla duvar örgüsü şeklinde yapılırken bir kısmı kerpiç duvar örgüsü olarak yapılmış ve üzerileri çamur ile sıvanmıştır. Daha sonra bazı yerleri kireç ile boyanmıştır. Birinci katta bölme duvarları, tuğla duvar örgüsü ve üzerine çamur sıva olarak yapılmıştır. Üzeri kireçle boyanmıştır. Evin örtü sistemi, dört omuz 55 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Tepe mahyasına da yörede Baba 56 denilmektedir. Evin iki bacası bulunmaktadır. Zemin kat ahır ve muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanı olarak kullanılmaktadır. Üç bölümden oluşur, bunlardan ikisi tam (dam) biri de geniş bırakılan eşyaların depolandığı bölümdür. Güney cephenin ortasına açılan bir kapı ve kuzey cephenin batı köşesine açılan kapılar ile zemin katın girişi sağlanmaktadır. Birinci kata giriş de kuzeydeki bu kapıdan sağlanmaktadır. Zemin katta kuzey cephede bulunan kapı ile birinci kata çıkan merdivenin bulunduğu alana girilir. Burada taşlık bulunmamaktadır. Bu kapıyla aynı zamanda zemin katın eşya depolanan bölümüne de girilmiş olur. Zemin kattaki geniş olan bölümün zemini topraktır. Burada bazı eşyalar muhafaza edilmektedir. Diğer iki tam(dam) bölümü ise güneybatı ve güneydoğuda yer almaktadır. Güneybatı da bulunan bölüme kuzey duvarından giriş yapılmaktadır. Tamın ahşap iskelet yapısı boşluklarına tuğla duvar örgüsü yapılmıştır. Daha sonra üzeri çamur ile sıvanarak kireçle boyanmıştır. Bu tamın içinde tavanında bir delik açılmış ve bu delikten dibi delik yaklaşık 20 cm. lik metal bir boru uzanır. Borunun ne amaçla orada olduğunu bilmediğimiz gibi, burasının ambar olarak kullanılabileceği ve bu boru vasıtasıyla birinci kattan zemin kata 55 Tuna, C., A.g.e., s *Tatarahmet Köyü Camii nin eski imamı Ruhi Altıntaş tan öğrenildiğine göre çatıyı taşıyan ortadaki esas dikmeye Baba denilmektedir. 51

60 mahsulün depolanabileceği düşünülebilir. Tamın zemininde güneybatı köşesinde yaklaşık 80x100 cm. ölçülerinde betondan yapılmış bir havuz yer almaktadır. Tamın doğu duvarına küçük bir pencere açılmıştır. Bütün bunlar göz önüne alındığında bu bölümün yer odası olarak kullanıldığı düşüncesine varılmaktadır. Güneydoğudaki bölüme de kuzey duvarından giriş yapılmaktadır. Tamın kuzey duvarının üst kısımlarında tuğla duvar örgüsü görülmekteyken alta doğru kerpiç duvar örgüsü yapıldığı harç malzemesi olarak da çamur kullanıldığı gözlenir. Aynı şekilde batı duvarının da kerpiç duvar örgüsü biçiminde oluşturulduğu görülmektedir. Tamın güneydoğu köşesinde germe ile ayrılmış ahşap zeminli kısım bulunur. Kuzey ve güney duvarlarının önünde ahşaptan yapılmış yemlikler yer almaktadır. Tamın zemini ahşap döşeme kaplıdır. Bir doğuda bir de güney de olmak üzere iki küçük penceresi bulunmaktadır. Tamın batı duvarına beş adet sırık dal yatay olarak aralıklarla çakılmıştır. Ne amaçla mevcut oldukları bilinmemektedir. Yer odası olarak düşünülen ve tam olarak yapılan bölümlerin arasında taşlık gibi bir geçit bölümü bulunur. Burada güneyden açılmış bir kapı vardır ki bu kapı ile de evin arka bahçesine çıkılabilmektedir. Birinci kata zemin katta bulunan ahşap merdiven ile çıkılmaktadır. Merdivenin bulunduğu yere ise evin kuzey duvarından açılmış kapıyla giriş yapılmaktadır. Evin planı yörede genelde görülen plan şemasından farklı olarak dış sofalı eyvanlı tiptedir. Esas yaşama alanı olan birinci kat, iki oda bir hayattan meydana gelmektedir. Hayat bu evin kuzeyi boyunca uzanmaktadır. Hayatın duvarları tuğla örgü olup üzerine sıva uygulanmamıştır. Doğu duvarında sıva uygulandığı görülmektedir. Hayata, kuzeybatı köşeden ahşap merdiven ile çıkılmaktadır. Kuzeydoğu kısma tuvalet ve mutfak tezgâhı yapılmıştır. Ev terk edilmiş olduğu için ikisi de kötü vaziyettedir. Hayatın üstüne tavan kaplama uygulanmamıştır. Hayatta dört sürgülü(giyotin) ve iki küçük tuvalet ve mutfak penceresi olmak üzere altı pencere yer almaktadır. Evin güneybatıdaki odasına kuzey duvarından açılmış kapı ile girilmektedir. Oda diğer odaya göre biraz daha küçük yapılmıştır. Duvarları tuğla duvar örgüsü yapılmış olup kireçle boyanmıştır. Oda içten ise çamur sıvandıktan sonra kireçle boyanmıştır. Odanın kuzey duvarında ocak ve dolaplar bulunur. Oda küçük olduğundan ocak ve dolaplar da küçük tutulmuştur. Ocağın solunda dolap kapağı kırılmış raflar yer almaktadır. Oldukça sade yapılmış bulunur ve evde kimse yaşamadığı için kötü vaziyettedir. 52

61 Oda da iki batıda, iki güneyde olmak üzere dört pencere yer almaktadır. Oda kontrplak ile tavan kaplama yapılmıştır. Güneydoğudaki odaya da kuzeyden açılan bir kapı ile giriş sağlanmaktadır. Odanın doğu duvarından bir kapıyla giriş yapılan gusülhane ve lavabo yer almaktadır. Bir koridor şeklinde sıralanmışlardır. Bu kısmın duvarları tuğla örgüsü olup sıva yapılmamıştır. Odanın duvarları da tuğla duvar örgüsü yapılmış ve oda içinden çamur sıva uygulanmıştır. Üzeri ise kireç boya ile boyanmıştır. Odanın batı duvarında ocak ve dolaplar yer almaktadır. Ocak ve dolapların üzerinde musandıra bulunmamaktadır. Ocağın iki yanında üçer nişli ağzıaçıklar görülmektedir. Ocak yaşmağının kesimi ise eğri şekilde yapılarak S kıvrımları oluşturulmuştur. Ocak ve dolaplar sade tutulmuş olup süsleme öğesine yer verilmemiştir. Odanın kuzey duvarında sadece ahşap iskelet şeklinde kalmış bulunan yüklük yer almaktadır. Odanın, iki güney duvarında iki de gusülhane kısmında olmak üzere dört penceresi bulunmaktadır. Bir de oda ile lavabo, gusülhane arasında kalan duvarda küçük bir pencere açılmıştır. Güneydeki pencereler sürgülü (giyotin) penceredir. Odanın tavanına kontrplak ile kaplama yapılmıştır. Hayatın eyvanından bir kapı ile balkona geçilmektedir. Balkon konsol çıkma olarak yapılmıştır. Balkona çıkılan eyvanın yaklaşık 60 cm. kadar güney cephede girinti yaptığı görülmektedir. Yaklaşık 50 cm. kadar da güney cephe duvarından sonra balkonun çıkıntısı gözlenmektedir. Yani toplamda balkonun eni 110 cm. kadar oluşturulmuştur. Genişlik olarak balkon çıkıntısı yaklaşık 250 cm. kadardır. Ahşap iki direk balkon örtüsünü taşıyıcı ve sabitleyici olarak kullanılmıştır. Balkon korkulukları, tahtalarla küçük kareler oluşturulup karelerin içine çapraz biçimde iki tahta çakılması suretiyle meydana getirilmiştir. Evin sadece güney cephede çıkması bulunmaktadır. Bu çıkma ise bir istikametli odadan daha küçük çıkma olup konsol çıkmadır. 57 Bu çıkma da sadece evin balkon çıkmasıdır ve alttan iki ahşap konsol ile desteklenmiştir. Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Her cepheden yaklaşık 35 cm. kadar saçak görülmektedir. Evin saçağı 57 Evren, Mesut, A.g.e., s.8-11,

62 balkonun bulunduğu kısımda balkon saçağı olarak devam etmiştir. Balkonun saçağına balkonun iki ahşap direği ile destek yapılmıştır. Süslemeler daha çok oda içinde bulunan dolaplar ve balkon korkuluğunda gözlenmektedir. Genel olarak, geometrik kompozisyonlara ve sadeliğin ön planda olduğu unsurlara yer verilmiştir. Süslemelerde çakma ve yontma yöntemi uygulanmıştır. Ev, tuğla duvar örgüsü, ahşap ve taş malzemenin birlikte kullanıldığı örneklerden birisidir. Evin en özgün kalabilen kısmı balkon ve ocaklı odalarıdır. Zaman içerisinde çeşitli ilaveler yapılan ev, 19. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir TATARAHMET KÖYÜ RUHİ ALTINTAŞ IN EVİ Çizim No: 10 Fotoğraf No: Ev, Tatarahmet Köyü nün merkezinde 95 numarada yer almaktadır. İki katlı evin, zemin katı ahşap kaplama duvarlardan oluşmuş, birinci katı ise dal örgü sistemi uygulanarak ahşap iskelet boşluklarının kapatılmasıyla meydana gelmiş bir köy evidir. Ev, kuzey-güney doğrultusunda konumlandırılmıştır. Yapının kot seviyesi kuzey cephe yönünde yüksek tutulmuştur. Evin girişi doğuya yöneliktir. Yapının, çantı bir odası olup yörede çoğunlukla gördüğümüz üç oda bir hayattan meydana gelen planda yapılmıştır. İki katlı evin birinci katı yaşama alanı, zemin katı ise ahır ve ambar olarak kullanılmaktadır. Evin avlusu çitlerle çevrilmemişse de avlusu içinde odunlar ve muhtelif malzemeler istiflenmektedir. Ev giriş kapısı doğu cephede kuzeydoğu köşeden sağlanmaktadır. Kapıdan girildiğinde dar bir taşlığa varılmaktadır. Evin güneybatısına daha sonradan eklenmiş koyun ağılı bulunmaktadır. 54

63 Birinci katta hayatın döşemesi üzerinde kapaklar bulunur. Zemin katta bulunan ambarlara buğday, arpa, yulaf gibi tahılların depolanması bu kapaklar açılarak buradan dökülmesi ile sağlanmaktadır. Yörede bu ambarlara Herkil 58 adı verilmektedir. Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin katta, ahşap iskelet yapısının üzerine kerestelerle yapılmış ahşap kaplama duvarlar görülmektedir. Zemin katta ahşap iskelet yapısı üzerine ahşap kaplama yapıldığı için dış cepheden iskelet görülememektedir. Malzeme olarak; ahşap, ağaç dalları, taş, kiremit, sıva olarak çamur; ekleme yapılan yerlerde ise tuğla kiremit ve çimento harç kullanılmıştır. Evin duvar dolgusunda kullanılan ağaç dalları meşe ağaçlarındandır. Evde, ahşap çantı tekniği olarak kurtboğazı geçme yöntemi 59, duvarlarda dal örgü tekniği, süsleme olarak oyma-kabartma tekniği ve kazıma tekniği, örtü sisteminde de dört omuz tekniği kullanılmıştır. Zemin katın duvarları tümüyle ahşap iskelet yapısı üzerine ahşap kaplama olarak yapılmıştır. Birinci katın güney cephe duvarında, ahşap iskelet yapısının boşluklarına dal örgü tekniği uygulanarak üzerine çamur sıva yapılmıştır. Evin iç kısmından dal örgü üzerine çamur sıvanmıştır. Evin dış kısımdan da dal örgü çamur ile sıvanarak duvar meydana getirilmiştir. Birinci katta doğu, batı ve kuzey cephe duvarları daha farklıdır. Güney cephede dal örgü, evin iç ve dış kısmından çamur sıva ile sıvanmıştır fakat ahşap kaplama yapılmamıştır. Doğu, batı ve kuzey cephede de, iskelet yapısı üzerine ahşap kaplama yapılarak duvar oluşturulmuştur. Evin beden duvarlarında; kuzey cephe duvarında birinci katta 2 küçük tuvalet penceresi, batı cephe duvarında birinci katta 1 küçük tuvalet penceresi, güney cephe duvarında 5 ve bir tuvalet penceresi ile 6, doğu cephe duvarında da 2 küçük pencere yer alır. Evde bölme duvarları zemin katta kerestelerle kurtboğazı geçme tekniğinde 60 yapılmış ahşap yığma duvarlardır. Zemin katta bazı bölümlerin germe ile ayrılmış olduğu görülmektedir. Bazı kısımlarda da daha sonradan ahşap kaplama yapılmış bölme duvarlarına rastlanmaktadır. 58 *Ruhi Altıntaş ın gelini Hamide Altıntaş tan bilgi edinilmiştir. 59 Tuna, C., A.g.e., s Tuna, C., A.g.e., s

64 Evin birinci katında bölme duvarlara baktığımızda, çantı oda kurtboğazı geçme tekniğinde duvarlardan oluşmuştur. Ayrıca evin hayatı ile hela kısımlarının bulunduğu galeri arasında bağımsız olarak yer almaktadır. Güney cephede yer alan odaların bölme duvarları dal örgü duvar üzerine çamur sıva yapıldıktan sonra üzeri boyanmıştır. Daha sonradan oluşturulmuş oda olan Düzen Odası 61 nın bölme duvarları ise tuğla kiremitten yapılmıştır. Helâların bölme duvarları ise ahşap kaplama olarak meydana getirilmiştir. Evin örtü sistemi, dört omuz 62 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Bazı odaların tavan kaplaması bulunduğu için bu elemanlardan bazılarını görmek mümkün değildir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Evin iki bacası bulunmaktadır. Taştan örülmüş olup kare biçimindedir. Üzerine alüminyumdan bir örtü yapılmıştır. Evin kuzey ve batı cephelerinde bulunan hela ve gusülhane kısımlarının bulundukları galerilerin örtüsü ise esas çatıya bitişik olarak doğu ve batı yönde meyil alarak devam etmiştir. Zemin kat ahır, ambar ve muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanı olarak kullanılmaktadır. Zemin kata giriş, ev giriş kapısıyla geçilen taşlıktan ikinci bir kapı vasıtasıyla sağlanmaktadır. Ayrıca güneydoğu kısımdan da bir kapı ile ahıra giriş yapılabilmektedir. Bu kapı asıl olarak hayvan girişleri için yapılmıştır. Zemin katta cephe duvarlarında çeşitli yerlere eşya asmak için bir gegekler yapılmıştır. Zemin katta kuzeydoğu köşeden açılmış kapı vasıtasıyla birinci kata çıkan merdivenin bulunduğu taşlığa girilir. Dar bir taşlık bulunmaktadır. Taşlıktan da bir kapı ile ahır bölümüne geçiş sağlanmaktadır. 61 *Hamide Altıntaş tan alınan bilgilere göre Düzen Odası düzen tezgahının bulunduğu giysi ve peşkir dokunan yerdir. 62 Tuna, C., A.g.e., s

65 Ahırda kuzeydoğuya yapılmış içi birkaç bölüme ayrılmış ahşap ambar yer alır ambara yörede herkil denilmektedir. İçindeki bölümler arpa, buğday, yulaf koymak için ayrılmıştır. Dışarıdan bakıldığında alt kısımlarına doğru çörtene benzeyen kısımlar yapıldığı görülmektedir. Buralardan gerekli miktarda tahıl alınmaktadır. Tahıllar birinci kat döşemesine yapılmış bir kapaktan aşağıdaki ambara depo edilmektedir. Ambarın devamında doğu duvara bitişik olan ahşap kaplama duvarlarla ayrılmış bölüm bulunmaktadır. Burası daha sonradan oluşturulmuştur. Muhtelif eşyaların depolanması için ayrılmış bölümdür. Batıda bulunan iki tam bölümü vardır. Bunların bölme duvarları kerestelerle kurtboğazı geçme tekniğinde yapılmıştır. Diğer duvarları ise ahşap iskelet üzerinden ahşap kaplama duvar biçiminde oluşturulmuştur. Güney ve batıda ahşaptan yemlikler duvar boyunca uzanmıştır. Tamların kapıları doğu duvarlarında yer almaktadır. Tamların kuzey kısmında daracık bir koridor şeklinde guruluk bölümü bulunmaktadır. Kuzeyde germe (çit) ile ayrılmış küçük bir alan bulunmaktadır. Burada küçük yeni doğmuş hayvanların barındırıldığı bilgisine ulaşılmıştır. Ahırın tam ortasında bir direk yer alır. Direk zemin katta ana taşıyıcılardan birisidir. Zemin katta daha sonradan yapılmış koyun ağılı yer almaktadır. Ağıl evin güney cephesine bitişik olarak yapılmıştır. Duvarları ahşap iskelet üzerine ahşap kaplama olarak yapılmıştır. Ağıla giriş ise ahırın içindeki bir kapı ile sağlanmaktadır. Ağıl güneye doğru meyilli bir çatı ile örtülmüştür. Çatı üzeri kiremitle kaplanmıştır. Ağılın güney cephesinde küçük bir dikdörtgen pencere yer almaktadır. Ahır elektrik tesisatına bağlı lambalarla aydınlatılmaktadır. Güneydeki ağılda ise küçük dikdörtgen pencere ile aydınlanma sağlanır. Zemin kattan ahşap bir merdiven ile esas yaşama alanı olan birinci kata çıkılmaktadır. Ahşap merdivenin bulunduğu taşlığa doğu cepheden açılan bir kapıyla girilmektedir. Ev, kareye yakın biçimde olup, üç oda bir hayattan oluşan bir plana sahiptir. Mutfağın bulunduğu geniş alan hayat olarak belirlenmiştir. Odalardan biri güneybatı köşede yer alırken diğer bir oda güneydoğu köşede bulunmaktadır. Çantı oda ise batı cephenin ortasına konumlanmıştır. Güneybatı ve güneydoğudaki odalar arasında bulunan hayatın uzantısı olan 57

66 eyvan daha sonradan kapatılmıştır. Kapatıldıktan sonra burası düzen odası olarak kullanılmıştır. Hayat; mutfak tezgahı, lavabo, gusülhane ve tuvaletlerin bulunduğu galeri kısımlarından oluşmaktadır. Hayatın doğu cephesinde mutfak tezgahı ve mutfak bölümü bulunmaktadır. Kuzey cephede bir, mutfak bölümünün bulunduğu kısımda da bir küçük olmak üzere toplamda iki pencere yer almaktadır. Hayatın batıya yönelik kısmında çantı oda bulunur. Hayatın tavanlanmadığı gözlenmektedir. Hayatın güneydoğu kısmında bir oda yer almaktadır. Hayatın kuzey cephesinde tuvaletlerin bulunduğu galeri bulunur. Doğu cephesine mutfak tezgahı ve mutfak malzemeleri konulmuştur. Ayrıca burada herkilin ev içindeki kapakları bulunmaktadır. Bu kapaklardan zemin katta bulunan herkile tahılların depolanması sağlanmaktadır. Doğu kısmında mutfak tezgahının bulunduğu kısım üst örtüsü içten muşamba ile tavanlanmıştır ve doğuya doğru bir meyil söz konusudur. Mutfağın yer aldığı kesimde çatının destek direkleri de gözlenmektedir. Mutfak kısmı hayatla birleşik durumdadır ve bölünmemişlerdir. Hayatın hemen hemen yarısını mutfağın bulunduğu alan kaplamaktadır. Hayatta çatıyı taşıyan direkler bulunmaktadır. Bunlardan yaşam alanına çıkan merdivenin başındaki direk oldukça süslenmiş durumdadır. Direkte kirişlemenin altında yer alan yastık denilen yassı başlıktan itibaren süsleme aşağı doğru çevrelenmiştir. Ayrıca yassı başlık da üç dilimli olarak yapılmıştır. Süslemeler kazıma tekniğiyle yapılmış basit geometrik şekillerden meydana gelmektedir. Yukarıdan aşağıya doğru sırayla bakıldığında ilk olarak iki sıra su görülmektedir. Sular yatay biçimde çevrelenmiştir. Sonrasında 15x15 ölçülerinde olan direğin bir kenarını kaplayacak biçimde dört kollu çark diğer kenarlarda da olmak suretiyle bezenmiştir. Çarkların çevrelenmesinin ardından üç sıra su direği yatay olarak çevreler. Hemen altında tekrar dört kollu çark bir sıra görülmektedir. Çarkların altında üç sıra su tekrarlanmıştır. Suların altında bir büyük su daha yapılmış olup bu süslemeden itibaren direğin köşeleri pahlanarak devam etmiştir. Hemen sonra pahlanarak küçülen direğin ebatlarına uygun olarak süslemeye devam edilmiştir. Dört kollu çark, biraz daha küçültülerek ve direğin pahlanan köşelerine de yapılmak suretiyle direği çevreler. Hemen altından aynı çarkların biraz daha büyük olarak yapıldığı süslemeyi görürüz. Son olarak da üç sıra su direği çevreleyerek süslemesi tamamlanmış olur. Ayrıca hayat evin yaşama alanında bulunan pencerelerle aydınlatılmaktadır. 58

67 Hayatın batı kısmında etrafı galeri ile çevrili çantı oda yer almaktadır. Odanın kullanıma kapatıldığı ve sadece depo amaçlı kullanıldığı gözlemlenmektedir. Çantı odanın duvarları kerestelerden kurtboğazı geçme tekniğinde 63 yapılmıştır. Odaya doğu duvardaki bir kapıyla giriş sağlanmaktadır. Odanın doğu duvarında ocak ve dolaplar görülmektedir. Odanın güney ve kuzey duvarlarını da sergen çevrelemektedir. Çantı odanın tavanında baca denilen ve aydınlanmak için kullanılan yaklaşık 30 cm çapında pencereler bulunur. Bu daire biçimindeki pencerelerden üç tane vardır. Pencereler açılıp kapanamamaktadır. Odanın sergenlerinin kısa kenarlarına kazıma yöntemiyle, münavebeli biçimde, basit geometrik süslemeler uygulanmıştır. Sergenin süslemelerinde belli bir düzen olmamakla birlikte çizgiler ve çapraz çizgiler ile oluşturulmuştur. Aynı süslemeler çatı kirişlemeleri, tepe mahyası üzerinde de bulunmaktadır. Ocak ve dolaplar ise oldukça sade tutulmuş olup ahşap davlumbazın kenarlarına eğri kesim tekniğiyle S ve C kıvrımları verilmiştir. ocağın iki yanında ikişer gözden oluşan takçagözler bulunur. Ocağın sağ ve solundaki dolap kapakları, etrafı silmelerle çerçevelenmiş panolardan meydana gelmiştir. Odanın tavanlanmadığı gözlenir. Hayatın çantı odanın etrafını çevreleyen galeri kısmı oldukça kullanışlıdır. Evin kuzeyinde kalan galeri, tuvaletlerin bulunduğu ve çamaşır yıkamak için malzemelerin yer aldığı bölüm olarak kullanılmaktadır. Odanın kuzey duvarı hizasından başlayarak batı duvarı boyunca devam eder. Galeri kısımlardaki tuvaletler ahşap duvarlardan oluşmaktadır. Çantı odanın batı kısmında kalan galeri ise gusülhane ve tuvalete ayrılmıştır. Evin güneydoğusunda bir oda yer almaktadır. Duvarlarda ahşap iskelet sisteminin ahşap dikmeleri arasına dal örgü uygulanmıştır. Dal örgü üzerine çamur sıva yapılmıştır. Çamur sıvanın zaman içinde modern boyalar ile boyandığı gözlenmiştir. Odanın tek bir penceresi mevcuttur. Pencere odanın batı duvarında yer almaktadır. Odada daha önce sandıklık veyahut yüklük olabileceğini düşündüren geniş bir niş bulunmaktadır. Niş dediğimiz bölüme bir yatak koyularak istirahat amacıyla değerlendirilmektedir. Nişin bulunduğu bölümün tavanlandığı gözlenir. Odanın tavan pervazı ile çevrelendiği görülür. Pervaz, alt kısmından dilimli biçimde münavebeli olarak yapılmıştır. Tavan uzun çıtaların boyuna yaklaşık 5 cm. aralıklarla çakılması suretiyle meydana getirilmiştir. Odanın daha sonra kontrplak ile tavanlandığı görülmektedir. 63 Tuna, C., A.g.e., s

68 Hayatta, güneydoğu ve güneybatı köşelerde bulunan odalar arasında eyvan bulunur. Bu eyvan daha sonra modern malzeme ile kapatılarak bir oda halini almıştır. Buradaki düzen tezgahında dokuma yapıldığı için düzen odası denilmiştir. Güneybatıda bulunan oda çantı odadan sonra en özgün kalabilmiş bölümdür. Çantı odanın batı kısmında bulunan galeri güneybatıdaki odayla bitişmektedir. Gusülhane ve tuvalete güneybatı odada bulunan bir kapıyla girilmektedir. Güneybatıdaki bu odaya doğu duvarındaki bir kapıyla giriş sağlanmaktadır. Odanın batı duvarında ocak ve dolaplar yer alır. Ocak kullanıma kapatılmış olup ve evin ısıtılması kömür sobasıyla yapılmaktadır. Ocak ve dolapların oldukça sade olduğu görülür. Ocağın sol yanında kalan dolap gusülhane, ocağın sağındaki dolaplar takçagözlerdir. İki takçagözden oluşmuştur. Takçagözlerin sağında da arka galeri kısmında yer alan tuvalete geçmek için bir kapı bulunmaktadır. Gusülhane ve tuvalet kapısı üzerine dikdörtgen şeklindeki panolar ile hareket kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu odanın belirgin süslemeleri bu kapılarda yer alan panolardır. Oda güney duvardaki iki giyotin pencere ile aydınlatılmaktadır. Odanın tavanı beton malzemedendir. Güneydoğu ve güneybatıdaki iki oda arasında kalan hayatın uzantısı olan eyvan daha sonra oda haline getirilmiştir. Odaya doğu duvarından açılan bir kapı ile girilmektedir. Modern kiremitlerle örülerek kapatılan odaya düzen odası denilmektedir. Burada dokuma tezgahı bulunur ve burada dokuma yapılır. Düzen odası ismini; peşkir ve kilim gibi dokumaların dokunduğu düzen tezgahından almıştır. Düzen odasında, duvar malzemesi modern kiremitler ve üzerine sıvanan çimentodur. Odanın güney duvarında küçük bir dikdörtgen pencere yer almaktadır. Evin diğer pencerelerinden biraz farklıdır. Odanın kontrplakla tavanlandığı görülmektedir. Tavan ve duvarların birleşme noktaları ahşap pervaz ile çevrelenmiştir. Odada süsleme unsurlarına rastlanmamaktadır. Evin girişinin sağlandığı doğu cephede, kuzey ve batı cephelerde çıkma bulunmamaktadır. Güney cephede; yaşama alanının bulunduğu birinci kat, zemin katın üzerinden yaklaşık 10 cm. kadar çıkma yapmıştır. Çıkma, bir istikametli normal çıkmadır. 64 Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Tüm cephelerden yaklaşık 50 cm. kadar saçak gözlenmektedir. 64 Evren, Mesut, A.g.e., s

69 Süslemeler genel olarak tavana geçişteki pervazlarda, çatı kirişlemeleri ve tepe mahyasında, taşıyıcılarda, sergenlerde, dolaplar ve kapılarda gözlenmektedir. Çoğunlukla, geometrik motiflerle basit süslemelere yer verilmiştir. Süslemelerde oyma-kabartma tekniği, kazıma tekniği, yontma ve çakma teknikleri uygulanmıştır. Ev, ahşap iskelet boşluklarının dal örgü sistemiyle oluşturulması ve zemin katta ahşap kaplama duvarların uygulanmasıyla oluşan özgün bir örnektir. Tatarahmet Köyü nün en eski evlerinden biri olarak tabir edilen yapıya, belli dönemlerde çeşitli ilaveler yapılmış olup 18. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir GÜGÜŞLER KÖYÜ MEHMET ALTINTAŞ IN EVİ Çizim No: 11 Fotoğraf No: Ev, Gügüşler Köyü nün merkezinde 90 numarada yer almaktadır. İki katlı evin, zemin katının duvarları yontma taş malzemenin ahşap iskelet boşluklarını doldurmasıyla meydana getirilmiştir. Birinci katı ise dal örgü sistemi uygulanarak ahşap iskelet boşluklarının kapatılması yöntemiyle oluşmuş bir köy evidir. Evin esas strüktürü, ahşap iskelet yapısı ile oluşturulmuştur. Zemin katta, ahşap iskelet sisteminin aralarında kalan boşluklar yontma taşlarla düzgün bir şekilde doldurulmuştur. Taşların arasına çamur sıva uygulanarak sağlamlaştırılmıştır. Birinci katta ise ahşap iskelet sisteminin dikdörtgen boşlukları arasına dal örgü sistemi uygulanmıştır. Dal örgünün üzerine çamur sıva yapılmıştır. Bunların üzerinde de yer yer ahşap ve metal kaplama uygulamalarına rastlanmaktadır. Yapı malzemesi; ahşap, ağaç dalları, taş, kiremit, sıva olarak çamur; daha sonradan eklenen kaplama malzemesi olarak da alüminyum kullanılmıştır. Evin duvar dolgusunda kullanılan ağaç dalları meşe ağaçlarındandır. Evde, duvarlarda dal örgü tekniği, süsleme olarak oyma-kabartma tekniği, kazıma ve çakma teknikleri, boyama teknikleri görülürken örtü sisteminde de dört omuz tekniği kullanılmıştır. 61

70 Evin beden duvarlarında; güney ve batı cephe duvarlarında birinci katta 5 er giyotin (sürgülü) pencere, doğu cephe duvarında birinci katta 5 giyotin (sürgülü) pencere ve bir küçük tuvalet penceresi, kuzey cephe duvarı ise bir küçük lavabo penceresi bulunmaktadır. Evde bölme duvarları ahşap iskelet yapısı arasında kalan boşluklar dal örgü sistemi ile doldurulduktan sonra üzerine çamur sıva uygulanarak yapılmıştır. Zemin katta bölme duvarları, ahşap iskelet sistemi arasındaki boşlukların çamurla ve ahşap kerestelerden yapılan duvarlarla oluşturulmuştur. Zemin katta bazı bölme duvarların kerpiçten yapıldığı da görülmektedir. Evin örtü sistemi, dört omuz 65 çatı biçiminde uygulanmıştır. Kirişlemelerin üzerinden çatı meyilinin olduğu kısımlarda dikmelerle desteklenmiştir. Aşık üzerine 10x10 cm. ölçülerinde mertekler 45 o eğim sağlanarak sıralanmıştır. Mertekler üzerine yaklaşık 20 cm. genişliğinde yatay dizilmiş ahşap malzeme vardır. Mertekler dört köşeden göğüsleme yapılarak desteklenmiştir. Bazı odaların tavan kaplaması bulunduğu için bu elemanlardan bazılarını görmek mümkün değildir. Çatının merteklerinin üzerine kiremit altı tahtaları yerleştirilmiş ve Marsilya (alaturka) kiremitle örtülmüştür. Çatı, tepe mahyası ve dikmelerle ortadan kuvvetlendirilmiştir. Evin iki bacası bulunmaktadır. Birisi tuğladan örülmüş olup uzun ve kare biçimindedir. Diğer baca ise daha sonradan tamir gördüğünü düşündüğümüz şekilde çimento ile sıvanmıştır. Evin kuzey cephesinde bulunan hela ve gusülhane kısımlarının bulundukları galerilerin örtüsü ise esas çatıya bitişik olarak kuzey yönde meyil alarak devam etmiştir. Ayrıca güney cephedeki çıkmanın da güneye meyilli olarak devam ettiği gözlenmektedir. Zemin kat ahır, kümes, odunluk ve muhtelif eşyaların muhafaza edildiği yardımcı hizmet alanı olarak kullanılmaktadır. Zemin kata giriş, ev giriş kapısıyla geçilen taşlıktan ikinci bir kapı vasıtasıyla sağlanmaktadır. Ayrıca güney cepheden çift kanatlı bir kapı ile ahıra giriş yapılabilmektedir. Bu kapı asıl olarak hayvan girişleri için yapılmıştır. Zemin katta cephe duvarlarında çeşitli yerlere eşya asmak için bir gegekler yapılmıştır. Zemin katta güneybatı köşeden açılmış kapı vasıtasıyla taşlığa girilir. Buradan on üç basamaklı bir merdivenle esas yaşama alanına geçilir. Taşlıkta bulunan bir kapı ile de ahır bölümüne geçiş sağlanmaktadır. 65 Tuna, C., A.g.e., s

71 Ahıra girdiğimizde birinci katı taşıyan bir çok direğin olduğunu görebiliriz. Bu direkler 10x10 cm ölçülerinde olup yaklaşık 20 cm yükseklikte taşların üzerine dikilmiştir. Ahırın kuzeybatı kısmında küçük hayvanlar için ayrılmış taşınabilir malzemeden yapılmış bir kümes bulunmaktadır. Güneybatı kısmında ise yerden 15 cm yükseltilmiş ve köşesindeki bir direkle yeri sınırlandırılmış odunluk yer almaktadır. Ahırın doğusunda iki tam (dam) bulunur. Bunlardan kuzeydoğudaki tama batı duvarından bir kapıyla giriş sağlanır. Tamın içinde birinci kattaki odanın ocak uzantıları vardır. Tamın doğu duvarında boydan boya uzanan bir yemlik gözlenir. Yemlik zemin kat duvarların yapıldığı yontma taşlardan üç sıra örülerek meydana getirilmiştir. Güneydoğudaki tama da batı duvarından bir kapıyla giriş sağlanır. Burası saman balyalarının istiflendiği bir bölümdür. Kuzeydoğudaki tamla aralarında yaklaşık 25 cm lik germe bulunmaktadır. Germe iki kerestenin yatay olarak koyulmasıyla oluşturulmuştur. Ayrıca iki tamın kapılarının arasında kalan 100 cm lik kerpiç bir duvar yer alarak iki tam birbirinden ayrılmıştır. Güneydoğudaki tamın içinde de birinci kattaki odanın ocak uzantısı yer almaktadır. Güneydoğudaki tamın kapı üzerinde kalan duvar kısmı ahşap iskeletin arasına dal örgü şeklinde uygulanmış ve tam içerisinden çamurla sıvanmamıştır. Diğer duvarlarda böyle bir uygulama söz konusu değildir. Ahırda beş direk yer alır. Direkler zemin kattaki taşıyıcılardır. Ahır elektrik tesisatına bağlı lambalarla aydınlatılmaktadır. Zemin kattan ahşap bir merdiven ile esas yaşama alanı olan birinci kata çıkılmaktadır. Ahşap merdivenin bulunduğu taşlığa güney cepheden açılan bir kapıyla girilmektedir. Ev, kareye yakın biçimde olup, üç oda bir hayattan oluşan bir plana sahiptir. Evin güneydoğu ve kuzeydoğu köşelerinde birer oda yer alır. Diğer bir oda ise kuzeybatı köşede bulunmaktadır. Hayatın kuzeyinde mutfak olarak kullanılan eyvan ve lavabo, ayrıca helâ yer almaktadır. Hayatın güneyinde buğday ambarına rastlanmaktadır. Hayatın ortasında birinci kata çıkılmasını sağlayan merdiven aralığı görülmektedir. Merdivenin bitiminden başlayarak, hayatın ortasında yaklaşık 150 cm aralıklarla dizilmiş ahşap direkler bulunmaktadır. Hayatın içten tavanlanmadığı çatı konstrüksiyonunun tüm parçalarının gözlenebildiği görülebilir. Evin çatısı hayatın da örtüsü olarak kullanılmaktadır. Mutfak için ayrılmış geniş bir alan söz konusu değildir. Hayatın kuzey bölümünde lavabo bulunur. Lavabonun yanındaki bölüme birkaç mutfak malzemesi konularak bu kısım mutfak olarak kullanılmaktadır. 63

72 Hayatta güneydoğuda kalan odanın önünde bulunan üzeri açık buğday ambarı bulunmaktadır. Ambar, yatay olarak üst üste dizilerek çakılan kerestelerden oluşturulmuştur. Yaklaşık olarak eni 80 cm, boyu 150 cm, yüksekliği de 150 cm ölçülerindedir. Burada depolanması gereken tahıllar saklanabilmektedir. Ambarın iki bölümü vardır. İstenildiği takdir de iki bölümde farklı tahılların saklanması için kullanılabilir. İki bölümü birbirinden ayıran, ahşap şekilde üst üste dizilerek oluşturulmuş kerestelerden meydana gelen bölme bir duvardır. Merdiven aralığının etrafına ahşap malzemeden korkuluk yapılmıştır. Hayatın güney duvarında üç, doğu eyvanında bir, kuzey eyvanında bir küçük ve batı duvarında üç olmak üzere toplam sekiz penceresi bulunmaktadır. Kuzey eyvandaki pencere hariç diğer pencereleri dikdörtgen giyotin pencerelerdir. Kuzeydoğuda yer alan odaya giriş odanın güney duvarından sağlanmaktadır. Kapısı üzerine iki pano yapılarak hareket kazandırılmıştır. Odanın batı duvarında ocak, dolaplar ve takçagözler yer almaktadır. Evin en eski odalarından biri olan oda da ocak kullanılmamaktadır. Ocağın iki yanında üçer nişi bulunan takçagözler görülür. Soldaki takçagözlerin yanında kapaklı bir dolap bulunur. Dolap kapağının üzerinde bir sıra suyla çevrilmiş iki pano yer almaktadır. Kapağın üst kısmında kalan boşluğa münferit ahşap bir malzeme konumlandırılmıştır. Bu ahşap parçanın üzerinde yatay biçimde testere dişi motifi gözlenmektedir. Ocağın sağında yer alan takçagözlerin yanında kapaklı bir dolap bulunmaktadır. Dolabın kapağı üzerinde bir sıra suyla çevrilmiş iki pano yer almaktadır. Kapağın üzerinde ve solunda kalan sağır kısımda üç dikdörtgen pano daha görülmektedir. Bunlar da dolap kapağındaki biçimdedirler. Ocağın ve dolapların üst kısmından sergen geçmektedir. Sergenin hemen altından münavebeli olarak testere dişi motifli ahşap parçanın monte edildiği gözlenmektedir. Testere dişi formu ahşap malzemeye işlenerek sergenin altına çakılmıştır. Ocağın davlumbazı ahşap malzemeye beşgen formu verilerek yapılmıştır. Sergenin hemen üzerinde bulunan kısma, yatay biçimde çeşitli boyutlarda oluşturulmuş dikdörtgen panoların sıralanmasıyla hareket kazandırılmıştır. Odanın kuzey duvarı hariç diğer duvarlarını da sergen çevrelemektedir. Odanın kuzey duvarı sağır bırakılarak kuzeydoğu taraftan bir kapı ile gusülhane ve tuvalete geçilebilmektedir. Kapını üzerinde birer sıra suyla çevrilmiş iki pano görülmektedir. 64

73 Odanın doğu duvarında iki dikdörtgen giyotin (sürgülü) pencere bulunmaktadır. Bu iki pencerenin arasında da bir çiçeklik yer almaktadır. Çiçeklik üç raftan oluşur. Çiçekliğin alttan iki rafının yer aldığı kısımda, birer sıra suyla çevrilmiş panolar bulunur. Çiçekliğin en üstteki rafı yaklaşık 100 cm boyunda yatay olarak konumlandırılmıştır. Raf, hemen altındaki birer küçük konsolla taşınmaktadır. Çiçekliğin üzeri kiremit rengine boyanmıştır. Çiçekliğin rafları ihtiyaç duyulan eşyalar ve ilaçların muhafaza edilmesi için kullanılmaktadır. Kuzeydoğudaki oda tavanlanmıştır ve orijinaldir. Tavan süslemesi olarak, yaklaşık 5 cm. eninde kesilmiş ve yivlenmiş çıtalar yaklaşık 15 cm aralıklarla yan yana çakılmıştır. Bunların etrafı bir sıra testere dişi motifiyle çevrelenmiştir. Testere dişi formlu suyun etrafında kalan kısma da dört yönde, yivlenmiş çıtalarla oluşturulmuş dikdörtgen panolar tezyin edilmiştir. Köşelerde kalan kısımlara da yivlenmiş çıtalarla yapılmış kare panolar yerleştirilmiştir. Tavanın geniş kenarlarına, boydan boya iki yivlenmiş çıtanın daha eklendiği gözlenmektedir. Testere dişiyle çevrelenen kısmın köşelerine, iki yivlenmiş çıtanın 15 cm aralıkla koyulmasıyla köşebentler oluşturulmuştur. Tavan göbeğinde ise yivlenmiş ahşap parçaların yan yana gelerek çakılmasıyla şemse motifi oluşturulmuştur. Şemse motifinin dıştan 7-8 cm si kırmızı kalan orta kısmı ise sarıya boyanmıştır. Şemse motifinin etrafına yivlenmiş çıtalar yan yana küçük parçalar halinde çakılmıştır. Şemsenin etrafı böylece poligonel bir şekle dönüşerek çerçevelenmiştir. Böylece tavan göbeği tamamlanmıştır. Tavan süslemeleri üzerinden kızıl tonlarında bir cila ile cilalanmıştır. Güneydoğuda yer alan odaya odanın batı duvarından bir kapıyla giriş yapılmaktadır. Kapı etrafı suyla çevrilmiş iki dikdörtgen, bir kare panoyla hareketlendirilmiştir. Kare pano iki dikdörtgenin aralarında yer alır. Karenin ortasında alçak satıhlı oyma-kabartma tekniğinde yapılmış bir şemse motifi bulunur. Karenin köşelerinde yine aynı teknik ile yapılmış köşebentlere rastlanır. Bunlar ise şemse motifinden ayrılmış küçük parçalar gibidir. Dikdörtgen panoların içinde ise kazıma tekniğiyle yapılmış dört kollu yıldız motifleri yer almaktadır. Panoların içlerine koyu renk cila ile cilalanmıştır. Kapı pervazı ise kiremit rengine boyanmıştır. Pervazın köşe kısımlarına kazıma yöntemiyle sular yapılmıştır. Güneydoğuda yer alan odaya girdiğimizde odanın batı duvarında ocak, takçagözler ve kapaklı dolap bulunmaktadır. Ocağın ve dolapların oldukça sade tutulmuştur. Ocağın yaşmağı beş kenarlı olarak yuvarlatılmıştır. Yaşmağın kenarlarına eğri kesim tekniğiyle S ve C kıvrımları verilmiştir. Ocağın iki yanında üçer nişten oluşan takçagözler bulunur. Nişlerin etrafı bir sıra, ince bir silme ile çevrilmiştir. Takçagözlerin altındaki kısımda, nişlerin 65

74 boyutunda kapalı birer pano yer alır. Takçagözlerin üst kısmında ise küçük birer dikdörtgen bulunur. Bu dikdörtgenlerin içlerinde sırsız seramikler görülmektedir. Seramiklerin üzerinde kırmızı ve sarı renkli boyalarla münavebeli bir şekilde yapılmış zincir motifi gözlenmektedir. Bu motife zengi düğümünün stilize edilmiş hali de demek mümkündür. Ocağın solundaki dolap muhtelif eşyaların muhafaza edilmesi için ayrılmıştır. Dolap kapağı etrafı bir sıra ince silme ile çerçevelenmiş kare şeklindeki üç panoyla hareketlendirilmiştir. Dolap kapağının alt kısmında, eşit ölçülerdeki iki dikey dikdörtgen panonun yan yana gelerek hareket kazandırdığı gözlenmektedir. Dolap kapağının üstünde ise küçük yatay bir dikdörtgen pano yer alırken içinin de kırmızıya boyanmış olduğu görülmektedir. Ocak ve dolapların hemen üstünden sergen geçmektedir. Sergenin üstünde yer alan kısımda yatay ince silmelerle ahşaba hareket verilmiştir. Odanın güney duvarında iki giyotin (sürgülü) pencere yer almaktadır. Pencerelerin alt ve üst kısmından 10 ar cm lik ahşaptan yatay çatkılar duvar boyunca yerleştirilmiştir. Duvarlar çamur sıva ile kaplanmış ve üzeri kireçle boyanmıştır. Odanın doğu duvarı üzerinde de güney duvarında olduğu gibi iki giyotin (sürgülü) pencere bulunmaktadır. Pencerelerin alt ve üst kısımlarından, ahşaptan yatay çatkılar duvar boyunca devam etmiştir. Odanın kuzey duvarı sağır bırakılmıştır. Duvarın yapısında bulunan ahşap dikme ve payandalar yüzeyde gözlenebilmektedir. Ancak dikme ve payandalar arasındaki boşluklarda bulunan dal örgü sistemi üzerine çamur sıvanmıştır. Bu sebeple dal örgü sistemini görmek mümkün değildir. Genel olarak odadaki tezyinat tavan ve ocak, dolap bölümlerinde yoğunluk göstermiştir. Bu odanın tavan süslemesi oldukça özenilerek yapılmıştır. Tavan göbeğinde yivlenmiş ahşap parçaların çivilerle yan yana çakılmasıyla şems motifi oluşturulmuştur. Şemse motifinin üzeri koyu renk bir cila ile cilalanmıştır. Yivli kısmın oluşturduğu şemsenin etrafına yivlenmiş çıtalar yan yana küçük parçalar halinde çivilerle çakılmıştır. Şemsenin etrafı böylece çokgen bir şekle dönüşerek çerçevelenmiştir. Tavanın bir kısmı dikdörtgen biçiminde bir içbükeyi andırmaktadır. Bu kısımda yivlenmiş çıtaların çakılmasıyla meydana gelen tavan boyunca uzanan dikdörtgen panolar bulunur. Bunların aralarında yaklaşık 10 ar cm olmakla birlikte dikdörtgen panoların eni de yaklaşık 10 ar cm kadardır. Altı tane dikdörtgen panonun yan yana gelmesiyle bu iç bükey dikdörtgen bölüm tamamlanır. İç bükey kısmın tam ortasına gelen yerde tavan göbeği bulunmaktadır. İç bükey dikdörtgenin bitiminde 66

75 tavan yaklaşık 15 cm kadar yükseltilerek içbükeyden dışarıya taşırılmıştır. Bu 15 cm lik kısım da yatay biçimde beş yivin çevrelemesiyle tavanı çevreler. Dışarıya taşırılan bölümde, iç bükeyden geçiş olarak ilk önce testere dişi formunda bezeme münavebeli olarak devam eder. Testere dişleri odanın içine doğru bakmaktadır. Dikdörtgeni çevreleyen her bir kenarın etrafındaki testere dişlerinin yarısı mavi ve yarısı da kırmızı olacak şekilde boyandığı görülür. Dikdörtgen tavan testere dişli çerçeveden sonra yivlenmiş bir sıra çıta ile de çevrelenmektedir. Tavanın dışarıya taşırılmış bölümü, dikdörtgen tavanın her bir kenarına iki dikdörtgen, bir kare pano gelecek şekilde panolar ile süslenmiştir. Bu panolar da yine yivlenmiş yaklaşık 5 cm lik çıtaların birbirine çakılmasıyla meydana gelmektedir. Dikdörtgen panolar kare panolara göre biraz daha büyük tutulmuştur. Her bir kenarda iki dikdörtgen ortasında bir kare pano yer almaktadır. Kare panoların içleri ise maviye boyanmıştır. Tavanın dört köşesinde kalan boşluklara da aynı kare panolardan çakılmak suretiyle bezeme yapılmıştır. Köşelerde kalan kare panolar da kırmızı renkle boyanmıştır. Tavan süslemesi böylelikle tamamlanmıştır. Kuzeybatıda bulunan odaya giriş güney duvarından sağlanmaktadır. Odanın kapısı üzerinde ortadaki küçük ve dikdörtgen diğer ikisi kare olan üç pano yer almaktadır. Kapı ahşap malzemeden olup üzeri beyaza boyanmıştır. Odanın doğu ve güney duvarları bölme duvarları oluşturur. Bu sebeple sağır bırakılmıştır. Batı duvarında iki dikdörtgen, sürgülü(giyotin) pencere bulunmaktadır. Pencerelerin alt ve üst kısmında 10 ar cm lik ahşaptan yatay çatkılar görülmektedir. Bunlardan altta olanı duvar boyunca devam etmektedir. Duvarlar çamur sıva ile kaplanmış ve üzeri kireçle boyanmıştır. Odanın kuzey duvarında ise iki dikdörtgen pano ile hareket kazandırılmış bir kapı gözlenmektedir. Bu kapı gusülhaneye geçişi sağlamaktadır. Diğer iki odaya oranla daha küçük ve işlevsiz bir odadır. Odada tavana geçiş pervazı da yer alır. Oda tavanlanmıştır olup orijinaldir. Tavan süslemesi, yaklaşık 5 cm. eninde kesilmiş ve yivlenmiş çıtaların yaklaşık 15 cm aralıklarla yan yana çakılması ile meydana getirilmiştir. Tavanın ve zeminin tahribata uğradığı ve bu sebeple odanın bu kısımlarında çökmeler olduğu gözlenebilmektedir. Evin güney ve batı cepheleri bir istikametli normal çıkma 66 olup yaklaşık 20 cm. kadardır. Ayrıca güney cepheden yaklaşık 50 cm. kadar olan bir sofa çıkması bulunmaktadır. Doğu cephede ise birinci kat kirişlemeleri taşırılarak konsol kirişli çıkma 67 ya yer verilmiştir. 66 Evren, Mesut, A.g.e., s Evren, Mesut, A.g.e., s

76 Doğu cephede çıkma kuzey cepheye meyilli olan çatı uzantısına kadar yapılmıştır. Çıkmaların altından kaplanmış olduğu görülmektedir. Saçaklar, çatı ağaçlarının dışa doğru uzatılması ile elde edilmiştir ve alttan kaplamasızdır. Tüm cephelerden yaklaşık 50 cm. kadar saçak gözlenmektedir. Sadece doğu cephenin kuzeye yönelik olan kısmında gusülhane ve tuvaletlerin bulunduğu bölümde yaklaşık 5 cm. kadar bir saçak olduğu görülmektedir. Ev, ahşap iskelet boşluklarının dal örgü sistemiyle oluşturulması, kırsal mimariye göre ahşap süslemelerin yoğunluğu, aynı zamanda zemin katında da düzgün taş kullanımıyla özgün örneklerden birini oluşturur. Özgünlüğü oldukça iyi korunmuş olan ev, 18. yüzyılın ortalarına tarihlendirilebilir. 2.2.CAMİLER KANDIRA ORHAN CAMİ Çizim No: 12 Fotoğraf No: Cami, beldenin güneyinde, eski mahallelerin ortasında bulunmaktadır. Doğuya doğru meyilli bir alanda konumlandırılmıştır. Yenilenme kitabesinde Gazî Süleyman Paşa ya ait olarak gösterilmiştir. Her satırda dört mısra bulunur ve tâlîk yazıyla yazılmıştır. 68 Kitabesinde yer alan bilgilere göre 1305 yılında inşa olunmuştur. Caminin ilk halinin çantı tekniğinde olduğu dile getirilmektedir. Çantı yapı, iri kütüklerle yapılmış bir binadır. Yapı sonraları taş ve tuğla malzeme ile kârgir hale getirilmiştir. Caminin avlusuna kuzeyden ve batıdan birer kapıyla girilmektedir. Kuzey ve batı avlu kapılarının doğu ve batısında payeler yer alır. Payelerin yüksekliği yaklaşık 150 cm. olup kesme taştan, duvar örgü tekniğiyle yapılmışlardır. Payelerin üzerinde de başlıkları bulunmaktadır. Avlu duvarları, kaba yonu taşlardan örülmüş duvarlarla çevrelenmiştir. Avlu duvarlarında kullanılan malzeme ise yörede çıkarılan Kandıra Taşı dır. 68 Ayverdi, Ekrem Hakkı, İstanbul Mi mârî Çağının Menşe i Osmanlı Mi mârîsinin İlk Devri ( ), Cilt:I, İstanbul, 1966, s

77 Kare mekanlı kargir yapı, harim ve bir ön mekândan meydana gelmektedir. Dıştan kırma çatılı olan yapının, içten ahşap tavan kaplaması bulunmaktadır. Kuzey cephedeki ön mekâna çift kanatlı ahşap bir kapıdan girilir. Buradan da yine iki kanatlı ahşap bir kapı ile de harime giriş sağlanır. Caminin ön mekânında, en son yapılan restorasyon öncesi, duvarlarda yarıya kadar ahşap kaplama yapılmış olduğu gözlenebilir. Harime geçişi sağlayan çift kanatlı ahşap kapı ise yağlı boya ile boyanmış vaziyettedir. Minaresi yörede bulunan Kandıra Taşı ndan yapılmıştır. Caminin minaresi kuzeybatı köşede yer almaktadır. Minare kaidesinin yerden yüksekliği 431 cm dir. Kaidenin güney ve kuzey kenarı 223 cm, batı kenarı ise 245 cm dir. Kaidesindeki kasnak ile minare gövdesine geçiş sağlanmıştır. Minare tek şerefeden meydana gelmiştir ve gövdesi yivlenmiş bulunmaktadır. Minarenin külahı, kurşun kaplama olup alttan soğanvari şekilde başlayarak üste doğru konik biçimini alır. Minaresinde herhangi bir süsleme unsuruna rastlanmamış, gövdesindeki yivlerle hareket verilmeye çalışılmıştır. Caminin beden duvarlarından, kuzey cephe duvarı giriş cephesinin olduğu cephedir. Cephe zeminden 80 cm yükseklikte bir duvar çıkıntısı ile başlar. Ancak bu çıkıntı subasmanı andırsa da duvarla aynı malzemeden oluşturulduğundan yapılış amacının subasman olmadığı kanaatindeyiz. Kuzey cephe duvarının ortasında yer alan iki kanatlı ahşap bir kapı yer almaktadır. Camiye giriş üç taş basamaktan çıkılarak sağlanır. En üst basamağın iki başında yer alan ahşap direklerle desteklenmiş ahşap bir sundurma bulunmaktadır. Kapı açıklığı 175 cm, kapının yüksekliği ise 243 cm olarak ölçülmüştür. Kapının hemen üzerinde caminin kitabesi yer almaktadır. Kuzey cephede dört üstte dört de altta olmak üzere sekiz pencere bulunmaktadır. Pencereler 267x124 cm ebatlarındadır. Ahşap çerçeveli, iki kanatlı modern pencere sistemi gözlenmektedir. Altta kalan dört pencerenin demir parmaklıklarla koruma altına alındığı görülür. Cami kapısı ve kuzey cephe pencerelerinin çevresinde antik mimarlık unsurlarının yansımalarına rastlamaktadır. Bu kapı ve pencere pervazları taş malzemeye şekil verilerek oluşturulmuştur. Kapı üzerinde arşitrav şeklinde bir parça, kapı çevresinde de girintili çıkıntılı şekilde meydana getirilmiş pervazlarla hareket verilmeye çalışılmıştır. Kapı üzerindeki parça yaklaşık 45 cm yüksekliğe sahiptir. Pencerelerden üstte olanların, pencere üstü ve pencere altında arşitrav şeklinde bir parça yer alır. Pencerenin diğer kenarlarında ise girintili çıkıntılı 69

78 bir kompozisyon oluşturularak çerçeve tamamlanmıştır. Altta yer alan pencerelerin üstteki pencerelerden farkı; pencere üstlerinde S ve C kıvrımlarından oluşan bir alınlığın olmasıdır. Alınlığın iki ucuna da yontma tekniğiyle birer küçük daire yerleştirilerek süsleme tamamlanmıştır. Kuzey cephenin saçaklarının hemen altından, kademeli silmeler halinde stuko bezemeler oluşturulmuştur. Stukolar, üstteki pencerelerin üst pervazından başlayarak saçaklara kadar köşebent gibi uzanır. Stuko bezemenin yaklaşık 110 cm yüksekliğinde olduğu gözlemlenmiştir. Doğu cepheye baktığımızda bu cephenin de zeminden 80 cm yükseklikte bir duvar çıkıntısı ile başladığını görebilmekteyiz. Doğu cephede, güneydoğuya uzanan kısımda beden duvarının tam ortasına gelecek şekilde üç büyük pencere yer almaktadır. Cephenin kuzeybatıya uzanan kısmında ise üstte daha küçük ebatlarda iki pencere bulunur. Buradaki iki pencere, kuzey cephede üstte yer alan pencerelerle aynı özelliklere sahiptir. Üç büyük pencere de yükseklik 345 cm olarak ölçülmüştür. Ahşap çerçeveli, iki kanatlı modern pencere sistemi şeklindedir. İki küçük pencerenin parmaklıkları yokken üç büyük pencerenin demir parmaklıkları bulunmaktadır. Doğu cephede, üstte yer alan iki küçük pencere üst ve altında arşitrav şeklinde bir parça vardır. Öbür kenarlarının ise diğer pencerelerde olduğu üzere girintili çıkıntılı bir çerçeve ile tamamlandığı görülmektedir. Demir parmaklıkları olan pencerelerin, üst kısmında arşitravı andıran, S ve C kıvrımlarından oluşan parça yer alır. Pencerenin alt kısmında da silmelerden oluşmuş yine arşitrav şeklinde daha sade bir parça bulunur. Diğer kenarlarını ise daha fazla girintilerin oluşturduğu taş süsleme çevreler. Doğu cephenin de saçaklarının hemen altından başlayan kademeli silmeler halinde stuko tezyinat yer alır. Yaklaşık 110 cm yüksekliğinde olan stuko bezeme köşebent şeklinde kenarlara doğru uzanır. Kuzey cephede yer alan stukolarla aynı özellikte yapılmıştır. Güney cephenin de zeminden 80 cm yükseklikteki duvar çıkıntısıyla başlayarak diğer cephelerle aynı uygulama yapılmış olduğunu görebiliriz. Bu cephede diğer cephelerden farklı olarak mihrabın dışarıya doğru 140 cm genişliğinde bombe yaptığı izlenmektedir. Güney cephede mihrap bombesinin doğu ve batısında ikişer tane olmak üzere toplam dört büyük pencere bulunur. Bu pencerelerin ebatları, doğu cephedeki büyük pencerelerle 70

79 aynıdır. Ahşap çerçeveli, iki kanatlı modern pencere sistemi burada da uygulanmıştır. Pencerelerin demir parmaklıkları bulunmaktadır. Güney cephedeki dört pencere de doğu cephede yer alan büyük pencerelerle aynı özelliklere sahiptir. Yine burada da pencerelerde arşitrav şeklinde ve girintili çıkıntılı biçimde yapılmış süslemelere rastlanmaktadır. Aynı zamanda pencerelerde demir parmaklıkların bulunduğunu görmekteyiz. Ayrıca güney cephede de saçaklarının hemen altından başlayarak köşebent şeklinde uzanan, kademeli silmeler halinde stuko süslemeler vardır. Yaklaşık 110 cm yüksekliğe sahip olan stuko bezemeler kuzey ve doğu cephede bulunanlarla eş özelliktedir. Batı cephe de diğer üç cephede olduğu üzere 80 cm yüksekliği olan duvar çıkıntısına sahiptir. Batı cephenin kuzeybatı kısmında minare yer almaktadır. Minarenin güneye bakan kısmından başlayarak üstte bir küçük pencere, akabinde üç büyük pencere gözlenmektedir. Bu büyük pencereler doğu, kuzey ve güney cephelerde bulunanlarla aynı ebatlarda ve özelliklerdedir. Pencerelerden küçük olanın etrafında yer alan taş süsleme diğer cephelerdeki pencere süslemelerinin yanında biraz daha özgün olduğunu düşündürmektedir. Taş malzemenin yapısı ve aşınmışlığı bu düşünceye yöneltmektedir. Büyük olan pencerelerin etrafında yer alan taş süslemeler diğer cephelerde bulunan süslemelerle aynı tarzda yapılmıştır. Batı cephede diğer cephelerdeki gibi stuko süslemeler yer alır. Burada da yine stukolar, kademeli silmeler halinde olup köşebent şeklinde kenarlara doğru yönelmektedir. Harime giriş yaptığımızda önce zaviyeli camilerde görülen ön mekan gibi bir bölümle karşılaşılırız. Bu bölümle harimi pencereleri bulunan bir duvar ayırmaktadır. Bu ön mekana girildiğinde kuzeybatı köşeden 118 cm genişliğinde merdiven açıklığı yukarıya uzanır. Ahşap merdivenlerle üst kata, kadınlar mahfiline çıkılmaktadır. Ön mekanın zemini kapı genişliğinin doğu ve batısında kalan kısımlardan yaklaşık 10 cm kadar yükseltilmiştir. Ön mekandan harime girişi sağlayan kapı ahşap iki kanatlıdır. Kapı kanatlarından her birisinin üzerinde sırasıyla; büyük dikey dikdörtgen, küçük yatay dikdörtgen ve kareden oluşan panolar vardır. Panoların her birinin içine oyma-kabartma yöntemi ile geometrik, sade bir süsleme yapılmıştır. Son olarak da panoların her birinin etrafına, aynı yöntemle iki sıra su geçilerek hareket verilmiştir. Kapının harim tarafında kalan yüzeyinde panolar mevcuttur lakin içlerinde aynı kabartmalı süsleme yer almamaktadır. 71

80 Cami kare planlı ve kargir olup bir ön mekandan da oluşmaktadır. Bu sebeple dıştan bakıldığında yapı uzunlamasına bir dikdörtgeni andırmaktadır. Bu ön mekanıyla zaviyeli camilerdeki geleneğin hala devam ettiğinin göstergesidir. Mihrap oldukça sade tutulmuş olup yarım daireli kemer şeklinde bir alınlığı bulunur. Kemer formunun hemen ortasına da kilit taşı kondurulmuştur. Kemerden aşağıya doğru devam ederken sütun başlığı görüntüsü verilmek istenmiş ve birkaç sıra silmeden oluşmuş bir stuko yapılmıştır. Bu stuko ve kilit taşı yeşile boyanmıştır. Mihrabın nişi içerisine hiçbir süsleme yapılmadan yağlı boya ile boyanmıştır. En son yapılan restorasyon öncesinde mihrap bu durumdayken restorasyon çalışmaları nedeniyle tam anlamıyla gözlemlenememiştir. Malzemesi ceviz ağacından olan minber mihrabın batısında yer alır. Minberin duvara bitişen kısmının şerefe altı boş bırakılmıştır. Bu yüzden minberi ayakta tutan küçük bir alanı kaplayan aynalık bölümü olmuştur. Aynalık kısmı çok küçük bir dik üçgen şeklindedir ve üzerinde hiçbir süsleme öğesine rastlanmamıştır. Aynalığın sadece koyu kahverengiye boyanmış olduğu gözlenmektedir. Korkuluğunda münavebeli olarak, ajur tekniğinde birbirine geçmiş dairelerin oluşturduğu zincir motifini görülür. Bu zincir süslemenin alt ve üstünde korkuluğu tamamlayan bezemesiz ahşap parçalar izlenmektedir. Korkuluk ile minber basamaklarına çıkışın yapıldığı ahşap taç kısım arasında kalan köşebent, ahşap bir parçanın ajur tekniğinde uygulanmasıyla oluşturulmuştur. Basamaklara çıkılan bölümde kademeli olarak birkaç yatay silmeden oluşan taç kısmı görülür. Ahşap taç kısmın hemen üstünde kitabe yahut ayet yazılı olacağını düşündüren sülüs yazılı bir levha bulunur. Korkuluktaki zincir motifinin aynısı şerefe altında kalan kısmın korkuluğunda da yer alır. Burada ajur tekniğinde iki daire birbiriyle kesişmiş biçimdedir ve bu dairelerin yarısı şeklinde olan yarım dairelerde iki yanında bulunarak süsleme tamamlanmıştır. Süslemenin simetrisi karşı kenarında da görülmektedir. Minber korkuluklarının aksine bu bölümler kahverengiye boyanmıştır. Külaha geçişin sağlandığı kısımda S ve C kıvrımları şeklinde yontulmuş adeta saçağı andıran süslemelere rastlanır. Hemen üstte ise külah yer alır. Külahın soğanvarî veyahut armudî dediğimiz tarzda olduğunu görmekteyiz. Külah ajur tekniğinde hazırlanmış ahşap kollarla dilimli bir şekilde bu soğanvarî külahı meydana getirmiştir. Külah daha sonra yeşil boya ile boyanmıştır ve üzerine bir alem kondurulmuştur. Harime girildiğinde kadınlar mahfilinin genişliği nispetinde, ön mekanda gördüğümüz zemin yükseltisi devam etmektedir. Harimde kadınlar mahfilini taşıyan yaklaşık 10x10 cm ölçülerde 4 ahşap direk yer alır. Mahfilin altında kalan kısım, harimle ayrılsın diye yaklaşık 72

81 50 cm kadar yükseklikte ahşap ince bir duvarla çevrelenmiştir. Mahfilin altındaki direklerden ortadaki ikisinin üzerine doğru, bunların arasındaki mesafe kadar mahfil bombeli biçimde şekil almıştır. Sağ ve solunda düz biçimde devam ederek korkuluk ve mahfil zemini tamamlanmıştır. Korkuluk ahşap malzemeden parmaklıklardan meydana gelmiştir. Parmaklıkların her biri kare biçimde başladıktan sonra kavis alarak incelmiş ve daha sonra kalınlaşarak bombeli biçim almıştır. Parmaklığın tam ortasına gelindiğinde küçük bir daire şeklinde biçim oluşur ve bu dairenin altına doğru giden kısım da dairenin üst kısmının simetriğidir. Parmaklıklarının yeşil yağlıboya ile boyalı olduğu görülür. Parmaklıkların üst kısmında bunların dağılmadan durmasını sağlayan kenarları iki sıra silmeyle geçilmiş ahşap parça sabitlenmiştir. Buradaki ahşap parçanın da koyu kahverengi boya ile boyandığı gözlenmektedir. Mahfil katının bombeli kısmının döşemesinin harime bakan kenarında testere dişi motifini uygulanmıştır. Harimin tavan kaplaması; yaklaşık 10 cm aralıklarla, mihrap duvarına dik olarak yerleştirilmiş çıtaların çakılmasıyla meydana gelmiştir. Daha sonra kaplama üzeri yeşil boya ile boyanmıştır. Vaaz kürsüsü caminin doğu duvarında, güneye yakın bir noktada, duvara bitişik biçimde yer almaktadır. Taş malzeme ile V şekli verilmiş kürsünün altında hiçbir destekleyici unsur bulunmamaktadır. Mihrap için kullanılan bej renkli boya vaaz kürsüsünde de uygulanmıştır. Caminin beden duvarları üzerine oturtulmuş kırma çatısı dört omuz tekniğindedir. Çatının üzeri alaturka (Marsilya) kiremitlerle kaplıdır. Kadınlar mahfilinin ve cami kapısının önündeki sundurmanın ahşap direkleri taşıyıcı unsurlarıdır. Cami aydınlatması dört cephesinde yer alan pencerelerle sağlanmaktadır. Bunun yanında sonradan eklenen avizelerle de aydınlatılmaya yardımcı olunmaktadır. Caminin süslemelerinin daha çok taş ve ahşap malzemede yoğunlaştığını görmekteyiz. Cephe duvarlarında pencere etrafında uygulanmış taş bezemelere, cami ahşap kapı kanatları, minber, kadınlar mahfilinin tavan kaplaması ve korkulukları, cami içi tavan kaplamasında ahşap bezemelere rastlanmıştır. Cami içinde yer alan ahşap süslemeler özgünlüğünü biraz yitirmiş olsa da, cephe duvarlarındaki pencere çevresi bezemeleri özgünlüğünü korumaktadır. 73

82 Türklerde çantı geleneğini ilk olarak Pazırık Kurganları nda mezar odalarında uygulandığı görülür. 69 Bu caminin ilk halinin çantı olduğu dile getirilmektedir. Yapı sonraları taş ve tuğla malzeme ile kârgir hale getirilmiştir. Anlatılanlara göre çantı yapı iri kütüklerle yapılmış görkemli bir binadır. 60 lı yıllarda 12,50x19,00 ebatlarında olduğu ve diğer çantı camilerden çok farklı yapıya sahip olduğu Ayverdi 70 tarafından ifade edilmiştir. Caminin ilk yapılışının çandı olması o dönem ki minaresinin de ahşap olduğunu düşündürmektedir. Yine Kocaeli Valiliği tarafından ele alınmış kaynakta da caminin kare mekanlı, dıştan kırma çatılı ve içten asma kubbeli olduğundan söz edilmektedir. 71 Burada asma kubbeden kastın kadınlar mahfilinden bahsedilmek istendiğini düşündürmektedir. Çünkü içten ahşap tavan kaplaması bulunmaktadır li yıllara kadar niteliğini korumuş olan cami Raif Erim in onarımlarından sonra özelliğini yitirmeye başlamıştır. 72 Caminin ön mekânının Orhan Gazi döneminde yapılmış camilerde görülmüş olması da önemli niteliklerden biridir. Ayrıca bu ön mekân, zaviyeli cami tiplerinde görülmesi münasebetiyle de bu geleneğin bariz bir biçimde olmasa da sürdürülmeye çalışılmış olduğunu göstermektedir. Vakıf kayıtlarında, Sultan Orhan Gazi nin yaptırdığı şeklinde ifade edilmektedir. Yenilenme kitabesinde ise Gazî Süleyman Paşa ya ait olarak gösterilmiştir. 73 Kitabesinde yer alan bilgilere göre 1305 yılında inşa olunmuştur. 69 Karpuz, Haşim, Halk Mimarimizde Ahşap Yığma Çantı Yapılar, III. Milletler Arası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt:V, Ankara, 1987, s Ayverdi, Ekrem Hakkı, A.g.e., s Anonim, Kocaeli 2001, Kocaeli, 2001, s Öztüre, Avni, Nicomedia (İzmit) Tarihi, İstanbul, 1969, s Ayverdi, Ekrem Hakkı, A.g.e., s

83 2.2.2.TATARAHMET KÖYÜ CAMİİ Çizim No: 13 Fotoğraf No: Tatarahmet Cami, Tatarahmet Köyü girişinde, köy mezarlığının karşısında yer almaktadır. Yapının batıya doğru meyilli bir arazide yapılandırıldığı gözlenmektedir. Güney cepheden doğuya doğru, mihrabın bulunduğu kısımda 10 cm olan kot seviyesi, güneydoğu kısımda 26 cm olarak ölçülmüştür. Çevresinde herhangi bir yapıya rastlanmamakla birlikte daha sonra mezarlığa gelen kişilerin su ihtiyacının karşılanması için yapının güneyinde kalan alana küçük bir hela ve lavabo inşa edilmiştir. Yapının yapım tarihi, yaptıranı ve yapanı hakkında müspet bir bilgi bulunmamaktadır. Caminin yapı malzemelerini; taş, ahşap, toprak ve metal elemanlar oluşturmaktadır. Taş malzeme beden duvarlarında ve kısmen zemin döşemelerinde; ahşap malzeme caminin ana aksanında, kapı ve pencere kanatlarında, döşemelerde, tavan kaplamasında, minberde, kadınlar mahfilinde ve cephelerdeki kaplamalarda; toprak malzeme yani çamuru cam iç duvarlarının sıvanmasında ve kısmen harç olarak; metal malzeme ise sundurmalarda, kapı ve pencerelerde parmaklık ve güllâp detaylarında kullanılmıştır. Yapı ahşap iskelet yapısının aralarının taş malzemeyle kargir olarak inşa edilmesiyle oluşturulmuştur. Yapı da aynı zamanda devşirme malzeme de kullanılmıştır. Bu malzemeler ise İzmit in Bizans ın başkentliğini yaptığı dönemlerden günümüze kadar gelen mimari elemanlardır. Caminin etrafında avlu yer almamaktadır. Yapı kuzey-güney doğrultusunda uzanmaktadır. Kare planlı bir harim ve ön mekândan meydana gelmektedir. Dıştan kırma çatılı olan yapıya, içten ahşap tavan kaplaması uygulanmıştır. Tatarahmet Cami kare plan tipinde olup kuzeyinde bir ön mekandan oluşur.kuzey cephedeki ön mekâna bir kapıdan girilir. Ancak kapının yerinde bulunmamasından dolayı izahını yapılamamaktadır. Ön mekândan da iki kanatlı ahşap bir kapı ile harime giriş sağlanır. Caminin ön mekânında, iri kereste parçalarıyla döşemenin oluşturulduğu görülmektedir. Ön mekânın duvarları yaklaşık 1 m kadar kaba yonu taşlarla harç kullanılmadan örülmüştür. Bu taş kısımdan sonrası ise ahşap iskelet sistemi üzerine yalı baskı tekniğindeki ahşap kaplamalardan meydana gelir. Harime bağlanan duvar örgüsü; ahşap iskelet sisteminin 75

84 boşluklarına kaba yonu taş ile harçsız dizilmesi ve üzerinden çamur ile sıvanmasından meydana gelmiştir. Daha sonra sıva üzerinden kireç ile boyanmıştır. Harim ile arasında kalan duvarda bir kapının batısında, bir de doğusunda olmak üzere 94x130 cm ebatlarda iki pencere yer almaktadır. Pencerelerde cam bulunmamakla birlikte ahşap çerçeveden ibarettir. Harim tarafından ahşaptan yapılmış çift kanatlı pencere kapakları bulunur. Ön mekân tarafında kalan kısımdan demir parmaklıklarla koruma altına alınmaya çalışılmıştır. Caminin minaresi bulunmamaktadır. Oldukça tahrip edilmiş olduğundan daha önce olup da yıkılmış olabileceğinden şüphe edilmektedir. Kuzey cephe duvarında yaklaşık 80 cm kadar taş duvar örülmüş fakat harç kullanılmamıştır. Taş duvarın devamında ahşap iskelet yapısı üzerine yalı baskı tekniğinde ahşap kaplama yapılmıştır. Kuzey cephenin tam ortasında bir ahşap kapı açıklığı bulunmaktadır. Kapı menteşeleri bulunsa da kapı yerinde bulunmamaktadır. Bu kapı vasıtası ile ön mekâna girilmektedir. Doğu cephesinde zeminden başlayarak yaklaşık 30 cm. kadar taş duvar ve devamında Roma İmparatorluğu ndan kalan devşirme ayaklarla yapıya güç kazandırılmıştır. Ayaklar belli aralıklarla dört adet olarak yerleştirilmiştir. Ayakların üzerine ahşap hatıl atılmış ve duvar örgüsüne devam edilmiştir. Ahşap iskelet boşluklarının arasına kaba yonu taş ile duvar örülmüştür. Taşlar düzgün bir şekilde dizilerek duvarı meydana getirmiştir. Fakat harç kullanılmamıştır. Duvar örülürken aralara yatay biçimde ahşap hatıllar atılarak kuvvetlendirilmiştir. İki dikme arasında kalan kısma üç ahşap hatıl yatay olarak uygulanmıştır. Bu cephede çatıya yakın kısımda ahşap çerçeveli, camsız, küçük bir pencere yer almaktadır. Güney cephesi mihrabın bulunduğu cephe olmakla birlikte mihrap dışarıya doğru çıkıntı yapmamıştır. Bu cephede zeminde iri kesme taşlar yer almışken hemen üzerinde 8 cm yekpare ahşap hatıl yer almıştır. Daha sonra yaklaşık 100 cm aralıklarla moloz taş duvar örgüsü arasına ahşap hatıllar atılarak duvar sağlamlaştırılmıştır. Pencerelerin bulunduğu kısımlarda hatıllar çoğaltılmıştır. Duvar yapısını oluşturan moloz taşların aralarına ve üzerine de yer yer sıva uygulanmıştır. Moloz taşlardan oluşan duvarda taşların düzgün biçimde dizilmediği gözlenmektedir. Güney cephede iki ahşap pencere olduğu görülür. Pencereler büyük boyutlu, dikdörtgen biçimdedir ve ahşap çerçevelidir. Demir parmaklıklarla koruma altına alınmıştır. Ayrıca dışarı doğru açılan, çift kanatlı ahşap kanatları mevcuttur. 76

85 Batı cephesine bakıldığında bu cephede güney cephe duvarıyla aynı duvar örgüsüne sahip olduğu görülmektedir. Bu cephede zeminde iri kesme taşlar yer almışken hemen üzerinde 8 cm kalınlıkta yekpare ahşap hatıl yer almıştır. Daha sonra yaklaşık 73 cm moloz taş duvar örgüsü, devamında 8 cm ahşap hatıl, 94 cm kadar moloz taş duvar örgü ve tekrardan 8 cm ahşap hatıl atılmıştır. 120 cm kadar moloz taş duvar örüldükten sonra son kez ahşap hatıl uygulanarak duvar meydana getirilmiştir. Kuzeybatıya yakın kısımda kadınlar mahfiline ait bir küçük ahşap çerçeveli pencere yer almaktadır. Küçük pencerenin iki kanatlı ahşap kapakları bulunmaktadır. Cephedeki diğer iki pencere ise güney cephedeki pencereler gibi büyük boyutlu, dikdörtgen biçimdedir ve ahşap çerçevelidir. Aynı zamanda demir parmaklıklarla korunmaktadır. Kuzey cepheden girildiğinde ön mekâna girilmiş olur buradan da ahşap çift kanatlı kapı ile de harime geçiş yapılır. Harime girildiğinde, harim döşemesinin de ön mekânın döşemesiyle aynı kotta devam ettiğini görürüz. Harim kare planlı bir harimden meydana gelmiştir. Harimin kuzeyinde kadınlar mahfili, güneyinde mihrap ve güneybatı kısmında minberi yer almaktadır. Cami döşeme detayı alttan başlayarak; 2 cm kalınlığında ahşap kaplama, 15 cm kalınlıkta yatay hatıl, üzerinde 19 cm kadar düşey hatıl ve en üstte 3 cm ahşap kaplama şeklinde meydana gelmiştir. Harimin içte, taş örgü duvarlarının üzerine çamur sıvandığı görülür. Çamur sıva üzerine astarla duvar düzgünleştirilmiş ardından da kireçle boyanmıştır. Harimde kalan kısımdan pencerelerin çevresinde ahşap çerçeve ile pervaz oluşturulmuştur, pencerelerin üst kısımlarına da 3-4 cm lik sade bir alınlık yapılmıştır. Harimin güney cephesinde mihrap yer alır. Mihrap taş malzemeyle örülürken iç bükey bir kavis verilmiş ve gösterişsiz küçük bir mihrap nişi oluşturulmuştur. Mihrap üzerinde hiçbir süsleme bulunmamaktadır. Minber, mihrabın batısında bulunmaktadır. Dokuz basamaktan oluşan ahşap bir minber yer alır. Külah kısmı bulunmamaktadır. Şerefe altı kısmı basit, süslemesiz biçimde yapılmıştır. Aynalık bölümleri tahrip edildiği için nasıl olduğu ifade edilememektedir. Burada harimin kuzeybatı köşesinden ahşap bir merdivenle mahfile çıkılmaktadır. Mahfil katını harimdeki iki ahşap direk taşımaktadır. Bu direklerin arasında kalan 160 cm 77

86 mesafe genişliğinde 43 cm kadar mahfil öne taşırılmıştır. Mahfilin en doğu ve en batısında da döşemenin bir kısmının çıkma yaptığı görülür. Mahfil döşemesinin harime bakan kısımlarında süsleme detaylarına rastlanmaktadır. İnce ahşap malzeme üzeri yivlenmiştir bu ahşap malzeme döşemenin kenarına bordür biçiminde sabitlenmiştir. Ahşap yivli bordürün alt kısmında, iç bükey şekilde C kıvrımları münavebeli olarak devam ederek süslemeyi tamamlanmıştır. Caminin vaaz kürsüsüne rastlanmamıştır. Caminin taşıyıcıları ahşap direkler ve iskelet yapısıdır. Örtü sistemi dört omuz kırma çatı şeklindedir. Üzerinin de Marsilya kiremitlerle örtüldüğü görülmektedir. Cami aydınlatması cephelerinde yer alan pencerelerle sağlanmaktadır. Doğuda bir, güneyde iki, batıda üç ve kuzeyde ön mekânın harimle birleşen duvarında iki olmak üzere toplamda sekiz pencere kullanılmıştır. Caminin süslemelerinin ahşap malzemede yoğunlaştığını görmekteyiz. Caminin ahşap minber, ahşap pencere alınlıklarında basit olmak üzere ve kadınlar mahfilinin tavan kaplamasında ahşap bezemelere rastlanmıştır. Caminin şuan bulunmayan fakat eski resimlerden anladığımız kadarıyla tavan kaplaması ve oldukça güzel bir tavan göbeği vardı. Tavan kaplaması yaklaşık 5-8 cm tahtaların birbirlerine paralel biçimde çakılmaları ile meydana gelmiştir. Tavan göbeği ise en ortasında küre şeklinde bir küçük parça bulunur. Bunan altında; oyma-kabartma tekniğinde alçak satıhlı hafif oyma tekniğinde daire şeklinde bir ahşap parçadan yivli şems motifi ortaya çıkarıldığı gözlenir. Hemen onun altında da bir üst parçayla aynı süsleme özelliklerine sahip sadece biraz daha büyük boyutlarda olan daire motifi yer almaktadır. En altta ise şems motifini oluşturan en büyük daire motifi görülmektedir. Bu dairenin etrafı C kıvrımlarıyla içbükey biçimde oyularak girintili çıkıntılı hale getirilmiştir. C kıvrımlarının her birinin arasına, dairenin merkezine kadar devam eden ince, uzun çıtalar çakılmıştır. Bu çıtaların uçları da biraz daha uzun tutularak C kıvrımlarından dışarıya doğru taşırılmış ve şems motifi tamamlanmıştır. Şemsin etrafında da on dilimli bir çerçeve yer almaktadır. Bu çerçeve şems motifine bağlanmamış bağımsız olarak etrafını çevrelemektedir. Ahşap dış bükey şeklindeki 2-3 cm lik parçaların şemse bakan iç bükey kısmına testere dişi formu verilmiştir. Dışarıya bakan kısmı ise sade bırakılmıştır. Her bombeli dilimin arasına da küçük bir ahşap parça çentik olarak koyulmuştur. Bu ahşap parçanın formu su damlasını andırmakta olup ucu sivrilen kısmı dışarıya bakmaktadır. 78

87 Böylece tavan göbeği bezemeleri oluşturulmuş olur. Cami içinde yer alan ahşap süslemeler özgünlüğünü korumaktadır. Ancak günümüze ulaşan süslemeler de tahrip olmuş durumdadır. Caminin esas planının değişip değişmediği hakkında bir bilgi olmamakla birlikte köy halkından edinilen bilgilere göre yapı bir kiliseden camiye çevrilmiştir. Hatta bunu yapıda eskiden bir çanın bulunduğunu ifade eden açıklamalarla kuvvetlendirmektedirler. 74 Fakat bu ifadelerin doğruluğunu kanıtlayacak herhangi bir bilgi ya da unsura rastlanmamıştır. Camiyi yapan ve yaptıran bilinmemektedir. Cami, köy halkı tarafından yakın zamanlara kadar özellikle cenaze ve bayram namazlarının kılındığı bir yapı iken definecilerin talan etmesi ve ilgisizlik sonucu tahrip olmuştur. Bugün beden duvarlarının yer yer, üst örtüsünün de büyük bölümünün yıkıldığı görülmektedir. Harimde mahfilin büyük kısmı çökmüştür ve merdiven kısmı yerle bir olmuştur. Pencerelerde ahşap kanatların birçoğu bulunmamaktadır. Ön mekânın ve harimin döşemesinde bozulmalar vardır. Caminin planına, süslemelere ve devşirme malzemelerin varlığına göre yapıyı yüzyıla tarihleyebiliriz PİROĞLU KÖYÜ CAMİİ Çizim No: 14 Fotoğraf No: Piroğlu Köyü Camisi, Piroğlu Köyü nün merkezinde 23 numarada bulunmaktadır. Yapı, bayır bir yoldan çıkıldığında varılan düz bir alana inşa edilmiştir. Cami etrafındaki evlerle çevrelenmiş bulunmaktadır. Caminin yapım tarihi, yaptıranı ve mimarı bilinmemekle birlikte 1949 tarihli onarım kitabesine göre 19. yüzyılın başlarına tarihleyebiliriz. Caminin yapı malzemelerini; taş, ahşap, toprak elemanlar oluşturmaktadır. Taş malzeme minarede; ahşap malzeme caminin ana aksanında, kapı ve pencere kanatlarında, döşemelerde, tavan kaplamasında, minberde, kadınlar mahfilinde; toprak malzeme yani çamuru cami duvarlarının sıvanmasında ve kısmen harç olarak kullanılmıştır. 74 *Ruhi Altıntaş ın gelini Hamide Altıntaş tan bilgi edinilmiştir. 79

88 Kargir olarak inşa edilen yapı ahşap iskelet sisteminden oluşur. Ahşap iskelet sistemi arasında kalan boşluklarının tuğla dolgu malzemeyle doldurulması ve üzerine çamur sıva yapılmasıyla meydana gelmiştir. Camiyi çevreleyen bir avlusu bulunmamaktadır. Yapı kuzey-güney doğrultusunda uzanmaktadır fakat giriş doğu cepheden sağlanmaktadır. Cami dikdörtgen planlıdır. Dıştan dört omuz tekniğinde kırma çatılı olan yapının, içten tavan kaplaması uygulandığı görülmektedir. Minare caminin kuzey cephesinin doğu köşesinde konumlandırılmıştır. Taş malzemeden yapılmış minarenin sadece kaidesi günümüze ulaşmıştır. Kaidenin 5 sıra kesme taş malzemenin üst üste gelerek oluştuğu görülmektedir. En altta da yekpare bir taş zemin bulunduğu izlenmektedir. Kaide yüksekliği 165 cm iken genişliği 2 m olarak ölçülmüştür. Doğu cephesi köy yolunun kot seviyesinden altta kalmıştır. Camiye, doğu cephesinin ortasında yer alan çift kanatlı ahşap bir kapı ile giriş sağlanmaktadır. Kapının her bir kanadı üzerinde üç tabla yer almaktadır. Cephe ahşap iskelet sistemi arasında kalan boşlukların arasına tuğla malzemenin bir sıra kısa kenar dışa bakacak şeklide, bir sıra uzun kenar dışa bakacak biçimde dizilmiştir. Tuğlaların aralarına harç uygulandığı görülmemektedir. Duvarın daha sağlam olması adına tuğlalar arasına ahşap hatıllar ve 45 o lik ahşap payandalar ile desteklenmiştir. Bu cephede yaklaşık 50 cm de bir uygulanmak üzere 6 sıra hatıl kullanılmıştır. Duvar son olarak çamur sıva ile sıvanmıştır. Giriş kapısının solunda altta bir büyük, üstte bir küçük dikdörtgen pencere; sağında altta bir küçük, ahşap kanatlı, dikdörtgen, üstte bir küçük dikdörtgen pencere, kapının hemen üstündeki bölgede de bir küçük dikdörtgen pencere olmak üzere toplamda 5 pencere yer almaktadır. Pencereler ahşap çerçeveli ve çok büyük olmayan boyutlardadır. Büyük olan pencerelerin çift kanatlı, ahşap çerçeveli olduğu görülür. Güney cephesi mihrabın bulunduğu cephedir. Bu cephede ahşap iskelet sistemi arasında kalan boşlukların tuğla malzeme ile doldurulması ile ve üzerinden çamur ile sıvanması sonucu meydana gelmiştir. Güney cephe duvarı doğu ve batı duvarları göre daha ensizdir. Üstte iki küçük dikdörtgen, altta da iki büyük dikdörtgen pencere olmak üzere toplamda 4 pencere görülmektedir. Büyük olan pencerelerin çift kanatlı, ahşap çerçeveli olduğu görülür. 80

89 Batı cephesi ahşap iskelet boşluklarının tuğla malzemeyle doldurulması sonucu meydana gelmiştir. Üzerine de çamur sıvanmıştır. Caminin bu cephesi de hatıl ve payandalar ile desteklenmiş durumdadır. Üstte üç küçük dikdörtgen, altta üç büyük boyutlu dikdörtgen pencere olmak üzere toplam 6 pencere yer almaktadır. Büyük olan pencerelerin çift kanatlı, ahşap çerçeveli olduğu görülür. Kuzey cephesinin doğu köşesinde minare kaidesi yer almaktadır. Cepheye bakıldığında zeminden yaklaşık 30 cm kadar kaba yonu taş malzeme ile subasman oluşturulduğu izlenmektedir. Devamında da yine ahşap iskelet yapısının tuğla malzeme ile doldurularak ve üzerinden çamurla sıvanarak meydana geldiği görülmektedir. Ahşap hatıl ve payandalarla duvarın desteklenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Bu cephede tuğlalar arasına yer yer harç uygulandığı da fark edilmektedir. Kuzey cepheye pencere yapılmamış, sağır bırakılmıştır. Harim dikdörtgen planlı uzunlamasına yönelen bir camidir. Son cemaat mahalli bulunmamaktadır. Kadınlar mahfili ve hemen mahfilinde arkasında, kuzeyde duvarla ayrılmış bir mekân daha yer almaktadır. Harim duvarlarına içten çamur sıva ve astar uygulanarak, beyaz boya ile boyanmasından sonra kalemişi süslemelerle estetik görüntüsü tamamlanmıştır. Mihrap duvarının doğusuna doğru baktığımızda alttaki pencere üzerinde siyah boya ile Fetih Suresi nden bir ayetin yazılı olduğunu anlarız. Mihrabın hemen üzerinde sarı ve mavi çiçekleri olan iki tane yeşil çelenk vardır. Çelenklerin birinin içerisinde Allah diğerinde ise Muhammed yazmaktadır. Üstte yer alan pencerelerin sağ ve sol kenarlarına münavebeli olarak dizilmiş küçük lale motiflerini görülmektedir. Lalelerin sap ve yaprağı yeşil, çiçeği sarı renkle oluşturulmuştur. Tavan pervazının hemen altında bir sıra bordür yapılmıştır. Burada da kahverengi ile köşesi aşağıya bakan üçgenler ve bu üçgenler arasında sarkan mavi renkteki basit kandil motiflerinden meydana gelmektedir. Üçgenlerin her birinin içinde beyaz renkte 6 kollu yıldız yer almaktadır. Üstteki pencerelerin altından bir bordür geçmektedir. Bordür siyah zemin üzerine pembe renkte yapılmış üç boyutlu zik-zak motifinin münavebeli olarak devam etmesi sonucu oluşmuştur. Bu bordür caminin içinden tüm duvarları çevrelemektedir. Altta yer alan pencerelerin alt sınırından zemine kadar mavi renk ile baskı tekniğinde süsleme uygulanmıştır. Sünger yardımıyla yapılmış rastgele baskılardan oluşmaktadır. Bu süsleme de caminin tüm duvarlarını çevrelemektedir. Üstte yer alan pencerelerin sağ ve sollarında kalan 81

90 boş alanlara da çelenk içinde yer alan bazı isimler yazılmıştır. Mihrap duvarında güneydoğu kısımdaki bir çelenk içinde Yâ Bilal-i Habeşî yazmaktadır. Doğu duvarında üst pencerelerin sağ ve solunda bulunan çelenk içinde Ali lafzı yer almaktadır. Diğer pencerenin yanında bulunan çelenk içindeki yazı okunamamaktadır. Camiye girilen kapının üst kısımlarına tekabül eden yerde çelenk içinde Hasan lafzı okunmaktadır. Bu duvardaki süslemeler oldukça tahrip olduğundan tam olarak anlaşılamamıştır. Cami mahfiline, kuzeyde yer alan ve mahfilin hemen arkasında yer alan bölümdeki ahşap merdiven ile çıkılmaktadır. Mahfil 15x15 cm ebatlardaki ahşap iki direk ile taşınırken, mahfil içinde aynı ölçülere sahip ahşap iki direk de üst örtüyü taşımaktadır. Mahfil orta kısmından harime doğru çıkma yapmaktadır. Korkuluğun çıkma yapan köşelerinden birer ahşap direk üst örtüyü desteklemektedir. Aşağıda ise mahfilin çıkma yapan bölümünü destekleyen başka ahşap direkler söz konusudur. Mahfil korkuluğu çıkma yapan bölümde ayrı, diğer kısımlarında daha farklı korkuluk süslemesine sahiptir. Çıkma yapan kısımda ceviz ağacından oluşturulmuş malzeme üzerine, ajur tekniğinde, iç içe geçmiş küçük daireler ve geometrik şekillerin girift bir biçim almasıyla bezenmiştir. Korkuluğun diğer kısımları ise yer yer boğumlardan oluşan ahşap parmaklıkların belli aralıklarla dizilmesi sonucu meydana gelmiştir. Caminin kuzey duvarında, mahfil kısmında duvarda zeminden yaklaşık bir metre yüksekliğe kadar sünger ile yapılan baskı süsleme gözlenmektedir. Burada kırmızı boyaya batırılan süngerle rastgele baskı yapılarak oluşturulmuştur ve mahfil boyunca devam eder. Duvarda, mahfile çıkan merdivenin bitiminde altı yeşil yaprağı bulunan ve üç laleden oluşan bitkisel süsleme yer alır. Onun hemen batısında siyah renkle ve Arapça olarak Rızık Allah tandır yazmaktadır. Onun yanında yeşil boya ile yapılmış bir selvi ağacı kalemişi olarak nakşedilmiştir. Bunun yanında da siyah renkle Arapça yazılmış bir yazı daha bulunmaktadır. Yazının batısında ilk başta gördüğümüz üç laleden oluşan bitkisel süslemenin simetriği gözlenmektedir. Tavan pervazında da yine caminin duvarlarını çevirmiş bulunan üçgen ve kandil motiflerinden oluşan bordür yer almaktadır. Mahfilin duvarını batıya doğru devam ettiğimizde sırasıyla vazodan çıkan dallar ve uçlarında yer alan mavi konturları olan 9 kırmızı çiçekten meydana gelmiş bitkisel süsleme bulunmaktadır. Vazoda çıkan çiçeklerden sonra küçük bir giyotin pencere görülür. Pencerenin sağ ve solunda birer sıra küçük sarı ve beyaz lalelerden oluşan bitkisel süslemeye rastlanır. Pencerenin batısına baktığımızda siyah 82

91 boyayla Arapça bir yazının daha duvara nakşedildiğini görmekteyiz. Yazının solunda 45 o lik ahşap bir payanda yer almaktadır. Payandanın yanında yeşil renkle selvi ağacı motifi işlenmiştir. Selvi ağacının batısında küçük bir giyotin pencere daha bulunmaktadır. Bu pencere ve çevresinde yer alan bitkisel süsleme vazodan çıkan çiçeklerin yanında yer alan pencere ile simetriktir. Mahfilin doğu duvarında merdiven boşluğunun doğusundan başlayarak; batı duvarın penceresinin simetriği bir pencere, batı duvardaki vazodan çıkan çiçekler motifinin simetriği yine bu pencerenin doğunda yer alır. Bunun yanında yeşil renkle selvi ağacı motifinin yapıldığı görülür. Selvi ağacının yanında bir küçük pencere daha bulunmaktadır. Daha sonra siyah renkle yazılmış Arapça bir yazı daha burada göze çarpmaktadır. Mahfilin altında kalan bölüm ise ahşap direklerin mahfil, zemin ve duvarla birleşen kısımlarında köşebentler oluşturularak belirtilmiş bulunmaktadır. Köşebent bölümleri, ahşap malzemeyle iskelet yapılıp içinin tuğla malzeme ile doldurulması suretiyle meydana gelmiştir. Burada da duvarlarda kalemişi süslemeler yer almaktadır. Mahfil katındaki zeminden yaklaşık bir metre yüksekliğe kadar sünger ile yapılan baskı süslemenin aynısı gözlenmektedir. Burada da kırmızı boyaya batırılan süngerle rastgele baskı yapılarak oluşturulmuştur ve mahfil altında kalan kısım boyunca devam etmektedir. Burada en doğudan başlayarak bir küçük dikdörtgen pencere, hemen batısında vazodan çıkan çiçek bezemesi ve batıya doğru devam edersek yeşil renkle yapılmış selvi ağacı, yanında bölme duvarda bir pencere yer alır. Pencerenin etrafında da diğer pencerelerde olduğu gibi küçük lale motifleriyle bir bordür oluşturulmuştur. pencerenin batısında ise yeşil renkle yaprakları olan iki dal parçasının bir daire oluşturmasıyla çelenk meydana getirilmiştir. Çelengin içinde ise Eskişehirli Hacı Sadik Oğlu Şükrü Yurtman Usta tarafindan tarihinde onarılmıştır. yazmaktadır. Batıda yer alan duvara geçtiğimizde yine yeşil renkle yaprakları olan iki dal parçasının bir daire oluşturmasıyla çelenk meydana getirilmiştir. Çelengin içine de 1949 bu mubarek camiyi şerifini köy ve köylünün kayretiyle muhtar K. Kaya Delaleti Köyünün himmeti ile zinetlenmiştir. yazılıdır. Batısına baktığımızda bir pencere yer alır. Diğer kenarında da bir küçük giyotin pencere bulunmaktadır. Pencere sağ ve solundan yine lalelerin oluşturduğu bordür yer almaktadır. Devamında kırmızı renkle konturlanmış mavi çiçeklerden oluşan çiçek demeti görülmektedir. Caminin batı duvarında mahfilin hemen bitiminde yeşil renkle yapılmış selvi ağacı süslemesi bulunur. Altta yer alan pencerelerin hemen üstlerinde siyah renkle Arapça yazılar yazmaktadır. Üstteki pencereler daha küçük olup bunların sağ ve sollarında lalelerin 83

92 oluşturduğu bordürler yer almaktadır. Altta iki büyük pencere arasında kalan kısımda büyük daire şeklinde bir rozet duvara kalemişi olarak işlenmiştir. Bunun içine de siyah renkle, istifli olarak Arapça ayet ya da bir hadis yazılmıştır. Üstteki pencereler arasında da yeşil renkle yapılmış çelenk içinde yazısı tahrip olmuş bir isim yazmaktadır. Minberin batısında, batı cephe duvarındaki kısımda mavi renkle duvara büyük bir tuğra işlendiği görülmektedir. Minberin batısı ve batı cephe duvarı arasında kalan kısma da vazodan çıkan sapları ve yaprakları yeşil olan sarı çiçeklerden oluşan bir bezeme yapılmıştır. Mihrap dikdörtgen şeklinde uzanmış olup tepesinde alınlığı bulunmaktadır. Orta kısmında yarım daire kemer formlu mihrap nişi yer alır. Mihrap nişi önünde bir de basamak yer almaktadır. Mihrabın tuğla malzemeden oluşturulup üzerine toprak sıva uygulanmış ve en üste astar atılmıştır. Astar üzerine de beyaz boya ile boyanmış mihrap yüzeyine kalemişi süslemeler yapılmıştır. Süslemeler mihrap nişinde nişin kemer halini alan kısmında yeşil, sarı, mavi, turuncu ve pembe renklerde dilimli bir kompozisyon oluşturulmuştur. Bunun hemen altında kalemişi olarak nişin ortasına doğru uzanan zincire asılı vazodan çıkmış çiçeklerden oluşan süsleme yer alır. Vazonun etrafını çevreleyen mavi, sarı, yeşil çiçekleri olan turuncu bir çelenk bulunmaktadır. Vazonun bağlı olduğu zincir motifi devam ederek nişin ortasına kadar gelmektedir. Zincirin ucunda ise mavi boya ile bezenmiş bir kandil görülür. Kandilin üzerinde de kalemişi olarak yanan dört mum nakşedilmiştir. Nişin iç bölümünde vazo ve kandilin sağ ve solunda kahverengi boya ile perde kanatları meydana getirilmiştir. Perde bezemesi nişin üst kısmından en alt kısmına kadar devam etmektedir. Nişin etrafında, sağ ve solunda yine kalemişi olarak iki bordür görülmektedir. Mavi renkte oval kartuşların içinde pembe renkte üç benek ve lale motifi yer alır. Bu oval motifler birbirlerine aynı renkte girift bir zincir ile bağlanmak suretiyle münavebeli olarak devam ederler. Bordürün sağ ve sol kenarına da siyah boya ile kadraj yapılmıştır. Mihrap nişinin hemen üstünde kalan boş alanda siyah boya ile Kelime-i Tevhid yazılıdır. Mihrabın taç bölümünde ise zemin rengi yeşil olarak belirlenmiş, sağ ve soluna pembe renkte özenle yapılmamış birer gülbezek motifi kondurulmuştur. Bu iki motifin ortasında, dikdörtgen bir pano içine, sarı zemin üstüne siyah boyayla yazılmış bir kitabe yer almaktadır. Kitabede; Al-İmran Sûresi 37. Ayet-i Kerimesi olan Zekeriyya ne zaman o mabede girse yazılıdır. Kısaca bereket duası olduğu üzerinde durulur. Taç kısmını ahşaptan yapılan kısım tamamlar. Bu kısım kenarları dışbükey olarak dilimlenmiş olarak yukarıya doğru sivrilerek bir üçgen şeklini almaktadır. Bu bölümde boya görülmemektedir. Ayrıca mihrabın taç kısmının batı köşesinde ahşaptan yapılmış minyatür bir 84

93 minare yer almaktadır. Bu minyatür minare yeşil renkte olup, şerefesi pembedir. Böylece mihrap süslemeleri tamamlanmıştır. Caminin minberi mihrabın batısında yer almaktadır. Minber ahşap, tuğla, toprak ve metal malzemelerden meydana gelmektedir. Ahşap malzeme üzerinde ajur tekniği uygulanmıştır ve tuğla malzeme üst üste dizilerek aynalık bölümünü oluşturmuştur. Toprak malzeme aynalık kısmını meydana getiren tuğlaların üzerine çamur sıva oluştururken kullanılmıştır. Sıva üzerine beyaz boya uygulanmıştır. Beyaz zemin üstüne mavi boyaya bandırılmış süngerle baskı tekniğinde renklendirme yapılmıştır. Minberin ahşap bölümleri ceviz ağacındandır. Korkuluğu, yaklaşık 20 cm kadar ahşap süslemesiz parça ve onun devamında cm kadar ene sahip ahşap üzerine ajur tekniğinde geometrik süslemeler yapılarak tamamlanmıştır. Şerefe kısmı sağ ve solundan ahşap malzemeyle kapanmış durumdadır. Şerefe altına doğru uzanan kısmında küçük dikdörtgen bir tablanın içerisine, ajur tekniğinde içine 5 kollu yıldız motifi işlenmiş daire motifi yer almaktadır. Şerefe altı geçit şeklinde boş bırakılmıştır. Minberin süpürgelik kısmı yoktur. Şerefesine çıkan ahşap merdiven10 basamaklıdır. Merdiven başındaki kanatları ya da perdesi olmayan kapının taç kısmında kalemişi olarak bitkisel motiflerle süslenmiş kenarlarına doğru daralan iki ayrı zemin üzerine, Kelime-i Tevhid yazılıdır. Minber külahı, metal malzemeden, düz satıhlı kısımların dilimli bir biçim alarak konik hale dönüşmesinden oluşmuştur. Tepesinde de bir alem yer almaktadır. Caminin en kuzeyinde yer alan bölüm ise ne maçlı kullanıldığı bilinmemektedir. Fakat buradaki merdiven vasıtasıyla mahfile çıkıldığı için cami imamı için ayrılmış bir mekan veya küçük bir su deposu bulunduğu için abdest almak için yapılmış mekan olabileceğini düşündürür. Bu mekânda harimdeki gibi tavan kaplamasına sahiptir. Mekanda süsleme unsuruna rastlanmamıştır. Caminin vaaz kürsüsü bulunmamaktadır. Yapının taşıyıcılarını ana aksanda yer alan dikme ve direkler, örtü unsurlarını ise kırma çatıyı meydana getiren kirişleme, mahya, mertekler ve çatının diğer tüm elemanları, tavan kaplaması meydana getirmektedir. Tavan kaplaması üzerinde harimin tam ortasına gelen bölgede tavan göbeği bulunmaktadır. Tavan kaplaması yaklaşık 10 cm açık renkli ahşap malzemenin aralarına yaklaşık 4-5 cm kadar koyu renk ahşap çıtaların birbirleriyle bağlantılı olarak çakılması suretiyle meydana gelmiştir. ahşap malzemeler harime paralel olarak yan yana dizilmişlerdir. Tavan göbeği en ortada ahşaptan bir küçük daire, onun hemen altında 85

94 daha geniş çapta bir daire ve en altta bu ikisinden de geniş çapa sahip bir daire yer almaktadır. Bunların üzerilerinde bir süsleme görülmemektedir. En alttaki en geniş çaplı dairenin çevresinde üzerinde ince silmelerin olduğu bir ahşap parça yer almaktadır. Tavan göbeğinin etrafında yaklaşık 120 cm eninde dikdörtgen şeklini almış ceviz ağacından bir çerçeve görülür. Çerçevenin 15 cm kadar eni olup üzerinde iki kenarı boyunca ince silmeler oluşturulduğu görülmektedir. Bu çerçevenin içinde yer alan bölüm de ceviz ağacından yapılmış 10 cm kadar tahtaların yan yana gelerek ve aralarına 3 cm kadar çıtaların çakılarak meydana getirdiği kaplama yapılmıştır. Böylece çok özenle yapılmamış tavan süslemesi de tamamlanmıştır. Caminin aydınlatılması cephelerinde yer alan pencerelerle sağlanmaktadır. Ayrıca tavan göbeğinden sarkan bir kablonun varlığı söz konusu olduğundan burada bir avize ya da aydınlatma cihazı olması muhtemeldir. Caminin süsleme unsurları özellikle cami iç duvarları, mihrap, mahfil ve minberde yoğunlaşmıştır. Duvarlarda ve mihrapta beyaz zemin üzerine kalemişi süslemeler, mahfil ve minberde ise ahşap malzeme üzerine ajur tekniğinde yapılmış süslemeler yer almaktadır. Caminin plan tipi orijinal olup diğer incelediğimiz camilerle benzer özellikler taşımaktadır. Bu cami de farklı olarak mahfilin arkasında yer alan yaklaşık mahfil kadar ayrı bir mekanın daha yer alıyor olmasıdır. Camiyi yaptıranı bilinmemekte birlikte onarımını yapanın Eskişehirli Hacı Sadik Oğlu Şükrü Yurtman Usta olduğu ve tarihinde onardığı belirtilmektedir. Caminin kitabesi yoktur fakat 19. yüzyılın başlarına tarihleyebiliriz. 2.3.ÇEŞME-SU PINARLARI TATARAHMET KÖYÜ 1 NO LU ÇEŞME Çizim No: 15 Fotoğraf No: Çeşme, Tatarahmet Köyü ne girişte mezarlığın karşısındaki caminin yaklaşık 200 m. sonrasında yer almaktadır. Çeşmenin yaptıranı ve tarihi hakkında bilgi bulunmamaktadır. Çeşme kuzey duvarına bitişik birbiriyle bağlantılı iki yalaktan oluşmaktadır. Doğu duvarında, yalağın doğusunda taşa biçimsiz bir şeklide oyulmuş taslık yer alır. Lüle taşı, aynalık, kemer gibi unsurlar bulunmamaktadır. 86

95 Yapının tarihi hakkında bilgi bulunmaz. Herhangi bir süsleme detayı da olmayan çeşmenin tarihlendirilmesi yapılamasa da yakınındaki camiden sonra, Osmanlı sönemine Yüzyıla tarihleyebiliriz TATARAHMET KÖYÜ HABBAN SU PINARI Çizim No: 16 Fotoğraf No: Pınar, Tatarahmet Köyü çıkışına doğru yer almaktadır. Pınarın kim tarafından ve hangi tarihte yapıldığı hakkında bilgi yoktur. Köy halkından rivayetle pınarın en az 100 yıllık olduğunu ifade edilmektedir. Buna göre yapıyı 19. yy ortalarına tarihleyebiliriz. Pınar doğal kaynağından çıkan suyun bulunduğu yerdedir. Suyun çıktığı kısım küçük üstü kapalı yandan kare şeklinde bir açıklığı olan kuyuyu andırır. Bu karenin iç kısmı 60 cm çapındadır ve su buradan çıkmaktadır. 70x170 ölçülerinde bir dikdörtgen şeklindedir. Harçsız, kaba yonu taşla örülmüş duvarlara sahiptir. Köy haklı tarafından oldukça eski olduğu söylenen pınarın kaderine terk edilmiş halde olduğu görülmektedir. Etrafını otlar sarmış ve yapının büyük kısmı güçlükle görülmektedir. İsminin nereden geldiği konusunda bilgi olmamakla birlikte 19. yy. ortalarına tarihlendirebiliriz AKINCI KÖYÜ İSHAKLAR MAHALLESİ ÇEŞMESİ Fotoğraf No: Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi nde, patika bir yoldan yeşil alana doğru inen tenha bir noktada yer almaktadır. Çeşme yaptıranı bilinmemekte olup kitabesine göre 1232 senesine ait olmaktadır. Bu da miladi 1817 yılını işaret eder. Çeşme iri kaba yonu taşlarla harçsız örülmüş bir duvara bitişik yapılmıştır. Çeşmenin ana kısmı 226x57 cm ölçülerinde ve 216 cm yüksekliğindedir. Ana yapısında kemer bulunmayan münferit bir köy çeşmesidir. Çeşmenin kaba yonu taşla örülüp üzerinden alçı sıvayla sıvandığı ve musluk aynalığının üstünde kalan kısma badana yapıldığı görülür. 87

96 2.3.4.GÜGÜŞLER KÖYÜ ÇEŞMESİ Çizim No: 17 Fotoğraf No: Çeşme Gügüşler Köyü meydanında yer almaktadır. Yol kot seviyesinin biraz altında kalan çeşme üzerindeki tarihe göre 1932 yılına aittir. Çeşme haznesi bulunan 220x418 cm ölçülerinde 150 cm yüksekliğinde dikdörtgen şeklinde bir yapıya sahiptir. Büyük kesme taşlardan ve yer yer şpolyen malzemelerden yapılmış olduğu görülür. Çeşmenin basık kemer şeklinde 70 cm genişliğinde uzun bir dikdörtgen nişten ibaret aynalığı vardır. İçinden demir bir boru vasıtasıyla su akıtılmaktadır ÇAKMAKLAR KÖYÜ ÇEŞMESİ Çizim No: 18 Fotoğraf No: Çeşme Çakmaklar Köyü nde yol kenarında yer almaktadır. Kimin yaptırdığı ve tarihi hakkında bilgi olmayan çeşme malzeme bakımından 19. yy. a tarihlendirilebilir ŞABANLAR KÖYÜ SU PINARI Çizim No: 19 Fotoğraf No: Pınar, Şabanlar Köyü merkezinde düz bir alanda yer alır. Yapının tarihi ve yaptıranı bilinmemektedir. Ancak köy halkının ifadelerine dayanarak 19. yy. sonlarına tarihlendirebiliriz FIRINLAR Şahsa ait yada köyün ortak kullanımı için yapılan köy fırınları yöre halkı tarafından Furun olarak adlandırılmaktadır. 88

97 2.4.1.TATARAHMET KÖYÜ MEHMET KARDEŞ İN FIRINI Çizim No: 20 Fotoğraf No: Fırın, Tatarahmet Köyü merkezinde Mehmet Kardeş in evinin avlusunda yer almaktadır. Fırın da ev ile aynı dönemde yapılmış olup 19. yy. ortalarına tarihlendirilmektedir. Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda konumlandırılmıştır. Fırın, 250x280 cm ölçülerinde ve yaklaşık 175 cm. yüksekliğinde kareye yakın şekilde yapılmıştır. Kaba yonu taşlardan harç kullanılmadan inşa edildiği görülmektedir. Fırın önünde yapılan ürünlerin ve malzemelerin koyulması için yapılmış bir tezgah ve arkasında yer alan pişirme kısmından meydana gelir GÜGÜŞLER KÖYÜ FIRINI Çizim No: 21 Fotoğraf No: 102 Fırın, Gügüşler Köyü merkezinde meydanlık alanda yer almaktadır. Bulunduğu yer fırın cephesi yönünde meyilli olduğundan fırının arkasında kalan kısmın kot seviyesi daha yüksektir. Kimin yaptırdığı ve tarihi hakkında bir bilgi yoktur. Malzeme yapısına göre ve köy halkından rivayetle 19. yy. başlarına tarihlendirilebilir. Fırın, 241x409 cm ölçülerinde ve yaklaşık 157 cm. yüksekliğinde dikdörtgen şeklinde yapıya sahiptir. Kaba yonu taşlardan harç kullanılmadan inşa edildiği görülmektedir TOKMAKLAR KÖYÜ ŞABAN AKYALÇIN IN FIRINI Çizim No: 22 Fotoğraf No: 103 Fırın Tokmaklar Köyü merkezinde Şaban Akyalçın evinin avlusu içinde eve bitişik olarak konumlandırılmıştır. Fırının doğusundan köy yolu geçmektedir ve yolun kot 89

98 seviyesinin biraz altında kalmaktadır. Fırın evi yapan usta tarafından yapılmış olup 19. yüzyılın ortalarına tarihlenebilir. Fırın, 198x250 cm ölçülerinde ve yaklaşık 150 cm. yüksekliğinde kareye yakın bir yapıdadır. Fırın önünde yapılan ürünlerin ve malzemelerin koyulması için yapılmış bir tezgah ve arkasında yer alan pişirme kısmı ile önünde uzanan sundurmadan meydana gelir ŞEYHLER KÖYÜ İBRAHİM ÜZER İN FIRINI Çizim No: 23 Fotoğraf No: Şeyhler Köyü nde yol kenarında numara 2 de yer alan İbrahim Üzer evinin avlusu içinde yer almaktadır. İbrahim Üzer in eviyle aynı zamanlarda yapılan fırını 19. yy sonuna tarihlendirebiliriz. Fırın, 225x337 cm ölçülerinde ve yaklaşık 210 cm. yüksekliğinde dikdörtgen şeklinde olduğu görülür. 2.5.SAMANLIKLAR TATARAHMET KÖYÜ 1 NO LU SAMANLIK Çizim No: 24 Fotoğraf No: Yapı Tatarahmet Köyü nün harmanlık alanında yeşil meyilli bir arazide yer almaktadır. Yapının çevresinde birçok samanlık bulunmaktadır. Samanlığı kimin yaptığı konusunda bir bilgi olmamakla birlikte köyün ustalarından olan Mehmet Kardeş tarafından yapılmış olabileceği hakkında fikir yürütülmektedir. Yapıyı 19. yy. başına tarihlendirebiliriz. Yapı ahşap keresteler, tomruklar, taş ve kiremit gibi malzemelerle inşa edilmiştir. Ahşap iskelet sistemini dikmeler, kirişlemeler, 45 o lik açı oluşturan payandalar oluşturur. Duvarlar, dikme ve payandalardan oluşmuş iskelet sistemi üzerine ahşap kerestelerle yapılan kaplamalardan meydana gelmiştir. 90

99 2.5.2.AKÇAOVA KÖYÜ EMİNE GÜRLER İN SAMANLIĞI Çizim No: 25 Fotoğraf No: 108 Yapı Akçaova Köyü nün merkezinde küçük bir arazide inşa edilmiştir. Etrafında evler bulunan yapının yapanı bilinmemektedir. Yapıyı 19. yy. başlarına tarihlendirebiliriz. Yapı ahşap keresteler, tomruklar, taş ve kiremit gibi malzemelerle inşa edilmiştir. Ahşap iskelet sistemini dikmeler, kirişlemeler, 45 o lik açı oluşturan payandalar oluşturur. Duvarlar, dikme ve payandalardan oluşmuş iskelet sistemi üzerine ahşap kerestelerle yapılan kaplamalardan meydana gelmiştir GEBEŞLER KÖYÜ İRFAN KILIÇASLAN IN SAMANLIĞI Çizim No: 26 Fotoğraf No: 109 Yapı Gebeşler Köyü nün merkezinde tepelik bir noktada konumlandırılmıştır. Meyilli bir yerde inşa olunduğu gözlenmektedir. Etrafında evler yer alan samanlığın kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Yapıyı 19. yy. başlarına tarihlendirebiliriz. Yapı ahşap keresteler, tomruklar, taş ve kiremit gibi malzemelerle inşa edilmiştir. Ahşap iskelet sistemini dikmeler, kirişlemeler, 45 o lik açı oluşturan payandalar oluşturur. Duvarlar, dikme ve payandalardan oluşmuş iskelet sistemi üzerine ahşap kerestelerle yapılan kaplamalardan meydana gelmiştir. 2.6.MISIR ÇİTLERİ (TURLUKLAR) MANTARCILAR KÖYÜ FAHRİ ÖZKAYA NIN MISIR ÇİTİ Fotoğraf No: 110 Mısır çitine bu köyde Turluk denilmektedir. Turluk Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi nin avlusu içinde evin batısında yer almaktadır. Evden bağımsız olarak kuzeydoğugüneybatı doğrultusunda konumlandırılmıştır. Turluk, ev ile birlikte 19. yüzyılın sonlarında yapılmıştır. 91

100 Yapı ahşap ve beton malzemeden meydana gelirken çakma tekniğinin uygulandığı görülür. Turluk, 130x521 cm ölçülerinde dikdörtgen şeklinde olup zeminden yaklaşık 250 cm kadar yüksekliğe sahiptir. Yapı beton ayaklar, ahşap malzemeden yapılmış gövde ve üst örtüsünden oluşmaktadır. Zeminde betondan yapılmış yaklaşık 30 cm kadar yükseklikte belli aralıklarla yerleştirilmiş 8 ayak bulunmaktadır. Yapı bu ayaklar üzerine oturmuştur. Yer yer yaklaşık 5 cm kalınlıkta ahşap parçalar çapraz ve dik olarak etrafını çevrelemekte ve ana aksanı meydana getirmektedir. Bu ahşap direk ve payandaların üzerine yaklaşık 2-3 cm kalınlıkta çıtalar, 2-3 cm aralıklarla, dik olarak ve birbirlerine paralel biçimde çakılmışlardır. Yapının orta kısımlarından yaklaşık 50 cm kadar açıklıklar bırakılarak buralardan mısır ve kurutulmak, korunmak istenen diğer ürünlerin koyulup tekrar alınabilmesi sağlanmaktadır. Yapının üzeri iki yana meyilli kırma çatı ile örtülmüştür. Üst örtüsü kirişlemelerin üzerine iki yana meyilli olarak çakılmış merteklerden ve bunların üzerinde de yatay olarak çakılmış kiremit altı tahtalarından oluşur. Çatı sisteminin üzeri modern alafranga kiremit ile kaplanmıştır. Yapının herhangi bir süslemesi yoktur. Turluk, bu köydeki adı ve konumu açısından önemli olup 19. yüzyılın sonlarında tarihlendirilebilir ŞEYHLER KÖYÜ İBRAHİM ÜZER İN MISIR ÇİTİ Çizim No: 27 Fotoğraf No: Mısır çiti, Şeyhler Köyü İbrahim Üzer evinin avlusunda, garaja bitişik olarak yapılmıştır. İbrahim Üzer in eviyle aynı zamanlarda yapılan mısır çitini 19. yy sonuna tarihlendirebiliriz. 92

101 Yapı garajın bir bölümüne konumlandırılmıştır. ahşap malzemeden meydana gelirken çakma tekniğinin uygulandığı görülür. Mısır çiti, 108x400 cm ölçülerinde dikdörtgen şeklinde olup saçağa kadar 230 cm yüksekliğe sahiptir SAKALLAR KÖYÜ MISIR ÇİTİ Çizim No: 28 Fotoğraf No: 113 Sakallar Köyü nde meyilli bir arazide yer alan mısır çiti 19. yy. ortalarına tarihlendirilebilir. Yapı ahşap ve taş malzemeden meydana gelirken çakma tekniğinin uygulandığı görülür. Mısır çiti, 102x392 cm ölçülerinde dikdörtgen şeklinde olup zeminden yaklaşık 248 cm kadar yüksekliğe sahiptir TAHTACILAR KÖYÜ MUZAFFER ALTINTAŞ IN MISIR ÇİTİ Fotoğraf No: 114 Tahtacılar Köyü Muzaffer Altıntaş evinin zemin katında garajın bir duvarına bitişik olarak yapılmıştır. Ev ile birlikte yapılmış olan yapı 19. yüzyılın ortalarına tarihlenebilir. Yapı evin zemin katındaki garajın güney duvarına eklenmiştir. Ahşap ve metal malzemeden meydana gelirken çakma tekniğinin uygulandığı görülür. Mısır çiti, 90x618 cm ölçülerinde dikdörtgen şeklinde olup saçağa kadar 234 cm yüksekliğe sahiptir. 93

102 2.7.DEĞİRMENLER TATARAHMET KÖYÜ SU DEĞİRMENİ Çizim No: 29 Fotoğraf No: 115 Değirmen köyün kuzeyinde tepelik bir alanda yer alır. Kalıntılar halinde günümüze gelmiştir. Yapım tarihi bilinmemektedir. Olukları ve taş işçiliğinden yola çıkarak yapıyı Yüzyıla tarihleyebiliriz AKÇAOVA KÖYÜ UN DEĞİRMENİ Çizim No: 30 Fotoğraf No: 116 Değirmen köyün merkezinde yer alır. Eski su değirmeninin yerine günümüzde elektrikli değirmen inşa edilmiştir. 2.8.KUYULAR ŞABANLAR KÖYÜ HÜSEYİN ULUAY SU KUYUSU Çizim No: 31 Fotoğraf No: 117 Şabanlar Köyü nde Hüseyin Uluay a ait tarım arazisinde yer almaktadır. Kuyunun yapım tarihi konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Kuyu tuğla malzemeden yapılmıştır. Üzerinden ise çimento ile sıvanmıştır. Kuyu, ana kısmı ve yalak kısmından meydana gelmektedir. Kuyunun 170 cm çapındaki ana kısmının iç çapı ise 130 cm dir. Yalak kısmı 73x153 cm ölçülerinde dikdörtgen şeklinde yapılmıştır. Hayvan sulamak amacıyla yapılmış kuyuyu 19. yy. sonlarına tarihlendirebiliriz. 94

103 2.8.2.ÇALKÖY DİVANI AHMATLI KÖYÜ SU KUYUSU Çizim No: 32 Fotoğraf No: 118 Çalköy Divanı Ahmatlı Köyü nde yer alan kuyunun boş bir araziye yapıldığı görülmektedir. Kuyu yekpare mermer malzemeden yapılmıştır. Kuyu, devşirme olduğunu düşündüğümüz bir parçadan meydana gelmektedir. Kuyu 96x110 cm ölçülerindeki kareye yakın yapısının ortasındaki 50 cm çapındaki delikten su çekilmektedir. Kuyu yüksekliği 50 cm kadardır. Kuyuyu 19. yy. sonlarına tarihlendirebiliriz. 2.9.ÇAMAŞIRHANE AKINCI KÖYÜ İSHAKLAR MAHALLESİ ÇAMAŞIRHANESİ Çizim No: 33 Fotoğraf No: Köyün merkezinde yer alır. Yanında küçük bir çeşme bulunmaktadır. Kırma çatı ile örtülü olup çatı bir taraftan duvar üzerine diğer taraftan direkler üzerine oturmaktadır. İçerisinde ocaklık izleri bulunmaktadır. Ayrıca çamaşır yıkanan taş tekneler mevcuttur. Çeşmeden daha eski olduğu anlaşılan çamaşırhaneyi 18. yüzyıla tarihlendirebiliriz OKUL KEREMLER KÖYÜ İLKOKULU Çizim No: 34 Fotoğraf No: 121 Tek sınıflı bir okul yapısıdır. Girişte bir hol, bir de öğretmen odası bulunmaktadır. Beşik çatıyla örtülüdür. Günümüzde kullanılmayan yapı 1960 lı yıllara tarihlendirilebilir. 95

104 2.11.SU BENDİ AKÇAOVA KÖYÜ SU BENDİ (SU HAVUZU) Fotoğraf No: 122 Suyun kaynağında dikdörtgen planlı bir havuz (bend) yapılmıştır. Havuzu çevreleyen taş duvarlar kademeli olarak yükselmektedir. Yer yer havuzdan su almak için havuzun içine çıkıntı yapan taşlar bulunmaktadır. Havuza kuzey yönünden su akmaktadır. Duvar işçiliğinden havuzun Bizans dönemine tarihlendirilebilir. 96

105 3. DEĞERLENDİRME-GENEL ÖZELLİKLER Sanayileşmenin en yoğun olduğu şehirlerden Kocaeli de Kandıra İlçesi, oldukça köklü bir geçmişe sahip olmasının yanında, mümkün olduğunca bozulmamış özgün yerleşmelerdendir. Küçük Karadeniz benzetmesi, yörenin tarihi dokusu yanında yeşilliği ve denizinin de ne kadar ön planda olduğunu kanıtlar niteliktedir. Araştırmamızda Kandıra da halen kullanılan, geçmişte kullanılmış fakat zaman içinde kullanma ihtiyacının ortadan kalkması ya da farklı kullanım alanı bulunması sebebiyle kullanılmayan çeşitli halk mimarisine ait yapılar ele alınmıştır. Farklı köylerden örneklerin çalışmaya dahil edildiği, 11 ev, üç cami, altı çeşme-su pınarı, dört fırın, üç samanlık, üç mısır çiti, iki değirmen, iki kuyu, bir çamaşırhane, bir okul, bir su bendi incelenmiştir. 1. Yapı Malzemesi Teknik: Evler: Evlerde bölgenin ormanlık olması yönünden kolay temin edilen ahşap malzemenin yoğun olarak kullanıldığı gözlenmektedir. Meşe: Ahşap malzeme olarak bölgede bol olan meşe, ceviz, kavak, karaçam, kestane gibi ağaçlar daha çok tercih edilmiştir. Ceviz ağacı evlerin dolapları, minber ve mahfillerde gözlenmektedir. Evlerde ve camilerin ahşap aksanlarında kestane ağacından uygulamalar görülür. Dış cephe kaplamaları, dış kapı, direkler, pencere doğramaları ve çatıdaki ahşap aksamda dayanıklılığı yönünden Karaçam tercih edilmiştir. Pencerelerdeki ahşap detaylarda ise kavak ve ıhlamur ağacının uygulamalarını görmek mümkündür. Yörede fındık yetiştiriciliği yapılmasından ötürü bu tür ağaçların dalları evlerde kullanılmıştır. 75 Roma döneminden kalma devşirme malzemeler, taş, tuğla, toprak malzeme, metal malzemenin kullanımına da yer verilmiştir. Bölgeden çıkarılan kendine özgü niteliğe sahip Kandıra Taşı özellikle camilerde, çamaşırhanede ve evlerde bolca kullanılmıştır. Taş malzemeler temellerde, yapılarda dolgu malzemesi olarak, bazı yapıların ana malzemesi olarak kullanılmıştır. Tuğlaya da yine yapılarda dolgu malzemesi olarak rastlanmıştır. Bunun dışında fırınların iç kısımlarına da tuğla malzeme örüldüğü görülmektedir. Camilerin 75 Tayla, Hüsrev, Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları, Cilt:I, İstanbul, 2007, s.128,

106 minberinde ve mihrabında tuğla malzeme ile örülmüş bölümler de gözlenebilmektedir. Toprak malzeme ise dolgu malzemelerinin üzerine çamur sıva olarak uygulanmıştır. Metal malzemeleri ise yapıları korumak için yapılmış olan demir parmaklıklar oluşturmaktadır. Bunun yanında kapılar üzerindeki güllaplar ve kilit sisteminde de metal malzemeler görülmektedir. Taş malzeme temellerde kullanılmıştır. Ahşap iskelet arasına taş, tuğla, kerpiç dolgu yaparak ahşap karkas dolgu duvar tekniği kullanılmıştır. Fındık dallarının genellikle ortadan ikiye yarılarak 2-3 cm genişliğinde parçalar halinde duvar örgü tekniğinde kullanıldığı görülmektedir. Burada öncelikle ahşap iskelet sistemi oluşturulmuş, dikmeler, payandalar arasında kalan boşluklara duruma göre bir ya da daha fazla fındık dalı dik konumda belirlenen boşluğa sabitlenir. Ortadan ikiye yarılmış parçalar halindeki fındık dalları dik konumdaki fındık dallarının aralarından geçirilerek dal örgü duvar tekniği oluşturulmuş olur. Çantı tekniği bu bölgedeki evlerde gördüğümüz tekniklerden birisidir. Kandıra da çantı yapılara Çandı denmektedir. Çantı tekniği literatürlerde boğaz geçme tekniği olarak da adlandırılmaktadır. Bu bölgede uygulanan çantı kurt boğazı geçme tekniğidir. 76 Boğaz geçme biçimi; ince, uzun dikdörtgen şeklinde bir kertik yapılması suretiyle, tahtaların üst üste kertiklere geçirilmesi şeklindedir. Kandıra da çantı yapılar kayın, gürgen ve meşe ağaçlarından elde edilen yuvarlak kesitli kereste ya da tahtalardan oluşturulmaktadır. Bu yapılarda kullanılan ağaçlar yekpare, uzun, yaklaşık 2-5 cm kalınlıkta bulunan ağaçlardır. Boğaz bölümünden sonra ağaçlar düzgün şeklide aynı hizada kesilip bırakılır. Aynı hizada kesilmeden bırakılmış örneklere de rastlanır. Kandıra da çantı yapılar evlerin zemin katlarındaki ahırlarda ve yaşam alanlarında görülmektedir. Yapıların bazılarının taş temellere sahip bulunduğunu, bazılarının da evlerin zemin katlarında ahır ve tamlarda temel kullanılmadan uygulandığı gözlenmektedir. Çantı tekniğinde Doğu Karadeniz de gördüğümüz özelliklerin benzeriyle karşılaşılmaktadır. Genel fark; kereste ya da tahtaların kenetlenme kısımlarındaki biçimleridir. Kimi yörelerde çantı tekniği uygulanırken geçme yuvalarının sayısı artar ve kerestelerin dışarıya taşan bölümleri şekil verilerek yahut verilmeden öylece bırakılır. Kandıra da ise tahtaların birbirine geçme oluşturan oluk sayısı iki olup dışarıya taşan bölümlerinin de düz 76 Tuna, C., A.g.e., s

107 satıhlı bırakılmış olduğunu görmekteyiz. Bazı yapılarda bu tahtaların taşan kısımları farklı uzunluklarda bırakılmıştır. Kandıra da çantı tekniği uygulamaları evlerin ortasında ya da bir köşesinde konumlandırılan odalarda gözlenmektedir. Bu çantı odalar evin planında etkin rol oynamaktadır. Çantı odaların etrafında bir galeri bölümü oluşmaktadır. Çantı odanın giriş cephesi hariç diğer cephelerinin etrafını dolaşan bu galeri, bazı evlerde ise bir ya da iki cephesi önünde yer alır. Yaklaşık 1 m kadar olan bu galerilerde özellikle hela, lavabo, gusülhane bulunurken, bazı örneklerde ya boş bırakılır veyahut muhtelif eşyalar muhafaza edilir. Galeri sistemi çantılı evlerin kışın soğuğundan korunması açısından önemlidir. Bu bölüm soğuğu hapsederek çantı odaya geçişini kısmen de olsa engellemiş olur. Bir bakıma günümüz dış cephe kaplamasının, yalıtım sisteminin primitif hali demek yanlış bir ifade olmaz. Gügüşler Köyü nden bir ev sahibinden edinilen bilgiye göre çantılı evler beşik çatı örtüsü, çantısız evler ise dört tarafa eğimli olan dört omuz çatı örtüsü ile örtülmektedir. 77 Üst örtü çantı odalarda farklı yorumlamalara girmiştir. Duvarlarında penceresi bulunmayan çantı odalarda, üst örtüde açılan küçük daire şeklinde pencerelerden aydınlanma ve hava sirkülâsyonu sağlanmaktadır. 78 Ahşap Karkas Dolgu Tekniği: Taş malzeme ile duvar örülmesi, genel olarak kesme taş, kaba yonu taş ve moloz taş malzemeler kullanılarak yapılmıştır. Taş malzeme uygulanırken harcın pek kullanılmadığı görülmektedir. Bunun yerine bazı örneklerde ahşap hatıllarla sabitlenmiş olan dolgu malzemenin üzerine çamur sıva uygulandığı gözlenmektedir. Tuğla malzeme de bir sıra geniş kenarı, bir sıra da kısa kenarı cepheye bakacak şekilde dizilerek uygulanmıştır. Yalı baskı tekniği 79, ahşap kaplama olarak adlandırdığımız kaplama tekniğidir. Yaklaşık cm. kadar genişlikte, 2-3 cm. kalınlıkta ince kesitli tahtaların düzgün biçimde sıralanarak oluşturdukları kaplama şeklidir. Buradaki esas; üstteki tahtanın alttaki tahtanın 1-2 cm. üzerine gelecek biçimde sıralanmalarıdır. 77 *Mustafa Özmen tarafından ifade edilmiştir. 78 Küçükerman, Önder, A.g.e., s Tayla, Hüsrev, Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları, Cilt:II, İstanbul, 2007, s.883,885,

108 Pencere sistemlerinde düşey pencereli kanat düşey çalışan kanat ve karma kanat olmak üzere üç pencere sistemi de kullanılmıştır. 80 Düşey çalışan kanat giyotin ya da sürgülü pencere diye bahsettiğimiz sistemdir. Yörede evlerin üst örtüleri dört omuz çatı örtüsü iken samanlıklar iki omuz beşik çatı örtüsüne sahiptir. Mısır çitlerinin ise iki yana meyilli üst örtüsü vardır. Fırınlarının da üst örtüsü iki yana meyilli çatıdır ancak bunun altında bir de ateşin yakıldığı kubbeli bölüm yer alır. Ayrıca Kapılca adı verilen bir bitkinin hayvanlara yem olarak verildiği ve kalan sap kısımlarının da samanlıkların üzerine örtüldüğü bilinmektedir. Bu saplardan yapılan örtü su geçirmiyordu. Ancak zamanla üst örtüde kiremit kaplama kullanılmaya başlanmıştır. Kapılca ile örtülü samanlığa rastlanmamıştır. 2. Tasarım- Plan Tipleri: Evler: Evler zemin katı ahır, ardiye ve bazen ambar; birinci kat yaşam alanı olmak üzere iki kattan oluşurlar. 1. katta hayatın çevresinde yer alan odalardan oluşur. Halk mimarisinde oturmuş bir plan tipinden söz edilemez. Evler, hayatlı (dış sofalı eyvanlı, dış sofalı eyvansız, ve münferit) plan tiplerine sahiptir. Sosyal ve ekonomik etkiler de evlerin planlarında ve yapı malzemelerinde farklılaşmaları meydana getirmiştir. Merkeze daha yakın köylerde evlerin tuğla dolgu malzemesiyle yapıldığı ve planının da dış sofalı şekil aldığı gözlenmektedir. Merkezden daha uzak kırsal bölgelerdeki köylerde, ormanlık alanlardan sağlanan ahşap malzeme bolca kullanılarak dal örgü dolgu duvar tekniği ve yalı baskısı denilen ahşap kaplama uygulanmıştır. Buradaki yapıların plan tipleri de daha bağımsız, ihtiyaç doğrultusunda, belli bir disipline uyulmadan yapılmış münferit planlardır. Çantı odası olan evler için plan, çantı oda etrafındaki galeri ve hayatın bir köşede yer alarak diğer odaların da etrafına sıralanması ile meydana gelmiştir. Zemin katlarında tam denilen küçük ahır mekanları ve bazılarında ek olarak ambar, ardiye, guruluk mekanları yer almaktadır. Ahır hemen her evin zemin katında bulunur. Tam adı verilen kısımlar hayvanların cinsine ve büyüklüklerine göre barındırıldığı, beslendiği 80 Küçükerman, Önder, A.g.e., 1988, s

109 mekanlardır. Tamlar farklı bölgelerde de dam olarak isimlendirilen yerlerdir. Ambar, ardiye ve guruluk her yapının zemin katında bulunmamaktadır. Ambarların genellikle birinci kat ile bağlantısı bulunmaktadır. Birinci katta döşemede yer alan kapaklar vasıtasıyla zemin kattaki ambara hububatlar boşaltılır ve depo edilir. Tahılların her biri için döşemede ayrı kapak ve zemin katta da ayrı bölüm oluşturulmuştur. Bu sayede zemin kattaki kapaklı oluklardan da istenilen tahıla kolayca ulaşılmış olur. Ardiyeler, zemin katlarda ya bölme duvarlarla ayrılan bölümler şeklindedir ya da zemin katın dışında binaya ek yapılmış mekanlardan oluşur. Ardiyeler muhtelif eşyaların muhafaza edilmesi, depolanması amacıyla şekillenmişlerdir. Bazı evlerde kış odası olarak kullanılmış bu tip mekanlar yer almaktadır. Bu kış odası denilen mekanlar ise soğuk kış aylarında zemin katta hayvanların ısılarından yararlanmak ve hayvanların daha rahat bakımını yapabilmek için tasarlanmışlardır. Köy yapıları olduğundan fazla itina gösterilmemiştir. Zemin kattaki bu mekanların bölme duvarlarının ise birinci kattan farklı olduğu gözlenmektedir. Zemin katta duvarların çantı, taş örme, dal örgü sistemi ve üzerine çamur sıva, ahşap kaplama şeklinde bölme duvar uygulamalarına rastlanmaktadır. Zemin katta ayrıca guruluk adı verilen odunların istiflenip depo edildiği kısımlar görülür. Guruluklar dar, uzun mekanlardır. Tam veya ahır bölümlerinin bir kenarına bölme bir duvarla ayrılarak yapılmaktadır. Guruluklara ahşap tek kanatlı basit bir kapı ile giriş sağlanabildiği gibi taşınabilen, dikmelerle oluşturulmuş çitlerle de giriş yapıldığı gözlenebilmektedir. Evlerin birinci katlarında, odalar, sofa, hayat, mutfak tezgâhı, hela ve gusülhaneler bulunmaktadır. Çantı oda varsa bir de galeri bölümünün varlığı söz konusudur. Hayat (sofa) evin bir köşesinde yer alır dikdörtgen, L planlı ve eyvanlı örnekleri vardır. Odalar da hayatın etrafında genellikle sıralanmaktadırlar. Hayatta bazı örneklerde eyvanların da bulunduğu gözlenmektedir. Söz konusu eyvan kısımlarında genellikle gusülhane ve helâ yer alırken herhangi bir bölüm yapılmadan boş bırakıldığı da görülmektedir. Mutfak bölme duvarlarla ayrılmış ayrı bir mekân oluşturmamaktadır. Hayatın bir kenarına mutfak tezgâhı yerleştirilmiş, mutfak kap kacakları da tereklere ve tezgâh altına koyulmuştur. Köylerde iç sofalı plan tipinin, eyvanlı ve yan sofalı alt grubunda örnekler verilmekle birlikte münferit tiplere de rastlanmaktadır. Kandıra merkeze yakın köylerde ise daha çok orta 101

110 sofalı plan tipinin, dört köşeli orta sofalı olan alt grubunda örnekler verilmiştir. Bunun yanında iç sofalı plan tipinden eyvan ve yan sofalı plan tipi de görülmektedir. 81 Mısır Çiti-Turluk (Mısır Kurutma Yapısı): Doğu Karadeniz de mısırları koçanları ile kurutmak için çubuklardan örerek yapılmış kulübe benzeri yapılara çöten veya çeten denilmektedir. 82 Mısırları kurutmak ve depolamak amacıyla yapılmış bu yapılara Kandıra da mısır çiti veya turluk adı verilmektedir. Mısır çitleri ince, uzun dikdörtgen şeklinde yapılardır. 2-4 cm kadar tahtaların yaklaşık 2 cm aralıklarla dizilerek ahşap iskelete çakılması suretiyle meydana gelmektedirler. İki yana meyilli üst örtüleri bulunmaktadır. Üst örtüsü kiremitle kaplanmış durumdadır. Mısırların çite doldurulması ve içinden alınabilmesi için belli noktalarda kapaklar yapılmıştır. Mısır çitleri ya evlerin bitişiğinde ya da avlusu içerisinde bulunabilmektedir. Merkeze uzak köylerde mısır çitine rastlanmamıştır. Çeşme-Su Pınarı: Çeşmelerinin yalak kısımları oldukça büyük alan kaplar ve kademeli bölümler halindedir. Su pınarı dediğimiz yapılarda çeşmelerden çok farklı olmayıp özellikle doğal su kaynağının çıktığı yere konumlandırılmış yapılardır. Su pınarlarının da çeşmelerde olduğu gibi yalak kısımları küçük tutulmamıştır ve çeşmeden farklı olarak suları sürekli akmaktadır. Yapı olarak bölgede bulunan devşirme malzemelerin ve taşın kullanıldığı görülmektedir. Bazı çeşme ve su pınarlarının bir uzantı bulunup bu kısımda buğday dövülerek kabuğundan kolay ayrılmasına olanak verilmektedir. Çeşme ve su pınarları, birbirini beğenen kız ve erkeklerin çeşitli ananelerle birbirlerine duygularını belli ettikleri yerler olduğundan, bu bölgedeki insanlar için manevi açıdan da önemli yer tutmaktadır. Fırınlar: Fırınlar sadece bir evin avlusunda yer alabilmekle birlikte, birkaç evin kullanımına ayrılmış ya da köyün meydanına yapılan ortak fırınların varlığı da söz konusudur. Kubbe kısmın oturtulduğu taştan örülmüş fırının ana yapısı gözlemektedir. Bazı kısımlarında ise ahşap kaplama uygulandığı görülmektedir. Kubbeli kısmının dışarıdan bakıldığında taş duvar örgüsü olarak görülmesine rağmen içte tuğla malzeme ile oluşturulduğu anlaşılmaktadır. 81 Eldem, S. H., Türk Evi Plan Tipleri, İstanbul, Batur, Afife-Gür, Ş. Ö., Doğu Karadeniz de Kırsal Mimari, İstanbul, 2005, s

111 Fırınların ekmek pişirilen ateşlik kısmının üzeri kubbelidir. Kubbe kısmının üzerinde kırma çatılı bir üst örtüsü bulunur ve kiremitle kaplıdır. Samanlıklar: Ahşap iskelet sistemi üzerine ahşap kaplama ile yapılmış duvarlardan oluşan samanlıklar tek mekandan meydana gelmektedir. Üç omuz çatı sistemi ve alaturka kiremit kaplama uygulandığı gözlenmektedir. Değirmenler: Değirmenler un elde etmek için yapılmış çok büyük boyutlarda olmayan yapılardır. Ulaşılan iki değirmenden biri halen işletilmekte olup merkeze yakın bir köydedir. Diğeri ise tahrip olmuş ve köyün yüksek bir tepesine yapılandırılmış küçük bir değirmendir. İşletilmekte olan değirmen, dört omuz çatıyla örtülü bir bina şeklindedir. Kuyular: Su kuyuları köy halkının şahsi olarak kullandıkları yapılar olup genellikle tarla ve ekili arazilerinde konumlandırılmıştır. Ektikleri alanların ve hayvanların sulanmasında etkilidir. Çamaşırhane: Bulunan tek çamaşırhane bir çeşmenin bitişiğinde yapılmıştır. Kapısı bulunmayan yapının içinde Kandıra Taşı ndan yapılmış çamaşır tekneleri bulunmaktadır. Çamaşırhanenin taş malzeme ile belli bir yüksekliğe kadar örülüp daha sonrasında ahşap dikmeler ve payandalar üzerine uygulanmış ahşap kaplama gözlenmektedir. Okul: Bir köy okuluna ulaşılmıştır. Okul antre benzeri bir geçiş bölümü ve iki mekandansınıftan meydana gelmektedir. Yapının içten alçı sıva ile tavanlanmış olduğu ve tavanının da iki yana meyilli olarak yapıldığı gözlenmektedir. Dışarıdan da dört omuz kırma çatı örtülü olup kiremitle kaplandığı görülmektedir. Su bendi: Araştırma sırasında bir su bendi bulunmuştur. Tarihi Bizans a kadar gitmektedir. Yakınlarında bir değirmenin varlığından söz edilmektedir. Değirmenin de su bendiyle bağlantısının bulunduğu ve buradaki su vasıtasıyla çalıştığı edinilen bilgiler arasındadır. 103

112 3. Süsleme Programı Kandıra evlerinde mimari süslemeyi ahşap üzerinde görmekteyiz. Çantı odada kirişlemelerde, sergen, çiçeklik, ocak yaşmakları ve dolaplarında görmekteyiz. Yüzeysel oyma şeklinde geometrik bezeli bordürlere yer verilmiştir. Ayrıca bazı odaların tavanlarında şemse şeklinde uygulamalar da görülmektedir. 104

113 4.SONUÇ Bu araştırmada Kandıra nın Tatarahmet, Tahtacılar, Şabanlar, Mantarcılar, Tokmaklar, Gügüşler, Piroğlu, Şeyhler, Gebeşler, Akçaova, Akıncı, Çakmaklar, Sakallar, Ahmatlı, Keremler köylerinde günümüze gelebilen halk mimarisine ait ev, çöten, samanlık, fırın, çeşme-su pınarı, cami, okul, değirmen, çamaşırhane, su bendi gibi yapılardan örnekler incelenmiştir. Bu yapıların malzeme-teknik, tasarım gibi özellikleri ele alınmıştır. Kandıra daki yapılarda yoğun olarak ahşap, taş (devşirme), tuğla, toprak ve metal malzeme kullanılmıştır. Bölgeden çıkarılan Kandıra Taşı da özellikle evlerde, camilerde ve çamaşırhanede kullanılmıştır. Yapılarda kullanılan yapım teknikler içinde kâgir duvar, çantı, dolma duvar ile bu bölgede yoğun olarak görülen dal örgü tekniği yine ahşap malzemenin kaplama uygulaması yalı baskı teknikleri görülür. Ahşap malzemenin yoğun olduğu bölgede yapılarda da ahşabın bol olarak kullanılması kaçınılmazdır. Ancak kırsal bölge yapıları olduklarından hızla yok olmaktadırlar. Bölgenin mimarlık ve toplumsal tarihine katkı vermeleri bakımından bu yapıların kaderine terk edilmemesi ve gelecek nesillere aktarılması temennimizdir. Özellikle çantı örnekler ahşap kaplama uygulanması halen yaşamakta olması yapım teknikleri bakımından önemlidir. Batı Anadolu nun birkaç yerinde görülen dal örgü tekniğinin Kandıra köylerinde hala yaşadığını görmek oldukça sevindiricidir. Bu teknik, ahşap iskelet yapısının aralarında kalan kısımların dolgu olarak bölgede çok bulunan fındık dalları kullanılarak dik olarak bir ya da birkaç dal etrafından sepet örgüsü şeklinde örülmesinden meydana gelmektedir. Bu çantı yapıların kanunlar gereği aşırı ahşap tüketiminin önüne geçilmesi amacıyla artık yapılamadığı bilinmektedir. Oldukça eskiye dayanan ve birçok yapıya öncülük etmiş çantı yapıların sadece mevcut kalan yapılar üzerinden incelendiği bir gerçektir. Mevcut örneklerde zaman içinde çeşitli sebeplerle tahrip olmuş veya ortadan kalkmaya devam etmektedir. Everin esas yaşama katını çantı oda, hayat ve odanın önündeki galeri oluşturmaktadır. Bu galeri sistemine soğuktan koruyan ön bir mekân olma özelliği yüklenmiştir. Kandıra daki 105

114 evlerde çantı odanın etrafında yer alan galerinin günümüzde kullanılan yalıtım sistemlerine ilham verecek özellikte olduğu kanaatindeyim. Çantı Oda: Kandıranın çevresel özellikleri ve yaşama kültürünün biçimlendirdiği halk mimarisinin en özgün unsurları malzeme-teknik ve tasarımda karşımıza çıkmaktadır. Yapım teknikleri olarak; Ahşap karkas dolgu tekniği, dal örgü tekniği, ahşap kaplama (yalı baskısı tekniği), Ahşap Yığma (Çantı) tekniğinin burada farklı bir uygulaması ile karşılaşmaktayız. 4 cm. kalınlığındaki keresteler birbirine zıvanalarla bağlanmış köşelerde boğaz geçme tekniği uygulanmıştır. Çantı oda evin kışlık ana yaşama mekânıdır. Ocağı, sedirleri bulunmakta, yaşam burada geçmektedir. Ayrıca Kandıra evlerine özgü odalardan birisi kışın hayvanlara bakmak, sıcaklıklarından faydalanmak için kullanılan yer odasıdır. Ayrıca 1. katta hayatın bir kenarında dokuma (düzen) odası bulunmaktadır. Tarihe ışık tutan, halk mimarisinin nadir örnekleri olan çantı yapıların korunması için gereken tüm tedbirler alınmalıdır. Bu yapılar için mümkünse koruma alanları oluşturulmalı, böylece incelenme olanaklarını da artırma yoluna gitmeliyiz. Kandıra geçmişten gelen kültürel birikimi ve günümüzdeki yeniliğe ve gelişmeye açık şekliyle, yeşiliyle ve deniziyle önemli bir yerleşmedir. Her yönüyle öne çıkan ve sanayileşmeyle gelişmeye devam eden yörenin zamana meydan okuyan mimarisinin özgünlüğünü önce fark edilmeli, sonrasında incelenmeli ve gelecek nesillere bırakılmak için çözüm yolları geliştirilmelidir. 106

115 SÖZLÜK Baba: Çatıyı taşıyan ortadaki dikme Badra: Evlerin döşemelerinde kalın taşıyıcıları üzerine konan tahtalar Çantı: Belli uzunluk ve kalınlıktaki kerestelerin birbirine geçme yöntemi ile oluşturulduğu duvar yapı şekli Devşirme:Şpolyen malzeme Düzen Odası: Evin 1.katında, içerisinde dokuma tezgâhı bulunan oda Evyanı:Yörede taşlığa verilen isim Gegek: Evde eşya asmak için kullanılan ahşap askı Germe: Ahır bölmelerinde kullanılan çit şeklinde duvar Guruluk: Odunluk Herkil: Evde ahşaptan yapılmış büyük ambar Maha: Çatıda merteklerin üzerinde göğüsleme yapan omuz kısımları Mertmen: Üst kata çıkan merdiven Mısır Çiti (Turluk): Mısır kurutmaya yarayan yerden yükseltilmiş, dikdörtgen planlı, gövdesi çıtalarla ızgara şeklinde yapılmış mısır ambarı Özek: Döşemeleri taşıyan kalın ağaçlar Tam (Dam): Ahırda hayvanlar için yapılmış bölümler Yer Odası: Zemin katta, ahırda yapılan oda 107

116 BİBLİYOGRAFYA Ayverdi, E.H., İstanbul Mi mârî Çağının Menşe i Osmanlı Mi mârîsinin İlk Devri ( ), Cilt:I, İstanbul, Anonim, Kocaeli, Kocaeli, Batur, A.,-Gür, Ş. Ö., Doğu Karadeniz de Kırsal Mimari, İstanbul, Çetin, A., Osmanlı Döneminde Kandıra Tarihine Toplu Bir Bakış, Kandıra Sempozyumu ve Kurultayı, Kandıra, Eldem, S. H., Türk Evi Plan Tipleri, İstanbul, Erdoğan, Nevnihal v.d.,tarihi İzmit Kent Merkezi, İstanbul, Evren, M., Türk Evinde Çıkma, İstanbul, Kafesçioğlu, R., Kuzey-Batı Anadolu da Ahşap Ev Yapıları, İstanbul, Karpuz, Haşim, Halk Mimarimizde Ahşap Yığma Çantı Yapılar, III. Milletler Arası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt:V, Ankara, Konya da Halk Mimarisi, Erdem, Cilt:13, Sayı: 38, Ankara, Ilgın Karaköy Etnografyası Üzerine Bir Araştırma, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı Makaleler, İstanbul, 2005 Küçükerman, Ö., Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul, Öztüre, A., Nicomedia (İzmit) Tarihi, İstanbul, Rapopart, A., House FromandCulture, Englevood, Rudofsky, B., Architecture WithoutArchitects, New York, Sezgin, H., Vernaküler Mimari ve Günümüz Koşullarındaki 108

117 Durumu, Mimarlık, Sayı:201 (84/3-4), Ankara, Sözen, M.-Tanyeli, U., Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Tayla, H., Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları, Cilt: I, II, İstanbul, Tuna, C., Orta Karadeniz Bölgesi Sahil Kesiminde Geleneksel Mimari, İstanbul,

118 Çizim Listesi Çizim1-Tatarahmet Köyü Hamza Ayyıldız'ın Evi Planı Çizim2- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Planı Çizim3- Tatarahmet Köyü Hamit Kardeş Evi Planı Çizim4-Tahtacılar Köyü Muzaffer Altıntaş Evi Planı Çizim5- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Planı Çizim6- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Planı Çizim7-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Planı Çizim8- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Planı Çizim9-Tokmaklar Köyü 26 Nolu Ahmet Karaağaç Evi Planı Çizim10- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Planı Çizim11- Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Planı Çizim12- Kandıra Orhan Cami Planı Çizim13- Tatarahmet Köyü Cami Planı Çizim14- Piroğlu Köyü Cami Planı Çizim15- TatarahmetKöyü 1. Nolu Çeşme Planı Çizim16- TatarahmetKöyüHabbanSu Pınarı Planı Çizim17- Gügüşler Köyü Çeşmesi Planı Çizim18- Çakmaklar Köyü Çeşmesi Planı Çizim19- Şabanlar Köyü Su Pınarı Planı Çizim20-Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Fırını Planı Çizim21- Gügüşler Köyü Fırını Planı Çizim22-Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Fırını Planı 110

119 Çizim23-Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Fırını Planı Çizim24-Tatarahmet Köyü 1 Nolu Samanlık Planı Çizim25- Akçaova Emine Gürler'in Samanlığı Planı Çizim 26- Gebeşler Köyü İrfan Kılıçarslan Samanlığı Planı Çizim27- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Mısır Çiti Planı Çizim28- Sakallar Köyü Mısır Çiti Planı Çizim29-Tatarahmet Köyü Su Değirmeni Planı Çizim30- Akçova Un Değirmeni Planı Çizim31- Şabanlar Köyü Hüseyin Uluay Su Kuyusu Planı Çizim32- Çalköy Divanı Ahmatlı Köyü Su Kuyusu Planı Çizim33- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çamaşırhanesi Planı Çizim34-Keremler Köyü İlkokulu Planı 111

120 Çizimler Çizim1-Tatarahmet Köyü Hamza Ayyıldız'ın Evi Planı Çizim2- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Planı 112

121 Çizim3- Tatarahmet Köyü Hamit Kardeş Evi Planı Çizim4-Tahtacılar Köyü Muzaffer Altıntaş Evi Planı 113

122 Çizim5- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Planı Çizim6- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Planı 114

123 Çizim7-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Planı Çizim8- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Planı 115

124 Çizim9-Tokmaklar Köyü 26 Nolu Ahmet Karaağaç Evi Planı Çizim10- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Planı 116

125 Çizim11- Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Planı Çizim12- Kandıra Orhan Cami Planı 117

126 Çizim13- Tatarahmet Köyü Cami Planı Çizim14- Piroğlu Köyü Cami Planı 118

127 Çizim15- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme Planı Çizim16- TatarahmetKöyüHabbanSu Pınarı Planı 119

128 Çizim17- Gügüşler Köyü Çeşmesi Planı Çizim18- Çakmaklar Köyü Çeşmesi Planı 120

129 Çizim19- Şabanlar Köyü Su Pınarı Planı Çizim20-Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Fırını Planı 121

130 Çizim21- Gügüşler Köyü Fırını Planı Çizim22-Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Fırını Planı 122

131 Çizim23-Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Fırını Planı Çizim24-Tatarahmet Köyü 1 Nolu Samanlık Planı 123

132 Çizim25- Akçaova Emine Gürler'in Samanlığı Planı Çizim 26- Gebeşler Köyü İrfan Kılıçarslan Samanlığı Planı 124

133 Çizim27- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Mısır Çiti Planı Çizim 28- Sakallar Köyü Mısır Çiti Planı 125

134 Çizim29-Tatarahmet Köyü Su Değirmeni Planı Çizim30- Akçova Un Değirmeni Planı 126

135 Çizim31- Şabanlar Köyü Hüseyin Uluay Su Kuyusu Planı Çizim32- Çalköy Divanı Ahmatlı Köyü Su Kuyusu Planı 127

136 Çizim33- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çamaşırhanesi Planı Çizim34-Keremler Köyü İlkokulu Planı 128

137 Fotoğraf Listesi Foto 1-Hamza Ayyıldız'ın Evi Kuzey Cephe Foto2-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda Foto3-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda Süsleme Detayı Foto4-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda Süsleme Detayı Foto5-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda Foto6-Hamza Ayyıldız'ın Evi Hayat Foto7- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Foto8- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Ahır Kapısı Foto9- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Ocak ve Dolap Foto10- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Çatı Detayı Foto11- Hamit Kardeş Evi Kuzey Cephe Foto12- Hamit Kardeş Evi Güney Cephe Foto13- Hamit Kardeş Evi Kuzeybatıdan Foto14- Hamit Kardeş Evi İç Detay Foto15- Hamit Kardeş Evi Ocak ve Dolap Foto16- Hamit Kardeş Evi Çiçeklik Foto17- Hamit Kardeş Evi Lavabo Foto18-Tahtacılar Köyü No16 Muzaffer Altıntaş Evi Foto19-Tahtacılar Köyü No16 Muzaffer Altıntaş Evi Foto20-Tahtacılar Köyü No16 Muzaffer Altıntaş Evi Çatı Foto21-Tahtacılar Köyü No16 Muzaffer Altıntaş Evi Dolap Foto22-Tahtacılar Köyü No16 Muzaffer Altıntaş Evi Tavan Göbeği 129

138 Foto23- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Foto24- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Foto25- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Foto26- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Foto27- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Çiçeklik Foto28- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi İçten Foto29- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Tavan Kaplaması Foto30- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Foto31- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Dolap Foto32- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Bavul Yeri Foto33- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Tavan Kaplama Foto34-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Foto35-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Hayat Foto36-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Ocak ve Dolap Foto37-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Foto38-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Dolap Foto39- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Foto40- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Tavan Kaplama Foto41- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Tavan Göbeği Foto42- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Tavan Göbeği Foto43- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Kış Odası Foto44-Tokmaklar Köyü 26 Nolu Ahmet Karaağaç Evi Foto45-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi 130

139 Foto46-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Foto47-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Ocak ve Dolap Foto48-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Çatı Foto49-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Balkon Foto50- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Foto51- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Hayat Foto52- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Çatı Detayı Foto53- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Ocak ve Dolap Foto54- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Galeri Foto55- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Süsleme Foto56- Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Foto57- Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Foto58-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi İçi Foto59-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Ocak ve Dolap Foto60-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Tavanı Foto61-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Çiçeklik Foto62-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Kapı Detayı Foto63- Kandıra Orhan Cami Foto64- Kandıra Orhan Cami Foto65- Kandıra Orhan Cami Foto66- Kandıra Orhan Cami Foto67- Kandıra Orhan Cami Foto68- Tatarahmet Cami 131

140 Foto69- Tatarahmet Cami Doğu Cephe Foto70-Tatarahmet Cami Kuzeybatısı Foto71- Tatarahmet Cami Foto72- Tatarahmet Cami Foto73- Tatarahmet Cami Ön Mekan Foto74- Piroğlu Köyü Cami Foto75- Piroğlu Köyü Cami Güney Cephe Foto76- Piroğlu Köyü Cami Foto77- Piroğlu Köyü Cami Foto78- Piroğlu Köyü Cami Foto79- Piroğlu Köyü Cami Foto80- TatarahmetKöyü 1. Nolu Çeşme Foto81- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme Foto82- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme Foto83- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme Foto84- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme Foto85- Habban Pınarı Foto86- Habban Pınarı Foto87- Habban Pınarı Foto88- Habban Pınarı Foto89-Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çeşmesi Foto90-Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çeşmesi Foto91-Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çeşmesi 132

141 Foto92- Gügüşler Köyü Çeşmesi Foto93- Gügüşler Köyü Çeşmesi Foto94- Gügüşler Köyü Çeşmesi Foto95- Çakmaklar Köyü Çeşmesi Foto96- Çakmaklar Köyü Çeşmesi Foto97- Şabanlar Köyü Su Pınarı Foto98- Şabanlar Köyü Su Pınarı Foto99-Şabanlar Köyü Su Pınarı Foto100-Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Fırını Foto101-Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Fırını Foto102- Gügüşler Köyü Fırını Foto103-Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Fırını Foto104-Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Fırını Foto105- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Fırını Foto106-Tatarahmet Köyü 1 Nolu Samanlık Foto107-Tatarahmet Köyü 1 Nolu Samanlık Foto108- Gebeşler Köyü İrfan Kılıçaslan Samanlık Foto109- Akçaova Emine Gürler'in Samanlığı Foto110- Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya' nın Turluğu Foto111- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Mısır Çiti Foto112- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Mısır Çiti Foto113- Sakallar Köyü Mısır Çiti Foto114- Tahtacılar Köyü Muzaffer Altıntaş'ın Mısır Çiti 133

142 Foto115-Tatarahmet Köyü Su Değirmeni Foto116- Akçova Un Değirmeni Foto117- Şabanlar Köyü Hüseyin Uluay Su Kuyusu Foto118- Çalköy Divanı Ahmatlı Köyü Kuyusu Foto119- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çamaşırhanesi Foto120- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çamaşırhanesi Foto121-Keremler Köyü İlkokulu Foto122- Akçaova Köyü Su Bendi 134

143 Fotoğraflar Foto1-Hamza Ayyıldız'ın Evi Kuzey Cephe Foto2-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda 135

144 Foto3-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda Süsleme Detayları Foto4-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda Süsleme Detayları 136

145 Foto5-Hamza Ayyıldız'ın Evi Çantı Oda Foto6-Hamza Ayyıldız'ın Evi Hayat 137

146 Foto7- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Foto 8- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Ahır Kapısı 138

147 Foto9- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Ocak ve Dolap Foto10- Şabanlar Köyü Ayhan'ın Evi Çatı Detayı 139

148 Foto11- Hamit Kardeş Evi Kuzey Cephe Foto12- Hamit Kardeş Evi Güney Cephe 140

149 Foto13- Hamit Kardeş Evi Kuzeybatıdan Foto14- Hamit Kardeş Evi İç Detay 141

150 Foto15- Hamit Kardeş Evi Ocak ve Dolap Foto16- Hamit Kardeş Evi Çiçeklik 142

151 Foto17- Hamit Kardeş Evi Lavabo Foto18-Tahtacılar Köyü No 16 Muzaffer Altıntaş Evi 143

152 Foto19-Tahtacılar Köyü No 16 Muzaffer Altıntaş Evi Foto20-Tahtacılar Köyü No 16 Muzaffer Altıntaş Evi 144

153 Foto21-Tahtacılar Köyü No16 Muzaffer Altıntaş Evi Dolap Foto22-Tahtacılar Köyü No16 Muzaffer Altıntaş Evi Tavan Göbeği 145

154 Foto23- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Foto24- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi 146

155 Foto25- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Foto26- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi 147

156 Foto27- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Çiçeklik Foto28- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi İçten 148

157 Foto29- Gügüşler Köyü Mustafa Özmen Evi Foto30- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş EviTavan Kaplaması 149

158 Foto31- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Dolap Foto32- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Bavul Yeri 150

159 Foto33- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Foto34-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi 151

160 Foto35-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Hayat Foto36-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Ocak ve Dolap 152

161 Foto37-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Foto38-Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya Evi Dolap 153

162 Foto39- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Foto40- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Tavan Kaplama 154

163 Foto41-Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Tavan Göbeği Örnekleri Foto42- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Tavan Göbeği Örnekleri 155

164 Foto43- Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Kış Odası Foto44-Tokmaklar Köyü 26 Nolu Ahmet Karaağaç Evi 156

165 Foto45-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Foto46-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi 157

166 Foto47-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Ocak ve Dolap Foto48-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Çatı 158

167 Foto49-Tokmaklar Köyü Ahmet Karaağaç Evi Balkon Foto50- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi 159

168 Foto51- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Hayat Foto52- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Çatı Detayı 160

169 Foto53- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Ocak ve Dolap Foto54- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Galeri 161

170 Foto55- Tatarahmet Köyü Ruhi Altıntaş'ın Evi Süsleme Foto56- Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi 162

171 Foto57- Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Foto58-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi İçi 163

172 Foto59-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Ocak ve Dolap Foto60-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Tavanı 164

173 Foto61-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Çiçeklik Foto62-Gügüşler Köyü Mehmet Altıntaş Evi Kapı Detayı 165

174 Foto63- Kandıra Orhan Cami Foto64- Kandıra Orhan Cami 166

175 Foto65- Kandıra Orhan Cami Foto66- Kandıra Orhan Cami 167

176 Foto67- Kandıra Orhan Cami Foto68- Tatarahmet Cami 168

177 Foto69- Tatarahmet Cami Doğu Cephe Foto70-Tatarahmet Cami Kuzeybatısı 169

178 Foto71- Tatarahmet Cami Foto72- Tatarahmet Cami 170

179 Foto73- Tatarahmet Cami Ön Mekan Foto74- Piroğlu Köyü Cami 171

180 Foto75- Piroğlu Köyü Cami Güney Cephe Foto76- Piroğlu Köyü Cami 172

181 Foto77- Piroğlu Köyü Cami Foto78- Piroğlu Köyü Cami 173

182 Foto79- Piroğlu Köyü Cami Foto80- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme 174

183 Foto81- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme Foto82- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme 175

184 Foto83- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme Foto84- Tatarahmet Köyü 1. Nolu Çeşme 176

185 Foto85- Habban Pınarı Foto86- Habban Pınarı 177

186 Foto87- Habban Pınarı Foto88- Habban Pınarı 178

187 Foto89- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çeşmesi Foto90- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çeşmesi 179

188 Foto91- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çeşmesi Foto92- Gügüşler Köyü Çeşmesi 180

189 Foto93- Gügüşler Köyü Çeşmesi Foto94- Gügüşler Köyü Çeşmesi 181

190 Foto95- Çakmaklar Köyü Çeşmesi Foto96- Çakmaklar Köyü Çeşmesi 182

191 Foto97- Şabanlar Köyü Su Pınarı Foto98- Şabanlar Köyü Su Pınarı 183

192 Foto99- Şabanlar Köyü Su Pınarı Foto100- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Fırını 184

193 Foto101- Tatarahmet Köyü Mehmet Kardeş Evi Fırını Foto102- Gügüşler Köyü Fırını 185

194 Foto103-Tokmaklar Köyü Şaban Akyalçın Evi Fırını Foto104-Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Fırını 186

195 Foto105- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Fırını Foto106-Tatarahmet Köyü 1 Nolu Samanlık 187

196 Foto107-Tatarahmet Köyü 1 Nolu Samanlık Foto108- Gebeşler Köyü İrfan Kılıçaslan Samanlık 188

197 Foto109- Akçaova Emine Gürler'in Samanlığı Foto110- Mantarcılar Köyü Fahri Özkaya' nın Turluğu 189

198 Foto111- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Mısır Çiti Foto112- Şeyhler Köyü İbrahim Üzer Mısır Çiti 190

199 Foto113- Sakallar Köyü Mısır Çiti Foto114- Tahtacılar Köyü Muzaffer Altıntaş'ın Mısır Çiti 191

200 Foto115-Tatarahmet Köyü Su Değirmeni Foto116- Akçova Un Değirmeni 192

201 Foto117- Şabanlar Köyü Hüseyin Uluay Su Kuyusu Foto118- Çalköy Divanı Ahmatlı Köyü Kuyusu 193

202 Foto119- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çamaşırhanesi Foto120- Akıncı Köyü İshaklar Mahallesi Çamaşırhanesi 194

203 Foto121-Keremler Köyü İlkokulu Foto122- Akçaova Köyü Su Bendi 195