RÖLÖVE RAPORU FENERLİ EV

Transkript

1 RÖLÖVE RAPORU FENERLİ EV SAKARYA, TARAKLI İLÇESİ ULUCAMİ MAHALLESİ 5 PAFTA, 542 PARSEL 1

2 BELGE LİSTESİ: 1. K.T.V.K.K. Tescil fişi 2. Aplikasyon Krokisi, 3. Kotlu kroki 4. İmar Durumu 5. Çap örneği 6. Tapu belgesi örnekleri (tapulama tutanağı, taşınmaz bilgileri, geriye dönük tapu kaydı) 7. Osmanlı arşivleri katalog tarama listesi, Osmanlıca belge fotokopileri ve çeviriler 8. Sıva Analiz Raporu 9. Sıva örneği nokta belirleme krokisi 2

3 VAZİYET PLANI: Fenerli Ev adı ile anılan ahşap yapı Sakarya ili, Taraklı ilçesi, Ulucami mahallesi, 5 pafta, 542 parselde kayıtlı ve Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası mülkiyetindedir. Yapı Yunuspaşa Camii nin doğusunda, Yunuspaşa Çarşısı adıyla anılan sokağın güneyinde Üst Rüştiye Sokak ile 6. Geçit in kesiştiği köşede konumlanmıştır. A N K A R A C A D D E S İ K orhangazi çarşısı yunuspaşa çarşısı 6. geçit Hattat Saim Özel Sokak mezarlık hamam sokak Üst Rüştiye Sokak tarihinde, /L3.9 envanter numarası ile tescillenerek korumaya alınan (bkz. Tescil fişi) yapının kuzeyindeki 535 parselde 2 katlı tescilli ahşap yapı, batısında 541 parselde yine 2 katlı tescilli ahşap yapı bulunmaktadır. 535 parseldeki yapı Fenerli Ev e bitişiktir. 541 parselde ise Fenerli Ev ile 2 katlı yapı arasında 3.30 m genişliğinde bir mesafe bulunmaktadır. Bu kısımda her iki yapıya da bitişen, 2 kat yüksekliğinde ve sokağa doğru sundurması bulunan ek bir yapı yer almaktadır (bkz. Vaziyet planı). 3

4 TARİHSEL GELİŞİM: Göynük ve Geyve arasında uzanan vadide yer alan Taraklı engebeli bir yapıya ve sert bir iklime sahiptir. Zengin bitki örtüsü bulunan ilçede ormanlar geniş yer kaplamakta az miktardaki düzlüklerde bulunan verimli toprakta tarım ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır (Taraklı Kitabı, s.11-13). Hitit, Frig, Lidya egemenliğinde kalan yöre Helenistik çağ ve sonrasında Bitinya, Roma, Bizans yerleşimi olarak varlığına devam etmiştir. Osmanlı Beyliği nin Anadolu Selçuklu Devletine yarı bağımlı olduğu bir dönemde, 1326 dan önce Taraklı Osmanlı ya katılmış ve İzmit e bağlanmıştır (Y.Çetin, s.292). Osmanlı döneminde İstanbul u Ankara ya ve daha doğuya bağlayan işlek bir yol üzerindeki yerleşimde yoğun bir üretim ve canlı bir ticaret hayatı vardır. Yunuspaşa adıyla anılan tarihi çarşıya ismini veren Yunuspaşa Camisi 2. Selim dönemine tarihlenmektedir (Y.Çetin, s.293). Hisar dan Ulucami mahallesine bakış, alt ortada Yunuspaşa Camii ve Fenerli Ev, 1960 lar (Taraklı Belediye Arşivi ) Cumhuriyet döneminde de canlılığını koruyan ilçenin durumu 1965 te İstanbul Ankara yolunun Bolu dağı güzergahına alınması ile değişmiş, bu tarihten sonra yaşanan ekonomik gerileme zaman içinde ilçenin göç vermesine neden olmuştur 4

5 (Y.Çetin, s.293). Taraklı bugün yerel mimari dokusunu ve yaşam özelliklerini büyük oranda korumuş, çevresindeki yeşil alanların veriminden faydalanan, belli bir ticari hareketlilik barındıran, turizmin gelişmekte olduğu, özgünlüğünü yitirmeden gelişim konusunda gelecek vadeden Yavaş Şehir adayı bir yerleşimdir. K.T.V.K.K. Tescil fişindeki bilgilere göre Fenerli evi yaptıran kişi Haşim Saban dır tarihli Tapulama Tutanağı nda ahşap ev (bkz. Tapu belgeleri) tarihinde Sadi oğlu Mehmet Adil Erdönmez ile Ahmet oğlu Mehmet Haşim Saban adına kayıtlı iken, 1958 de Mehmet Adil Erdönmez satış ile hakkını devretmiş ve Mehmet Haşim Saban (1942 doğumlu) tek malik olmuştur tarihinde kadastrolu tapulama yapılmıştır. Mehmet Haşim Saban ın varisleri Ahmet Saban ve diğerlerinin ortak satışı ile Fenerli Ev 2010 tarihinde Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası mülkiyetine geçmiştir. Geriye dönük tapu kayıtlarına göre Fenerli Ev in Tapu Geldi kaydı 1903 (Mayıs 1321 H.) civarıdır. Osmanlı Arşivleri nde 1 Ekim1890 (H: Sa 1308), 3 Temmuz 1901 (H:Ra 1319) ve 4 Aralık 1906 (H:Şe 1324) tarihlerinde Taraklı Belediye Reisi Hacı Haşim Efendi ismine rastlanmaktadır (bkz. Arşiv Belge Listesi ve çeviriler). İlk tapu kaydı 1903 tarihinde olduğuna göre ev bu tarihten önce 1890 larda Taraklı Belediye Reisi olan ve tapuda adı geçen 1942 doğumlu Mehmet Haşim Saban ın büyük dedesi tarafından 1800 lerin sonunda yaptırılmış olabilir. Fenerli Ev- Rüştiye Sokak,1960 lar 5

6 Fenerli Ev- 6. geçit, 1980 ler (Taraklı Belediye Arşivi) Rölöve Yöntemi: Yapının strüktürel sorunları nedeniyle yatay ve düşeyde oluşan -gözle görülebilen veya görülemeyen- deformasyonun hassas tespiti için; deneyimli ekipler ile total station kullanılarak cephe, kesit ve plan ölçüleri alınmıştır. Yaklaşık 1800 nokta okuması ile planlar, cepheler, kesitler oluşturulmuş, kotlar mevcut poligonlar kullanılarak ülke kotlarına bağlanmıştır. Elde edilen sayısal veriler, elle ölçümler ve detay ölçümleri ile desteklenmiş ve sağlama yapılmıştır. MİMARİ TANIM: Yapı zemin+2 katlı yığma taş duvar üstüne, kerpiç dolgulu ahşap karkas yapım tekniğinde, batı etkileri taşıyan kırsal Türk Evi mimari yapısındadır. Zemin kat depolama, pişirme, yıkama, üretim vb aktiviteleri kapsayan hayat ve 2 müstakil odadan oluşmuştur. 1. kat eyvanlı, 3 odalı iç sofalı; 2. kat çift eyvanlı, 3 odalı ve orta sofalı plan kurgusuna sahiptir. Yapının en üstünde yörenin simge evlerinden biri olmasına neden olan her yöne hakim bir fener biçiminde kurgulanmış cihannüması bulunmaktadır. 6

7 Plan Özellikleri: Zemin kat Yapı kütlesi kuzey güney doğrultusunda konumlanmış, köşeleri dik açılı olmayan dörtgen şeklindedir. Uzun kenarı m olan parselin güney cephesinde 9.33 m olan genişlik, kuzey cephesinde daralarak 8.71 m.ye iner. Binaya girişi sağlayan 3 adet kapı bulunmaktadır. Güney yönünde doğrudan hayata açılan çift kanatlı ahşap kapı, doğu yönünde z03 mekanına girişi sağlayan tek kanatlı ahşap kapı ve yine doğu yönünde müstakil z04 mekanına girişi sağlayan tek kanatlı ahşap kapı (bkz. rölöve zemin kat planı, doğu cephesi, f.7,17,18). Çift kanatlı ahşap kapıdan girilen hayatta (z /6.37 m) sol taraftaki mutfak (2.52/2.81 m) kısmında batı duvarında büyükçe bir ocak ve güney duvarında yüksekçe bir taş seki ile onun önünde uzanan beton/taş tezgah ve eviye bulunur. Batı yönünde bu kısmın bitişiğinde delikli tuğladan yapılmış ve sıvalı ve beton zeminli banyo mekanı (2.11/2.31 m)yer alır. Karşıda kuzey duvarında tek kollu başlayıp dönel devam eden ahşap merdiven 1. kata ulaşır. Merdivenin altındaki taş duvar ve önünde ahşap kafeslerle çevrili kısmın (2.17/2.93 m) depolama için kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu kısmın batı duvarında taş duvar üstünde kapı ya da pencere olduğu anlaşılmayan küçük bir açıklık vardır. Hayatı aydınlatan tek pencere mutfak kısmında, güney duvarındaki giyotin penceredir. Burada duvarlar çamur sıvalı, döşeme yer yer düzensiz dökülmüş beton ve topraktır. Tavan kaplamasızdır, ahşap kiriş sistemi görülmektedir(bkz. rölöve zemin kat planı, a-a kesiti, b-b kesiti, f.26-33). Hayatın doğu yönü boyunca uzanan duvarda girişe yakın kısımda yüksekliği 1.00 m. civarında alçak bir geçiş yer alır. Bu geçiş şimdi zemini hayat ile hemen aynı seviyede toprak zemini olan z02 mekanına (2.41/3.28 m) ulaşır. Burada güney ve doğu yönündeki taş duvarların üstünde kiriş ve döşeme tahtası kalıntıları görülmektedir. Güney ve doğu duvarlarında 2 şer adet giyotin pencere vardır. Kuzey duvarında yer seviyesinde bir kapı ve küçük bir pencere bulunmaktadır. Bu odanın duvarlarının sıvası sökülmüş, ahşap karkas ve dolgu ortaya çıkmıştır. Tavan kaplamasızdır, ahşap kiriş sistemi görülmektedir (bkz. rölöve zemin kat planı, b-b kesiti, f.38-41). Z02 nin kuzey duvarındaki tek kanatlı ahşap kapıdan z03 mekanına (3.25/3.29 m) geçilir. Buraya dışarıdan girişi sağlayan üstü pencereli, tek kanatlı bir kapı daha 7

8 bulunmaktadır. 6 basamakla başlayan ahşap merdiven dirsek yaptıktan sonra kuzey duvarı boyunca 11 basamakla 1. kata ulaşır (bkz. rölöve zemin kat planı, c-c kesiti, f.42-45). Kuzeydoğu yönündeki z04 mekanına (2.45/3.11 m) kapak niteliğinde, şimdi tahta ile kapatılmış bir geçit vardır. Bu iki mekan arasında bugün başka bir bağlantı yoktur. Doğu yönünde bulunan dışarı açılan tek kanatlı ahşap kapı mevcut toprak zeminden yukarıda, taş duvar üstündeki hatılların üst seviyesindedir. Doğu yönünde duvarda tek kapaklı ahşap dolap ve sonradan kapatılmış olan ocak vardır. Tavan ahşap kaplama, duvarlar sıvalıdır. Mekan doğu yönündeki katlanır çift kanatlı pencere ile aydınlanmaktadır (bkz. rölöve zemin kat planı, d-d kesiti, f.18,34-37). 1. kat Zemin katta ahşap merdivenler hayattan kuzey yönündeki ahşap merdiven 1. katta 106 nolu merdiven holüne (1.78/2.21 m) çıkar. Bu mekanda güneydeki kapı sofaya (104, 3.25/8.42 m), doğudaki kapı 105 oda kısmına açılır. Odanın doğu yönünde 2 adet giyotin pencere, kuzey yönünde iki adet ahşap dolap ve ortada ocak vardır. Büyük dolabın tabanı çinko kaplıdır. Doğu yönündeki küçük dolap içinde tahta çerçeveli, içi çinko kaplı ve gideri olan küçük bir eviye bulunmaktadır. Tavan ve döşeme ahşap kaplama, duvarlar bağdadi sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, d-d kesiti, f.58-62). Zemin katta z03 mekanından çıkan ahşap merdiven 1. kat sofanın doğu yönüne çıkar. Sofa doğu batı doğrultusunda uzanmakta, doğu yönünde 3 adet giyotin pencere ve ahşap sedir, batı yönünde duvar boyunca uzanan 4 kapaklı ahşap dolap bulunmaktadır. Güneyde sofanın orta kısmından uzanan eyvan ile sofa tavanda kiriş ve eliböğründeler ile bölünmüştür. Eyvan güneyde ön cepheye çıkma yapmakta, cumbada ahşap sedir, 1 büyük, 2 küçük kemerli giyotin pencere, yan kısımlarda 2 adet giyotin pencere vardır. Sofa ve eyvanda tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, a-a,c-c kesiti, f.46-51). Eyvanın batı duvarındaki kapıdan 103 nolu odaya(2.46/3.29 m) girilir. Bu oda oldukça küçüktür. Güney yönünde 2 giyotin pencere ve sedir, batı yönünde köşelerde 2 adet ahşap dolap vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, d-d kesiti, f.52-56). Eyvanın doğu duvarındaki kapıdan 101 nolu başodaya (3.36/3.52 m) girilir. Doğu yönünde 1adet giyotin pencere, güney yönünde 3 adet giyotin pencere ve sedir 8

9 vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, b-b kesiti, f.57). Sofanın batı yönünde köşede bulunan kapı 107 lavaboya açılmaktadır. Burada mermer lavabo, depo olduğu sanılan küçük bir oda (1.34/0.81 m) ve batı yönünde mermer hela taşı bulunan hela kısmı vardır. Tavan kaplamasız, kirişlemeli; döşeme ahşap kaplamadır. Duvarlar bağdadi sıvalıdır. Bu mekandan sofaya açılan pencere tavana yakın hizadadır sıvalıdır (bkz. rölöve 1. kat planı, d-d kesiti, f.63-68). 2. kat 1. kat 106 merdiven holündeki dönel ahşap merdiven 14 basamakla 2. kat sofasına (204, 3.40/5.02 m) çıkar. Ahşap korkuluk düz dikmeler arasına çapraz çakılmış tahtalar ile oluşturulmuştur. Merdiven çıkışında korkuluk hizasında tekerlekli ahşap kafes kapı yapılmıştır. Merdivenin üstündeki 2 adet giyotin pencere burayı aydınlatır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır sıvalıdır (bkz. rölöve 2. kat planı, a-a,c-c kesiti, f.69-74). Orta sofa doğu yönünde geniş bir eyvana (3.26/3.64 m) bağlanır. Eyvan cepheden çıkma yapar. Cumbanın doğu yönünde 3 adet giyotin pencere, güney kenarında 1 adet giyotin pencere, kuzey kenarında 1 adet dar giyotin pencere ve eyvan boyunca ahşap sedir bulunur. Orta sofa tavanda ana taşıyıcı akslarda sarkan kirişler ile eyvan, merdiven ve balkon tarafından ayrılmıştır. Bu kirişlerin orta kısmında çatı yüksekli içindeki boşluktan faydalanılarak oluşturulmuş, yaklaşık 90 cm yüksekliğinde profilli bir tekne tavan yer alır. Tekne tavanın profil kısımları sıvalı, tavanı çıtalı ahşap kaplamadır. Sofanın dört yönünde köşelerde oda kapıları yer almıştır(bkz. rölöve 2. kat planı, a-a,c-c kesiti, f.73-78). Güneybatıdaki oda (203) küçük boyutludur. Güney yönünde 2 adet giyotin pencere, yan cephede 1 adet dar giyotin pencere ve sedir bulunur. Batıda ise köşelerde 2 adet çift kapaklı dolap vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır(bkz. rölöve 2. kat planı, b-b kesiti, f.83,88). Güneydoğudaki kapı başodaya (201, 3.38/3.59 m) açılır. Odanın güney yönünde 3 adet giyotin pencere, doğu yönünde 3 adet giyotin pencere ve ahşap sedir vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır (bkz. rölöve 2. kat planı,b-b kesiti, f.87). 9

10 Kuzeydoğudaki kapı 205 nolu odaya (2.52/3.43 m) açılır. Bu odada kuzey yönünde gusülhane olarak kullanıldığı anlaşılan içi çinko kaplı çift kapaklı geniş bir dolap vardır. Bu duvarda ayrıca dekoratif bir raf bulunmaktadır. Doğu yönünde 2 adet giyotin pencere ve ahşap sedir vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır(bkz. rölöve 2. kat planı, d-d kesiti, f.84-86). Kuzeybatıdaki kapı lavabo 207 mekanına açılmaktadır. Burada karşıdaki kapı 208 nolu mekana, solda batıdaki kapı helaya açılır. Helanın bitişiğinde ahşap ve beton ile oluşturulmuş lavabo vardır. 208 nolu mekanın zemini ahşap kaplama olup, kısmen beton dökülmüştür, tavanı kontrplak kaplamadır. Lavabo zemini ahşap kaplama ve hela (209) zemini betondur. Her iki mekanın tavanı kaplamasız olup, kiriş ve çatı mertekleri görülmektedir (bkz. rölöve 2. kat planı, d-d kesiti, f.89-95). Sofanın güney yönünde merdivenin tam karşısında çift kanatlı, yan pencereli kapı balkona (202, 2.06/2.29 m) açılmaktadır. Balkon cepheden içeri girinti ve çıkıntı yapmaktadır. Dış kısımdaki ahşap direkler arasındaki kiriş bağlantıları barok motifli çıtalı süslemeler ile kaplanmıştır. Tavan ve döşeme ahşap kaplama, duvarlar bağdadi sıvalıdır. Balkon korkuluğu ahşap dekopaj işidir (bkz. rölöve 2. kat planı, a-a, kesiti, güney cephesi, f.79-82,8). Sofanın batısında cihannümaya çıkan ahşap bir merdiven bulunur. Merdivenin altındaki duvarda bulunan kapı merdiven altı odasına (206,3.44/1.85 m) açılır. Bu mekanı batı yönünde 1 adet küçük giyotin pencere aydınlatır (bkz. rölöve 2. kat planı, c-c kesiti, f.75,96-98). Cihannüma 2. kat sofasından 14 basamakla merdiven holüne (C02, 3.40/1.86 m) çıkılır. Bu mekanın batısında orta aksta 1 adet küçük kemerli giyotin pencere vardır. Döşeme ahşap kaplama, tavan kaplamasız, çatı mertek ve mahyası açıktadır. Doğu yönünde cihannümaya geçişi sağlayan kanatsız basık kemerli kapı bulunmaktadır (bkz. rölöve cihannüma planı, a-a,c-c kesiti, f.99,100,106,107). Kapıdan geçilerek 4 basamak çıkıldıktan sonra cihannüma döşemesine ulaşır. Merdivenin iki yanında cihannümanın batı duvarında ahşap sedir bulunur. Cihannüma (C01, 3.17/3.86 m) doğu-batı doğrultusunda uzanan sekizgen planlıdır. Kuzey ve güney duvarları diğer kenarlardan daha uzundur. Bu kenarlarda 2 şer adet basık kemerli giyotin pencere kısa kenarlarda 1 er adet basık kemerli giyotin pencere olmak üzere 10 adet pencere 10

11 vardır. Tavan ve döşeme ahşap kaplı, duvarlar bağdadi sıvalıdır (bkz. rölöve cihannüma planı, a-a,c-c kesiti, f ). Çatı Çatı kuzey,güney ve doğu yönlerine doğru 3 yüzeylidir. Batı yönünde kalkan duvarı oluşmaktadır. Güney ve doğu yönündeki çıkmalar üçgen alınlıkla sonlandığı için bu kısımlarda çatı iki yana doğru eğimlidir. Cihannüma çatısı orta aksında üçgen alınlıkla sonlanan sekiz duvarın üstünde iki yana akan ve köşelerde birleşerek merkeze ulaşan sekiz parçanın birleşimi ile oluşmuş 16 yönlü, 8 dereli bir forma sahiptir. Çatı saçağı 34 cm çıkıntı yapmaktadır ve saçak altı biri profilli binili çift tahta ile kaplanmıştır. Kalkan duvarı kısmında saçak çıkıntısı 24 cm.dir ve kaplamasızdır. Düz devam eden saçaklarda kiremitler 9 cm lik yelkovan tahtasına uzanmaktadır. Tüm çatı alaturka kiremit kaplıdır. Kuzey ve batı duvarlarındaki iki adat baca sıvalı ve üstü alaturka kiremit kaplıdır(bkz. rölöve çatı planı, f.19-22,25, ). Cephe Özellikleri Güney cephesi: Giriş cephesinde yapı zemin üstünde 2 katlıdır. Zeminden yükselen taş duvarın bitip karkas duvarın başladığı 1.23 kotunda ahşap silme vardır m. yüksekliğindeki zemin katta orta aksta çift kanatlı üstü camlı ahşap kapı, sağda 2, solda 1 adet olmak üzere tavana yakın hizada 3 adet giyotin pencere vardır m. yüksekliğindeki 1. kat ön cephe boyunca öne doğru 63 cm kadar çıkıntı yapar. Bu çıkıntı ana akslarda konsol olarak uzanan 4 ana kirişe taşıtılmıştır. Orta aksta bu çıkmadan öne doğru uzanan ve eliböğründeler ile desteklenmiş cumba yer alır. Bu kısımdaki pencereler merkezi bir düzende ortada kemerli ve büyük bir pencere, yanlarda dışa doğru eğilen kemerli 2 adet küçük pencere şeklinde düzenlenmiştir. Cumbanın üstünde sağ ve sol yanlarda eliböğründelerle desteklenen ahşap saçak bulunmaktadır. Cumbanın solunda 2, sağında 3 adet giyotin pencere vardır m. yüksekliğindeki 2. katta ayrıca bir çıkma yoktur. Orta akstaki cumbanın üstünde bir kısmı ön cephe geriye çekilerek genişletilmiş, önde 2 adet direkle sınırlanan balkon yer alır. Balkonun dekopaj süslü ahşap korkuluğu, direkler arasını geçen kirişin barok çizgiler taşıyan süslemesi ve saçakla sonlanan üçgen alınlık bitişi 19. yy sivil mimarlık 11

12 örneklerinde çokça görülen batı mimarisi etkileri taşımaktadır. Katlar arasında ortasından basit pahlı 3 cm lik bir çıta geçen 24 cm yükseklikte ahşap silme bulunmaktadır. Ana kütlenin, çıkma ve cumbaların kenarlarında dönen 12 cmlik ahşap pervazlar bu silmelerle bütünleşerek çerçeve oluşturur. Tüm cephe sıvalıdır. Ön cephede çatı saçağı yaklaşık 9.75 kotunda, yatay bir şekilde sonlanır. Çatının üstünde orta aksta cihannüma görülmektedir. Cihannüma çatı eğimine bağlı olarak değişen fakat, genel olarak parapet seviyesine kadar çatının içinde kalmaktadır. Sekizgen planlı bu katın geniş kenarlı kısmı orta aksta cepheye paralel, 2 adet dar kenarı açılı olarak cephe verir. Her cephe üçgen alınlık ve profilli saçak ile sonlanır. Orta kısımda 2 şer, yanlarda 1 er adet basık kemerli giyotin pencere vardır. Çatıda, batı kenarında kargir baca görülmektedir (bkz. rölöve güney cephesi, f.6-9). Doğu cephesi: Doğu cephesinde yapı zemin üstünde 2 katlıdır. Zeminden yükselen taş duvarın bitip karkas duvarın başladığı 1.24 kotunda ahşap silme vardır m. Yüksekliğindeki zemin katta solda tavana yakın 2 adet giyotin pencere; orta kısımda üstü aydınlık pencereli, tek kanatlı ahşap kapı bulunur. Sağda 3 kanatlı pencere ve tek kanatlı ahşap kapı vardır. 1. katta cephe yaklaşık 3.03 m yüksekliğindedir ve sol tarafta ön cephedeki çıkma boyutunda 50 cm kadar genişlemektedir. Solda 2 si sonrada kapatılmış 3 adet giyotin pencere, orta kısımda yine 3 adet giyotin pencere vardır. Bu pencerelerin en solunda aşağıdaki kapıya bakışta görülmemek amacıyla yapılmış kim geldi kafesi göze çarpar. En sağdaki oda öne doğru 50 cm kadar çıkma yapar. Bu çıkma 3 adet 12/12 cm boyutlu payandayla desteklenmiştir. Burada 2 adet giyotin pencere vardır. 2. kat, 1. kat hizasında, yaklaşık 2.85 yüksekliğindedir. Solda 3 adet giyotin pencere bulunur. Orta akstaki oda öne doğru 118 cm kadar çıkma yapar ve burada da 3 adet giyotin pencere bulunur. Cumba sağdaki büyük, sağ taraftaki 1. kat çıkması nedeniyle daha küçük boyutlu eliböğründelerle desteklenmiştir. Cumba saçak çıkması ile sonlanan üçgen alınlık ile tamamlanmıştır. Cephenin en sağında sağda 2 adet giyotin pencere vardır. Katlar arasında ortasından basit pahlı 3 cm lik bir çıta geçen 24 cm yükseklikte ahşap silme bulunmaktadır. Ana kütlenin, çıkma ve cumbaların kenarlarında dönen 12 cm lik ahşap pervazlar bu silmelerle bütünleşerek çerçeve oluşturur. Tüm cephe sıvalıdır. Ön cephede çatı saçağı yaklaşık 9.75 kotunda, yatay bir şekilde sonlanır. Çatının 12

13 üstünde orta aksın biraz sağına kaymış şekilde cihannüma görülmektedir. Ortadaki cepheye paralel olmak üzere 3 adet dar kenarın hepsi de üçgen alınlık ve profilli saçak ile sonlanır. Her cephede 1 adet basık kemerli giyotin pencere bulunur. cihannüma yer yer değişmekle birlikte parapet hizasına kadar çatı içinde kalmaktadır (bkz. rölöve doğu cephesi, f.10-18). Kuzey cephesi: Doğu cephesi 535 parseldeki 2 katlı yapıya bitişiktir. Bu nedenle bu cephede 1. katta çıkma yapan kısım ve payandaları ile 2. kat ve cihannüma görülmektedir. 2. katta doğu cephesine doğru zeminden çıkma yapan sol kısımda dar bir giyotin pencere vardır. Yine burada doğu cephesine çıkma yapan cumbanın yan duvarında dar bir giyotin pencere ve eliböğründeler görülür. Orta kısımda merdiveni aydınlatan ve tavana yakın iki adet küçük giyotin pencere bulunur. en sağda banyo kısmını aydınlatan küçük tek kanatlı kare bir pencere yer almaktadır. Çatı saçağı yaklaşık 9.76 kotunda yatay olarak devam etmektedir. Çatının üstünde orta aksta cihannüma görülmektedir. Cihannüma çatı eğimine bağlı olarak değişen fakat, genel olarak parapet seviyesine kadar çatının içinde kalmaktadır. Sekizgen planlı bu katın geniş kenarlı kısmı orta aksta cepheye paralel, 2 adet dar kenarı açılı olarak cephe verir. Her cephe üçgen alınlık ve profilli saçak ile sonlanır. Orta kısımda 2 şer, yanlarda 1 er adet basık kemerli giyotin pencere vardır. Çatıda, doğu kenarında yaklaşık kotunda kargir baca görülmektedir. Cepheler sıvalı, çatılar alaturka kiremit kaplıdır(bkz. kuzey güney cephesi, f.19,22,23). Batı cephesi: Batı cephesi 542 parsele bitişiktir. Burada 542 parseldeki tescilli yapı ile Fenerli Ev arasındaki 3.30 m mesafedeki kısma her iki yapıya da bitişerek yapılan 2 kat yüksekliğindeki bir yapı ve önünde sundurması bulunmaktadır. Bu kısma girilemediğinden sundurma gerisinde ve parselin kuzeyindeki zemin kat cephesi ve kısmen 1. kat cepheleri görülememektedir. Sol tarafta ana kütleden öne doğru çıkan hela hacimlerinin kütlesi görülür. Burada iç kısımdan anlaşıldığına göre 1. katta sadece helanın bulunduğu kısımda sonradan küçültüldüğü anlaşılan yaklaşık 30/30 cm boyutlarında bir pencere açıklığı mevcuttur. Bunun dışında 1 kat cephesi tamamen sağırdır. 2. katta soldaki çıkıntı yapan kütlenin an sağında tek kanatlı küçük 13

14 hela penceresi, orta aksta cihannüma merdivenini ve merdiven altı odasını aydınlatan iki adet tavana yakın küçük giyotin pencere bulunur. En sağda ise ön cepheye çıkıntı yapan kısımda yer alan dar bir giyotin pencere vardır. Batı cephesi yönünde çatı eğimi olmayıp kütlenin orta aksında en yüksek noktasına (11.94) ulaşan kalkan duvarı ile bitirilmiştir. Burada 24 cm kadar çıkan bir saçak vardır. Kalkan duvarının orta aksında saçağa yakın basık kemerli giyotin pencere vardır ve bu pencere cihannüma merdiven holünü aydınlatır. Çatının üstünde hemen hemen orta aksta cihannüma görülmektedir. Ortadaki cepheye paralel olmak üzere 3 adet dar kenarın hepsi de üçgen alınlık ve profilli saçak ile sonlanır. Her cephede 1 adet basık kemerli giyotin pencere bulunur. cihannüma yer yer değişmekle birlikte parapet hizasına kadar çatı içinde kalmaktadır. Cepheler sıvalı, çatılar alaturka kiremit kaplıdır (bkz. rölöve batı cephesi, f.20,22). Malzeme ve Yapım Tekniği Yapı doğu ve güney yönlerinde (sokağa bakan) cm; batı ve kuzey yönlerinde (komşu parsel sınırlarında) cm kalınlıklarda moloz taş ve ahşap hatıl ile oluşturulmuş duvarlar üzerine inşa edilmiştir (bkz. rölöve zemin kat planı, f.17). Bu duvarlar ortalama kotuna kadar yükselmekte, bu kottan sonra ahşap karkas arası kerpiç dolgulu duvar sistemi başlamaktadır. Duvar kalınlığı zemin katta sıva kalınlığına göre cm arasında değişmektedir. Ana dikmeler zemin katta ortalama r=16 cm veya 14/14,15/15 cm, üst katlarda 13/13, 11/11 cm boyutlarındadır. Ana kirişler ortalama 11-12/24, 15/15 döşeme kirişleri 6,8/16 boyutlarındadır (bkz. rölöve zemin kat planı, f.29,39,40). Duvarlar 2-3 cm kalınlığında çamur+saman çöpü sıvalıdır (bkz. Sıva analizleri). 1. ve 2. katlarda yapım sistemi ahşap karkastır. Duvarların içi boş tutulmuş, bağdadi tekniğinde çamur+saman çöpü üstüne ince kireç sıva ile sıvanmıştır (bkz. Sıva analizleri,f.9,10,11,13 ). Duvar kalınlıkları cm arasında değişmektedir. Döşeme kalınlıkları tavan ve döşeme kaplaması ile toplam 18 cm (1,5+15+1,5 cm) civarındadır. Kuzey ve batı yönlerinde 1. ve 2. kat duvarları yarım dolgu sistemindedir (S.H. Eldem s. 173,176). Bu sağır duvarların kalınlığı cm olup içlerine dolap, ocak ve baca yerleştirilmek suretiyle karkas kısımda cm e inmektedir. Bu duvarda dolgu malzemesi 10/28 cm boyutlarında kerpiçtir (rölöve 1. ve 2. kat planları, f.123). 14

15 Cihannüma katı yapının orta kısımdaki birbirine dik 4 ana taşıyıcı aksına oturtulmuştur. Duvarları ahşap karkas sistemdedir (bkz.f ). Bağdadi çıtası üstüne yaklaşık 2-2,5 cm kalınlığında çamur+saman çöpü sıva üstüne ince kireç sıvası yapılmıştır (bkz. Sıva analizleri). Cihannüma çatı saçağı ahşap profiller üstüne yine bağdadi çıtası çakılmak suretiyle sıvanarak oluşturulmuştur. Merdivenlerin limon kirişleri bir tarafı duvar içine monte edilmiş, diğer tarafı açıktadır. Ahşap basamaklar bu kirişlere oturtulmuştur (bkz. f.43,45,61). Hasarlar Fenerli Ev in yöredeki mimari ve simgesel önemi nedeniyle iç ve dıştaki hasarlar ayrıntılı olarak incelenmiş ve bozulmalar 1/50 ölçekli plan, kesit, görünüş, tavan ve döşeme çizimleri üzerinde gösterilmiştir. Strüktürel hasarlar (yatay ve düşeyden ayrılma) Yapının temel sorunu ilk gözlemsel incelemede de anlaşılabileceği üzere strüktürel deformasyondur (bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: a-a,c-c,d-d kesiti, kuzey ve doğu cepheleri). Batı yönüne doğru çökme ve eğilme kuzey-güney cephelerinde, çatıda ve cihannüma kısmında izlenebilmektedir. Batı cephesinde ve cihannümada dışa doğru 8-10 cm civarında düşey sapma tespit edilmiştir. 107, 104,103,207,204,206,203 nolu mekanlarda döşemede batı yönüne doğru 28 cm e varan çökmeler ölçülmüştür. Bu hasara batı yönünde 535 parseldeki yapı ile Fenerli Ev arasında yer alan 3.30 m genişlikteki alana sonradan yapıldığı düşünülen ahşap karkas ek yapının ve bu yapının inşaasının neden olduğu sanılmaktadır. Bu yapı aynı zamanda hayattaki merdiven altı/depo bölümünün batısındaki muhdes duvarın sınırladığı mekan ile ilişkili olabilir (bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: kat planı, b-b,c-c,d-d kesitleri,kuzey ve güney görünüşleri ). Söz konusu müdahaleler 1. katta 108 mekanı ile 109 hela arasındaki duvarın çökmesinin ve 109,209 hela kısımlarının batı duvarının kısmen yıkılmasının nedeni olabilir. Güney cephesinde, zemin katta sağ tarafta görülen göçük muhtemelen büyük bir aracın çarpmasıyla -Hamam Sokak ile Rüştiye Sokak bağlantısında ihmal edilemeyecek oranda bir araç geçişi mevcuttur- meydana gelmiş, zaman içinde ön cephedeki cumba ve üzerindeki balkonun çökmesine neden olarak, yapının taşıyıcı sisteminde ağır hasar yaratmıştır. 103,102,101,203,203,201 nolu mekanlarda döşemede 14 cm e varan 15

16 çökmeler, güney cephesinin doğu kısmında 6 cm civarında dışa doğru düşey sapma ölçülmüştür (bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: kat planı, a-a kesiti,doğu görünüşü ). Doğu cephesinde, kuzey yönünde 1. kat ve 2. kat çıkmasında belirgin bir çökme görülmektedir. 105 ve 205 nolu mekanlarda çıkmadaki çökme her iki yönde de 5 cm olarak ölçülmüştür. Ayrıca çıkmanın 1. kattan 2. kat tavanına kadar mesafede düşeyden 8 cm sapma ölçülmüştür(bkz. rölöve ve hasar tespit pafta: kat planı, d-d kesiti,doğu görünüşü ). Burada çıkmayı taşıyan payandaların ve cephe düzeninin yapı genelinde farklı olduğu dikkat çekmektedir. Söz konusu bölgede yapılmış herhangi bir tadilat yapı taşıyıcı sisteminin bozulmasına neden olmuş olabilir. Bir diğer ihtimal ise daha önceden oluşan bir hasarı engellemek için tamirat yapılmış olması, duvar sistemi ile payandaların bu sırada yenilenmesidir. Söz konusu deformasyonlar yapı bütünlüğünün bozulmasına neden olarak ahşap döşeme, tavan, kapı, pencere, pervaz, eliböğründe, sıva vb. vb. tüm yapısal elemanların bozulmasında en önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Sıvada bozulma (yüzey kaybı, kabarma, yerinden ayrılma) Dış cepheyi koruyan boya katmanının işlevini kaybetmesi ile açığa çıkan çamur esaslı sıva ısı değişimi, yağmur, rüzgar vb. hava şartlarına açık kalarak zamanla aşınmış, yüzey kaybı ve çatlaklar meydana gelmiştir. Strüktürel deformasyonların da etkisiyle hemen tüm dış cephelerdeki mevcut sıva katmanında ince ve geniş çatlaklar, kabarma, yerinden ayrılma vb. hasarların en az biri veya birkaçı bir arada görülmektedir. İç kısımlarda strüktürel deformasyonlara ve nem etkisine bağlı olarak gelişen sıva bozulmaları gözlenmektedir. Zemin kat merdiven ve hayat duvarlarında, z04,z03 nolu mekan duvarlarında, 1. katta 101,102,103 nolu odaların güney duvarında, sofa batı duvarında, 107,108,109 nolu ıslak hacim duvarlarında, 2. katta sofa eyvanı doğuda cumba kısmında, sofa ve kuzey duvarlarında, tekne tavanda, cihannüma duvarlarında sıvada bozulma tespit edilmiştir. Sıva dökülmesi Özellikle dış cephede geniş alanlarda sıva dökülmesi gözlenmektedir. Bunun nedeni strüktürel deformasyonla oluşan çatlakların ve yapının terk edildikten sonra bakımsız kalması sonucunda ısı değişimi, yağmur, rüzgar vb. hava şartlarına açık 16

17 kalarak zamanla genişlemesidir. Benzer dökülmeler iç kısımda nem alan bölgelerde ve strüktürel deformasyonun ve derin çatlakların olduğu bölgelerde görülmektedir. Zemin kat z02 oda duvarlarının sıvası tamamen dökülmüştür. 1. katta 101,102,103 nolu odaların güney duvarında, sofa batı duvarında, 107,108,109 nolu ıslak hacim duvarlarında, 2. katta sofa eyvanındaki cumbanın yan duvarlarında, sofa ve kuzey duvarlarında, tekne tavanda, cihannüma duvarlarında sıva dökülmesi tespit edilmiştir. Derin sıva çatlağı Strüktürel deformasyona bağlı olarak dışta ve içte; burulmanın ve çekme gerilmesinin meydana geldiği konsolların köşe noktalarında, pencere açıklıklarının köşelerinde, duvar birleşimlerinde, güney cephesinde çöken kısımda ve cihannüma köşe birleşimlerinde görülmektedir. Zemin kat merdiven ve hayat duvarlarında, z04,z03 nolu mekan duvarlarında, 1. katta 101,102,103 nolu odaların güney duvarında, sofa batı duvarında, 107,108,109 nolu ıslak hacim duvarlarında, 2. katta sofa eyvanı doğuda cumba kısmında, sofa ve kuzey duvarlarında, tekne tavanda, cihannüma duvarlarında çatlaklar tespit edilmiştir. İnce sıva çatlağı Dış cepheyi koruyan boya katmanının işlevini kaybetmesi ile açığa çıkan çamur esaslı sıva ısı değişimi, yağmur, rüzgar vb. hava şartlarına açık kalarak zamanla aşınmış, yüzey kaybı ve çatlaklar meydana gelmiştir. Ayrıca iç kısımda yine deformasyona bağlı olarak ince sıva çatlakları görülmektedir. Ahşap elemanda bozulma (çatlak, detay bozulması, aşınma) Ahşap elemanlarda başlıca iki nedenle deformasyon görülmektedir: 1- Strüktürel deformasyona bağlı olarak detay bozulması 2- Hava şartlarına (ısı farkı, rüzgar, nem, yağmur) maruz kalma nedeniyle çatlama, dönme ve aşınma Dış kısımdaki ahşap elemanlarda (çatı saçağı, pencereler, kapılar, kat silmeleri, eliböğründeler, pervazlar, balkon korkulukları, ahşap süslemeler) bu hasarların her ikisi de görülürken, iç kısımdaki ahşap elemanlar (kapılar, döşemeler, tavanlar, dolaplar, sedirler) oldukça sağlam durumda olup yalnızca büyük çökme noktalarında detay bozulmasına uğramıştır. 17

18 Ahşap elemanda nem etkisi Çatıda meydana gelen hasarlar nedeniyle 2. tavanında, cihannüma tavanında ve ıslak hacimlerde taşıyıcı kirişlerde ahşap elemanlarda nem etkisi ve yer yer çürüme belirtileri görülmektedir. Ahşap elamanda böceklenme Zemin katta taş duvar konstrüksiyonu içinde açıkta kalan hatıllarda ve hayattaki dikmelerde kurt ve böcek delikleri görülmektedir. Bunun nedeninin zemin kat düzeyinde etkin bir böcek türünün belli tür ağaçlara zarar vermesi olabilir. Taş duvarda malzeme kaybı Zemin katta kapilaritenin yarattığı nem etkisi ve hava şartları etkisi ile taş duvarların içte ve dışta sıva, derz ve harcında malzeme kaybı gözlenmektedir. Nitelikli ek Geleneksel yapım tekniklerinin devam ettiği yörede bazı yapıya sonradan eklendiği anlaşılan bazı eklerin malzeme ve detay olarak belli bir niteliğe sahip olduğu görülmektedir. Zemin kat z04 mekanına dışarıdan girişi sağlayan kapı ve burayı aydınlatan pencerenin hoş detaylara sahip olduğu ve cephe düzenini bozmayan bir kurguda olduğu düşünülmektedir (bkz. p.z.1 ve k.z.3 detaylar, f.18ı). Niteliksiz ek Yapıya sonradan eklenen merdiven, duvar, kapı gibi elemanların mimari kurgu, malzeme ve detay kalitesi, strüktürel sisteme uyum açısından belli bir nitelik düzeyine ulaşmadığı görülmektedir. Zemin kattan 1. kata çıkan dönel merdivenin kurgusal ve detay yapısı itibarıyle 2. kata çıkan merdivenden çok farklı bir yapıya sahip olduğu görülmektedir (bkz. planlar,,a-a,d-d kesiti, f.62 ve f.69-70). Zemin katta hayata eklenen z05 banyo delikli tuğla ve beton kullanılarak yapılmıştır. 1. katta 101 nolu odada doğu yönündeki pencereler sıvanarak kapatılmıştır(bkz.doğu cephesi). Zemin katta merdiven holü ile hayat arasındaki duvar, 1. katta sofayı merdiven holünden ayıran duvar ve bu duvarda yer alan kapı ve 1. kattaki oda kapılarının yapının mimari kurgusuna ve detay kalitesine uygun olmadığı düşünülmektedir (bkz. f.44,48). 18

19 Eksik eleman Zaman içinde meydana gelen detay bozulmaları nedeniyle giyotin pencerelerin hareketli kısımlarının, pencere kafeslerinin yok olduğu, sonradan yapılan kullanıcı müdahaleleri ile bazı döşemelerin ve sedirlerin kaldırıldığı gözlenmiştir(bkz. rölöve bozulma paftaları: cepheler, planlar). KAYNAKLAR: Sakarya da Türk Mimari Eserleri, Y.Doç.Dr.Yusuf ÇETİN, Sakarya Büyükşehir Belediyesi Yayını, Taraklı, Tarihin Doğayla Buluştuğu Yer, Y.Doç.Dr. Emin SEZER ve Diğerleri, Taraklı Kaymakamlığı Yayını, Taraklı nın Fiziksel Ve Tarihsel Dokusu, Sivil ve Anıtsal Mimarlık Örnekleri ve Hacı Rıfatlar Konağı Restorasyonu, Sadık Selçuk ÖZKAN, Y.L. Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Ens. İstanbul, Taraklı da Geleneksel Sivil Mimaride Kullanılan Yapım Teknikleri ve Sadık Özen Evi Restorasyon Önerisi, Ferdi SEYMEN, Y.L. Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Ens. İstanbul, Geleneksel Taraklı Evlerinin Yapım Süreç ve Teknikleri, Hafize Bilge ÖZYER, ODTÜ Yapı Bilgisi A.B.D., İstanbul, Türk Evi, Osmanlı Dönemi,C-I,II,III, Sedad Hakkı ELDEM, Taç Vakfı, İstanbul, Geleneksel Türk Mimari Yapım Sistem ve Elemanları-C.I,II, Hüsrev TAYLA, Taç Vakfı, İstanbul, Hazırlayanlar: 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 28

29 29