NE YAPARSAM YAPAYıM BEN BİR BAĞıMLıYıM. DR MERAL AKBıYıK

Transkript

1 NE YAPARSAM YAPAYıM BEN BİR BAĞıMLıYıM DR MERAL AKBıYıK

2 STİGMA Yunan kölelerin özgür insanlardan ayırmaya yarayan işaretlerdir. Bu kişilerin sosyal statüsünü belirtirlerdi Daha değersiz olduklarını vurgulardı DAMGA

3 GOFFMANN (1963) DAMGALAMA-STİGMA itibarı zedeleyen atıf (discrediting attribution) sıradan bir bütün kişiden, lekeli ve değersize dönüştürmek JONES (1984), damgalamanın boyutları işaret (mark) İşaret kişiyi bir atıf/yükleme süreci ile diğerinin gözünde itibarsızlaştıran, istenmeyen özelliklerle ilişkilendirdiğinde damgalama doğar LİNK and PHELAN (2001), damgalamanın bileşenleri Ayırt etme ve etiketleme/ İstenmeyen özelliklerle ilişkilendirme/ Ayrım/ Statü kaybı Link ve Phelan ilk olarak kişinin damgalamayı nasıl yorumladığına odaklanmıştır

4

5 CORRIGAN Basmakalıp düşünceler (Stereotypes) Gruptan öğrenilen sosyal bir bilgidir Çok etkilidir Kişi onaylamayabilir Önyargı (Prejudice) Olumsuz basmakalıp düşünceleri destekler Olumsuz duygusal tepkiler oluşturur (afektif) Çoğunlukla olumsuz değerlendirmeler içerir (kognitif) Olumsuz davranışlar (davranış) Ayrım (Discrimination) Madde Kullanıcıları Tehlikelidir Madde Kullanıcılarının Hepsi Tehlikelidir Madde Kullanıcılarından korkuyorum Madde Kullanıcılarını işe almam

6 DAMGALAMA TÜRLERI Sosyal Damgalama (Public Stigma) Kendini Damgalama (Self Stigma) Doğrudan damgalama Yapısal damgalama

7 Ruhsal Rahatsızlıkların İçselleştirilmiş Damgalaması/Kendini Damgalama Kendisiyle ilgili olumsuz duygu ve düşüncelerin içselleştirilmesi ve uygulanması ile kendine güvenin ve yeterlilik hissinin yitirilmesi ile giden damgalama süreci. Ruhsal rahatsızlıkların içselleştirilmiş stigması tanımı İçselleştirilmiş homofobi ve içselleştirilmiş ırkçılık tanımları İçselleştirme ve uygulama

8 FARKINDALIK Herkes madde kullanıcılarının kötü olduğunu düşünür HAKVERME Evet haklılar. Madde kullananlar kötüdür UYGULAMA Ben madde kullanıyorum. Ben de kötü olmalıyım. ZARAR Kötüyüm ve hiçbir şeyi hak etmiyorum. KENDİNİ DAMGALAMANıN AŞAMALı MODELI

9 WATSON ın KENDİNİ DAMGALAMA TEORİK MODELI

10 LABELİNG THEORY Toplumdaki bireyleri tanımlayıp sınıflandırarak davranış biçimlerini belirlemeye yönelik teoridir. Toplumsal çoğunluğun, farklı olanı olumsuz olarak etiketleyerek buna engel olabileceğini ileri sürer. Damgalama, bu etiketlemenin en olumsuz hallerinden biridir. Basma kalıp düşünceler etiketlemenin önemli aracılarındandır: Sosyal grubun fertlerince paylaşılan oldukça güçlü düşünce yapılarıdır

11 ŞİZOFRENİ SEÇİLMEZ AMA MADDE SEÇİLİR Hastalık ortaya çıkana kadar kişi şizofreniyi kendi başına gelmeyecek kabul eder Madde kullanımı ise damgalamaya rağmen seçilir. Kişinin içinde bulunduğu alt grubun inançları Damganın ilişkili olduğu profilin ayrı tutulması Damganın gerçeklerle örtüşmemesi MADDE KULLANIMI, DAMGALAMA VE AYRIM İLE DEĞİL GERÇEKLERLE ÖNLENEBİLİR

12 MADDE KULLANıM BOZUKLUKLARıNDA KENDİNİ DAMGALAMA ÖLÇEĞI Substance Use Self Stigma Scale; 40 sorudan oluşan 3 alt testten oluşan (kendini değersizleştirme; davranışa dökülen damgalama korkusu; damgalamadan kaçınma) Madde ve alkol kullanımında kendini damgalamaya özelleşmiş bir ölçektir.

13 GEÇERLİLİK GÜVENİLİRLİK ÇALıŞMASı Kullanılan ölçekler; Ruhsal hastalıklarda içselleştirilmiş damgalama ölçeği Suçluluk-utanç ölçeği Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nce takip edilen 123 ayaktan ve 158 yatan hasta ve toplamda 281 hasta ile çalışılmıştır.

14 GEÇERLİLİK GÜVENİLİRLİK ÇALıŞMASı Madde madde korelasyonları incelenerek 24 soruya indirilmiştir. Çıkarılan sorular orijinal çalışma da geçerlilik ve güvenilirilik konusunda en başarısız altteste aittir. 24 itemlik hali ile yapılan analizde 1 itemin overlap yapması sebebiyle 23 itemle çalışılmış ve 4 faktörlü bir model oluşturulmuştur.

15 GEÇERLİLİK GÜVENİLİRLİK ÇALıŞMASı %51 varyansı açıklayan faktörler kendini damgalamanın aşamalı modeli ile uyumluydu: Farkındalık Hakverme Utanç-suçluluk (uygulama) Kaçınma Cronbach s alpha değeri tüm test için 0,90 idi. Utanç ve Ruhsal hastalıklarda içselleştirilmiş stigma ölçeği puanları ile anlamlı korelasyonu vardı (r=0,30 p<0,01; r=0,58 p<0,01). Test-retest güveniliği iyi idi (ICC=0,74, p<0,01)

16 KENDİNİ DAMGALAMA YAŞAMı ETKİLER Kendini damgalama düzeyi ile; Depresyon arasında pozitif yönlü anlamlı korelasyon saptanmıştır (r=0,49, p<0,01) Anksiyete arasında pozitif yönlü anlamlı korelasyon saptanmıştır (r=0,46, p<0,01) Yaşam doyumu arasında negatif yönlü anlamlı korelasyon saptanmıştır (r=-0,28, p<0,01)

17 KENDİNIDAMGALAMA İLE ÇALıŞMAK Kendini damgalama düzeyi ile psikolojik katılık arasında pozitif yönlü anlamlı korelasyon saptanmıştır (r=0,68 p<0,01) Kişinin psikolojk esnekliğini arttırmaya yönelik kabul ve kararlılık terapisi uygulamaları bu hasta grubunda etkili olabilir.

18 TEŞEKKÜRLER