T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU Proje Başlığı Etçi Piliçlerde Aydınlatma Süresinin ve Yerleşim Sıklığının Besi Perfor

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ MÜDÜRLÜĞÜNE ANKARA ETÇİ PİLİÇLERDE AYDINLATMA SÜRESİNİN VE YERLEŞİM SIKLIĞININ BESİ PERFORMANSI, KARKAS ÖZELLİKLERİ, BAZI KAN PARAMETRELERİ VE TİBİAL DİSKONDROPLAZİ OLUŞUMU ÜZERİNE ETKİSİ konulu ve ADP numaralı projenin ciltlenmiş kesin raporu ve cd ekte sunulmuştur. Gereğini bilgilerinize saygılarımla arz ederim Dr. Ebru Onbaşılar Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı Dışkapı-ANKARA

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU Proje Başlığı Etçi Piliçlerde Aydınlatma Süresinin ve Yerleşim Sıklığının Besi Performansı, Karkas Özellikleri, Bazı Kan Parametreleri ve Tibial Diskondroplazi Oluşumu Üzerine Etkisi Proje Yürütücüsünün İsmi Dr. Ebru Onbaşılar Proje Numarası ADP Başlama Tarihi 19/02/2007 Bitiş Tarihi 19/01/2008 Rapor Tarihi 14/01/2008 Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara

3 Etçi Piliçlerde Aydınlatma Süresinin ve Yerleşim Sıklığının Besi Performansı, Karkas Özellikleri, Bazı Kan Parametreleri ve Tibial Diskondroplazi Oluşumu Üzerine Etkisi Dr. Ebru Onbaşılar Prof. Dr. Öznur Poyraz Araş. Gör. Evren Erdem Araş. Gör. Hakan Öztürk Araş. Gör. Fatih Bozkurt

4 I. ÖZET Etçi Piliçlerde Aydınlatma Süresinin ve Yerleşim Sıklığının Besi Performansı, Karkas Özellikleri, Bazı Kan Parametreleri ve Tibial Diskondroplazi Oluşumu Üzerine Etkisi Bu çalışmanın amacı aydınlatma süresinin ve yerleşim sıklığının performans, karkas özellikleri, bazı stres parametreleri (H-L oranı, serum glikoz, kolesterol ve trigliserit düzeyleri, tonik immobilite testi (TI), antikor üretimi, tüylenme durumu, ayak sağlığı) ve tibial diskondroplazi (TD) oranı üzerine etkilerini belirlemektir. Çalışmada ticari bir kuluçkahaneden elde edilmiş 470 günlük erkek civciv (Ross 308) kullanılmıştır. Civcivler iki farklı aydınlatma süresinin (24A:0K ve 16A:8K) uygulandığı odalara yerleştirilmiştir. Her aydınlatma grubu iki sıklık grubuna (11.9 p/m 2 ve 17.5 p/m 2 ) ayrılmış ve her sıklık grubu da 5 alt gruba bölünmüştür. Deneme 6 hafta sürdürülmüştür. Aydınlatma programı TI süresini (p<0.001), tüylenme durumunu (p<0.001) ve H-L oranını (p<0.05) etkilemiştir. Yerleşim sıklığı ise 6. hafta canlı ağırlığı (p<0.001), canlı ağırlık artışını (p<0.001), yem tüketimini (p<0.05), yem değerlendirme oranını (p<0.05), kalp ağırlığı yüzdesini (p<0.05), TI süresini (p<0.001), tüylenme durumunu (p<0.001), ayak sağlığını (p<0.001), H-L oranını (p<0.001), serum glikoz (p<0.001) ve kolesterol (p<0.05) düzeylerini etkilemiştir. Anahtar kelimeler: Aydınlatma süresi, yerleşim sıklığı, etçi piliç, stres.

5 SUMMARY Influence of Lighting Periods and Stocking Densities on Performance, Carcass Characteristics, Some Blood Parameters and Incidence of Tibial Dyschondroplasia in Broiler The aim of this study was to determine the effects of lighting and stocking density on performance, carcass characteristics, some stress parameters (H-L ratio, serum glucose, cholesterol and triglyceride levels, tonic immobility test (TI), antibody production, feather condition and foot health) and incidence of tibial dyschondroplasia in broiler. This experiment was carried out with four hundred and seventy day-old male broiler chicks (Ross 308) obtained from a commercial hatchery. The chicks randomly distributed into two light proof controlled rooms (24L: 0D, 16L: 8D). Each lighting groups were divided into two stocking density groups (11.9 b/m 2 and 17.5 b/m 2 ) with 5 replications per group. The experimental period was 6 weeks. Lighting program influenced the TI duration (p<0.001), feather condition (p<0.001) and H-L ratio (p<0.05). Stocking density influenced the final body weight (p<0.001), body weight gain (p<0.001), feed consumption (p<0.05), feed to gain ratio (p<0.05), percentage of heart weight (p<0.05), TI duration (p<0.001), feather condition (p<0.001), foot health (p<0.001), H-L ratio (p<0.001), serum glucose (p<0.001) and cholesterol (p<0.05) levels. Key words: Lighting period, stocking density, broiler, stress

6 II. AMAÇ ve KAPSAM Stres ve korku hayvan refahını etkileyen önemli etmenlerdir. Son yıllarda hayvan refahı konusuna gösterilen ilgi artmaktadır. Bu ilgi üreticileri hayvan refahının artırılması ve stresin azaltılması konusunda önlem almaya yöneltmektedir. Bunun sonucunda da hayvanlar için daha uygun koşullar oluşturup stresi azaltarak daha fazla verim elde etmek konusunda çalışmalar gündeme gelmektedir. Yoğun ve uzun süreli stres ve korku tavukların refahını olumsuz yönde etkilemektedir. Ülkemizde yerleşim sıklığı olarak metrekareye seyrek olarak 12 ve sıkışık olarak da 18 civciv yerleştirilmektedir. Etçi piliç yetiştiriciliğinde farklı aydınlatma programları ( 16A-8K, 1A-3K, 2A-2K gibi) olmakla birlikte genelde sürekli aydınlatma (24 saat aydınlık süre) yapılmaktadır. Sürekli aydınlatma piliçlerin doğal koşullarından farklıdır. Çiftlik hayvanları kendilerine özel, uygun koşullar altında daha verimli ve daha sağlıklı olmaktadır. Uygun koşulların olmaması durumunda stres belirtileri oluşabilmekte, bağışıklık sisteminin gelişmesi baskılanmakta ve verimlilik azalmaktadır. Bu çalışmada etçi piliçlerde aydınlatma süresinin ve yerleşim sıklığının besi performansı, karkas özellikleri, bazı kan parametreleri (Heterofil- lenfosit oranı, kolesterol, glikoz, trigliserit), antikor düzeyi, tibial diskondroplazi oluşumu ve tonik immobilite üzerine etkilerini belirmek amaçlanmıştır. Etçi piliç üretiminde 24 saat aydınlık sürenin verilmesi onları hem doğal şartlarından uzaklaştırmakta hem de elektrik maliyetini artırmaktadır. Eğer etçi piliçlerde aydınlık sürenin 16 saate düşürülmesi farklı yerleşim sıklıklarında hem refah belirteçlerini hem de verimi olumlu yönde etkilediği belirlenebilirse üreticilere bu aydınlatma programının daha uygun olduğu önerilebilir. Böylece piliçler daha refah bir ortamda barındırılarak elde edilecek verim artırılabilir hem de üretimde kullanılacak elektrik maliyeti azaltılabilir.

7 III. MATERYAL ve YÖNTEM III.1. MATERYAL a) Hayvan Materyali Araştırmada 480 adet günlük erkek etçi piliç civcivi kullanılmıştır. Kümes iki bölmeye ayrılarak, bölmenin birine 24 saat aydınlık süre (24A-0K) diğer bölmeye de 16 saat aydınlık süre (16A-8K) uygulanmıştır. Her bir kümes bölmesinde civcivler m 2 ye 11.9 ve 17.5 hayvan düşecek şekilde altlıklı kafeslere yerleştirilmiştir. Denemede her bir aydınlatma programı için her bir sıklık grubundan 5 tekrar olmak üzere toplam her bir aydınlatma programı için 10 bölme bulunmuştur (Tablo 1). Tüm civcivler ilk gün kanat numarası ile işaretlenmiştir. Tablo 1. Deneme grupları 1. kümes bölmesi 24A-0K 2. kümes bölmesi 16A-8K 1. alt grup 11.9 p/m p/m p/m p/m 2 2. alt grup 11.9 p/m p/m p/m p/m 2 3. alt grup 11.9 p/m p/m p/m p/m 2 4. alt grup 11.9 p/m p/m p/m p/m 2 5. alt grup 11.9 p/m p/m p/m p/m 2 b) Yem Materyali Araştırmada etçi civcivlere birinci günden 21. günün sonuna kadar civciv yemi, 22. günden kesim günü olan 42. güne kadar ise piliç yemi verilmiştir (Tablo 2).

8 Tablo 2. Araştırmada kullanılan rasyonların bileşimi, g/kg Etçi civciv (0-21. günler) Etçi piliç ( günler) Mısır Soya küspesi Tam yağlı soya Et kemik unu Bitkisel yağ Kireç taşı DCP Tuz Vitamin mineral premiksi* Metiyonin Kimyasal bileşimi (Analiz değerleri) Ham protein, g/kg ME, kcal/kg *: Her 2.5 kg da IU vitamin A, IU vitamin D 3, 30 g vitamin E, 3.75 g vitamin K 3, 3 g vitamin B 1, 6 g vitamin B 2, 5 g vitamin B 6, 20 mg vitamin B 12, 40 g niasin,10 g kalsiyum pantotenat,1 g folik asit, 50 mg D-biotin, 500 g kolin klorür, 80 g Mn, 60 g Fe, 60 g Zn, 5 g Cu, 0.5 g Co, 1 g I, 0.15 g Se III.2 YÖNTEM a) Deneme hayvanlarının bakımı, beslenmesi ve deneme süresi Deneme Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Eğitim Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde yürütülmüştür. Tüketebilecekleri miktarda yem ve su sürekli olarak önlerinde hazır bulundurulmuştur.

9 Deneme 6 hafta sürdürülmüştür. Altlık olarak odun talaşı ve kümesin ısıtılmasında fındık sobası kullanılmıştır. İlk hafta içerisinde ortamın ısısı ortalama 32 0 C olmasına özen gösterilmiş ve bu ısı azaltılarak kesime kadar ortalama 24 0 C düzeylerinde bulunmasına dikkat edilmiştir. Denemenin 0-7. günleri arasında plastik civciv yemlikleri ve civciv sulukları, günleri arasında ise askılı yemlikler ile nipelli suluklar kullanılmıştır. Civcivlere kuluçkada Newcastle ve infeksiyöz bronşitis hastalıklarına karşı aşılamalar yapılmıştır. Ayrıca infeksiyöz bronşitis hastalığına karşı 10 günlük yaşta ve Newcastle hastalığına karşı da 28 günlük yaşta tekrar aşılama yapılmıştır. Gumboro hastalığı için de 18. ve 24. günlerde aşılamalar yapılmıştır. Aşı içme suyuna karıştırılarak hayvanlara verilmiştir. b)canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışının belirlenmesi Hayvanlar deneme başından itibaren her hafta tartılarak canlı ağırlıkları belirlenmiştir. Tartımlar arası farktan canlı ağırlık artışları hesaplanmıştır. c) Yem tüketimi ve yemi değerlendirme oranının belirlenmesi Her hafta tüketilen ile konulan yemler arasındaki farklar belirlenerek yem tüketimi değeri hesaplanmıştır. Yemi değerlendirme oranı, bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı olarak belirlenmiştir. d)ölüm oranının belirlenmesi Gruplarda her gün ölen hayvanlar kaydedilmiştir. e) Koyun eritrositine karşı oluşan bağışıklık gücünün belirlenmesi 31 günlük yaşta her alt gruptaki 10 pilicin kanat venasına 0.1 ml yıkanmış ve % 0.25 oranında PBS ile sulandırılmış koyun eritrositi enjekte edilmiştir. İmmünizasyondan sonraki beşinci ve onuncu günlerde aynı piliçlerden ve her birisinden yaklaşık 3 ml olmak üzere kan örnekleri alınmıştır. Bu kanlar 5 dakika 1500 devirde santrifüj edildikten sonra serumları ayrılarak piliçlerin koyun eritrositine karşı oluşturdukları antikor titreleri Hemaglütinasyon testi ile belirlenmiştir (Ruiz-Feria ve Abdukalykova, 2006). f) Newcastle aşısına karşı oluşan bağışıklık gücünün belirlenmesi

10 Maternal antikor titrelerini belirlemek için deneme başında her bir damızlık yaş grubuna ait 10 civcivden (toplam 30) kan alınmıştır. 36 günlük yaşta da her alt gruptaki 10 hayvandan kan örnekleri alınarak Newcastle hastalığına karşı oluşan antikor titresi hemaglitünasyon testi ile belirlenmiştir (Allan ve Gough, 1974). g) Tonik immobilite süresinin belirlenmesi Denemenin 40. gününde her gruptaki 15 pilicin 15 saniye süreyle hareketsiz kalması sağlandıktan sonra beşikten kalkışa kadar geçen süre Tonik immobilite (TI) süresi olarak ölçülmüştür. 600 saniye sonunda piliç kalkmamışsa 600 s değeri verilmiştir. İlk 10 s den önce kalkarsa 15 saniye boyunca yapılan sabitleme işlemi tekrar edilmiştir (Jones ve Faure, 1980). h) Tüylenme derecesi, tırnak uzunluğu ve ayak sağlığının belirlenmesi Denemenin 40. gününde her alt gruptaki 10 piliç tüylenme derecesi, ayak sağlığı ve tırnak uzunluğu yönünden incelenmiştir (Tauson, 1984). Tüylenme derecesi: Pilicin vücudu boyun, göğüs, arka, kanatlar ve kuyruk olmak üzere beş bölüme ayrılarak her bir bölüme 1 4 arasında değerler verilmiştir. (Puan 4: Vücudun ilgili bölümünde tüylenmenin çok iyi olması, puan 3: Vücudun ilgili bölümünde tüylerin yıpranmış olması fakat bölgedeki derinin tamamen tüylerle kaplı olması, puan 2: Vücudun ilgili bölümünde açık alanların bulunması, puan 1: Vücudun ilgili bölümünde hiç ya da çok ender tüy bulunması). Bu beş bölgeden elde edilen değerler toplanarak tüylenme derecesi (5-20) elde edilmiştir. Ayak sağlığı: Ayak bölgesinde yaralanma olup olmamasına bakılarak 1-4 (yara ve lezyon yoksa 4, sadece bir iki tane yüzeysel yaralanma var yangı yoksa 3, yangı yok ama çok sayıda yaralanma varsa 2, apse ve deri kayıplı yaralanma varsa 1) arasında değerler verilerek belirlenmiştir. Tırnak uzunluğu: Dijital kompas ile tırnak uzunluğu ölçülmüştür. ı) Kan serumunda kolesterol, trigliserit ve glikoz düzeylerinin belirlenmesi 41 günlük yaşta her alt gruptaki 10 hayvanın kanat altı venasından kan örnekleri alınmıştır. Sonra serum kısımları ayrılarak ependorf tüplerine konulmuş ve analiz yapılana kadar C'deki derin

11 dondurucuda saklanmıştır. Uygun ticari kitler yardımıyla kolesterol, glikoz ve trigliserit düzeyleri Vitros 350 marka otoanalizör (New York, Seri No: ) ile belirlenmiştir. i) H-L oranının belirlenmesi 41 günlük yaşta her alt gruptaki 10 hayvanın kanat altı venasından EDTA'lı tüplere kan örnekleri alınmıştır. Alınan kanlardan froti hazırlanarak açık havada kurutulmuştur ve May Grunwald-Giemsa yöntemi ile boyanarak hücre sayımı yapılana kadar muhafaza edilmiştir. Frotinin kenarında ve uç kısmında kanın ince olarak yayıldığı bir nokta seçilerek bir damla sedir yağı konulmuştur. Mikroskopta immersiyon objektifi ile mikroskop alanı değiştirilerek kenarlardan ve ortadan 100 akyuvar sayılıncaya kadar görülen akyuvar çeşitleri kaydedilip yüzde oranları saptanmıştır (Gross ve Siegel, 1983). j)kesim Denemenin 42. gününde tüm hayvanlar tartılmış ve her alt gruptan beş hayvan rasgele ayrılarak kesilmiştir. k) Bursa fabricus, karaciğer, dalak, kalp, taşlı mide ve karın yağı ağırlıklarının belirlenmesi Kesim sonrası kalp, karaciğer, taşlı mide, dalak, bursa fabricus ve karın yağı ayrılarak tartılmıştır. Bu organlar kesim ağırlığına bölünerek oranları hesaplanmıştır. l) Sıcak ve soğuk karkas ağırlığı ve randımanın belirlenmesi İç organlar çıkarıldıktan sonra karkas tartılarak sıcak karkas ağırlığı belirlenmiştir. Sonra karkaslar +4 0 C de 12 saat bekletilerek soğuk karkas ağırlığı bulunmuştur. Sıcak ve soğuk karkas ağırlıkları kesim ağırlığına bölünerek sıcak ve soğuk karkas randımanları hesaplanmıştır. m) Karkas parçalarının belirlenmesi Soğuk karkas; sırt ve göğüs, bel ve bacaklar, ve kanat olmak üzere parçalara ayrılarak (deri ve kemikli) tartılmıştır (Havenstein ve ark, 2003). Sonra soğuk karkas ağırlığına bölünerek randımanları hesaplanmıştır. n) Tibial diskondroplazi oranının belirlenmesi Kesim sonunda her gruptan alınan bilateral 10 adet genu eklemi kaba kaslarından temizlendikten sonra ekleme ve çevre dokulara ait yumuşak dokuların tespiti için %10 luk tamponlu (ph 7.4) formalin

12 solüsyonuna alındı. Eklemlerin sertliğinin ortadan kaldırılması amacı ile De Castro nun solüsyonuna ( De Castro s : 0.3 M chloral hydrate, 0.72 M HNO3, ve 30% ethanol) konuldu. Eklemler uygun yumuşaklığa ulaştığında küçültüldü. Bir gece akar suda yıkandıktan sonra doku takip cihazında % 80 lik alkolde 2 kez 6 şar saat, % 95 lik alkolde 2 kez 6 şar saat, Absolu alkolde 2 kez 6 şar saat, kloroformda 3 kez 5 er saat ve son olarak parafinde 3 kez 4 er saat bekletildi ve parafinde bloklandı. Parafin bloklar 5-7 mikron kalınlığında mikrotomla kesilerek lama alındı. Kesitler rutin hematoksilen ve eozin boyama yöntemiyle boyanarak permount aracılığıyla lamelle kapatıldı ve ışık mikroskobunda değerlendirildi. Thorp ve arkadaşlarının (1997) çalışmasında olduğu gibi meydana gelmiş opak kıkırdak kitlenin kapladığı bölgeye göre 0-3 arası derecelendirilerek 0 = Normal olan gelişim bölgesi. 1 = Gelişim bölgesinden metafize doğru 1-3 mm lik, 2 = 3-6 mm lik, 3 = 6 mm den büyük bölgeyi kaplayan diskondroplazi oluşum şeklinde değerlendirildi. o) İstatistik Analizler Gruplara ait istatistiksel hesaplamalar ve grupların ortalama değerleri arasındaki farklılıkların önemliliği için iki yönlü varyans analizi kullanılmıştır. İstatistik analizler SPSS (Inc., Chicago, II,USA) programı ile yapılmıştır (Dawson ve Trapp, 2001). IV. ANALİZ ve BULGULAR Aydınlık sürenin 24 saatten 16 saate azalması 6 haftalık yaştaki canlı ağırlığa, canlı ağırlık artışına, yem tüketimine ve yemden yararlanmaya etkisi istatistik bakımdan önemsiz bulunmuştur (Tablo 3). İngram ve ark (2000) 12 A: 12 K uygulanan gruptaki piliçlerin kontrol grubundakilere göre daha düşük canlı ağırlığa sahip olduklarını bildirmişlerdir. Bu farklılık çalışmalar arasındaki karanlık sürenin farklı olmasından kaynaklanmış olabilir. Classen ve ark (1991) karanlık sürenin piliçlerin büyümesi ve sağlığı

13 için aydınlık süre kadar önemli olduğunu bildirmişlerdir. Karanlık süre uzadıkça piliçlerin yem tüketimleri sınırlanmakta ve bu da büyümeyi olumsuz yönde etkilemektedir. Yem değerlendirme oranı 16 saat aydınlık süre uygulanan grupta 1.59 iken 24 saat aydınlık uygulanan grupta 1.57 olarak hesaplanmıştır ve aradaki farklılık istatistik açıdan önemsiz bulunmuştur. Ingram ve ark (2000) 12 saat aydınlık süre uygulanan grupta yemi değerlendirme oranının 23 saat aydınlık süre uygulanan gruba göre daha iyi olduğunu kaydetmişlerdir. Yerleşim sıklığının 11.9 p/m 2 den 17.5 p/m 2 ye artması 6. haftadaki canlı ağırlığını (p<0.001), canlı ağırlık artışını (p<0.001) ve yem tüketimini (p<0.05) azaltmıştır. Büyüme hızındaki azalış yem tüketiminin azalmasından kaynaklanmaktadır haftalar arasında yemi değerlendirme oranı m 2 de 11.9 piliç bulundurulan grupta daha iyi olduğu gözlemlenmiştir. Benzer şekilde Feddes ve ark (2002) yerleşim sıklığının 14 p/m 2 den 18 p/m 2 ye artması sonucunda canlı ağırlık artışını ve yem tüketimini azalttığını bildirmişlerdir. Denemede aydınlatma grupları arasında karkas özellikleri ve iç organ yüzdeleri bakımından istatistik bakımdan bir farklılık bulunmamıştır (Tablo 4, 5). Yerleşim sıklığı ise sadece kalp yüzdesini etkilemiştir. Benzer şekilde Dozier ve ark (2005) yerleşim sıklığının 20 kg CA/m 2 den 55 kg CA/m 2 ye arttırılmasının karkas randımanını etkilemediğini bildirmişlerdir. Feddes ve ark (2002) da yerleşim sıklığının (23.8, 17.9, 14.3 ve 11.9 p/m 2 ) göğüs oranını etkilemediğini kaydetmişlerdir. Bu çalışmada yüksek yerleşim sıklığında barındırılan piliçlerde kalp yüzdesinin daha yüksek (p<0.05) olduğu gözlemlenmiştir. Freire ve ark (2003) dalak, karaciğer ve bursa Fabricus ağırlığının stresin anatomik belirteçlerinden olduğunu bildirmişlerdir. Fakat bu çalışmada aydınlatma ve sıklık gruplarında stresin anatomik belirteçleri bakımından istatistik açıdan bir farklılık görülmemiştir. Tonik immobilite (TI) süresi kanatlılarda korku düzeyinin belirlenmesinde kullanılmaktadır (Jones, 1986). Bu çalışmada aydınlatma süresi ve yerleşim sıklığı TI süresini etkilemiştir (p<0.001). Karanlık sürenin yokluğu ve yüksek yerleşim sıklığı ( p/m 2 ) TI süresini artırmıştır. Aydınlatma süresi ve yerleşim sıklığı tüylenme derecesini (Tablo 6) olumsuz yönde etkilemiştir (p<0.001). Ayak sağlığı da yüksek yerleşim sıklığında barındırılan grupta altlık kalitesinin çok çabuk bozulmasından dolayı diğer gruba göre daha kötü olduğu görülmüştür (p<0.01).

14 Stres H-L oranını artırmaktadır (Gross ve Siegel, 1983). H-L oranı hem yerleşim sıklığından (p<0.001) hem de aydınlatma süresinden (p<0.05) etkilenmiştir (Tablo 7). Yüksek yerleşim sıklığı ve karanlık sürenin yokluğu H-L oranının artmasına neden olmuştur. Kan parametreleri çevresel koşullardan etkilenmektedir (Freeman ve ark, 1984; Onbaşılar ve ark, 2007). Bu çalışmada aydınlatma süresi serum glikoz, kolesterol ve trigliserit, SRBC ye ve Newcastle aşısına karşı oluşan antikor düzeylerine etkisi istatistik açıdan önemsiz bulunmuştur. Yerleşim sıklığı ise sadece glikoz (p<0.001) ve kolesterol (p<0.05) düzeylerini etkilemiştir. Benzer şekilde Freman ve ark (1984) stres koşullarında serum kolesterol düzeyinin arttığını bildirmişlerdir. Fakat Thaxton ve ark (2006) yerleşim sıklığının 20 kg CA/m 2 den 55 kg CA/m 2 ye arttırılmasının serum glikoz ve kolesterol düzeylerini değiştirmediğini kaydetmişlerdir. Femur distallerinde kayda değer bir diskondroplazik bulgulara rastlanmazken tibiotarsus proksimallerinde önemli diskondroplazik bulgular görüldü. 16A:K ve 11.9 m 2 /piliç olan grupta 5 piliçte 1. derecede, 1 piliçte ise 2. derecede, 24A:0K ve 11.9 m 2 /piliç olan grupta 4 piliçte 1. derecede, 1 piliçte 2. derecede, 2 piliçte 3. derecede, 16A:K ve 17.5 m 2 /piliç olan grupta 6 piliçte 1. derecede ve 24A:0K ve 17.5 m 2 /piliç olan grupta 5 piliçte 1. derecede ve 2 piliçte 2. derecede diskondroplazik oluşum gözlendi. Histolojik olarak değerlendirilen tibiotarsus proksimallerinden ve femur distallerinden alınan kesitler diskondroplazik yönden makroskobik bulgularla uyumlu olduğu görüldü. Özelikle 24A:0K ve 11.9 m 2 /piliç olan gruba ait kesitlerde daha belirgin olmak üzere epifizyal plaklarda bulunan kondrositlerin metafize doğru prolifere olduğu, kan damarı içermeyen düzensiz geniş kümeler oluşturduğu saptandı. Oval ya da yuvarlak sitoplazmalı bu hücrelerde piknozdan nekroza kadar çeşitli dejeneratif değişiklikler görüldü. Ayrıca bazı hücrelerde geniş vakuoller fark edildi. Tüm gruplarda epifizyal bölgede genellikle enine olan yarıklara ve damar oluşumlarına rastlandı. Bazı yarıkların içinde eozinofilik proteinöz maddelerin varlığı gözlendi.

15 AS A:K 16:8 24:0 Tablo 3. Aydınlatma süresi ve yerleşim sıklığının civciv ağırlığına, 6. hafta canlı ağırlığına, canlı ağırlık artışına, yem tüketimine ve yem değerlendirme oranına etkisi YS p/m2 Civciv ağırlığı (g) 6. hafta canlı ağırlık (g) Canlı ağırlık artışı (g) Yem tüketimi (g) Yem değerlendirme oranı (g/g) hafta hafta hafta hafta hafta hafta hafta hafta hafta ± ±31 733± ± ±31 983± ± ± ± ± ± ± ±31 714± ± ±31 861± ± ± ± ± ± ± ±31 727± ± ±31 917± ± ± ± ± ± ± ±31 710± ± ±31 849± ± ± ± ± ±0.02 Toplam ± ±22 x 730±9 1739±19 x 2469±22 x 950±23 x 2879± ±47 x 1.30±0.03 x 1.66±0.02 y 1.55±0.02 y ± ±22 y 712±9 1568±19 y 2280±22 y 855±23 y 2807± ±47 y 1.20±0.03 y 1.79±0.02 x 1.61±0.02 x 16:8 46.3± ±22 723±9 1646± ±22 922± ± ± ± ± ± :0 46.3± ±22 719±9 1661± ±22 883± ± ± ± ± ±0.02 İki yönlü varyans analizi (p) YS AS YS X AS Ortalama±SEM xy: aynı sütunda farklı farfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklılık istatistik bakımdan önemlidir ( P<0.05). AS: Aydınlatma süresi, YS: Yerleşim sıklığı, YS X AS: Yerleşim sıklığı ile aydınlatma süresi arasındaki interaksiyon.

16 Tablo 4. Damızlık yaşının ve yerleşim sıklığının karkas özelliklerine etkisi. AS A:K YS p/m2 Ayak ve bel % 16:8 24:0 Sıcak karkas randımanı % Soğuk karkas randımanı % Göğüs ve sırt % Kanatlar % ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.2 Toplam ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.1 16:8 74.7± ± ± ± ±0.1 24:0 73.3± ± ± ± ±0.1 İki yönlü varyans analizi (p) YS AS YS X AS Ortalama±SEM AS: Aydınlatma süresi, YS: Yerleşim sıklığı, YS X AS: Yerleşim sıklığı ile aydınlatma süresi arasındaki interaksiyon.

17 Tablo 5. Damızlık yaşının ve yerleşim sıklığının karın yağı ve iç organ ağırlıkları yüzdelerine etkisi. AS A:K 16:8 24:0 Topla m YS p/m2 Karın yağı % Kalp % Taşlık % Karaciğer % Dalak % Bursa Fabricus % ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.01 y 1.87± ± ± ± ± ±0.01 x 1.87± ± ± ± :8 1.72± ± ± ± ± ± :0 1.49± ± ± ± ± ±0.01 İki yönlü varyans analizi (p) YS AS YS X AS Ortalama±SEM xy: aynı sütunda farklı farfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklılık istatistik bakımdan önemlidir ( P<0.05). AS: Aydınlatma süresi, YS: Yerleşim sıklığı, YS X AS: Yerleşim sıklığı ile aydınlatma süresi arasındaki interaksiyon.

18

19 Tablo 6. Damızlık yaşının ve yerleşim sıklığının tüylenme derecesine, tırnak uzunluğuna, ayak sağlığına ve tonik immobilite süresine (TI) etkisi. AS A:K 16:8 YS p/m2 Tüylenme derecesi Tırnak uzunluğu (mm) Ayak sağlığı ± ± ± ± ± ± ± ±33 24: ± ± ± ± ± ± ± ±33 Toplam ±0.3 x 12.0± ±0.1 x 247±23 y ±0.3 y 11.6± ±0.1 y 439±23 x 16:8 16.3±0.3 a 11.6± ± ±23 b 24:0 14.5±0.3 b 12.0± ± ±23 a İki yönlü varyans analizi(p) YS AS YS X AS Ortalama±SEM ab, xy: aynı sütunda farklı farfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklılık istatistik bakımdan önemlidir ( P<0.05). AS: Aydınlatma süresi, YS: Yerleşim sıklığı, YS X AS: Yerleşim sıklığı ile aydınlatma süresi arasındaki interaksiyon. TI (s)

20 Tablo 7. Damızlık yaşının ve yerleşim sıklığının H-L oranına, serum glikoz, kolesterol ve trigiliserit düzeylerine, koyun eritrositine ve Newcastle aşısına karşı oluşan antikor düzeylerine etkisi. AS A:K YS p/m2 H-L oranı Glikoz (mg/dl) Kolesterol (mg/dl) Trigiliserit (mg/dl) Koyun eritrositine karşı antikor düzeyi Newcastle aşısına karşı oluşan antikor düzeyi 16: ± ±3 92±3 79±2 5.9± ± ± ±3 97±3 79±2 5.5± ±0.3 24: ± ±3 87±3 79±2 5.8± ± ± ±3 94±3 80±2 6.0± ±0.3 Toplam ±0.1 y 192±2 y 89±2 y 79±1 5.8± ± ±0.1 x 205±2 x 96±2 x 79±1 5.8± ±0.2 16:8 1.0±0.1 b 201±2 94±2 79±1 5.7± ±0.2 24:0 1.2±0.1 a 197±2 91±2 79±1 5.9± ±0.2 İki yönlü varyans analizi (p) YS AS YS X AS Ortalama±SEM. ab, xy: aynı sütunda farklı farfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklılık istatistik bakımdan önemlidir. ( P<0.05). AS: Aydınlatma süresi, YS: Yerleşim sıklığı, YS X AS: Yerleşim sıklığı ile aydınlatma süresi arasındaki interaksiyon.

21 V. SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç olarak karanlık süre ve yerleşim sıklığının modern broiler yetiştiriciliğinde önemli bir yeri olduğu görülmüştür. Tüylenme derecesi, H-L oranı ve TI süresi gibi stres parametreleri aydınlatma süresinden etkilenmiştir. Bu yüzden broiler yetiştiriciliğinde gün içerisinde karanlık bir dönemin uygulanması kanatlı refahı açısından önem taşımaktadır. Yerleşim sıklığı da performansı ve TI süresi, tüylenme derecesi, ayak sağlığı, H-L oranı, glikoz ve kolesterol düzeyleri gibi stres parametrelerini etkilemektedir. Kanatlı açısından yerleşim sıklığının 11.9 p/m 2 olmasının 17.5 p/m 2 olmasına göre daha uygun olduğu gözlemlenmiştir.

22 22 VI. KAYNAKLAR Allan, W. H., Gough, R. E. (1974). A standard haemagglutination inhibition test for Newcastle disease (1) A comparison of macro and micro methods. Vet. Rec. 95: Crespo, R., Shivaprasad, H.L, (2004). Developmental, Metabolic, and Other Noninfectious Disorders. in Diseases of Poultry, 11th edition,, p: Classen, H. L., Riddell, C., Robinson, F. E. (1991). Effects of increasing photoperiod length on performance and health of broiler chickens. British Poultry Science, 32: Dawson, B., Trapp, R. G. (2001). Basic and clinical biostatistics. 3 rd edition. Lange Medical Books/McGraw-Hill Medical Publishing Division, New York. Dozier III, W. A., Thaxton, J. P., Branton, S. L., Morgan, G. W., Miles, D. M., Roush, W. B., Lott, B. D., Vizzier-Thaxton, Y., (2005). Stocking density effects on growth performance and processing yields of heavy broilers. Poultry Science, 84: Feddes, J. J. R., Emmanuel, E. J., Zuideft, M. J., (2002). Broiler performance, body weight variance, feed and water intake and carcass quality at different stocking densities. Poultry Science, 81: Freeman, B. M., Kettlewell, A. J., Manning, A. C. C., Berry, P. S., (1984). Stress of transportation for broilers. Veterinary Record, 114: Freire, R., Wilkins, L. J., Short, F., Nicol, C. J., (2003). Behaviour and welfare of individual laying hens in a non-cage system. British Poultry Science 44 : Gross, W. B., Siegel, H. S., (1983). Evaluation of the heterophil/lymphocyte ratio as a measure of stress in chickens. Avian Diseases, 27:

23 23 Havenstein, G. B., Ferket, P. R., Qureshi, M. A., (2003). Carcass composition and yield of 1957 versus 2001 broilers when fed representative 1957 and 2001 broiler diets. Poultry Science, 82: Ingram, D. R., Hatten, L. F., Mcpherson, B. N., (2000). Effects of light restriction on broiler performance and specific body structure measurements. Journal Applied Poultry Research, 9: Jones, R. B., Faure, J. M., (1980). Tonic immobility (righting time) in the domestic fowl: effects of various methods of induction. IRSC Med Sci. 8: Jones, R. B., (1986). Tonic immobility reaction of the domestic fowl : A review. Worlds Poultry Science Journal, 42: Onbaşılar, E. E., Erol, H., Cantekin, Z., Kaya, Ü., (2007) Influence of intermittent lighting on broiler performance, incidence of tibial dyschondroplasia, tonic immobility, some blood parameters and antibody production. Asian-Australian Journal of Animal Science, 20: Ruiz-Feria A. C., Abdukalykova, S., (2006). Arginine and vitamine E improve the cellular response of broiler chickens. Poultry Science, 5: Tauson, R., (1984). Plumage condition in SCWL laying hens kept in conventional cages of different designs. Acta Agricaltural Scandinavia, 34: Thaxton, J. P., Dozier III, W. A., Branton, S. L., Morgan, G. W., Miles, D. M., Roush, W. B., Lott, B. D., Vizzier-Thaxton, Y., (2006). Stocking density and physiological adaptive responses of broilers. Poultry Science, 85: Thorp, B. H, Dick, L., Jefferıes, D., Houston, B., Wılson, J., (1997). An assessment of the efficacy of the Lixiscope for the detection of tibial dyschondroplasia. Avian Pathology, 26:

24 24 VII. EKLER a) Mali Bilanço ve Açıklamaları Bütçe kodu Gelir miktarı YTL 062 Gider miktarı YTL 062 Kalan 0 YTL b) Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar d) Sunumlar Yapılan çalışma Uluslararası bir kongrede sunulacaktır. e) Yayınlar (hakemli bilimsel dergiler) ve tezler Yapılan çalışma SCI kapsamındaki bir dergiye gönderilmek üzere hazırlanmaktadır.