Annelerin Televizyon İzleme Konusundaki Davranışları ve Akıllı İşaretler

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2008; 7(3): Annelerin Televizyon İzleme Konusundaki Davranışları ve Akıllı İşaretler [Mothers Behaviors about Viewing of Television and TV Ratings System] ÖZET AMAÇ: Televizyonu (TV) aşırı izleme çocuk ve ergenlerin beden ve ruh sağlığı için ciddi sorunlar oluşturmaktadır. Ülkemizde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) 23 Nisan 2006 tarihinde ebeveynleri bilgilendirmek amacıyla Akıllı İşaretler uygulamasını başlatmıştır. Bu çalışmada annelerin TV konusundaki davranışları ve Akıllı İşaretler uygulaması konusundaki bilgi düzeyleri ve düşüncelerinin araştırılması planlanmıştır. YÖNTEM: Tanımlayıcı tipte olan bu araştırmada 9 No lu Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi ne 3 12 Aralık 2007 tarihleri arasında başvuran 18 yaş altı çocuğu olan 253 anneye 21 sorudan oluşan bir anket yüz yüze görüşme tekniğiyle uygulanmıştır. Ankette anneye ait demografik göstergeleri, anne ve çocuğun TV izleme süreleri, TV izleme sürelerinin kısıtlanmasına ilişkin, akıllı işaretler ve bunları bilme durumlarını içeren sorular yer almıştır. Veriler frekans tabloları şeklinde sunulmuştur. BULGULAR: Tüm katılımcıların evinde en az bir TV bulunmaktadır. Annelerin TV izleme süresi ortalama 3,1±2,0 saat, çocukların 2,7±2,2 saattir. Annelerin TV izleme süresiyle çocukların TV izleme süresi pozitif ilişkilidir (p<0,05). Öğrenim düzeyi ortaokul ve üzerinde olan ve yaşı 33 ten küçük olan annelerin akıllı işaretleri bilme ve faydalanma puanları daha yüksektir (p<0,05). SONUÇ: Çocukların çoğunluğu önerilen sürelerin üzerinde TV izlemektedir. Akıllı işaretler yeterli düzeyde bilinmemektedir. Annelerin TV nin etkileri ve Akıllı İşaretler konusunda bilgilendirilmesi çocukları TV nin etkilerinden korumak için yararlı olacaktır. SUMMARY BACKGROUND: Excessive viewing of television results serious negative effects on physical and mental health of children and adolescents. In Turkey, Radio and Television Supreme Council (RTUK) started a TV ratings project to inform parents about program contents on 23rd of April The objective of this study was to determine mothers behaviors about viewing of television and their knowledge and opinions about TV ratings system. METHODS: This descriptive research was performed among 253 mothers who have children under 18 years old. A questionnaire that consists of 21 questions was applied to the mothers face to face in Mothers and Children Health Centre in Ankara, Turkey between 3 and 12 December RESULTS: In al of the houses there was at least one television set. Mothers mean viewing of television time is 3,1 ± 2,0 hours and children s mean viewing of television time is 2,7 ± 2,2 hours. Children s TV viewing time is correlated with their mothers viewing time (p<0,05). Mothers with middle school or higher education level and aged under 33 years had better TV rating score. CONCLUSION: Most of the children watch TV over recommended daily time. Mothers had insufficient information on TV rating codes. A public education program, targeting mothers, TV s health effects and TV ratings system may be helpful to prevent negative effects of TV on children. Selman Belviranlı 1, Kubilay Ceritoğlu 1, Çağla Bilgin 1, Feyza Bayraktar 1, Hesna Bulut 1, Songül A. Vaizoğlu 2, Çağatay Güler 2 1 Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, 2 Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD., Ankara, Türkiye Anahtar Kelimeler: Televizyon izleme, akıllı işaretler, anne, çocuk Key words: Viewing television, ratings, children, mothers Sorumlu yazar/ Corresponding author: Songül A. Vaizoğlu Hacettepe Ü. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, Turkiye sacar@hacettepe.edu.tr GİRİŞ Yakın tarihimizin en önemli icatlarından biri olan televizyon son dönemlerde insanların hayatında yadsınamaz bir yer işgal etmeye başlamıştır. Yapılan araştırmalar çocuk ve gençlerin ortalama günde 3 saatlerini televizyon izleyerek geçirdiklerini göstermektedir. 70 yaşına gelen bir insan, ömrünün yaklaşık 7 ila 10 yılını televizyon başında geçirmektedir (1). Televizyon insanların bilgiye ulaşabilmesini kolaylaştırmış, kitlesel iletişimde yeni bir dönem açmıştır. Eğitici televizyon programları çocukların bilgi düzeylerini artırmakta, hayal güçlerini geliştirmektedir (2). Ancak aşırı TV izleme çocuk ve ergenlerin beden ve ruh sağlığı için ciddi sorunlar oluşturmaktadır. En önemli psikososyal sorunlar; şiddet ve agresif davranışlar, okul başarısında düşme, öğrenme güçlüğü, cinsel davranış sorunları, gece korkuları, anksiyete, depresyon ve uyku düzensizlikleridir (3, 4). ABD de yapılan ve üç yıl süren bir çalışmada saate yakın TV programı araştırılmış ve %61 inin şiddet içerdiği saptanmıştır (5). Her yıl 191

2 çocukların ve adölesanların kadar cinsel örnek, ima ve şaka içeren programlar ve reklamlar izledikleri belirlenmiştir (5). Yapılan araştırmalar çocuk ve gençlerin sigara ve alkol kullanımında televizyonun etkili olduğunu, çocukların yasadışı ilaçları ilk kez televizyondan öğrendiklerini göstermektedir (6). Aşırı TV izleme konsantrasyon problemlerine yol açmaktadır (7). Medya kullanımının artışıyla dikkat eksikliği bozuklukları ve hiperaktivite arasında bir ilişkinin olduğu düşünülse de bu iki durum arasında nedensel bir ilişki saptanamamıştır (8). En önemli bedensel sorunlar da yeme bozuklukları ve obezitedir. Televizyon başında geçirilen zamanın artması çocuklarda obezitenin önemli nedenlerinden birisidir (9). Ayrıca izlenilen program çeşidi de TV nin negatif ya da pozitif etkilerinin çıkmasında belirleyicidir (10). Çocukların TV izleme alışkanlıklarını etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Okul öncesi dönemdeki çocuklar okula giden çocuklara göre daha çok televizyon izlemektedirler (11). İlköğrenim çağındaki çocuklardan erkek çocuklarının daha çok televizyon izledikleri tespit edilmiştir (11). Çocukların televizyon izleme sürelerinin anne, baba ve kardeşlerinin televizyon izleme süreleri ile pozitif ilişkisinin olduğunu, ebeveynlerinin eğitim düzeyi ile de negatif ilişkisinin olduğunu gösteren çalışmalar vardır (11-14). Televizyon önünde kahvaltı yapmak veya yemek yemek televizyon izleme süresini artırmaktadır (13,15). Çocukların yaşı küçüldükçe ebeveyn denetimi altında birlikte televizyon izleme sıklığı artmaktadır. Ebeveynlerin çocukla birlikte çeşitli aktiviteler yapmasının, televizyon izlemeyi azalttığı belirlenmiştir (14). Yapılan çalışmalar televizyonun zararlı etkilerinden çocukları korumak için en önemli görevin anne ve babalara düştüğünü göstermektedir. Amerikan Pediatri Akademisi nin (American Academy of Pediatrics, AAP) 2002 yılında yayınladığı rehberde (1) çocuklara günde 2 saatten fazla televizyon izletilmemesi, 2 yaşından küçüklere mümkün olduğunca televizyon izletilmemesi, çocukların televizyonu anne baba gözetiminde izlemeleri, televizyon yerine çocukların sosyal aktivitelere yönlendirilmesi önerilmektedir. Çocukları TV nin olumsuz etkilerinden korumak amacıyla yapılan bir başka uygulama da ebeveynleri program içerikleri konusunda bilgilendirici işaretlerdir. Ülkemizde 23 Nisan 2006 tarihinde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından Akıllı İşaretler adıyla uyarıcı işaretler uygulaması başlatılmıştır. Akıllı İşaretler sistemi iki konuda bilgi vermektedir: Programın olası zararlı içeriği ve programın hangi yaş grubuna uygun olduğu (16). Programın televizyonda yayını esnasında ve yazılı/görsel-işitsel medyada söz konusu programların duyurularıyla veya ilanıyla birlikte bu işaretler de gösterilmektedir. Akıllı İşaretler uygulaması yakın zamanda başlamış olması nedeniyle yaygınlığı ve etkileri henüz kesin olarak bilinmemektedir. Bu çalışma kapsamında hem annelerin televizyon izleme konusundaki tutumlarının, hem de Akıllı İşaretler uygulaması konusundaki bilgi düzeyleri ve düşüncelerinin araştırılması planlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı tipte olan bu araştırmada Ankara ili Keçiören Sağlık Grup Başkanlığı na bağlı 9 No lu Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi ne 3 12 Aralık 2007 tarihleri arasında 5 iş gününde başvuran 18 yaş altı çocuğu olan annelerin tamamına ulaşılması hedeflenmiştir. Araştırma araştırmacıların koruyucu hekimlik stajını yaptığı Ana Çocuk Sağlığı Merkezinde yapılmıştır. AÇSAP Merkezine başvuran kadınlara 18 yaş altında çocukları olup olmadığı sorulmuş, bir kısmı 18 yaş altı çocuğu olmadığı için bir kısmı da zamanları olmadığı için araştırmaya katılmayı kabul etmemişlerdir. Toplam görüşülen 447 kadından 253 ü (%56.6) araştırmaya katılmayı kabul etmiştir. 243 anne ve toplam 441 çocuk ile ilgili bilgi alınmıştır. Annelere 21 sorudan oluşan bir anket 5 araştırmacı tarafından yüz yüze görüşme tekniğiyle uygulanmıştır. Veriler SPSS 15.0 paket programı ile değerlendirilmiştir. Araştırmada kullanılan tanım ve kriterler şu şekildedir: Akıllı İşaretlerin Kullanılma Amacını Bilme Durumu: Katılımcılara akıllı işaretlerin kullanılma amacının ne olduğu açık uçlu olarak sorulmuş ve cevaplar doğru, doğru-yetersiz ve yanlış olarak sınıflandırılmıştır. Çocukların fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişimini korumak için yapılmıştır, Programların çocuklar için zararlı-zararsız olduğunu ayırt etmek için kullanılmaktadır, Programların içeriği ve uygun olduğu yaş grubu ile ilgili bilgi vermektedir cevapları doğru kabul edilmiştir. Sadece içerikle ilgili bilgi vermektedir ya da sadece yaş grubu ile ilgili bilgi vermektedir cevapları doğru yetersiz olarak kabul edilmiştir. İşaretlerin çocuklara yönelik hazırlandığı ve onların bu işaretlere göre hareket etmesi gerektiği yönündeki cevaplar yanlış kabul edilmiştir

3 Akıllı İşaretleri Bilme Puanı ve Akıllı İşaretlerden Faydalanma Puanı: Araştırmada annelerin akıllı işaretleri bilme durumları ve akıllı işaretlerden faydalanma durumları yedi üzerinden puanlanmıştır. Akıllı İşaretleri Bilme Puanı her bir sorunun doğru cevabına bir puan verilerek hesaplanmıştır. Akıllı İşaretlerden Faydalanma Puanı her bir işaretten faydalanma durumuna bir puan verilerek hesaplanmıştır. Ortalama TV İzleme Süresi : Araştırmaya katılan annelere kendilerinin ve çocuklarının hafta içi ve hafta sonu bir günde ortalama kaç saat televizyon izledikleri sorulmuştur. Bir saatin altındaki süreler yüzde olarak belirtilmiştir. Hafta içi TV izleme süresi beşle çarpılmış, hafta sonu TV izleme süresi iki ile çarpılmış, iki değer toplanıp yediye bölünerek ortalama TV izleme süresi hesaplanmıştır. Anket uygulanmadan önce katılımcılardan sözel izin alınmıştır; araştırmaya katılmak istemeyenlere anket uygulanmamıştır; ankete cevap verenlerin isim adres bilgileri alınmamıştır; anket sonrasında katılımcılara bilgilendirme broşürü verilmiştir. Araştırma verilenin analizinde sayı ve yüzde dağılımları, çeşitli tanımlayıcı değişkenlere yönelik alt grup analizleri, çapraz tablolar yapılmış olup, gruplar arası karşılaştırmalarda bağımsız gruplar için (kategorik değişkenler için) ki-kare testi, (sürekli değişkenler için) Student s t test (2 grup) kullanılmıştır. BULGULAR Görüşülen 253 annenin 18 yaş altı 441 çocuğu vardır.araştırmaya katılan annelerin yaş ortalaması 33,6±7,7 dir. Çocukların yaş ortalaması 8,7±5,0 dır. 441 çocuktan % 46,0 ı erkek %54,0 ı kızdır. Çocukların %30,4 ü okul öncesi dönemde, %48,2 si ilköğretimde, %14,7 si lise ve üzerinde öğrenim görmektedir (Tablo 1). Televizyon olmayan ev yoktur. Evlerin %64,4 ünde 2 veya daha fazla televizyon bulunmaktadır. Annelerin hafta içi TV izleme sürelerinin ortalaması 3,2 ± 2,1 saat; hafta sonu TV izleme sürelerinin ortalaması 3.0±2,4 saat; ortalama TV izleme süreleri ise 3,1±2,0 saattir. Katılımcıların %77,5 i 2 saat ve üzerinde, %29,6 sı da 4 saat ve üzerinde TV izlemektedirler. Çocukların hafta içi TV izleme sürelerinin ortalaması 2,5±2,2 saat; hafta sonu TV izleme sürelerinin ortalaması 3,2±2,7 saat; ortalama TV izleme süreleri ise 2,7±2,2 saattir. Çocukların %62,8 i 2 saat ve üzerinde TV izlerken %22,3 ü 4 saat ve üzerinde TV izlemektedirler (Tablo 2). Tablo 1. Annelerin ve çocuklarının bazı sosyodemografik özellikleri (9 No'lu AÇSAP, Aralık 2007) Annelerin; Sayı % Yaş grubu* <20 3 1, , , , , , ,3 Ortalama±SS: 33,6 ± 7,7 Ortanca: 33,0 En Küçük: 18.0 En Büyük: 57.0 Okuryazar Değil 5 2,0 Öğrenim Durumu* Okuryazar 2 0,8 İlkokul Mezunu ,0 Ortaokul 35 13,8 Lise 74 29,2 Üniversite/Yüksekokul 18 7,1 Çalışma Çalışmıyor ,5 Durumu* Çalışıyor 29 11,5 Çocukların; Sayı % < , ,8 Yaş Grubu** , ,0 Ortalama±SS: 8,7±5.0 Ortanca: 8,0 En Küçük: 0.0 En Büyük: 17.0 Cinsiyet Erkek ,0 Dağılımı** Kız ,0 Okul Öncesi ,8 Öğrenim İlköğretim ,8 Durumu** Lise ve Üzeri 76 17,4 *n =253,**n = 441 Çocukların %8,4 ü hiçbir zaman, %8,7 si nadiren, %38,9 u bazen, %32,4 ü genellikle, %11,6 sı her zaman anneleri ile birlikte TV izlemektedirler. Çocukların %68,8 inin TV izleme süresine, %71,3 ünün izledikleri program içeriğine kısıtlama getirilmektedir (Tablo 3). Akıllı işaretler ne amaçla kullanılmaktadır sorusuna katılımcıların %43,5 i doğru; %29,2 si doğruyetersiz, %2,0 ı ise yanlış cevap vermişler, %25,3 ü ise akıllı işaretlerin kullanılma amacını bilmediklerini ifade etmişlerdir (Tablo 4). Annelere sırasıyla akıllı işaret sembolleri gösterilerek anlamları sorulmuş; %80,2 si Genel İzleyici Kitlesi işaretini %81 i Yedi Yaş ve Üzeri İçin işaretini; %80,6 sı 13 Yaş ve Üzeri İçin işaretini bilmiştir, Şiddet/Korku işaretinin anlamını %58 9 u; Cinsellik işaretinin anlamını %49,8 i Olumsuz Örnek Oluşturabilecek Davranış işaretini ise katılımcıların %8,3 ü bilmiştir. Faydalanma yüzdeleri de bilme yüzdelerine benzerdir (Tablo 5)

4 Tablo 2. Anne ve çocukların TV izleme süreleri (9 No'lu AÇSAP,Aralık 2007 ) ÖZELLİK Anne Çocuk Sayı* % Sayı** % <1 16 6, ,6 1 1, , ,8 Hafta İçi (saat/gün) 2 2, , ,7 3 3, , ,1 4 4, ,8 41 9, , ,6 Ortalama±SS: 3,2 ± 2,1 Ortanca: 3,0 En küçük: 0 En büyük: 12 Ortalama±SS: 2,5±2,2 Ortanca: 2,0 En küçük En büyük : 12.0 < , ,8 1 1, , ,7 Hafta Sonu (saat/gün) 2 2, , ,6 3 3, , ,7 4 4, , , , ,7 Ortalama±SS:3,0±2,4 Ortanca: 3,0 En küçük: 0 En büyük: 14,0 Ortalama±SS: 3,2±2,7 Ortanca: 2,0 En küçük: 0 En büyük : 14,0 <1 24 9, ,0 1 1, , ,2 Ortalama (Saat/gün) 2 2, , ,1 3 3, , ,5 4 4, ,4 36 8, , ,1 Ortalama±SS: 3,1±2,0 Ortanca: 2,9 En küçük: 0 En büyük: 12,6 Ortalama±SS: 2,7±2,21 Ortanca : 2,3 En küçük: 0 En büyük: 12,0 *n=253, **n=441 Tablo 3. Çocukların anneleriyle birlikte TV izleme ve TV izleme sürelerine kısıtlama getirilme durumları (9 No lu AÇSAP, Aralık 2007) Sayı % Hiçbir Zaman 34 8,4 Nadiren 35 8,7 Annesi İle Birlikte TV İzleme Sıklığı Bazen ,9 Genellikle ,4 Her Zaman 47 11,6 TV İzleme Süresine Kısıtlama Getirilmesi ,8 İzledikleri TV İçeriğine Kısıtlama Getirilmesi ,3 n=404 (Hiç televizyon izlemeyen çocuklar hariç tutulmuştur) Tablo 4. Akıllı işaretlerin kullanılma amacının bilinme durumu (9 No lu AÇSAP, Aralık 2007) Sayı % Akıllı İşaretlerin Kullanılma Amacını Bilme Durumu N=253 Doğru ,5 Doğru Yetersiz 74 29,2 Yanlış 5 2,0 Bilmiyor 64 25,

5 Tablo 5. Akıllı işaretlerin bilinme ve işaretlerden faydalanılma sıklıkları (9 No lu AÇSAP, Aralık 2007) Akıllı İşaret Anlamı Bilinme Yüzdesi Faydalanılma Yüzdesi Genel İzleyici Kitlesi %80,2 %73,9 7 Yaş ve Üzeri İçin %81,0 %68,8 13 Yaş ve Üzeri İçin %80,6 %71,5 18 Yaş ve Üzeri İçin %80,2 %72,7 Şiddet / Korku %58,9 %55,7 Cinsellik %49,8 %47,4 Olumsuz Örnek Oluşturabilecek Davranış %8,3 %14,2 Annelerin akıllı işaretleri bilme puanı ortalaması 4,4±2,2 dur. Katılımcıların %13,0 ı hiçbir işareti doğru olarak bilememiş ve sıfır puan almış, %7,1 i de tüm soruları cevaplayarak Yedi tam puan almıştır. Katılımcıların akıllı işaretlerden faydalanma puanı ortalaması 4,0±2,5 dir ve %20,6 sı hiçbir işaretten faydalanmazken, %12,3 ü tüm işaretlerden faydalanmaktadır (Tablo 6). Annelere, akıllı işaretlerin çocukları televizyonun olumsuz etkilerinden korumak için yararlı ve yeterli olup olmadığı ve gerekçeleri sorulduğunda: %84,2 si yararlı, %12,6 sı yararsız bulduklarını belirtmişlerdir. %3,2 sinin ise fikri yoktur. Yararsız olduğunu söyleyenlerin en sık gerekçeleri Anne babalar bu işaretlere dikkat etmedikleri için yararlı değil., Çocuklara televizyon konusunda söz dinletemiyoruz bu nedenle yararlı değil. şeklindedir (Tablo 7). Tablo 6. Akıllı işaretleri bilme ve faydalanma puanlarının dağılımı (9 No lu AÇSAP, Aralık 2007) Akıllı İşaretleri Bilme Puanı Akıllı İşaretlerden Faydalanma Puanı Puan Sayı* % Sayı* % 0 puan 33 13, ,6 1 puan 12 4,7 11 4,3 2 puan 3 1,2 2,8 3 puan 13 5,1 15 5,9 4 puan 40 15, ,0 5 puan 36 14, ,9 6 puan 98 38, ,2 7 puan 18 7, ,3 *n = 253 Ortalama±SS: 4,4±2,2 Ortanca: 5,0 En küçük: 0 En büyük:7,0 Ortalama±SS: 4,0±2,5 Ortanca: 5,0 En küçük: 0 En büyük: 7,

6 Tablo 7: Annelerin akıllı işaretlerin yararlılığı ve yeterliliği konusundaki düşünceleri ( 9 No'lu AÇSAP, Aralık 2007 ) Sayı % Evet ,2 Yararlı Bulma Durumu Hayır 32 12,6 Bilmiyorum 8 3,2 Evet 63 24,9 Yeterli Bulma Durumu Hayır ,4 Bilmiyorum 12 4,7 n= 253 Tablo 8: Annelerin ortalama TV izleme sürelerine göre çocuklarının ortalama TV izleme süreleri (9 No lu AÇSAP, Aralık 2007) Çocukların Ortalama TV İzleme Süresi (saat) <2,00 2,00 Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Annenin Ortalama TV İzleme <2, , , ,0 Süresi (saat) 2, , , ,0 Toplam , , ,0 x 2 = 16,21 p= 0,00 Tablo 9: Annelerin sosyodemografik özelliklerine göre akıllı işaretleri bilme ve faydalanma puanı ortalamaları (9 No lu AÇSAP, Aralık 2007) Özellik Sayı Ortalama Bilme Ortalama Faydalanma Puanı±SS Puanı±SS Öğrenim İlkokul ve altı 126 3,38±2,42 3,05±2,55 Durumu Ortaokul ve üzeri 127 5,39±1,32 5,02±1,98 t=-8,2 p=0,00 T=-6,9 p= 0,00 Yaş Grubu < ,69±1,99 4,33±2, ,09±2,34 3,75±2,50 t=2,2 p=0,02 t= 1,9 p=0,06 n= 253 Katılımcıların %24,9 u yeterli, %70,4 ü ise yetersiz bulduklarını belirtmişlerdir. %4,7 sinin de fikri yoktur. İşaretleri yetersiz bulan katılımcıların gerekçeleri sıklıkla Bazı programlarda içeriğe uygun işaret kullanılmamaktadır., Bazı programlarda işaret hiç gösterilmiyor., İşaretler haricinde sözel vb. uyarılar da yapılmalıdır., İşaretler programların sadece başında gösteriliyor, program süresince ekranda kalması daha iyi olur., Özellikle şiddetkorku-cinsellik ile ilgili programlar uygun saatlerde gösterilse ya da hiç gösterilmese daha iyi olur Ortalama iki saatin altında TV izleyen annelerin çocuklarının %54,6 sı ortalama iki saatin altında TV izlerken, %45,4 ü iki saat ve üzerinde TV izlemektedirler. Ortalama iki saat ve üzerinde TV izleyen annelerin çocuklarının %32,3 ü ortalama iki saatin altında TV izlerken, %67,7 si ortalama iki saat ve üzerinde TV izlemektedirler. Annesi daha fazla TV izleyen çocukların TV izleme süresinin istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha fazla olduğu tespit edilmiştir (p<0,05) (Tablo 8). İlkokul ve altı öğrenim düzeyinde olan katılımcıların akıllı işaretleri bilme puanı ortalamaları 3,4±2,4; faydalanma puanı ortalamaları 3,1±2,6 iken ortaokul ve üstü öğrenim düzeyinde olan katılımcıların ortalamaları sırasıyla 5,4±1,3 ve 5,0±2,0 dır. Ortaokul ve üzeri öğrenim düzeyinde olan annelerin akıllı işaretleri bilme ve faydalanma puanı ortalamaları ilkokul ve altı öğrenim düzeyinde olanların puan ortalamasından istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksektir (p<0,05) (Tablo 9). Benzer şekilde 33 yaşından küçük olanların akıllı işaretleri bilme ve faydalanma puan ortalamaları 33 yaşından büyük olanların puan ortalamalarından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksektir (p<0,05) (Tablo 9). TARTIŞMA Görüşülen annelerin tamamının evinde en az bir televizyon bulunmaktadır. Evlerin %64,4 ünde ise iki veya daha fazla TV bulunmaktadır yılında 196

7 Türkiye genelinde evlerin %86,7 sinde en az bir TV olduğu tespit edilmiştir (11) TNSA sonuçlarına göre evlerin %94,7 sinde TV vardır (17) yılında yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre ise Türkiye genelinde evlerin %29,7 sinde en az iki TV bulunmaktadır (11). Araştırma grubunda hem TV bulunan ev sayısı hem de ikiden fazla TV bulunan ev sayısı benzer araştırmalara göre daha yüksektir. Birden fazla TV olan evlerde 2. televizyon genellikle çocuk odalarına koyulmakta ve çocukların kendi odalarında daha uzun süre ve kontrolsüz TV izlemeleri mümkün olmaktadır. Bu araştırmada evlerin 13;8 inde çocuk odasında TV bulunduğu belirtilmiştir. Ancak hangi çocuğun odasında TV bulunduğu sorulmadığı için çocuk odasında TV bulunması ile TV izleme süresi arasındaki ilişki değerlendirilememiştir. Bundan sonra yapılacak araştırmalarda çocuğun odasında TV bulunması ile TV izleme arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Yalçın S. ve Ark. tarafından 1999 yılında Ankara da yapılan ve 350 çocuğun katıldığı bir araştırmada (11) çocukların TV izleme süresinin kardeş, baba ve annenin TV izleme süresi ile pozitif ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada da annesi iki saatten fazla TV izleyen çocukların iki saatten fazla televizyon izleme yüzdelerinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Çocukların TV izleme süresi genellikle aile bireylerinin izleme süresi ile ilişkili olduğundan yapılacak müdahalelerde tüm ailenin TV izleme özelikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çalışmada çocukların ortalama TV izleme süresi 2,7±2,2 saat bulunmuştur. Çocukların %62,8 i iki saat ve üzerinde, %22,3 ü de dört saat ve üzerinde TV izlemektedir. Yalçın S. ve Ark. tarafından yapılan araştırmada (11) çocukların ortalama TV izleme süresinin 2,1±1,2 saat olduğu; çocukların %62 sinin iki saat ve üzerinde, %8,3 ünün de dört saatin üzerinde TV izledikleri tespit edilmiştir yılında New York ta yapılan bir çalışmada da çocukların günde üç saat TV izledikleri gözlenmiştir (1). Çalışmamızda iki yaşın altındaki 41 çocuğun TV izleme süresi ortalama 1,1±2,0 saat, iki yaş ve üzerindeki çocukların TV izleme süresi ortalaması ise 2,9±2,2 saattir. Amerikan Pediatri Akademisi nin 2001 yılında yayınlanan önerilerinde (1) iki yaşından küçük çocukların hiç TV izlememesi, iki yaşından büyük çocukların ise günde en fazla iki saat TV izlemesi önerilmektedir. Bu araştırmada elde edilen sonuçlara göre hem iki yaş altında hem de iki yaş ve üzerindeki çocukların TV izleme süreleri önerilenin üzerindedir. Anneler genellikle bebekleri ile birlikte TV izlemekte ve TV izlemenin bebekler için zararlı olduğunu bilmemektedir. Yapılacak eğitimlerde bu konu özellikle vurgulanmalıdır. Amerikan Pediatri Akademisi nin 2001 yılında yayınladığı rehberde çocuklar TV izlerken ebeveynlerin her zaman yanlarında bulunmaları önerilmektedir (1). Bu araştırmada çocukların %11,6 sı TV izlerken anneleri her zaman yanlarında bulunurken %8,4 ünün annelerinin hiçbir zaman yanlarında bulunmadığı görülmüştür. Aile bireylerinin birlikte TV izlemeleri, çocuklar için uygun olmayan programlarda zamanında müdahalenin yapılmasını sağlayabilir. Çocukların %68,8 inin TV izleme süresine kısıtlama getirilirken %71,3 ünün de izledikleri program içeriğine kısıtlama getirilmektedir yılında yapılan benzer bir araştırmada ebeveynlerin %58 inin çocukların TV izlemesine kısıtlama getirmedikleri tespit edilmiştir (11). Aradan geçen zaman içerisinde TV nin zararlarının daha fazla gündeme gelmesi ve ebeveynlerin bu konuda bilinçlenmesinin kısıtlama yüzdesini artırdığı düşünülebilir. Annelerin %43,5 i akıllı işaretlerin kullanılma amacını doğru olarak bilmiş, %27,3 ü ise bilememiş ya da yanlış cevap vermiştir. Öğrenim durumu yüksek olan ve yaşı 33 ten küçük olan annelerin akıllı işaretlerin kullanılma amacını daha fazla bildikleri görülmektedir. Çocuğun aşılanma oranları, uygun beslenmesi ve gelişiminin anne eğitimi ile ilişkisi olduğu gösterilmiştir (18,19) Annenin eğitim düzeyinin ortaokul ve üzerinde olması pek çok konuda olduğu çocukların TV izlemeleri ve akılı işaretler konusunda daha bilgili olmasına katkıda bulunmaktadır. Annelere yedi akıllı işaret ayrı ayrı anlamı sorulduğunda en çok bilinen işaretlerin Genel İzleyici Kitlesi işareti ve yaş grubunu belirten üç işaret olduğu görülmüştür. Bu dört akıllı işaretin daha fazla bilinmesinde, sembollerinin daha anlaşılır olmasının etkili olduğu düşünülebilir. Olumsuz Örnek Oluşturabilecek Davranış işaretinin ise bilinme sıklığı çok düşüktür (%8,3). Bu, sembolün içerdiği anlamı yeterince ifade edememesine bağlı olabilir. Katılımcıların pek çoğu bu işareti Kesinlikle izlenmemesi gerekir. şeklinde yorumlamışlardır. Bu sembolün kullanılma yüzdesi bilinme yüzdesinden yüksektir. Anneler anlamını bilmeseler de program için bir işaret kullanılıyorsa bu zararlıdır diye düşündükleri için bu programları izletmediklerini belirtmişlerdir. Semboller ifade ettiği anlamı somut olarak içerirse bilinme ve kullanılma yüzdeleri artırmaktadır. Bu nedenle anlaşılmayan işaretlerin tekrar gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa değiştirilmesi yararlı olabilir

8 SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak çalışmamızda çocukların TV izleme süresinin önerilenin üzerinde olduğu görülmüştür. Ayrıca annelerin akıllı işaretleri yeterli düzeyde bilmedikleri ve akıllı işaretlerden yeterince faydalanmadıkları görülmüştür. Annelerin TV nin çocuklar için zararlı etkileri ve Akıllı İşaretler konusunda bilgilendirilmesi çocukları TV nin etkilerinden korumak için yararlı olacaktır. Anne-babalar çocuklar için en önemli rol modelleridir. Annesi daha fazla TV izleyen çocukların da daha fazla TV izledikleri görülmüştür. Ebeveynlere bu konuda yapılacak eğitimler çocukları TV nin etkilerinden korumak için yararlı olacaktır. Bu nedenle anneler TV nin etkileri konusunda bilgilendirilmelidir. Akıllı işaretlerin yeterli düzeyde bilinmediği görülmüştür. Özellikle bazı işaretlerin bilinme yüzdesi çok düşüktür. Akıllı işaretlerin kullanılma amacı ve işaretlerin anlamları konusunda yazılı ve görsel basında açıklayıcı yayınlara daha fazla yer verilmelidir. Akıllı işaretler sadece programın başında gösterildiği için programın başını kaçıranların da işareti görebilmesi için küçük semboller program boyunca ekranın köşesinde gösterilmelidir. Akıllı işaretler, anlamını bilmeyen veya okuma-yazma bilmeyen ebeveynler için programın başında sesli olarak da belirtilmelidir. Tüm hekimler, özellikle pediatristler hastalarının TV izleme alışkanlıklarını da sormalı ve çocukların TV izleme süresinin günde 2 saatle kısıtlanması, 2 yaşından küçük çocuklara hiç TV izletilmemesi gibi önerilerde bulunmalı, bunlara uyulmadığı zaman ortaya çıkabilecek sağlık sorunları konusunda annebabaları bilgilendirmelidir. KAYNAKLAR 1. American Academy of Pediatrics. Committee on Communications. Children, adolescents and television. Pediatrics. 2001; 107(2): Thakkar RR, Garrison MM, Christakis DA. Systematic Review for the Effects of Television Viewing by Infants and Preschoolers. Pediatrics. 2006; 118: Çamurdan AD. Görsel Medyanın Çocuk Sağlığına Etkileri. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2007; 16: Thompson DA, Christakis DA. The Association Between Television Viewing and Irregular Sleep Schedules Among Children Less Than 3 Years of Age. Pediatrics. 2005; 116: Bar-on ME. The Effects of Television on Child Health: Implications and Recommendations, Archives of Disease in Childhood. 2000; 83(4): Long JA, O Connor PG, Gerbner G, Concato J. Use of Alcohol, Illicit Drugs, and Tobacco Among Characters on Prime-Time Television. Substance Abuse. 2002; 23(2): Christakis DA, Zimmerman FJ, DiGiuseppe DL, McCarty CA. Early Television Exposure and Subsequent Attentional Problems in Children. Pediatrics. 2004; 113: American Academy of Pediatrics. Committee on Public Education. Media Education. Pediatrics. 1999;104: Robinson TN. Television viewing and childhood obesity. Pediatric Clinics of North America. 2001; 48(4): Linebarger DL, Walker D. Infants and Toddlers Television Viewing and Language Outcomes. American Behavioral Scientist. 2005; 48: Yalçın SS, Tuğrul B, Naçar N, Tuncer M, Yurdakök K. Factors that affect television viewing time in preschool and primary school children. Pediatrics International. 2002; 44: Barradas DT, Fulton JE, Blanck HM. and Huhman M. Parental Influences on Youth Television Viewing. Journal of Pediatrics. 2007; 151(4): Christakis DA, Ebel BE, Rivara FP, Zimmerman FJ.Television, Video and Computer Game Usage In Children Under 11 Years of Age. Journal of Pediatrics. 2004; 145: Arslan F, Ünal A, Güler H, Kardaş K. Okul Çağı Çocuklarının Televizyon İzleme Alışkanlıklarının İncelenmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2006: 5(6). 15. Saelens BE, Sallis JF, Nader PR, Broyles SL, Berry CC et al.home Environmental Influences on Children s Television Watching from Early to Middle Childhood. Developmental and Behavioral Pediatrics. 2002; 23(3): Akıllı İşaretler Projesi. Semboller ve Anlamları Koç İ, Hancıoğlu A. Hanehalkı Nüfusu ve Konut Özellikleri. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2003, p Ergöçmen A.B.,Yadigar C., Doğum Öncesi Bakım ve Doğuma Yardım, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2003, p Tezcan S., Yiğit K.E., Aşılama ve Çocuk Sağlığı, Bebeklerin Beslenme Alışkanlıkları, Çocukların Ve Annelerin Beslenme Durumları, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2003, p