JEODEZİ K VERİ TABANI TASARI MI ve WEB TABANLI YÖNETİ Mİ

Transkript

1 İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ JEODEZİ K VERİ TABANI TASARI MI ve WEB TABANLI YÖNETİ Mİ YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Özgür ÖZASLAN ( ) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 5 Mayıs 2003 Tezi n Savunul duğu Tari h : 30 Mayıs 2003 Tez Danış manı : Doç. Dr. Rahmi Nurhan ÇELİ K( İ. T. Ü. ) Di ğer Jüri Üyel eri : Prof. Dr. Rasi m DENİ Z ( İ. T. Ü.) Prof. Dr. Onur GÜRKAN ( B. Ü. ) MAYI S 2003

2 ÖNS ÖZ Bil gi ni n güç ol duğu günü müz dünyası nda, bu güç kadar bu güce ulaşı m hı zı ve gücün düzenliliği de büyük öne m taşı maktadır. Bu çalış mada Jeodezi ve Fot ogra metri Mühendisliği alanı nda, jeodezi k öl ç me yönt e ml eri yle elde edilen bil gilerde bu hız ve et kin kullanı mı n nasıl sağlanabileceği anlatıl maya ve örnek bir uygul a mayl a gösteril meye çalışıl mıştır. Çalış mal arı mı n her aşa ması nda engi n bil gileri nden yaralandı ğı m, yaratıcı fikirleri yl e çalış mayı güzelleştiren ve bana her za man destek olan danış man hoca m, sayı n Doç. Dr. Rahmi Nur han ÇELİK e sonsuz teşekkürlerimi sunarı m. Çalış mal arı m sırası nda mesleki bilgi ve deneyi ml eri nden faydal andı ğı m, dostl ukl arı ndan destek aldı ğı m, arkadaşları mve mesl ektaşları maraştır ma görevlileri Yük. Müh. Bi hter ÖZÖNER EROL ve Yük. Müh. Serdar EROL başta ol mak üzere tümjeodezi Anabili m Dalı ailesi ne teşekkürleri mi sunarı m. Şu anda içerisi nde yer aldı ğı m, fizi ksel ve teknik alt yapısı ndan yaralandığı m İ TÜ İnşaat Fakültesi Bil gi İşlem Mer kezi ne ve hayatı mı n her aşa ması nda destekleri ni benden esirge meyen sevgili aileme teşekkür ederim. Yapılan çalış manı n mesleği mi ze kat kı ver mesi ve bu alanda daha sonradan çalışacak ol an meslekt aşları mı za yol göster mesi dilekleri ml e... Ma yı s 2003 Özgür ÖZASLAN 2

3 İ Çİ NDEKİ LER KI SALT MALAR TABLO Lİ STESİ ŞEKİ L LİSTESİ ÖZET SUMMARY v vi vii viii x 1. Gİ Rİ Ş 1 2. VERİ TABANLARI ve YAPI SAL SORGULAMA Dİ Lİ Veri Tabanı ve Te mel Kavra ml ar Veri Tabanı Tasarı mı Veri Modelleri ve Veri Yapıları Kavra msal Veri Modelleri Fizi ksel Veri Modelleri Yapısal Sorgul a ma Dili (SQL) VERİ TABANI, WEB PROGRAMLAMA Dİ Lİ ve İLİŞKİ LERİ MySQL Veri Tabanı PHP Web Progra ml ama Dili PHP ve MySQL İlişkisi JEODEZİ K VERİ TABANI Jeodezi k Veri Tabanı Gereksi ni mi Jeodezi k Veri Tabanı İçi n Genel Tabl olar Proje Tabl osu İstasyon Tabl osu Kur um Tabl oları Personel Tabl osu Al et Tabl osu Met eorol oji Tabl osu Yat ay Doğr ult u Öl çmel eri Tabl oları Uzunl uk Öl ç mel eri Tabl oları Düşey Açı Öl ç mel eri Tabl oları Yüksekli k Öl ç mel eri Tabl oları GPS Öl ç mel eri Tablol arı 34 3

4 5. ÖRNEK GPS VERİ TABANI ve WEB YÖNETİ M ARAYÜZÜ TASARI MI Çalış maya Genel Bakış GPS Veri Tabanı Tasarı mı Web Yöneti m Arayüzü Tasarı mı SONUÇLAR VE ÖNERİ LER 50 KAYNAKLAR 53 ÖZGEÇMİ Ş 55 4

5 KI SALT MALAR CBS : Coğrafi Bil gi Siste mi JeoVT- V1. 0 : Jeodezi k Veri Tabanı Versi yon 1. 0 GI S : Geographi c Infor mati on Syste ms PHP : Personal Ho me Page Tool SQL : Struct ured Query Language VTYS : Veri Tabanı Yöneti msiste mi VTS : Veri Tabanı Siste mi ODBC : Open Dat abase Connectivity CPU : Central Processi ng Unit HT ML : Hyper Text Mar kup Language ASP : Acti ve Server Pages JSP : Java Server Pages CFS : Col dfusi on 5

6 TABLO Lİ STESİ Sayfa No Tabl o Ma ntı ksal operat örler Tabl o Karşılaştır ma Operat örleri Tabl o Pr oj e bil gileri ni n tut ulacağı tabl o (proje) Tabl o İstasyon bil gileri ni n tut ulacağı tabl o (istasyon) Tabl o Kur um bil gileri ni n tut ulacağı tabl o (kurum) Tabl o Kur uma ait biri mbil gilerini n tut ulacağı tabl o (birim) Tabl o Pr oj e-kurumilişkileri ni sağl ayacak ara tabl o (proje_kur um) Tabl o Personel bil gileri ni n tut ulacağı tabl o (personel) Tabl o Al et bil gileri ni n tut ulacağı tabl o (alet) Tabl o Met eorol oji k bil gileri ni n tut ulacağı tabl o ( met eoroloji) Tabl o Yat ay doğrult u ölç mel eri ot urumtabl osu (yatay_dog_ot urum) Tabl o Yat ay doğrult u ölç mel eri ölç me tabl osu (yatay_dog_ol cu) Tabl o Yat ay doğrult u ölç mel eri ot urum- al et ilişkileri ni sağl ayacak ara tabl o (yataydogot urum_alet) Tabl o Uzunl uk ölç mel eri ot urum t abl osu (uzunl uk_ot uru m) Tabl o Uzunl uk ölç mel eri ölç me tabl osu (uzunl uk_ol cu) Tabl o Uzunl uk ölç mel eri ot urum- al et ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (uzunl ukot urum_al et) Tabl o Düşey açı ölç mel eri ot uru mtabl osu (dusey_aci _oturum) Tabl o Düşey açı ölç mel eri ölçme tabl osu (dusey_aci _olcu) Tabl o Düşey açı ölç mel eri ot uru m- al et ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (duseyaci ot urum_al et) Tabl o Yüksekli k ölç mel eri ot urumtabl osu (yuk_ol c_otur um) Tabl o Yüksekli k ölç mel eri ölçme tabl osu (yuk_ol c_ol cu) Tabl o GPS öl ç mel eri ot urumtabl osu (gps_ot urum) Tabl o GPS öl ç mel eri ölç me tablosu (gps_ol cu) Tabl o GPS öl ç mel eri değerlendir me tabl osu (gps_degerlendir me) Tabl o GPS öl ç mel eri ot urum- alet ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (gpsot urum_al et) Tabl o GPS öl ç mel eri ot urum- personel ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (gpsot urum_personel) Tabl o GPS öl ç mel eri değerlendir me- personel ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (gpsdegerlendir me_personel) Tabl o Verileri n Nitelikleri ne Göre Gr upl andırıl ması

7 ŞEKİ L LİSTESİ Şekil 2. 1 Şekil 2. 2 Şekil 2. 3 Şekil 5. 1 Şekil 5. 2 Şekil 5. 3 Şekil 5.4 Şekil 5. 5 : Veri Tabanı Siste mi... : Veri Tabanı Tasarı mı... : Üç Şe ma Mi marisi.... : Qdesi gner veri tabanı tasarı myazılı mı ekran gör ünt üsü... : Kavra msal Veri Modeli... : Fizi ksel Veri Modeli... : php My Ad mi n MySQL Veri tabanı yöneti marayüzü... : İstasyon içi n kayıt giriş for mu örneği... Sayfa No

8 JEODEZİ K VERİ TABANI TASARI MI ve WEB TABANLI YÖNETİ Mİ ÖZET Verileri n organi zasyonu, sunumu ve kullanıl ması bakı mı ndan öne mli bir görev üstlenen Coğrafi Bil gi Siste ml eri ( CBS) ni n temel bileşeni olan veri kadar, verileri n tut ul ma biçi ml eri de CBS ni n sürdürülebilirliği ve et ki n kullanı mı açısı ndan büyük öne m t aşı makt adır. CBS ile iç içe olan mesl eğimi zde veri tabanl arı nı n ve bu veri tabanl arı nda verileri n tut ul ma biçi ml eri ni n öne mi her geçen gün daha da i yi anl aşıl makt adır. Bu tezde yapılan çalış ma doğrudan CBS ile ilgili ol ma makl a birlikte, CBS ni n te mel altlığı olan haritanı n üreti m ve güncelleştir me aşa mal arı nda kullanılan jeodezi k öl ç mel eri n, ilişkisel veri tabanı orta mı nda nasıl tut ulabileceği ni, bu veri tabanı nı n yöneti mi içi n web tabanlı bir arayüzün nasıl hazırlanabileceği ni anlat maktadır. Di ğer taraftan bu çalış mada anlatılan veri modelleri ve veri yapıları, CBS yazılı ml arı nda veya CBS yazılı ml arı ile kullanılabilen veri tabanı yazılı ml arı nda da kullanıl dı kları ndan CBS ni n veri tabanı bileşeni ni n anlaşıl ması nda faydalı ol acakl ardır. Bu çalış mada jeodezi k veri tabanı kavra msal olarak, ilişkisel veri modeli kullanılarak tasarlanmı ş ve sonuçt a ortaya çı kan fizi ksel model MySQL veri tabanı yazılı mı na akt arıl mıştır. MySQL e aktarılan veri tabanı yapısı nı n yöneti mi içi n PHP web pr ogra ml a ma dili kullanılarak kullanıcı arayüzleri hazırlanmı ş, veri tabanı web e açılabilir hale getiril miştir. Hazırlanan veri tabanı yapısı ve PHP kullanı cı arayüzünden ol uşan yazılı mpaketi JeoVT- V1. 0 (Jeodezi k Veri Tabanı Versi yon 1. 0) ol arak isi ml endiril miştir. Hazırlanan bu yazılı m sayesi nde, jeodezi k ölç me yönt e ml eri ne ilişkin verilere gerekti ği nde fazla sayıda ilgili kullanıcı nı n doğru, güvenilir, hızlı şekil de ul aşılabil mesi sağlanmı ş ve bu verileri n saklanması, sürdürülebilirliği daha kol ay hal e getiril miştir. Yapılan bu çalış ma ile güncel veri tabanı tasarı m tekni kleri kullanılarak mesleği mi zdeki jeodezi k ölç me verileri ni n tut ul ması ve bu veri 8

9 tabanı nı n web progra ml a ma dilleri kullanılarak web e açıl ması sağlanmı ştır. Bu çalış ma, ül ke mi zde mesleği mi zi n bu konuda yapılan ilk uygul a mal arı ndan biri ol ma özelliği ni taşı makt adır. 9

10 A GEODETI C DATABASE DESI GN and WEB BASED MANAGE MENT SUMMARY Dat abase desi gn architect ure, whi ch is as i mportant as data, is very i mportant for effecti ve usage and sustainability of Geographi c Inf or mati on Syste ms ( GIS) and it is also a funda ment al component of GI S. Understandi ng of the i mportance of dat abases and database desi gn architect ure for GI S, increases day by day i n our professi on. The st udy i n this thesis is not directly connected wit h GI S but organi zi ng geodetic measure ment data, that is used for creati ng and updati ng t he base map for GI S, i n relational database architect ure and creati ng web based data manage ment interface for managi ng t his data are menti oned. On t he ot her hand, data models and dat a struct ures, whi ch are expl ai ned i n this st udy, are useful because t hese models and struct ures are also used in GI S soft ware or GI S related database soft ware. In this st udy, a relational geodetic database was model ed by usi ng relational dat a model in concept ual level and fi nall y the physical data model, whi ch was model ed by usi ng concept ual data model, was transferred t o MySQL dat abase soft war e. A web based data management interface for managi ng t he data, whi ch was transferred to MySQL dat abase soft ware, was created by usi ng PHP web scri pti ng language. The database architect ure and t he PHP i nterface are na med as JeoVT- V1. 0 (Jeodezi k Veri Tabanı Versi on 1. 0) soft ware package. Wi t h t his soft ware package, aut horized multi-users can access geodetic measure ment dat a in a correct, reliable, econo mi cal and fast way when t hey need. Also archi vi ng and preservi ng of this data is made easy wit h this soft ware package. By means of t his soft ware, collecting t he geodetic measure ment dat a in a database and launchi ng it at the web usi ng web scri pting languages mi ght be one of the any first applicati ons i n our professi on i n Turkey. 10

11 1. Gİ Rİ Ş Bil gi kadar bil gi ni n saklanması fikri de ol dukça eski dir. Çok eski tarihl erde bile insanları n bil gileri, saklamak a macı yla kil tabletlere kazı dı kları bilinmektedir. Daha sonraları bilgiler kitaplarda t ut ul maya başlanmı ş ve 20. yüzyılın ortaları nda bil gisayarı n kullanıl maya başlanıl ması yla bilgisayar üzeri nde t utul an veri tabanl arı nı n ve veri tabanı yazılı ml arı nı n kullanıl ması na geçil miştir. Verileri n tut ul ma ve sunul ma biçiml eri za manl a değiş mi ş olsa da, veri tabanl arı nı n kullanıl ma nedeni dün de bugün de aynı dır. İnsanl arı n sı nırlı hatırla ma ve akılda t ut ma kapasiteleri nedeni yle bilgileri bir veri tabanı nda t ut mak kaçı nıl mazdır. Ayrı ca bil gi ni n özel veya ka muya sunu mu yani bilgi nin payl aşı mı ve bu bil gilere hızlı, doğr u, eksi ksiz erişi mde veri tabanl arı yla mü mkün ol makt adır. [1] Günü müzde veri tabanı tasarı mı ve veri tabanı yöneti mi alanları ayrı birer uz manlı k al anı hali ne gel miştir. Veri tabanı teknol ojisi, bilgisayar donanı m ve yazılı ml arı nı n geliş mesi ne paralel bir seyirle her geçen gün yeni özellikler kazanarak ilerle me kaydet mekt edir. Bu günün veri tabanı teknol ojisi kullanıcı ya özel uygul amal ar içi n esnek veri organi zasyonu, daha ucuz, daha hızlı veri depol a ma orta mı ve araçları sağla makt adır. Veri tabanı siste ml eri ni n tasarı m yapısı ol dukça kar maşı ktır ve uz manlı k gerektirir. Veri tabanı tasarı mı için geç mi şte hi yerarşi k ve ağ veri modelleri kullanılırken günü müzde artık yaygı n ol arak ilişkisel veri modeli kullanıl makt adır. E. F. Codd un 1970 de yaz mı ş ol duğu A Rel ati onal Model of Dat a for Large Shared Dat a Banks makal esi ile ilişkisel veri yapıları nda büyük bir ilerle me kaydedil miş; hi yerarşi k veri tabanı yapıları ndan, ilişkisel veri tabanı yapıları na doğr u bir geçiş yaşanmı ştır [2]. Jeodezi alanı nda veri tabanı teknol ojileri ile en çok karşı karşı ya gel me Coğrafi Bil gi Siste ml eri ni n ( CBS) ortaya çı kma süreci nden başlayarak, bugüne kadar olan gelişi m süreci içerisi nde ol muştur. Jeodezi ve Fot ogrametri Mühendisliği alanı nda veri tabanl arı nı n ve bu veri tabanl arı nda verileri n tutul ma biçi ml eri ni n öne mi, CBS ile ol an yakı n ilişkiler sonucunda ve CBS ni n gelişi mi ne paralel olarak her geçen gün daha da i yi anlaşıl mıştır. 11

12 CBS ile birlikte CBS nin dışı nda kalan ve doğrudan mesleği mi zi ilgilendiren bazı veri tabanl arı, bu veri tabanl arı nı n tasarı mı CBS nin popül aritesi yanı nda biraz i hmal edil miştir. Bu çalış ma bu bakı mdan su altında kal mı ş bu çalış mal arı, su yüzüne çı kar makt adır. Bu çalışma doğr udan Jeodezi ve Fot ogra metri Mühendisleri ni n kullanı mı na yöneli k olarak hazırlanmı ş, jeodezi de kullanılan farklı ölç me yönt e ml eri el e alınarak, bu yönt eml er sonucunda el de edilen ölç me ve değerlendir me sonuçl arı nı n ilişkisel bir veri yapısı içerisi nde nasıl tut ulabileceği anl atıl mıştır. Günü müzde uygul anan farklı jeodezi k ölç me tekni kleri ni n gerektirdi ği, za mana bağı mlı ve homoj en ol mayan veri gurupl arı nı n sakl anacağı bir veri tabanı mi marisi geliştiril meye çalışıl mıştır. Di ğer taraftan özet böl ümünde de deği nil di ği gi bi, bu çalış mada anlatılan veri modelleri ve veri yapıları, CBS yazılı ml arı nda veya CBS yazılı ml arı ile kullanılabilen veri tabanı yazılı ml arı nda da kullanıldı kl arı ndan CBS ni n veri tabanı bileşeni ni n anl aşıl ması nda faydalı olacakl ardır. Çalış manı n bir di ğer boyut u da hazırlanan veri tabanı nı n çok fazla kullanı cı tarafı ndan kullanı ma olanak tanı yacak web tabanlı bir yöneti m arayüzü ile destekl enmi ş ol ması dır. Bil gi ye ilgili kişileri n, ilgili ol dukl arı ve izin veril di ği düzeyde, istedi kleri yerden ulaşabil mel eri ni sağl a mak a macı yla böyle bir yol izlenmi ştir. Tezi n i ki nci böl ümünde veri tabanl arı ilgili temel kavra ml ar verildi kten sonra, veri tabanl arı nı kullanmanı n getirdi ği avant ajlar, veri modelleri, veri yapıları, veritabanı tasarı mı ve yapısal sorgulama dili (SQL) anl atıl maya çalışıl mıştır. Üçüncü böl ümde uygul amada kullanılan MySQL veri tabanı yazılı mı ve PHP web pr ogra ml a ma dili hakkında kısa bil giler veril mi ş, PHP ve MySQL i n birbirleri yl e ol an ilişkisi gösteril mek istenmi ştir. Dör düncü böl ümde ise jeodezi k veri tabanı na neden gereksi ni mduyul duğu, jeodezi k bir veri tabanı nda yer al abilecek bil gileri n neler olabileceği anlatılarak, ölç me yönt e ml eri ne göre bu bilgiler sınıflandırıl mış ve bu sı nıflandır ma sonucunda ele alı nan ölç me yönt e ml eri içi n ilişkisel veri tabanı tabl o yapıları ol uşt urul muşt ur. Tezi n beşi nci böl ümünde, dördüncü böl ümde listelenen tabl o yapıları nı n ne şekil de ol uşt urul duğunun daha net anlaşıl ması içi n GPS öl ç me yönt e mi ele alınarak veri tabanı tasarı mı ve veri giriş arayüzü tasarı mı konul arı biraz daha ayrı ntılı olarak anl atıl mıştır. 12

13 Son olarak tez bu çalış ma sonrası nda el de edilen sonuçl ar ve öneriler böl ümü ile son bul makt adır. 13

14 2. VERİ TABANLARI ve YAPI SAL SORGULAMA Dİ Lİ Veri Tabanı ve Te mel Kavra ml ar Veri tabanı, Türk Dil Kurumu sözl üğünde Bil gisayar kullanı mı nda çözü me eriş mek içi n işlenebilir duruma getiril miş bil gi orta mı olarak tanı ml anmakt adır. Bilişi m dünyası nda ise bu tanıml a ma, küçük farklılıklar göster mekl e beraber, Büyük boyuttaki verileri n gerektiği nde hızlı bir şekil de sor gul anabil mel eri ni ve kalıcılığı nı sağla mak a macı yla bilgisayar orta mı nda ol uşturul muş bir tür kol eksi yondur. şekli ndedir [3]. Aşağı da veri tabanı ile ilişkili temel bazı kavram ve tanı ml ara yer verilmi ştir. Bu kavra mve tanı ml ardan sonra veri tabanı nı n ne olduğu daha net olarak anlaşılacaktır. Bi r veri tabanı ; Şe mal ar, Tabl olar, Kol onl ar ( Al anlar ), Bi ri ncil anaht arlar (Pri mary keys, <pk>) ve yabancı anaht arlar (forei gn keys, <f k>), gi bi böl üml erden ol uşur. Veri tabanı içi ndeki tablol arı n yerleştir me ve biçi ml e mesi ne şe ma denir. Kol onl ar (col umns), veri tabanı nda bil gi içeren süt unl ardır. Her kol on bir bilgi içerir ve içerdi kleri bilgilere göre sınıflandırılır. Kol onl ar bir araya gelerek tabl oları (tabl e) ol uşt ururlar. Tabl odaki her bir satır ise ayrı bir veri grubunu gösterir ve kayıt (recor d, tuple) olarak adl andırılır. Biri ncil anaht ar (<pk>) tabl odaki her bir satırın tekli ği ni tanı ml ar. Bil gilere hızlı ulaş mayı ve tabl olar arası nda bağl antı kur mayı sağlar. Bi ri ncil anaht ar olarak genellikle I D kol onl arı seçilir. Bir ya da daha çok kol on aynı anda biri ncil anaht ar olarak seçilebilir, bu a maca göre değişir. Bir tabl odaki birincil anaht arı n di ğer bir tabloda eşleştiği kol ona yabancı anaht ar (fk>) denir. Ayrı ca yabancı anaht ar kayıtlı olmayan bil gi yi gir me mi zi engeller. [4] Bir Veri Tabanı Yöneti m Siste mi ( VTYS), veri tabanı kur ma ve 14

15 yaşat ma a macı yla geliştiril miş progra ml ar büt ünüdür. Veri tabanı ve Veri Tabanı Yöneti m Siste mi yazılı mları birlikte, bir Veri Tabanı Siste mi ( VTS) ol uşt urur (Şekil 2. 1). Veri tabanı nı n kur ul ması, veri tabanında yer alacak veri tipleri ni n belirlenmesi ni, tanı ml an ması nı ve veri ni n depol anması nı kapsar. Veri ni n güncelleştiril mesi, sorgul anması ve istenen biçi mde "bil gi" olarak kullanı cı ya sunul ması ise veri tabanı nı n yaşatıl ması sürecinde yer alan işle ml erdir. Bir veri tabanı yöneti m siste mi nin te mel işlevi progra m- veri bağı msı zlı ğı nı sağlamak, yani veri yöneti mi ni uygul amal ardan ayır maktır. [5] Veri Tabanı Yöneti m Siste ml eri, za manl a çok daha fazla özellikler kazanmakt adırlar. Şekil 2. 1 Veri Tabanı Siste mi ( VTS) Pr ogra m- veri bağı msı zlığı gereksi ni mi, veri tabanl arı nı doğuran en öne ml i nedendir. Her bir progra mı n kendi verisi ni ayrıca organi ze et mesi yeri ne, veri sadece veri tabanı nda, farklı programl arı n kullanı mı na olanak sağl ayacak ortak bir tanı m altı nda tut ul ur. Bu durumda uygul a ma progra ml arı nı n, gereksi ni m duydukl arı veri yi veri tabanı ndan çekebil me ve veri tabanı na veri koyabil mel eri içi n veri tabanı nın yapısı nı bil mel eri gerekir. [5] Veri tabanı nı n tanı mı siste mi n veri sözl üğünde bul unur. Veri sözlüğü, veri dosyaları nı n yapısı, veri ele manl arı nı n tipi ve depol a ma for matı ile veri üzeri ndeki kısıtlayıcılar gi bi bilgiler içerir. Veri sözl üğünde yer alan bil giler met a-veri olarak adl andırılır. Bununl a birlikte, veri tabanı siste ml eri ile güdül en a maç, veri yöneti mi ni 15

16 uygul a mal ardan ayır mak ol duğu içi n, veri tabanına veri gir me ve veri tabanı ndan veri çekme ile veri işle me işlevleri birbirinden ayrıl mıştır. Diğer bir ifadeyl e veri ni n fizi ksel yapısı ve veri ye ulaşı m yönt e mi, veri işle me progra ml arı ndan gizlenir. Dol ayısı yla çeşitli uygula ma progra ml arı, veri tabanı na doğrudan ulaş mak yeri ne, bu işle mi veri tabanı yönetim siste mi ni n sağladı ğı yazılı ml ar üzeri nden gerçekl eştirir. O nedenl e, uygul a ma progra ml arı nı n veri tabanı nı n yapısı hakkı nda bilinmesi gerekenl er öne mli ölçüde azaltıl mıştır. [5] Veri yöneti mi ni n uygulamal ardan ayrıl ması ve böyl ece veri payl aşı mı nı n, yani farklı progra ml arı n aynı veri yi kullanabil meleri ni n sağlanması içi n, bir veri tabanı yöneti msiste mi nin veri tabanı na eşza manlı giriş, veri fazlası nı n kontrol ü, veri büt ünl üğü ve veri tabanı nı n güvenli ği ni n sağlanması gi bi fonksi yonları yeri ne getir mesi gerekir. Ayrıca bir veri tabanı yöneti m siste mi ni n farklı yüzeyl erde kullanıcılar içi n ara yüzler sunması bekl enir. [5] Veri tabanı na eşza manlı giriş, farklı uygul amal arı n aynı anda veri tabanı na girebil mesi ve veri tabanı nda değişi kli kler yapabil mesi açısı ndan son derece öne mli dir. Ancak farklı kullanıcıları n, aynı anda aynı kayıta gir mek iste mel eri sorun yarat makt adır. Eşza manlı girişi n kontrol ü içi n değişi k tekni kler kullanıl makt adır. Belli bir dereceye kadar veri fazlalığı veri ml ilik içi n gerekli olabilir. Ancak kontrolsüz veri fazlalığı güncelleştir me açısı ndan probl e m ol acak ve veri tabanı nı n büt ünl üğünü sürekli tehdit edecektir. Veri büt ünl üğü dendi ği nde veri tabanı ndaki veri ni n doğrul uğu ve t utarlılığı anlaşılır. [5] Veritabanl arı, yukarı da da belirtildi ği gi bi, verileri n sakl anması ve yönetil mesi içi n kullanıl malı dır. Küçük bil giler içi n kitaplar veya bil gisayarda kullanılan meti n dosyaları yeterli olacaksa, bunun içi n veri tabanı kullanıl ması gerekmeyebilir. Veri sayısı ve bu verileri n boyut u arttığı nda ve buna ek olarak hızlı ulaşı m, aynı anda çokl u ulaşı m, kolay güncellenebilirlik ve kişi ye göre erişi m hakkı gi bi konul ar da söz konusu ol duğunda veritabanl arı nı kullanmak kaçı nıl mazdır. [4] Veritabanl arı nı n başlıca kullanı m nedenleri ni maddel er hali nde sıralayacak ol ursak aşağıdaki gi bi gösterilebilir: VTYS ile birlikte verilerin saklanması ve yönetil mesi ile ilgili konul ardaki ayrı ntılardan veri tabanı yöneticileri ni kurtar ması, Pr ogra m- veri bağı msı zlığı nı n sağlanması, 16

17 Kayıt ekle me, güncelle me, sorgul a ma kol aylı ğı, İstenilen yapı da çı ktı alabil me kol aylı ğı, Yedekl e me kol aylı ğı, Verileri payl aşı mkol aylığı, Verilere ulaşabilen kişi sayısı nı n arttırılabil mesi, Verilere ulaşı mı n kişilere ve grupl ara göre sı nırlandırılabil mesi, Yukarı da belirtilen bütün işle ml eri n di ğer veri sakla ma yönt e ml eri ele alı ndı ğı nda ol dukça hızlı yapılabil mesi dir [4] Veri Tabanı Tasarı mı Bir veri tabanı tasarı mı, veri tabanı nı n konusunu ol uşt uran gerçeği n, veri tabanı nı n ol uşt urul uş gereksi ni m ve bekl entileri çerçevesi nde soyutlanarak veri tabanı na akt arıl ması nı kapsar. Oluşt urulacak bir veri tabanı farklı kullanıcı gereksi ni ml eri ni karşılayabil meli dir. [5] Veri tabanı tasarı mı nda ilk adı m, olası veri tabanı kullanıcı gereksini ml eri ni n belirlenmesi dir. Söz konusu gereksi ni ml er, veri tabanı nda yer alacak veri gr upl arı nı, gr upl ardaki verileri n tipleri ni ve veri ni n fizi ksel olarak depol anması içi n kullanılacak ol an veri yapıları nı belirler. [5] Gerçeği n veri tabanı ndaki sayısal temsili, onun belli bir perspektiften bir modeli ol up, bir veri tabanı siste mi nde gerek kullanıcılar ve gerekse bil gisayar tarafı ndan anl aşılabilecek bir tarzda tanı ml anması gerekir. Böyl e bir tanı ml a ma, veri tabanı literat üründe şe ma olarak adlandırılır. Veri tabanı ndaki veri, sürekli olarak işle me tabi ol duğundan değişkendir. Yeni kayıtlar girilirken, eski kayıtlar silinebilir ve hatta mevcut kayıtlar değiştirilebilir. Belli bir andaki veri tabanı, bir veri tabanı örneği dir ve belirli bir şe maya uyar. [5] Kullanıcı ve bil gisayar düzeyl eri sırası yla '' kavra msal'' ve ''fizi ksel'' düzeyl er, bu düzeyl erdeki şe mal ar da kavra msal şe ma ve iç şe ma olarak anılırlar. Kavra msal ve fizi ksel düzeyl erdeki şemal ar, farklı anlayış mekani z mal arı na hitap ettikleri nden, kullanılacak veri modelleri de farklı olacaktır. Her i ki düzeyde kullanılmak üzere, çeşitli veri modelleri geliştiril miştir. [5] Gel eneksel veri tabanı tasarı mı, kavra msal düzeyden fizi ksel düzeye doğr udur (Şekil 2. 2). Kavra msal tasarı mda, gereksi ni ml ere göre kavra msal şe ma belirlenir. 17

18 Kavra msal şe ma tanıml a mada, kavra msal ya da mantı ksal veri modelleri kullanılabilir. Kavra msal şe ma, ortala ma veri tabanı kullanıcısı içi n, veri tabanı nı n yapısı nı genel olarak tanı ml ar. Kullanıcıları n veri tabanı nı n yapısı nı anlamal arı na ve böyl ece uygul a mal arı nı modelle mel eri ni sağl ar. Kavra msal şe ma, fizi ksel depol a ma yapıları nı n ayrı ntıları na gir meden, varlıklar, veri tipleri, varlıklar arası ndaki ilişki tipleri ve kısıtlayıcılar üzeri nde yoğunl aşır. Bu bakı mdan kavra msal şema, yüksek düzeyli bir tanı ml a madır. Di ğer bir ifadeyl e, kavramsal şe ma yazılı mve donanı mdan bağı msı zdır. [5] Şekil 2. 2 Veri Tabanı tasarı mı Kavra msal veri modelleri ol dukça yüksek düzeyli ol dukl arı ndan, kavra msal bir veri modeli nde tanı mlı bir şe ma genellikle doğrudan gerçekl eştirilemez. Bu nedenl e, gel eneksel veri tabanı tasarı mı nda kavra msal tasarı mdan sonraki adı m çoğunl ukl a, gerçekl eştiri m içi n kullanılacak bir veri tabanı yöneti m siste mi ni n seçimi dir. Öt e yandan, bugün pi yasadaki veri tabanı yöneti msiste ml eri ni n çoğu mantı ksal bir veri modeli kullanmakt adırlar. O nedenl e mantı ksal veri modelleri, gerçekl eştiri m veri modelleri olarak da bilinirler. O hal de, kavra msal veri modeli ndeki kavramsal şe ma, veri tabanı yöneti m siste mi ni n veri modeli nde yeni den tanı ml anmalı dır. Buradaki işle m, iki veri modeli arası nda bir dönüşüm ol up, bazen mantı ksal veri tabanı tasarı mı olarak anılır. [5] Fi zi ksel tasarı m aşa masında, veri ni n en yüksek veri miçi n, veri tabanı nda fizi ksel ol arak nasıl organi ze edil mesi gerekti ği belirlenir. Sonuç, iç şe madır. İç şe ma depol a ma yapıları nı, kayıt for matları nı, kayıt alanl arı nı, veri tabanı na giriş yol ve 18

19 yönt e ml eri ile veri tabanı nı n fizi ksel gerçekl eştiri mi ni ilgilendiren diğer büt ün det ayl arı tanı ml ar. İç şe ma tanı ml a mada, genellikle veri yapıları olarak bili nen, fizi ksel veri modelleri kullanılır. İç şe ma yazılı mve donanı mbağı mlı dır. [5] Her bir dış şe ma, veri tabanı nı belirli bir kullanı cı grubunun gereksi nim duyduğu bi çi mde, ilgisiz detayl arı adeta gizleyerek tanı ml ar. Dış şe ma mekani z ması, değişi k kullanıcı uygul a mal arı nın modelle mesi nde, büyük bir esnekli k getir mekt edir. [5] Bir veri tabanı siste mi ndeki bu dış şe ma, kavra msal şe ma ve iç şema yapısı, Ameri kan Ul usal Standartları Enstitüsü ( ANSI )' ni n Üç Şe ma Mi marisi olarak bilinir (Şekil 2. 3). Buna göre, dış şe ma ile kavramsal ve kavra msal şe ma ile iç şe ma arası nda sürekli, bir dönüşüm vardır. Dış şema tanı ml a mada kullanılan veri modeli ni n, kavra msal şe manı n tanı ml andı ğı veri modeli nden farklı ol ması dur umunda, dış şe madan kavra msal şe maya geçiş, söz konusu veri modelleri ni n aynı ol ması durumuna göre daha zor olacaktır. [5] Şekil 2. 3 Üç Şe ma Mi marisi Veri Modelleri ve Veri Yapıl arı Kavra ms al Veri Modelleri Bir veri modeli gerçeği n belirli bir perspektifte soyutlanarak al gılaması nı n yapıl ması ve bu al gıla manı n tek anla mlı olarak tanı ml anması içi n birtakı mkavra m ve kurallar sağl ar. [5] Kavra msal veri modelleri, yüksek düzeyli veri modelleri olarak bilinirler. Gerçeği n yüksek bir düzeyde, herhangi bir yazılı m ve donanı mdan bağı msız olarak 19

20 tanı ml anması içi n bir dizi kavra m ve kurallar içerirler. Bugüne kadar en yaygı n ol arak kullanılan kavra msal veri modeli ol uşt ur ma yakl aşı mı varlık-ilişki modeli dir. Varlı k-ilişki modeli ni n temel kavra ml arı '' varlık, öznitelik" ve "ilişki"dir. Varlı kları n birbirleri yle olan ilişkileri ni n ifade edilebil mesi, gerçeği n al gı ya en yakı n bi çi mde tanı ml anabil mesi açısı ndan son derece öne mli dir. Bir "ilişki tipi" ilişki ni n is mi ve özellikleri yle tanı ml anır. İki varlık tipi arası nda bir ilişki, iki varlık arası nda (bire-bir), tek bir varlıkla birden çok varlık arası nda ( bire-çok), ya da karşılıklı iki den çok varlık arası nda (çoka-çok) olabilir. [5] Hi yerarşi k Veri Modeli : Gerçeği hi yerarşi k bir yapı da görür. Bu, hi yerarşi k karakt erdeki gerçeği n temsili içi n ol dukça doğrudan ve doğal bir yol ol makl a birli kte, hi yerarşi k ol mayan yapıları n te msilinde probl e m yaratır. Hi yerarşi k yapı genelli kle ağaç yapı ile karakt erize edilir; Kök, gövde, dal yerleri, dallar, ve yapraklardan bir yapı. Yabancı literat ürde değişi k adlarla anılan dal yerleri ve yaprakl ar bu çalış mada sırası yla iç-düğü m ve uç-düğü m ol arak anılacaktır. [5] Her iç-düğü me (dallanma nokt ası) ait birden çok uç-düğü m bul unmakla birli kte, herhangi bir uç-düğü m yal nızca bir iç-düğü me ait olabilir. Bu nedenl e hi yerarşi k model ile bire-çok ilişkiler doğrudan te msil edilebilirken, çoka-çok ilişkiler sorun ol makt adır. [5] Sonuç olarak hi yerarşi k veri modeli, hi yerarşi k yapı daki veri içi n ol dukça et kili ve gerçekl eştiri m açısı ndan da hızlı ol ması na karşı n, hi yerarşi k ol mayan ya da hi yerarşi k ilişkiler yanı nda, kar maşı k ilişkiler de içeren veri içi n uygun değil dir. O nedenl e, hi yerarşi k model fizi ksel düzeyde daha geniş bir uygul a ma alanı bul muşt ur. Hi yerarşi k veri yapıları bugün, veri ni n fizi ksel organi zasyonunda yaygı n ol arak kullanıl makt adır. [5] Ağ Veri Modeli : Ağ modeli ni n te mel kavra ml arı kayıt tipi, kayıt veri ele manı, ve set dir. Veri ni n bir isi mverilebilen en küçük biri mi bir veri ele manı dır. Kayıtlar birbiri yle ilişkili veri elemanl arı ndan ol uşur. Kayıt tipi belirli özellikteki kayıtlar içi n bi r kalı p tanı ml ar. Bir kayıt tipi, kayıt is mi, kaydı ol uşt uran veri ele manları nı n is mi ve for matı ile tanı mlı dır. Mat e mati ksel set tanı mı ndan farklı olarak, birbiri ne benzer ol mayabilen kayıtlar, bir set ol uşt ur mak üzere birbirine bağl anabilir. Bu bakı mdan ağ modeli, hi yerarşi k modele göre daha yüksek bir esnekli k sunmakt adır. Ağ modeli ni n hi yerarşik model den en öne mli farkı, uç-düğü m pozisyonundaki 20

21 veri ni n iç-düğü me işaret edebil mesi dir. Böyl eli kle ağ modeli nde 1: n ilişkiler yanı nda, m: n ilişkiler de modellenebilir. Bu da veri tekrarı nı öne mli ölçüde azaltır. [5] İlişkisel Veri Modeli : Hi yerarşi k ve ağ modelleri ni n yukarı da söz edilen sorunl arı, yeni bir model arayışı nı getir miş ve ilişkisel veri modeli öneril miştir. E. F. Codd un 1970 de yaz mı ş ol duğu A Rel ati onal Model of Dat a for Large Shared Dat a Banks makal esi ile ilişkisel veri yapıları nda büyük bir ilerle me kaydedil miştir [2]. Veri tabanı tasarı mı ve yöneti mi alanı nda bir devri m niteliği ndeki yazı da, Codd ilişki mantı ğı nı tanıt mış, tabl oları n gerçek dünyadaki nesnel eri göster mekt e ve bunl arı n nitelikleri ni tut makt a nasıl kullanılabileceği ni belirt miştir [3]. İlişkisel veri modeli ni n temel kavra mı ilişki dir. İlişkiler yardı mı yl a, veri içerisi ndeki ilişkiler modellenir. Dolayısı yla, ilişkisel bir veri tabanı, çeşitli ilişki örnekl eri nden ol uşur. Kavra msal olarak ilişkiler, satır ve süt unl ardan ol uşan i ki boyutl u tabl o larla karakt erize edilir. Genellikle veri tabanı nda her tabl o içi n bir dosya bul unur. Tabl onun her satırı birbiri yle ilişkili verileri n bir topl ul uğudur. Süt unl arda ise nitelikler bul unur. [5] Bir tabl o içerisi nde satırları n sırası öne mli değildir ancak, iki satır birbirini n aynı ol a maz. Bir tabl odaki sütun, yani nitelik sayısı sabittir. Bir tabl onun her satırı, bir ya da birkaç süt un değeri vasıtası yla tek anla mlı olarak tanı ml anabil meli dir. Söz konusu süt un değer(ler)i anaht ar olarak adl andırılır. Anaht arları n di ğer öne mli işlevi farklı tabl olar arası nda bağl antı yı sağl a maktır. Bu yolla, kullanıcı nı n veri tabanı na yönelttiği bir sorgunun cevapl anması içi n gerekli veri farklı tabl olardan alınabilir. [5] Di ğer modellerden farklı olarak, ilişkisel modelde veri içerisi ndeki ilişkileri n t ümü veri tabanı ol uşt urul urken tanı ml anmak zorunda değil dir. Birtakı m temel ilişkiler ol uşt urul dukt an sonra, istendi ği nde bunl ardan yeni ilişkiler türetilebilir. İlişkisel modeli n en öne mli üst ünl ükl eri nden biri budur. Çünkü farklı kullanıcıların za mana göre de değişebilen istek ve gereksi ni ml eri veri içerisi ndeki farklı ilişkilere yöneli k ol makt adır. Bu bakı mdan ilişkisel model, anlı k sorgul arla başa çı kmada ol dukça güçl üdür. [5] İlişkisel veri tabanı nda uygul a ma geliştiren progra mcılar, yazdı kları kodun veri tabanı nı n büt ünl üğünü boz ma ması na di kkat etmeli dirler. Uygun bir ör nek, bir müşt eri kaydı nı n silinmesi olabilir. Eğer müşteri tabl osundan bir kayıt silinecekse, o 21

22 kişi ni n si pariş tabl osundaki si parişleri ni n de silinmesi gerekir. Aksi takdirde ol mayan bir müşteri ye ait siparişler veri tabanı nda bul unacaktır. [3] Gerçekt en de ilişkisel modeli n popül aritesi çı kışından itibaren hızla artmı ş, di ğer modellere üst ünl üğü kabul edil miş ve bugün MSSQL, ORACLE, I NGRES gi bi ilişkisel siste ml er çok yaygı n olarak kullanıl maktadır. Ancak modeli n orijinal olarak kar maşı k ol mayan veriler içi n geliştiril miş ol ması, onu konu msal veri türünden kar maşı k veri içeren uygul a mal ar içi n yetersiz kıl makt adır. Bu nedenl e, ilişkisel model içi n çok çeşitli genişlet mel er öneril mi ş ve bu genişlet mel eri yapısı nda bul unduran pek çok ilişkisel veri tabanı yöneti msiste mi geliştiril miştir. [5] Fi zi ksel Veri Modelleri Fi zi ksel veri tabanı tasarı mı nda, veri ni n veri tabanı nda fizi ksel olarak depol a ması içi n kullanılacak dosya yapıları ile veri tabanı na giriş yol ve yönt e ml eri belirlenir. Fi zi ksel tasarı m sonunda el de edilen iç şe ma seçilen fizi ksel model e göre dosya, kayıt ve kayıt alanları nı n nasıl organi ze edil di ği ni ve birbiri yle nasıl ilişkili ol duğunu ve veri ye giriş yolları nı gösterir. [5] Genellikle bir veri tabanı yöneti msiste mi dosya organi zasyonu ve veri erişi mi içi n bir dizi seçenek sunar. Bunl ar, çeşitli indeksle me tipleri, birbiriyle ilişkili kayıtları n göstergeçler yardı mı yl a birbiri ne bağl anması, çeşitli adresle me tekni kleri, birbiri yle ilişkili kayıtları n disk üzeri nde grupl anması dır. Uygun veri yapıları nı n seçi mi nde a maç i yi perfor mans ve bil gi sayar kaynakl arı nı n en i yi şekil de kullanı mı dır. Bunun içi n, yanıt za manı, depolama alanı gereksi ni mi ve işle m yoğunl uğu gi bi ölçütlere göre bir değerlendir me yapılır. Yanıt za manı, bir işle mi n al dı ğı za mandır. Depol a ma al anı gereksi ni mi, belli bir dosya yapısı na göre dosyalar ve giriş yolları içi n gerekli disk alanı dır. İşle m yoğunl uğu ise, daki kada gerçekl eştirilebilen ortala ma işle m sayısı dır. [5] Fi zi ksel veri modelleri çoğunl ukl a veri yapıları olarak anılır. Dosya yapısı dendi ği nde ise bir veri yapısı nı n gerçekl eştiri mi anl aşılır. Buradaki ayrı m öne mli dir çünkü verilen bir veri yapısı değişi k dosya yapıları kullanılarak gerçekl eştirilebilir. Ör nek olarak bir liste veri yapısı, sıralı erişi mli olarak ya da göstergeçler kullanılarak gerçekl eştirilebilir. Bu kısı mda, yaygı n olarak kullanılan genel a maçlı veri yapıları ol arak, diziler, listeler, yı ğıtlar, kuyrukl ar ve ağaçlardır. [5] Bunl arı n ayrı ntısı na burada giril meyecektir. 22

23 2. 4. Yapı sal Sorgul a ma Dili (SQL) Yapısal Sorgul a ma Dili (SQL), veri tabanı uygul a mal arı nda, veri tanı mlama, veri tabanı nı n büt ünl üğünün kontrol ü, veri tabanl arı na erişi mi n kontrol ü veri tabanl arı nı n sorgul anması ve güncellenmesi a maçl arı içi n gerekli komutlara sahi p olan bir alt dil dir. Alt dil denil mesini n nedeni, bir bilgisayar dilini n sahi p ol ması gereken t üm ko mutlara sahi p ol mayışı ndan dol ayı dır. SQL İngilizce deki Struct ured Quer y Language sözcükl eri ni n baş harfleri nden ol uşur. [4] SQL ni n sahi p ol madı ğı ko mutlar, çevri m(döngü) ol uşt uran komutlarla, if, then, else yada go t o gi bi kontrol ve dallanma komutlarıdır. Fakat SQL ni n di ğer dillerle birlikte kullanıl ması mümkün ol duğundan, gerekiyorsa SQL ko mutları diğer dilleri n çevri mya da kontrol komutl arı içerisi nde kullanılabilir. [4] Bu dilin detayları hakkında bil gi sahi bi ol unarak veri tabanı nı perfor manslı ve hızlı şekil de kullanabil mek mü mkün ol ur. Çoğu zaman orta derecede SQL kullanılan veritabanl arı nda perfor mans kaybı ve gereksiz sorgul arla karşılaşılır. Veri tabanı ndan sonucu tek sorguda çekmekl e iki sorguda çekmek arası nda ol dukça büyük perfor mans kaybı ol uşacaktır. Aşağı da SQL ko mut grupl arı kullanı mı hakkı nda bil giler veril mekt edir. [4] Yeni bir veri tabanı ol uştur mak içi n, CREATE DATABASE veri tabanı is mi; ko mut u kullanılır. Var ol an bir veri tabanı nı kal dır mak içi n, DROP DATABASE veri tabanı is mi; ko mut u kullanılır. Tabl oları n ol uşt urul ması içi n, CREATE TABLE tabl o adı (kol on tanı ml arı); ko mut u kullanılır. Kol onl ar tanı ml anırken veri tipleri ile birlikte tanı ml anırlar. Tabl olar ile ilişkili veri tipl eri nden başka açı klanması gereken bir di ğer husus da bazı al anl arı n yanı nda görül en NOT NULL ifadesi ni n ne anla ma gel di ği dir. Bu ifade söz konusu alan ile ilişkili olarak mutlaka veri yükl en mesi gerekti ği ni, ilgili al anı n boş bırakıl mayacağı nı n ifadesi dir. Tabl olara veri yükl enmesi, I NSERT I NTOt abl o ismi VALUES (veriler); 23

24 ko mut u ile gerçekl eştirilir. Tabl odan satır sil mek için, DELETE t abl o is mi WHERE koşul; ko mut u kullanılır. Tabl o satırları ndaki verilerde değişi kli k yapma, güncelle me (updat e), UPDATE tabl o is mi SET kol on adı =değer WHERE koşullar; ko mut u ile gerçekl eştirilir. Me vcut tabl oya kol on eklemek içi n, ALTER TABLE tabl o adı ADD (ekl enecek kol onl ar); ko mut u kullanılır. Me vcut tabl onun kol onl arında değişi kli k yapmak içi n, ALTER TABLE tabl o is mi MODI FY(kol on adı kol on tipi); ko mut u kullanılır. Me vcut tabl odan kol on sil mek içi n, ALTER TABLE tabl o is mi DROP (kol on adı); ko mut u kullanılır. Me vcut tabl onun adı nı değiştir mek içi n, ALTER TABLE tabl o is mi RENAME TABLE isi m; ko mut u kullanılır. Me vcut tabl oyu t ümüyl e silebil mek içi n, DROP TABLE tabl o adı; ko mut u kullanılır. Te mel SQL sorgul a mal arı, SELECT istenilen kol onlar FROMistenilen kol onl arın bul unduğu tabl o is mi WHERE koşullar; ko mut u ile gerçekl eştirilir. 24

25 Bi rden çok koşul a dayalı sorgul a mal arda NOT, AND ve OR mantı ksal operat örleri kullanılarak kar maşı k yada bileşi k koşull u listelemel eri gerçekl eştir mek mü mkün ol makt adır. Tabl o 2. 1 : Mantı ksal operat örler Operat ör Anl a mı AND Her i ki bileşeni n de doğr u ol duğu duruml arda TRUE değeri döndür ül ür. OR Bil eşenl eri n en az birinin doğru ol duğu duruml arda TRUE değeri döndür ül ür. NOT Verilen koşul un FALSE ol ma durumunda TRUE değeri ni döndür ür. Ma ntı ksal operat örleri n önceli k sırası NOT, AND ve OR şekli ndedir. Bu önceli k sırası parantezler kullanılarak değiştirilebilir. Ayrı ca karşılaştır ma operat örleri kullanılarak, kol onl ar, birbirleri ile yada standart bir takı m değerler ile karşılaştırılabilirler. aşağı daki tabl oda veril mi ştir. Tabl o 2. 2 : Karşılaştır ma operat örleri Operat ör İşlevi = Eşittir > Büyükt ür >= Büyük eşittir < Küçükt ür <= Küçük eşittir <> Eşit değil dir. Karşılaştır ma operat örleri ve işlevleri Kayıtları n belirli bir koşula göre grupl andırıl ması, SELECT istenilen kol on adları FROM kol onl arı n istenildi ği tabl o adı GROUP BY grupl anmak istenilen kol on adı ORDER BY kol on belirterek içerisi ndeki veri ye göre grupl a ma (tek kol on) HAVI NG gr upl a ma koşul u; ko mut u ile gerçekl eştirilir. 25

26 COMMI T ( Kesi nleştirme): Yapılan işle mi n tüm tabl oyu kalıcı bir şekil de et kile mesi içi n kullanılan komutt ur. ROLLBACK ( Geri alma): Yapılan değişi kli ğin i ptal edilerek, tabl onun bir önceki hali ne döndür ül mesi içi n kullanılan komutt ur. SQL tümcel eri yazılırken her komut içi n aynı olan ve aşağı da belirtilen genel yaz ma koşulları na di kkat edil melidir. SQL t ümcel eri aksi belirtil medi kçe büyük küçük harf ayrı mlı değil dir. SQL t ümcel eri bir veya birden fazla satırdan ol uşabilir. Anaht ar keli mel er satır boyunca böl ünme meli dir. Her SQL t ümcesi ; ile bit meli dir. [4] 26

27 3. VERİ TABANI, WEB PROGRAMLAMA DİLİ ve İLİŞKİ LERİ My S QL Veri Tabanı Bili ndi ği gi bi bilgisayar dünyası nda kullanılan bir çok veri tabanı progra mı ve sunucusu mevcutt ur. Bunl arı n çoğu kullanışlı ol ması na rağmen çok pahalı paket pr ogra ml arı dır. MySQL in en büyük özelliği bedava ol ması dır. UNI X ve OS/ 2 pl atfor ml arı içi n ücretsiz dağıtıl makl a birlikte Wi ndows platfor ml arı içi n 30 günl ük dene me sürümü sonunda lisans alınmak üzere sunul makt adır. MySQL' in di ğer en büyük özelliği ise veri tabanı pazarı ndaki en büyük raki pleri nden daha i yi, hızlı ve kullanışlı ol ması dır. MySQL hal en daha geliştiril mekt e ol ması na rağmen mevcut hali yle zengi n ve çok kullanılan fonksi yonl ar sunmakt adır. MySQL, çok- kanallı ( multi-threaded), çok kullanılıcılı ( multi-user), hızlı ve sağla m(robust) bir veri tabanı yöneti m siste mi dir. Kaynak kodu açı k olan My SQL' i n pek çok platfor m i çi n derlenmi ş sürüml eri hazır, ODBC ( Open Dat abase Connecti vity) sürücül eri de mevcutt ur. MySQL, t uttuğu tabl olarla, çok kullanı cılı bir siste ml erde söz konusu ol an erişi m hakl arı sorununu et ki n bir biçi mde çözü ml e mekt edir. Negatif bir yön ol arak MySQL' de hareket kilitlemeni n (transacti on l ocki ng) desteklenme mesi, hareket kilitleme güvenliği ni sağla ma işi ni programcı nı n üzeri ne bırakmaktadır. [6] My SQL Inc. tarafı ndan hazırlanmı ş bir veri tabanı yazılı mı dır. MySQL i n ortaya çı kış nedeni, yaratıldı ğı yerde çok büyük bir veri tabanı nı işleyebilecek bir SQL sunucusuna i htiyaç duyul ması dır. Geliştiricileri, 500' den fazlası 7 Milyon kayıt içeren 10, 000 tabl odan ol uşan kendi veri tabanları nı (100 gi gabyt e ci varında veri) My SQL' de t ut muşl ardır. My SQL, tekni k tabiri yle sunucuda dae mon ol arak çalışır ve arzu eden progra ma, bildireceği (ve erişi m hakkı bul unan) veri tabanı dosyası ndan veri çekerek sunar. [6] My SQL' i n belli başlı özellikleri : Siste mde birden fazla işle mci ( CPU) var ise bunl arı kullanabil mesi, Değişi k işleti msiste ml erinde çalış ması, Değişi k süt un (veri) tiplerini destekl e mesi, 27

28 Aynı sorgul a ma içi nde değişi k veri tabanl arı ndaki tabl oları birleştir me, ODBC. desteği ni n bul unması, Büyük veri tabanl arı nı işleyebil me özelliği, C ve C++ dilleri nde yazılmı ş ol ması, Büt ün verileri n ISO Lati n 1 for matı nda kayıt ediliyor ol ması dır. [6] PHP Web Progra ml a ma Dili İnternet ilk ol uşt uğu döne ml erde ağ üzeri nde bilgi ni n sunu mu içi n HTML ( Hyper Text Mar kup Language ) dili ol uşt urul muşt ur. HTML saf meti n dosyası dır. Bu meti n dosyası nı n içerisi ne görünt ülenmek istenen bil giler uygun komutları yla yerleştirilir. Bu meti n dosyası nda dilin tanı ml adı ğı özel etiketler (tag) kullanılır. Sunucu da duran bu dosya iste mci tarafı ndan çağrıldı ğı nda ol duğu gi bi iste mci bil gisayara gönderilir. HT ML burada kullanı cı nı n tarayıcısı (browser) tarafı ndan yoruml anarak gör ünt ülenir. [4] Za manl a HTML bir çok nokt ada yetersiz kal maya başla mı ştır. Bu istekleri karşılamak içi n kendi başları na sayfa suna mayan ancak HTML' i n içi ne gö mül erek ona özellikler katan diller (scri pt) geliştiril miştir. Bunl arı n çalış ma yönt e mleri genel ol arak i ki farklı şekil de incel enebilir. [4] İste mci taraflı scri pting dilleri: Ol uşt urulan kodun aynen gönderilip kullanı cı n tarayıcısı nda yoruml anması yönt e mi yl e çalışır. En büyük örneği JavaScript' dir. Bir çok sayfada karşı mı za çı kan kayan yazılar, Wi ndows tarzı menül er bu dille ol uşt urul makt adır. Ancak kodu çalıştıran kullanı cı nı n tarayıcısı ol duğundan bu ekl entiler farklı tarayıcıları nı n farklı sürüml eri nde bekl enmedi k sonuçl ar verebilirler. [4] Sunucu taraflı scri pti ng dilleri: Bu dillerde sayfa, çağrıldı ğı anda sunucu tarafı ndan yoruml anır. Kullanıcı ya ise bunun sonucunda ol uşan HT ML kodu gönderilir. Amaç Javascript' deki gi bi görsellik değil, sayfa mı zı n çağrılma anı nda di na mi k olarak ol uşt uruluyor ol ması dır. ASP ( Acti ve Server Pages ), PERL- CGI, JSP ( Java Server Pages ), CFS ( Col dfusi on ), PHP ( Personal Ho me Page ) en çok kullanılanları dır. [4] 28

29 PHP adı nı "Personal Home Page Tool" keli mel erini n baş harfleri nden al mıştır. PHP, özellikle di na mi k web sayfaları yarat mak amacı yl a geliştiril miş, www sunucu tarafı nda çalışan bir progra ml a ma dilidir. Kendisi de C ile yazılan PHP, ta ma mı yl a C' nin yapısı nı n Web içi n uyarlanmı ş hali dir. Yani C/ C++ bilen biri içi n PHP öğrenmek en fazla bir saat sürecektir. En büyük özelliği ise HTML dosyası na nor mal bir eti ket ekler gi bi eklenebil mesi dir. Bunun içi n <? ve?> etiketleri ni kullanır. Sayfa çağrıldı ğı anda dosya önce PHP yor uml ayı cısı na gi der. Burada <??> etiketleri arası ndaki PHP kodu işlenir ve ol uşt urulan HTML dosyası iste mci ye gönderilir. Yani kod o anda bir HTML çı ktısı üretir. Zi yaretçi ni n büt ün görebileceği bu çı ktı ol ur. PHP kodunu göre mez. Di na mi k sayfa kavra mı da buradan gel mekt edir. Zi yaretçi ni n kullandı ğı tarayı cıya, günün saati ne, bağlanılan ül keye ve akla gelebilecek her türl ü deği şkene bağlı olarak farklı bir sayfa yaratılıp gönderilebilir. Portal tarzı web siteleri ni n ol uşt urul masında terci h edilebilecek bir web progra ml a ma dilidir. [4] PHP, Ras mus Lerdorf' un ilk başta sadece kendi sitesi nde kullanmak üzere yaptı ğı, sayaç, zi yaretçi defteri gibi birkaç araçtan ol uşuyorken, za manl a başkaları tarafı ndan da kullanıl maya başlanmıştır. Bunun üzeri ne PHP' yi geliştirip bir for myoru ml ayı cısı ekl eyen Lerdorf, PHP/ FI Sürüm 2' yi çı kar mı ştır. Bundan sonra artık PHP, kişisel bir pr oje ol makt an çı karak, kullanıcıları tarafı ndan açı k kod (open source) olarak geliştirilen başlı başı na bir web progra ml a ma dili ol muşt ur. PHP3 ise, birçok yeni özellikle ve tama mı yla yeni den yazıl mış olarak karşı mı za çı k mı ş, PHP4' e geli ndi ği nde ise güçl ü ZEND scri pting mot oru kullanmaya başlanmı ştır. PHP 1995 yılında ilk kez kullanılmaya başlandı ğı ndan bu yana epey yol al mıştır. Önceli kl e linux içi n yazıl mış di ğer pek çok uygul a ma gi bi C ile yazıl mış ve kodunun herkese açı k ol ması ol dukça hızlı bir şekil de geliş mesi ni sağl a mı ştır. [4] We b progra ml a mada ve di na mi k web sayfaları üret mede eli mi zde bir sürü seçenek varken neden PHP kullanıyoruz sorusunun cevabı aşağı daki maddel erle açıkl anabilir. Pr ogra ml a ma dilini n basitliği, Veri tabanl arı yla mükemmel iletişi m ve bağlantı da kullanılan komutları n kol aylı ğı, Kullanılan platfor mdan bağı msı zlı k (95/ 98/ NT/ 2000/ XP, Uni x ve Li nux türevl eri üzeri nde çalışabil mesi), 29

30 Kaynak kodunun açı k olması, HT ML kodu arası na çok kol ay gömül ebil me özelliği, Nesne-yöneli mli (object orient ed) progra ml a ma yapılabil mesi Hı z, perfor mans, güvenilirlik, Pr ogra ml arı hızlı geliştirebil mek içi n hazır küt üphanel eri kullanabil me avant ajı, PHP ni n öğrenil mesi veya karşılaşılan sorunl arın çözüml enmesi aşa masında soru sorabileceği niz, fikir alabileceği niz tartış ma listeleri ni n ( e-posta, foru m) ve elektroni k kitapları n çok kol ay bul unabil mesi We b de çalış mak üzere tasarlanmı ş ol ması nı n getirdi ği di ğer avant ajlardır [4] PHP ve MySQL İlişkisi PHP birçok veri tabanı yazılı mı ile kullanı mı destekle mekt edir. PHP tarafı ndan destekl enen veri tabanl arı şöyl e sıralanabilir: Adabas D Interbase Soli d msql Sybase Empr ess My SQL Vel ocis FileProf Or acl e Uni x DBM Infor mi x Post gresql Mi cr osoft SQL PHP, yaygı n kullanılan her türl ü veri tabanı kullanıcısı na veri tabanı na özel PHP ko mutları yla kullanı mimkanı sağlasa da PHP kullanı m kılavuzu i ncelendi ği nde veri tabanl arı arası nda en çok PHP komut unun MySQL, daha sonra Oracle içi n ol duğu gör ülecektir. PHP ile adı en çok geçen veri tabanı MySQL' dir. MySQL ko mutları ndan birçoğu özel duruml arda gerekli ol urken 10 kadar komut her t ürl ü My SQL işle mi nde daha yaygı n olarak kullanılırlar. [4] Bir PHP dosyası nda My SQL veri tabanı kullanıl mak istendi ği nde mutlaka veri tabanı sunucusuna bağl anıl malı ve bir veri tabanı seçil meli dir. Genelli kle bir PHP dosyası nda bir veri tabanı na bağl antı yapılacağı içi n veri tabanı sunucusuna bağl andı ktan sonra bir veri tabanı is mi verilerek tüm di ğer MySQL işle mleri o veri tabanı sunucusu ve o veri tabanı üzeri nde yapılabilir. Eğer istenirse birden çok veri tabanı sunucusundaki birden çok veri tabanı na da bağl antı yapılabilir. [4] MySQL' de ol uşabilecek hataları kullanıcı nı n PHP içi nde fark edebilmesi içi n PHP' ni n özel komutları vardır. Bu komutlar sayesi nde veri tabanı sorgula ması nda 30

31 ol uşan sonuçl ar hata numar ası yla birlikte fark edilebilir. Hat a gösterge ko mutları kullanıl madan PHP, MySQL' e dair hiçbir hata mesajı ver meden işle me deva m eder. [4] PHP de kullanılabilecek My SQL ko mutları aşağı daki gi bi dir [4]. mysql _connect : Sunucuya veri tabanı bağl antısı açar. mysql _cl ose : Belirtilen MySQL bağlantısı nı kapatır. mysql _create_db : MySQL' de veri tabanı açar. mysql _drop_db : Sunucudan veri tabanı siler. mysql _data_seek : Sonuç satırında belirtilen sıraya geçer. mysql _db_query : MySQL' e sorgu gönderir. mysql _affected_rows : Bir önceki işle mde et kilenen satır sayısı dır. mysql _errno : Bir önceki işle mdeki MySQL hat a numarası nı verir. mysql _error : Bir önceki işle mdeki MySQL hat a mesajı nı verir. mysql _fetch_array : Sonuçl arı dizi değişkeni olarak alır. mysql _fetch_fiel d : Sonuç tabl osundaki alan adı nı obje olarak alır. mysql _fetch_l engt hs : Sonuç tabl osundaki dizi değişkeni n uzunl uğunu alır. mysql _fetch_obj ect : Sonuç satırını obje olarak alır. mysql _fetch_row : Sonuç tabl osundan dizi değişkeni ol ur. mysql _fiel d_na me : Sonuç tablsundaki sonucun tabl odaki alan adı nı verir. mysql _fiel d_seek : Sonuç tabl osunda sıra indisi ni belirtilen yere götür ür. mysql _fiel d_table : Al an adı verilen sonucun tabl o adı nı verir. mysql _fiel d_t ype : Sonuçt aki alanı n hangi tip ol duğunu belirtir. mysql _fiel d_flags : Sonuçt aki alanı n hangi tür ekstra para metrelerle tanı ml andı ğı nı belirtir. mysql _fiel d_len : Sonuçt aki alanı n veri tabanı ndaki uzunl uğunu verir. mysql _free_result : Sonuçl ar içi n atanan hafızayı boşaltır. mysql _i nsert _i d : Bir önceki veri yerleştir mede ol uşan ot omati k veri değeri ni verir. mysql _list _fiel ds : Sonuçt aki tümtabl o alanl arı nı listeler. mysql _list _dbs : Sunucudaki tümveri tabanl arı nı listeler. mysql _list _tables : Veri tabanı ndaki tümtabl oları listeler. mysql _num_fi el ds : Sonuçt aki alan sayısı nı verir. mysql _num_r ows : Sonuçt aki satır sayısı nı verir. 31

32 mysql _pconnect mysql _query mysql _result mysql _select _db mysql _tabl ena me : Sunucuya kalıcı bir bağlantı tanı ml ar. : Veri tabanı na sorgu gönderir. : Sorgudan dönen sonuçları alır. : Sunucudan veri tabanı seçer. : Verilen alanı n ait ol duğu tabl o adı nı verir. 32

33 4. JEODEZİ K VERİ TABANI Jeodezi k Veri Tabanı Gereksi ni mi Jeodezi k Veritabanl arını n kullanı m nedenleri de, geçti ği mi z böl üml erde veritabanl arı nı n kullanım nedenl eri nde deği nilenl erle aynı dır. Değişen, tut ul ması istenen veriler ve bu verileri n ne a maçl a kullanılacağı dır. Jeodezi k veri tabanı ol uşt ur ması nda t ut ul mak istenen arazi de yapılan jeodezi k ölç mel er ve bu ölç mel er sonucunda el de edilen değerlendir me sonuçl arı dır. Amaçl anan ise, bu ölçmel eri n ve değerlendir me sonuçl arını n gerekti ği nde yeni den kullanılabil mel eri içi n güvenli bir şekil de saklanmal arı ve yine gerekti ği nde bu ölç mel ere ve değerlendir me sonuçl arı na ilgili kişileri n hızlı olarak erişebil mel eri dir. Bilgisayar orta mı nda ol uştur ul muş bir veri tabanı sayesi nde bilgisayar ve veri tabanı teknol ojileri ni n tüm avant ajları kullanılabilecektir. Jeodezi k veri tabanı nda neleri n tut ulacağı sorusu; jeodezi k ölç mel erde nel eri n öl çül düğü, bu ölç mel er sonrası nda ne t ür büyüklükler, sonuçlar el de edildi ği göz önüne alınarak cevapl anabilir. Jeodezi k ölç mel erde arazi de fizi ksel veya geo metri k birçok büyükl ük ölçülebilir. Bu büyükl ükl eri n ne ol duğuna geli nce de en çok öl çül en büyükl ükl er anal og veya elektroni k teodolitlerle ölçülen yatay doğrultul ar veya açılardır. En çok ölçülen di ğer iki nci büyükl ük ise yer kontrol nokt aları arası ndaki mesafelerdir. Çeli k şerit metreler, invar teller veya elektroni k uzaklı k ölçerler ile öl çülen uzaysal mesafeler yardı mı yl a yatay mesafel er bul unurlar. Di ğer bir ölçe t ürü ise astronomi k ölç mel erdir. Astrono mi k ölç mel erde yer kontrol nokt alarından belli doğal gök cisi ml eri ne, belli za manl arda yapılan yatay ve düşey açı ölç mel eri yardı mı yl a konu m belirle mek mü mkündür. Öl çülen di ğer bir büyükl ük ise yüksekli k farkları dır. Ni vol ar ile yapılan geometri k nivel man veya klasi k, el ektroni k teodolitlerle yapılan trigono metri k ni vel man ile yat ay kontrol nokt aları arası ndaki yüksekli k farkları belirlenebilir. Veri tabanı nda tut ulabilecek başka bir jeodezi k öl ç me t ürü ise uydul ara yapılan gözle ml er ile konum belirlemeye yöneli k ölç mel erdir. Günü müzün en çok kullanılan modern ölç me tekni kleri nden birisi ise Gl obal Positioni ng Syste m( GPS) adı verilen yapay uydul arla konu m belirle me tekni ği dir. 33

34 21+3 yedek GPS uydusu yardı mı yl a mutlak veya göreceli olarak yersel nokt a konu ml arı nı belirle mek mü mkün ol makt adır. Yeri n gerçek şekli ni belirle meye yöneli k çalış mal arda ve yeri n gravite alanı nı n belirlenmesi nde bize en çok yardı mcı ol an fizi ksel büyükl ük ise gravite değeri dir ve gravi metri k ölç mel er de bir jeodezi k veri tabanı nda mutlaka bul unması gereken ölç melerdir. Di ğer taraftan sıcaklı k, ne m vb. gi bi fizi ksel büyükl ükl er de bazı ölç meleri n değerlendiril mesi açısı ndan öl çül mesi gereken büyüklüklerdir. [1] Tü m bu yukarı da sözü edilen ölç mel er genel de yer kontrol nokt aları arasında veya üzeri nde yapılan te mel öl ç mel erdir. Tabi bu yönt e ml eri n büyük bir kısmı det ay öl ç mel eri nde de kullanılmakt adırlar. Det ay ölç mel eri ni n de veri tabanı nda uygun yapılarda t ut ul ması mümkündür. Fakat genel de düşünül en yer kontrol nokt aları nda yapılan ölç mel eri n ve bu ölç mel er sonucunda el de edilen değerlendir me sonuçl arı nı n veri tabanı nda t ut ul masıdır. Det ay ölç mel eri ni n her biri ni n ayrı ayrı veri tabanı nda tut ul ması değil de, örneği n bir kontrol nokt asından yapılan detay ölç mel eri ni n tama mı nı n tek bir dosya vb şekli nde t ut ul ması şekli nde detay ölç mel eri de veri tabanı nda t ut ulabilirler. Günü müzün modern ölç me aletleri ni n birçoğunda kayıt üniteleri bul un makt adır. Veya bu ölç me aletleri ni dizüst ü veya avuçiçi bilgisayarlara bağl ayarak kayıt yapma kapasiteleri ni artır mak da mü mkündür. Fakat bu üniteler daha çok arazide yapılan öl ç me ve dol ayısı yla kayıt süresi ni artır maya yöneli k biri ml erdir. Bu yüzden veri tabanı niteliği nde bir yapı ya göre tasarlanma mı şlardır. Ayrıca değerlendir me sonuçl arı nı n da saklanması ve gerekti ği nde yeni den kullanıl ması söz konusu ol duğunda bir veri tabanı kullanıl ması kaçı nıl mazdır. [1] Di ğer taraftan bir ölç me al etini n kayıt ünitesi ni veri tabanı niteliği nde bir depol a ma aracı olarak kullanmak mü mkün de olsa tek veya birkaç tip ölç meye yöneli k bir veri tabanı söz konusu olacaktır. Ör neği n bir GPS alıcısı kayıt ünitesi en fazl a GPS öl ç mel eri ne yöneli k bir veri tabanı niteliği taşı yabilecektir. Veri tabanı kullanmanı n bir başka avant ajı da standartlaş madır. Arazi de t utul an kayıt, öl ç me çizel geleri, krokiler ve röperler belirli standartlarda da olsa, yazıcı veya çizici kişi ye göre farklılıklar gösterebil mekt edir. Bu belgeler dosyalanı p sakl andı kl arı nda belli bilgiler sadece kroki yi tutan veya ölç mel eri yazan kişi tarafı ndan anl aşılabilir şekil de olabilir. Bu da bir sakı ncadır. Veya kullanılan ölç me aletini n kayıt ünitesi, 34

35 öl ç me aletini üreten ilgili fir manı n standartları na uygun bir depol a ma for matına sahi p ol abilir. Tüm öl ç mel er içi n nokt a veya proje bazlı ortak bir veri tabanı beraberi nde standartlaş mayı da getirecektir. Öl ç me ve değerlendir me bil gileri ni n ilgili herkes tarafı ndan anlaşılırlığı sağl anmı ş ol acaktır. Öl ç me ve değerlendir me sonuçları nı bir veri tabanı nda t ut mak daha önce deği nil di ği gi bi depol a ma kapasitesini n yüksek ol ması nı sağlayacak, veri ye erişi mi hızl andıracak, çok kullanıcı nı n aynı anda ve istenil di ği nde uzakt an erişi mi ne olanak tanı yacaktır. Jeodezi k ölç me ve değerlendir me sonuçl arı na özel olarak bu avant ajları maddel er hali nde aşağı daki gi bi sıral anabilir. Aynı böl gede değişi k zamanl arda aynı ya da faklı amaçl ar içi n yapıl mı ş ölç me ve değerlendir me sonuçları na hızlı ve eksi ksiz erişi m sağl anması; bu sayede istatistiksel analizleri n ve yoruml arı n yapılabil mesi, Öl ç me ve değerlendir me sonuçl arı nı n saklanmasında t üm veriler içi n standart sağla ması, İlgili kişileri n, çok kullanıcılı olarak ve izi n verildiği ölçüde verilere ulaşı mını n sağlanması, Geliştirilen arayüzl erle ölç mel eri n ve değerlendir me sonuçl arı nı n veri tabanı nı n web e açılabilmesi, Yal nı zca bir ölç me yönt emi ne, aletine veya ilgili al etin standardı na göre değil, tümyönt e ml ere göre ve belli bir standartta veri tut maya olanak sağla ması, Kayıt üniteleri nden farklı olarak, sadece ölçmel eri n değil değerlendir me sonuçl arı nı n da veri tabanı nda t ut ul ması, İlgili kurumun t üm öl ç me ve değerlendir me verileri ni n tek bir veri tabanında tut ul ması na olanak sağl aması dır Jeodezi k Veri Tabanı İçi n Genel Tabl ol ar Tü mj eodezi k veri tabanı içi n bazı tabl olar büt ün öl ç me yönt e ml eri içi n ortak ol arak kullanıl makt adır. Aslı nda tasarı maçısı ndan tabl onun genel bir tabl o ol ması veya bir öl ç me yönt e mi ne özgü ol ması öne mli bir farklılık yarat ma makt adır. Bu tabl ol arı n öl ç me yönt e ml eri ne özgü tabl olarla bağl antıları ilişkisel veri tabanı yapısı kullanılarak aynı tabl o içerisi nde veya ara tabl olar ile çözül mekt edir. Bu tabl ol ar proj e, istasyon, kurum, personel, alet ve meteorol oji tabl oları dır. Genel tabl o ayrı mı konunun ve veri tabanı nı n anlaşılabilirliğini n art ması nedeni yle yapıl mıştır. 35

36 He men he men her tabloda notl ar veri alanı bul unmakt adır. Bu alan tabl ol arda unut ul muş ol ması muhtemel bilgileri n girilebil mesi ni n yanı sıra, veri tabanı nı kullanan kişi ye fazladan istedi ği veri yi gir me serbestisi de sağla makt adır Proje Tabl osu Pr oj e, belirli bir böl gede belirli bir za man aralı ğı içerisi nde yapıl mı ş ol an t üm jeodezi k ölç mel eri ve bu ölç mel er sonucunda el de edil miş değerlendir me sonuçl arı nı içeren bir kavra m ol arak tanı ml anabilir. Veri tabanı ndaki verilere nokta ve proj e bazı nda ulaşı m öne mli ol duğundan ve yapılacak her jeodezi k ölç me bir proje ile ilişkilendirileceği nden pr oje tabl osu ol dukça öne mli dir ( Tabl o 4.1). Proj eyi tanı ml a maya yetecek yeterli bilgileri en i yi şekil de içer meli dir. Bu nedenl e gerekirse notl ar alanı et ki n bir şekilde kullanıl malı dır. Tabloda verilen bil gilere ek olarak proj e böl gesi nde kalı nabilecek yer bil gisi, topla mproj e mali yeti gi bi bilgiler gi bi çok genel bil giler de yer alabilir. Tabl o 4. 1 : Proje bil gilerini n tut ulacağı tabl o (proje) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma pr oje_i d bi gi nt(20) <pk> Ol uşt urulan her yeni proj e içi n tek anla mlı olan i d. pr oje_adi varchar(250) Pr oj eyi tanı ml a mayacak bir isi m. İl varchar(50) Pr oj eni n gerçekl eştirildi ği il. İlce varchar(50) Pr oj eni n gerçekl eştirildi ği ilçe. Bol ge varchar(50) Pr oj eni n gerçekl eştirildi ği böl ge. baslangi c_t ari hi dat e Tari h for matı nda (yyyy-aa-gg) pr ojeni n başladı ğı tari h. bitis_tari hi dat e Tari h for matı nda (yyyy-aa-gg) pr ojeni n bittiği tari h. Notlar text Pr oj eye ilişki n genel notlar vb İstasyon Tabl osu istasyon_i d istasyon tablosunun birincil anaht arıdır ve bu tabl o herhangi bir ölç me bil gisi içer me mekt edir. istasyon_no alanı nı n değil de, ayrıca eklenen ist asyon_i d al anı nı n birincil anaht ar ol arak seçil mesi ni n nedeni aynı nokt anı n değişi k pr ojelerde, değişi k yönt e ml erle hesapl anmı ş koordi natlarını n da tut ul mak istenebileceği düşüncesi nedeni yledir. hesapl anma_yont e mi alanı nda koordi natları n nasıl ve hangi pr ojede üretildi ği belirtilebilir. Nokt anı n herhangi bir referans siste mi ndeki 3 boyutl u koor di natları nı, tesis tarihi, tesis türü, ulaşı m bilgisi vb. gi bi bilgiler yanı nda bazı hesapl a mal arda kullanılabilecek gravite ve topoğrafi k düzelt me gi bi bil gileri de 36

37 istasyon tabl osu içer mekt edir. Bir nokt anı n değişi k projelerde hesapl anmı ş koor di natları nı n da tut ulacağı ve bunl ardan sadec bir tanesi ni n kesi n koordinat olarak kabul edileceği düşüncesiyle kesi n alanı konul muşt ur. Bu alanı n 1 ol ması dur umunda koor di natı n kesi n ol duğu anlaşılacaktır. Tüm öl çmel er istasyon bazlı olacağı ndan en çok ilişki kurulan tabl o istasyon tabl osu olacaktır (Tabl o 4. 2). Tabl o 4. 2 : İstasyon bil gileri ni n tut ulacağı tabl o (ist asyon) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma istasyon_i d bi gi nt(20) <pk> İstasyonu tanı ml ayan tek anl a mlı id. istasyon_no varchar(20) İstasyon numarası. istasyon_adi varchar(50) Varsa istasyonun adı. X deci mal(20, 8) İstasyonun 1. eksen koordi natı. Y deci mal(20, 8) İstasyonun 2. eksen koordi natı. Z deci mal(20, 8) İstasyonun 3. eksen koordi natı. Kesi n tinyi nt(1) Koor di natı n kesi n ol up, ol madı ğı. Dat um varchar(50) Koor di natı n ait ol duğu referans siste mi. Gr avite varchar(50) İstasyonun gravite değeri. topografi k_duzelt me varchar(50) İstasyondaki topoğrafik düzelt me değeri. tesis_tari hi dat e İstasyonun tesis tari hi (yyyy-aa-gg). tesis_t uru varchar(50) İstasyonun ze mi n işareti türü. pafta_adi varchar(50) İstasyonun içi nde bul unduğu 1: li k pafta bilgisi. ul asi m_bil gisi varchar(250) İstasyona ulaşı mbil gisi met ni. Kr oki varchar(50) İstasyona ulaşı mkrokisi. Roper varchar(50) İstasyon röper krokisi. hesapl anma_yont e mi varchar(100) Koor di natları n hangi yönt e ml e hesapl andı ğı. Notlar text İstasyona ilişki n genel notlar vb Kuru m Tabl ol arı Yapılan projeni n ilişkili ol duğu kurum veya kuruml arı da veri tabanı nda t ut mak gerekli görül müşt ür ( Tabl o 4. 3). Gerekti ği nde ilgili kuruma ulaşabil mek içi n adres bil gileri ve o kurumda proje ile ilgili olan kişi bilgisi kurum tabl osunda yer al makt adır. İlgili kurumun bünyesi ndeki biri ml eri tut mak ve gerekti ği nde yeni bir biri mekl eyebil mek içi n ayrıca biri mtabl osu ol uşturul muş ve kurum- biri m ilişkileri ni sağla mak içi n kurum tabl osunun birincil anaht arı kurum_i d bu tabl oya yabancı anaht ar olarak gel mi ştir (Tabl o 4. 4). Proje ile ilişkili kuruml arı n birden fazl a ol abileceği düşünül erek bu ilişki yi sağla mak için (bir projeye birden fazl a kur um) 37

38 proj e_kurum ara tabl osu ol uşt urul muş ve bu tabloya proje_i d ve kurum_id alanları yabancı anaht arlar olarak gel mi şlerdir ( Tabl o 4. 5). Tabl o 4. 3 : Kur um bil gileri ni n tut ulacağı tabl o (kurum) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma kur um_i d int(11) <pk> Kur umu tanı ml ayıcı tek anl a mlı id. kur um_adi varchar(100) Kur umun adı. kur um_adres varchar(250) Kur umun adres bil gisi. kur um_t el varchar(15) Kur umun telefon bil gisi. kur um_faks varchar(15) Kur umun faks bil gisi. kur um_epost a varchar(100) Kur umun e-posta bil gisi. ilgili_kisi varchar(100) Kur umda proje ile ilgili irtibat kur ulacak kişi/ler bilgisi. Notlar text Kur uma ilişki n genel notlar vb. Tabl o 4. 4 : Kur uma ait biri mbil gileri ni n tut ulacağı tabl o (biri m) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma biri m_i d int(11) <pk> Biri mi tanı ml ayı cı tek anl a mlı id. kur um_i d int(11) <f k> Biri mi n bağlı olduğu kur umu gösteren yabancı anaht ar. biri m_adi varchar(100) Bi ri madı. Tabl o 4. 5 : Proje-kurum ilişkileri ni sağl ayacak ara tabl o (proj e_kurum) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma pr oje_i d bi gi nt(20) <f k> Kur umile ilişkili olan proje id. kur um_i d int(11) <f k> Proje ile ilişkili olan kurumi d Personel Tabl osu Veri tabanı nı kullanacak olan kurumun, he m personel bilgileri ni tut ması he m de yapılan jeodezi k ölç meleri n hangisi nde hangi personeli n yazıcı, gözl e mci vb. şekli nde görevli ol duğunu t ut mak a macı yla personel tabl osu ol uşt urul muşt ur ( Tabl o 4. 6). per_i d alanı birincil anaht ardır ve bu alanda personeli n sicil numar ası tek anl a mlı olacağı ndan biri ncil anaht ar olarak kullanılabilir Al et Tabl osu Yapılan ölç mel erde kullanılan aletleri n neler ol duğu ve mevcut aletleri n bil gileri ni tut mak a macı yla alet tabl osu ol uşt urul muşt ur (Tabl o 4. 7). Al et seri numar ası, alet is mi ve alet türü bil gilerini içer mekt edir. Bu tabl o daha ayrı ntılı bilgiler içerecek şekil de istenilirse genişletilebilir. Ör neği n aletin ölçme doğrul uğu, varsa sıfır nokt ası 38

39 eki vb gi bi tekni k özellikleri içi n de ayrı alanlar açılabilir. Şi mdilik bu tabl o bu şekil de tasarlanma mı ştır. İstenirse bu tarz bil gilere bu tabl onun notl ar alanı nda deği nilebilir. Tabl o 4. 6 : Personel bilgileri ni n tut ulacağı tabl o (personel) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma per_i d bi gi nt(20) <pk> Personel sicil numarası kur um_i d int(11) <f k> Personeli n bağlı olduğu kur um id. biri m_i d int(11) <f k> Personeli n bağlı ol duğu kur umdaki biri mi d. per_adi varchar(50) Personeli n adı. per_soyadi varchar(50) Personeli n soyadı. per_adres varchar(250) Personeli n adresi. per_eposta varchar(100) Personeli n e-posta adresi. per_t el varchar(15) Personeli n telefon numarası. per_faks varchar(15) Personeli n faks numarası. per_cept el varchar(15) Personeli n cep telefonu nu marası. notlar text Personel e ilişki n genel notlar vb. Tabl o 4. 7 : Al et bilgilerini n t ut ulacağı tabl o (alet) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma al et _i d int(11) <pk> Al eti temsil eden tek anla mlı i d nu marası. al et _seri _no varchar(50) Al eti n seri numarası. al et _is mi varchar(50) Al eti tanı ml ayı cı isi m. uretici _fir ma varchar(50) Al eti üreten fir manı n is mi. al et _t uru varchar(50) Al eti n türü. notlar text Al et e ilişki n genel e notlar vb Met eorol oji Tabl osu Met eorol oji tabl osu da herhangi bir istasyonda yapılan met eorol oji k ölçmel eri veri tabanı nda t ut mak içi n tasarlanmı ş genel tabl olardan bir tanesi dir ( Tablo 4. 8). Bu tabl onun herhangi bir birincil anaht arı yokt ur. istasyon_i d bu tabl oya yabancı anaht ar ol arak gel mekt edir. Herhangi bir ölç me yönt e mi içi n bir istasyonda meteorol oji k bil gi gerekti ği nde tari h ve istasyon numarası alanları kullanılarak istenilen bil gilere ul aşılabilir. İstenilen za man aralı ğı nda o istasyonda bir yapıl ma mı şsa, bu sorgul ama sonucunda ortaya çı kacaktır. [1] met eorol ojik ölç me 39

40 Tabl o 4. 8 : Met eorol ojik bil gileri ni n tut ulacağı tabl o ( met eorol oji) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mel eri n ait ol duğu istasyon. tari h deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi olarak öl ç meni n yapıl dı ğı tari h ve saat. basi nc deci mal(4, 2) Mi li bar olarak hava basıncı. kur u_sicaklik deci mal(4, 2) C olarak havanı n kuru sıcaklı ğı. islak_sicakli k deci mal(4, 2) C olarak havanı n ıslak sıcaklı ğı. ne m deci mal(4, 2) % ol arak havanı n ne moranı. notlar text Met eorol oji k genel notlar vb Yat ay Doğrult u Öl ç mel eri Tabl ol arı Yat ay doğr ult u ölç mel eri ot urum ve ölç me tabl oları ol mak üzere iki ana tabl o ile birlikte aletlerle ilişki yi sağlayacak olan yat aydogot urum_al et ara tabl osundan ol uş makt adır (Sırası yla Tabl o 4. 9, Tabl o 4. 10, Tablo 4. 11). [1] Tabl o 4. 9 : Yat ay doğr ultu ölç mel eri ot urumtablosu (yat ay_dog_ot urum) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma yat ay_dog_ot urum_id bi gi nt(20) <pk> Yat ay doğrult u ot urumunu temsil eden tek anla mlı id. pr oje_i d bi gi nt(20) <f k> Ot urumun ait ol duğu proje id. baslangi c_t ari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölçmeye başla ma tari hi ve saati. bitis_tari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meni n bitiş tari hi ve saati. gozl e mci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede gözle mci olarak görev yapan personeli n id numarası. yazi ci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede yazıcı ol arak görev yapan personeli n id numarası. kayit _cizel gesi varchar(50) Tut ulan kayıt çizel gesi. al et _yuksekli gi deci mal(5, 5) İstasyondaki alet yüksekliği. notlar text Ot ur uma ilişki n genel notlar vb. Yat ay doğrult u ölç mel erinde ot urum aynı istasyondan di ğer hedef istasyonl ara gözl e mci tarafı ndan yapılan ölç mel eri içerir. Yat ay doğr ult u ölç mel eri nde ölçül er istasyon ve ot urum bazlı olarak t ut ul makt adırlar. Ot ur um boyunca durulan nokt a ve al et yüksekli ği değiş mez. Ancak bir ot urumda hedef nokt aları na birden fazl a öl ç me (seri) yapmak mü mkündür. Bu durumda ot urum_i d değiş meyecek fakat yat ay_dog_ol cu_i d ve seri _sayisi, hedef_i d de sabit kal mak üzere seriler içi n değişecektir. Di ğer taraftan yatay doğrult u öl ç mel eri nde dürbünün her i ki konu munda da ölç me yap mak mü mkün ol duğundan ölç me tabl osunda pozisyon alanı konul muşt ur. Öl ç me tarihi ni n jul yen tari hi olarak girileceği düşünül müşt ür. Böyl ece 40

41 tari h içerisi nde saat bilgisini de içerecektir. kayit_cizel gesi alanı ise arazide ölç me pl anı nı göst eren bir kroki vb t ut ul ması dur u munda, taranarak bir kl asörde resi m for matı nda t ut ul ması, dosya adı ve dizi n bil gisi nin de bu alanda t ut ul ması amacı yl a konul muşt ur. Tabl o : Yat ay doğrult u ölç mel eri ölç me tablosu (yat ay_dog_ol cu) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma yat ay_dog_ol cu_id bi gi nt(20) <pk> İl gili ot urumda yapılan bir öl ç meyi te msil eden tek anl a mlı id. yat ay_dog_ot urum_id bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n ait ol duğu ot urumi d. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n yapıl dı ğı istasyon i d. hedef_i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede gözl e ml enen hedef id. pozisyon varchar(10) Dür bünün konu mu. seri _sayisi int(2) Doğr ult u ölç mesi ni n seri sayısı. yat ay_dogr ult u deci mal(4, 6) Öl çül en yatay doğrult u değeri. notlar text Öl ç meye ilişki n genel notlar vb. Hangi ot urumda, hangi istasyonda, hangi aletleri n kullanıl dı ğı bil gisini t ut mak a macı yla da yat aydogot urum_al et ara tabl osu ol uşt urul muşt ur. Bu tabl onun biri ncil anaht arı yokt ur. yat ay_dog_ot urum_i d, istasyon_i d ve alet _i d bu tabl oya yabancı anaht arlar olarak gel mektedirler. Tabl o : Yat ay doğrult u ölç mel eri ot urum- alet ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (yat aydogot urum_al et) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma yat ay_dog_ot urum_id bi gi nt(20) <f k> İstasyon ve kullanılan aletler ile ilişkili olan yatay doğr ultu ot urumi d. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Yat ay doğr ult u ot urumu ve kullanılan aletlerle ilişkili olan istasyon i d. al et _i d int(11) <f k> İl gili istasyonda veya hedefte, ilgili ot urumda kullanılan alet id Uzunl uk Öl ç mel eri Tablol arı Uzunl uk ölç mel eri tabl oları da iki ana ve bir ara tabl o ol mak üzere 3 tabl odan ol uş makt adır (Sırası yla Tabl o 4. 12, Tabl o 4. 13, Tabl o 4. 14). [1] Uzunl uk ölç mel eri nde de bir istasyondan birden fazla istasyona gözlem yaparak uzunl uk ölç mesi yapmak mü mkün ol duğundan otur um mantı ğı uzunl uk ölç mel eri nde de değiş meyecektir. Uzunl uk ölç mel eri de istasyon ve ot urum bazlı olarak tut ulacak, istasyon nokt ası nda alet ayarları değiş meyecek, yani bir ot urumiçi n sabit ol acaktır. 41

42 Tabl o : Uzunl uk ölç mel eri ot urumtabl osu (uzunl uk_ot urum) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma uzunl uk_ot urum_id bi gi nt(20) <pk> Uzunl uk ölç me ot urumunu temsil eden tek anla mlı id. pr oje_i d bi gi nt(20) <f k> Ot urumun ait ol duğu proje id. baslangi c_t ari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meye başla ma tari hi ve saati. bitis_tari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meni n bitiş tari hi ve saati. gozl e mci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede gözl e mci ol arak görev yapan personeli n id numarası. yazi ci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede yazıcı olarak görev yapan personeli n id numarası. kayit _cizel gesi varchar(50) Tut ulan kayıt çizel gesi. al et _yuksekli gi deci mal(5, 5) İstasyondaki alet yüksekliği. yansi ma_katsayisi deci mal(5, 5) Yansı ma katsayısı değeri. notlar text Ot ur uma ilişki n genel notlar vb. Tabl o : Uzunl uk ölç mel eri ölç me tabl osu ( uzunl uk_ol cu) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma uzunl uk_ol cu_id bi gi nt(20) <pk> İl gili ot urumda yapılan bir öl çüyü te msil eden tek anlamlı id. uzunl uk_ot urum_id bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n ait ol duğu ot urumi d. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n yapıl dı ğı istasyon i d. hedef_i d bi gi nt(20) <f k> Gözl enen hedef id. hedef_yuksekli gi deci mal(5, 5) Gözl enen istasyondaki işaret yüksekli ği. seri _sayisi int(2) Seri sayısı. egi k_uzunl uk deci mal(10, 6) İstasyon ve hedef arası ndaki eği k uzunl uk. notlar text Öl ç meye ilişki n genel notlar vb. Tabl o : Uzunl uk ölç mel eri (uzunl ukot urum_al et) ot urum- al et ilişkileri ni sağl ayacak ara tabl o Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma uzunl uk _ot urum_id bi gi nt(20) <f k> İstasyon ve kullanılan aletler ile ilişkili olan uzunl uk ölçmel eri ot urum id. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Uzunl uk ölç mesi otur umu ve al etlerle ilişkili olan istasyon i d. al et _i d int(11) <f k> İl gili ot urumda, ilgili istasyonda veya hedefte kullanılan alet id. Aynı hedefe birden fazl a ölç me yapmak uzunl uk ölç mel eri nde de mü mkün ol acağı ndan ölç me tabl osunda seri _sayisi alanı konul muşt ur. Uzunl uk ölçmel eri nde de kayit _cizel gesi alanı, yat ay doğrult u ölç mel erindeki ne benzer olarak ölç me pl anı hazırlanması hali nde dosya bil gisi ni tut mak a macı yla konul muşt ur. Uzunl uk 42

43 öl ç mel eri nde de istasyon ve hedef nokt aları nda kullanılan aletleri n uzunl uk öl ç mel eri ot uruml arı ile ilişkilerini sağl a mak içi n uzunl ukot urum_al et ara tabl osu ol uşt urul muşt ur Düşey Açı Öl ç mel eri Tabl ol arı Düşey açı ölç mel eri de daha önceki ölç me yönt e ml eri ndeki ne benzer olarak 3 tabl odan ol uş makt adır. Ot ur um ve ölç me tabl oları ol mak üzere iki tabl o ile t ut ul an öl ç me değerleri ni n yanı sıra duseyaci ot urum_al et tabl osu ile istasyonl arda kullanılan al et bilgileri tut ul makt adır (Sırası yla Tabl o 4. 15, Tabl o 4. 16, Tabl o 4. 17). [1] Düşey açı ölç mel eri nde de ot urum aynı ist asyondan di ğer hedef istasyonl ara gözl e mci tarafı ndan yapılan, istasyon nokt ası nı n ve bu nokt adaki alet ayarları nı n değiş medi ği ölç mel eri içerir. Ancak bir ot urumda hedef nokt aları na birden fazla öl ç me (seri) yapmak düşey açı ölç mel eri nde de mü mkündür. Bu durumda ot urum_i d değiş meyecek fakat ölcme_i d ve seri _sayisi, hedef_i d de sabit kal mak üzere seriler içi n değişecektir. Tabl o : Düşey açı ölçmel eri ot urumtabl osu (dusey_aci _ot urum) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma dusey_aci _ot urum_id bi gi nt(20) <pk> Düşey açı ölç me otur umunu temsil eden tek anla mlı id. pr oje_i d bi gi nt(20) <f k> Ot urumun ait ol duğu proje id. baslangi c_t ari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meye başla ma tari hi ve saati. bitis_tari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meni n bitiş tari hi ve saati. gozl e mci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede gözl e mci ol arak görev yapan personeli n id numarası. yazi ci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede yazıcı olarak görev yapan personeli n id numarası. kayit _cizel gesi varchar(50) Tut ulan kayıt çizel gesi. al et _yuksekli gi deci mal(5, 5) İstasyondaki alet yüksekliği. notlar text Ot ur uma ilişki n notlar genel vb. Öl ç me tari hi ni n jul yen tarihi olarak girileceği düşünül müşt ür. Böylece tari h içerisi nde saat bil gisi ni de içerecektir. Öl ç me planı hazırlanması dur umunda dosyası nı n bir dizi nde ve dosya dizi n, ad bil gisi ni n veri tabanı nda t ut ul ması amacı yl a burada da ot urumtabl osunda kayit _cizel gesi alanı açıl mıştır. Hangi ot urumda, hangi istasyonda, hangi aletleri n kullanıl dı ğı bil gisini t ut mak a macı yla da duseyaci ot urum_al et ara tabl osu ol uşt urul muşt ur. Bu tabl onun da di ğer 43

44 ara tabl olarda ol duğu gi bi birincil anaht arı yokt ur. dusey_aci _ot urum_i d, istasyon_i d ve alet _i d bu tabl oya yabancı anaht arlar olarak gel mekt edirler. Tabl o : Düşey açı ölçmel eri ölç me tabl osu (dusey_aci _olcu) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma dusey_aci _olcu_id bi gi nt(20) <pk> İl gili ot urumda yapılan bir öl çüyü te msil eden tek anlamlı id. dusey_aci _ot urum_id bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n ait ol duğu ot urumi d. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n yapıl dı ğı istasyon i d. hedef_i d bi gi nt(20) <f k> Gözl enen hedef id. hedef_yuksekli gi deci mal(5, 5) Hedef yüksekli ği. seri _sayisi int(2) Seri sayısı. dusey_aci deci mal(4, 6) Öl çül en düşey açı değeri. notlar text Öl ç meye ilişki n genel notlar vb. Tabl o : Düşey açı ölç mel eri (duseyaci ot urum_al et) ot urum- al et ilişkileri ni sağl ayacak ara tabl o Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma dusey_aci _ot urum_id bi gi nt(20) <f k> İstasyon ve kullanılan aletler ile ilişkili olan ot urumi d. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Ot urum ve aletlerle ilişkili olan istasyon i d. al et _i d int(11) <f k> İl gili ot urumda, ilgili istasyonda veya hedefte kullanılan alet id Yüksekli k Öl ç mel eri Yüksekli k ölç mel eri ne ilişki n veriler ot urum ve ölçme tabl oları ol mak üzere 2 farklı tabl oda t ut ul makt adırlar. Bunl ar yuk_ol c_ot urum ve yuk_ol c_ol cu tabloları dırlar (Sırası yla Tabl o ve Tabl o 4. 19). [1] Yüksekli k ölç mel eri nde ot urum i ki istasyon nokt ası arası nda yapılan gidiş-dönüş yüksekli k farkı ölç mel eri sırası nda yapılan t üm öl ç mel eri içer mekt edir. Öl ç me sırası nda bir ileri, bir geri ol mak üzere 2 mira kullanılacağı düşünül erek veri tabanı ol uşt urul muşt ur. Di diş ve dönüş yüksekli k farkları, yakl aşı k topla m ni velman yol u, kur ulan alet sayısı gi bi bil giler de veri tabanı nda t ut ul makt adır. Ol ması dur umunda kayıt çizel gesi içi n alan, yüksekli k ölç mel eri ot uru mtabl osunda da ayrıl mıştır GPS Öl ç mel eri Günü müzün modern ölçme tekni kleri nden olan GPS öl ç mel eri ni n ve değerlendir me sonuçl arı nı n veri tabanı nda t ut ul ması a macı yla 6 tabl odan olan bir yapı tasarlanmı ştır. 44

45 Tabl o : Yüksekli k ölçmel eri ot urumtabl osu (yuk_ol c_ot urum) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma yuk_ol c_ot urum_id bi gi nt(20) <pk> Yüksekli k ölç me ot urumunu temsil eden tek anla mlı id. pr oje_i d bi gi nt(20) <f k> Ot urumun ait ol duğu proje id. baslangi c_ist _i d bi gi nt(20) <f k> Başlangı ç istasyon id bitis_ist _i d bi gi nt(20) <f k> Birtiş istasyon i d. gozl e mci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede gözle mci olarak görev yapan personeli n id numarası. yazi ci _i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç mede yazıcı ol arak görev yapan personeli n id numarası. al et _i d int(11) <f k> Kullanılan alet id. mi ra1_i d int(11) <f k> Kullanılan mira id. mi ra2_i d int(11) <f k> Kullanılan mira id. gi dis_yuk_farki deci mal(4, 6) Gi diş yüksekli k farkı. donus_yuk_farki deci mal(4, 6) Dönüş yüksekli k farkı. kur ulan_al et _sayisi int(2) Topl a mkurul an alet sayısı. top_ni v_yol u deci mal(10, 6) Topl a mni vel man yol u. baslangi c_t ari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölçmeye başla ma tari hi ve saati. bitis_tari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meni n bitiş tari hi ve saati. kayit _cizel gesi varchar(50) Tut ulan kayıt çizel gesi. notlar text Ot ur uma ilişki n genel notlar. Tabl o : Yüksekli k ölçmel eri ölç me tabl osu (yuk_ol c_ol cu) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma yuk_ol c _olcu_id bi gi nt(20) <pk> İl gili ot urumda yapılan bir öl çüyü te msil eden tek anlamlı id. yuk_ol c_ot urum_id bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n ait ol duğu ot urumi d. geri _nok_i d bi gi nt(20) Geri nokt a numarası. geri _mira_no int(11) <f k> Kullanılan geri mira i d. geri _orta_oku ma1 deci mal(2, 6) Geri orta okuma 1. geri _orta_oku ma2 deci mal(2, 6) Geri orta okuma 1. geri _ust _oku ma deci mal(2, 6) Geri üst okuma. geri _alt _oku ma deci mal(2, 6) Geri alt okuma. ileri _nok_i d bi gi nt(20) İleri nokt a numarası. ileri _mira_no int(11) <f k> Kullanılan ileri mira i d. ileri _orta_oku ma1 deci mal(2, 6) İleri orta okuma 1. ileri _orta_oku ma2 deci mal(2, 6) İleri orta okuma 2. ileri _ust _oku ma deci mal(2, 6) İleri ust okuma. ileri _alt _oku ma deci mal(2, 6) İleri alt okuma. notlar text Öl ç meye ilişki n genel notlar. 45

46 Ot ur umtabl osunda ( Tablo 4. 20), proje bil gisi ile birlikte, ot urumun yapıl dığı za man aralı ğı jul yen za manı olarak giril mekt edir. Ayrı ca kayıt çizel gesi ni sakl a mak a macı yla dosya, dizi n bilgisi ni içerecek bir alan da ot urum tabl osunda mevcutt ur. Di ğer taraftan projede kullanılan eği m açısı ve ölç me aralı ğı bilgileri ni n istenil di ği nde ot urum bazlı olarak girilebil mesi ni sağla mak a macı yla ot urum tabl osunda bu bil gilere de yer veril miştir. Öl ç mel er sırası nda istasyonl arda kullanılan aletleri n bilgileri ni tut mak a macı yl a gpsot urum_al et ara tabl osu ol uşt urul muşt ur ( Tablo 4. 23). Ayrı ca GPS ölç mel eri nde gözl e mci, yazıcı gi bi bir personel kullanı mı söz konusu ol madı ğı ndan istasyonlarda görev alan kişi veya kişileri tut mak amacı yl a gpsot urum_personel ara tabl osu ol uşt urul muşt ur. Bu yapı bir istasyonda birden fazl a personel bul undur mayı karşılayacak yapı dadır ( Tabl o 4. 24). Her istasyon içi n gözl em ( observati on), yönl endir me (navi gati on) ve met eorol oji ( met eorol ogy) dosyal arı bir dizi n yapısı içerisinde proje ve nokt a bazlı olarak tut ul makt a ve bu dosyaların ad bil gileri ise veri tabanı nda t ut ul makt adır ( Tabl o 4. 21). İstendi ği nde bilinen dizin yapısı ve dosya adı kullanarak bu bil gilere ul aş mak mü mkün ol makt adır. Di ğer taraftan değerlendir me sonrası nda el de edilen dengel e me ve baz çözüml eri ni n dosyaları da ölç me dosyal arı nda ol duğu gi bi bir di zi n yapısı içerisi nde dosya ol arak tut ul makt a, dosya adları ise veri tabanı nda yer al makt adır ( Tabl o 4. 22). Değerlendir mede görev alan personel bilgisi ni tut mak a macı yl a da gpsdegerlendir me_personel ara tabl osu ol uşt urulmuşt ur ( Tabl o 4. 25). Tabl o : GPS ölç meleri ot urumtabl osu (gps_ot urum) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma gps_ot urum_id bi gi nt(20) <pk> GPS ot urumun te msil eden tek anl a mlı id. pr oje_i d bi gi nt(20) <f k> Ot urumun ait ol duğu proje id. gps_ot urum_adi varchar(50) Ot ur umis mi. baslangi c_t ari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meye başla ma tari hi ve saati. bitis_tari hi deci mal(20, 8) Jul yen takvi mi nde ölç meni n bitiş tari hi ve saati. kayit _cizel gesi varchar(50) Tut ulan kayıt çizel gesi. veri _arali gi int(2) Süre olarak veri kayıt aralığı. yuksekli k_acisi int(2) Alı nan eği maçısı. notlar text Ot ur uma ilişki n genel notlar vb. 46

47 Tabl o : GPS ölç meleri ölç me tabl osu (gps_olcu) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma gps_ol cu_id bi gi nt(20) <pk> GPS ölç mesi ni temsil eden tek anl a mlı id. gps_degerlendir me_i d bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n hangi değerlendir mede kullanıl dı ğı nı gösteren değerlendir me id. gps_ot urum_id bi gi nt(20) <f k> Öl ç meni n ait ol duğu GPS ot urumi d. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Öl çeni n ait ol duğu istasyon. al et _yuksekli gi deci mal(5, 5) Al et yüksekli ği. ol cu varchar(50) Gözl e mdosyası. navi gasyon varchar(50) Yönl endir me dosyası. met eorol oji varchar(50) Met eorol oji dosyası. notlar text GPS öl ç mesi ne ilişki n genel notlar vb. Tabl o : GPS ölç meleri değerlendir me tabl osu (gps_degerlendir me) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma gps_degerlendir me_i d bi gi nt(20) <pk>değerlendir me dengel e me_sonucl ari int(2) İlgili ölç mel er sonucunda el de edilen dengel e me sonuçl arı. baz_cozuml eri int(2) İlgili ölç mel er sonucunda el de edilen baz çözüml eri. notlar text Değerlendir me sonuçl arına ilişki n genel notlar vb. Tabl o : GPS öl ç mel eri ot urum- alet ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (gpsot urum_al et) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma gps _ot urum_id bi gi nt(20) <f k> İstasyon ve kullanılan aletler ile ilişkili olan GPS ot urumid. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> İl gili ot urumda ilgili aletin kur ul duğu istasyon i d. al et _i d int(11) <f k> İl gili ot urumve istasyonda kullanılan alet id. Tabl o : GPS öl çmel eri ot urum- personel ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (gpsot urum_personel) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma gps _ot urum_id bi gi nt(20) <f k> Personeli n görev yaptı ğı ot urum id. istasyon_i d bi gi nt(20) <f k> Ot urumda personelin hangi istasyonda bul unduğu. per_i d int(11) <f k> Belli bir ot urumda, belli bir istasyonda görev alan personel id. 47

48 Tabl o : GPS ölç meleri değerlendir me- personel ilişkileri ni sağlayacak ara tabl o (gpsdegerlendir me_personel) Al anl ar Veri Türü Açı kl a ma per_i d int(11) <f k> İl gili değerlendir mede görev alan personel id. gps _degerlendir me_id bi gi nt(20) <f k> Perseoneli n görev aldı ğı değerlendir me i d. 48

49 5. ÖRNEK GPS VERİ TABANI ve WEB YÖNETİ M ARAYÜZÜ TASARI MI Çalış maya Genel Bakış Bi r önceki böl ümde jeodezi k bir veri tabanı nda hangi ölçüleri n ve ölçü ile ilişkili hangi bil gileri n (proje, alet, personel, değerlendir me vb. gi bi) tutul abileceği anl atıl mış ve veri tabanı tabl o yapıları ol uşt urul muşt ur. Bu yapılar anlatılırken bazı ara tabl olardan bahsedilmi ştir. Aslı nda bu ara tabl oları n görevi veri tut mak değil veri tutan tabl olar arası ndaki ilişkileri sağla maktır. Tüm bu veri tabanı yapısı nı n kur ulabil mesi içi n tut ulması istenen veriler seçilmeli, gurupl anmalı ve araları ndaki ilişkiler belirlenmeli dir. modeli ni n ol uşt urul ması anla mı na gel mekt edir. Bu ilişkileri n belirlenmesi kavra msal olarak veri tabanı Daha sonra bu ilişkisel yapı yı sağla mak içi n ara tabl olar ol uşt urul ması gerekebilir. Ara tabl olarla beraber ol uşan veri tabanı nı n son hali ne fizi ksel model adı verilir. Di ğer bir deyişle fizi ksel model veri giril meye hazır hale gel mi ş tabl o yapıları nı ve tabl olar arası ilişkileri içerir. Bi r önceki böl ümde hazır olarak verilen tabl oların nasıl ol uşt urul duğunun daha açı k ve net olarak anlaşılabilmesi içi n bu böl ümde tasarı maşa mal arı GPS veri tabanı içi n anl atılacaktır. Veri tabanı nı n sürdürebilirliği ni n ve et ki n kullanı mı nı n sağl anması açısı ndan kavra msal ve sonuçt a fizi ksel olarak sağl a m bir yapı da tasarlanması ol dukça öne mli dir. Günü müzün modern ölç me tekni kleri nden birisi olan GPS öl ç me tekni ği kullanılarak el de edil miş bilgi, ölç me ve değerlendir mel eri n gerekti ği nde tekrar kullanılabil mel eri a macı yla ilişkisel bir veri tabanı içerisi nde nokta ve proj e bazlı olarak nasıl tut ulabileceği; bu nitelikte bir veri tabanı nı n kavra msal ve fizi ksel ol arak nasıl modellenebileceği gösterilecektir. GPS veri tabanı tasarım aşa mal arı anlaşıldı ğında di ğer ölç me grupları içi n bu tasarı mı n nasıl yapıl dı ğı da anlaşıl mış olacaktır. Hazırlanan fizi ksel model herhangi bir veri tabanı yazılı mı nda kullanılabilecek nitelikt edir. yazılı mı na göre farklılık göster meyen bir aşa madır. tabanı MySQL veri tabanı yazılı mı nda ol uşt urul muşt ur. Zaten tasarı m veri tabanı Bu çalış ma sonrasında veri 49

50 Hazırl anan veri tabanı her ne kadar veri girilme ye hazır bir yapı da olsa t üm kullanıcılar veri tabanı yapıları ve kullanı mı konusunda fazla bilgili veya tecrübeli ol mayacakl arı ndan, arayüzl erle veri girişi, sorgula ma ve analizler kol ay hal e getiril meli dir. Bazı veri tabanı yazılı ml arı n bu amaca yöneli k ol arak deği şi k for m arayüzl eri geliştir me progra ml arı mevcutt ur. Bu çalış mada yapılan GPS veri tabanı uygul a ması içi n bu tarz bir progra m kullanıl ma mı ş ve arayüzl er PHP web pr ogra ml a ma dili kullanılarak ol uşt urul muşt ur GPS Veri Tabanı Tasarı mı Tasarlanan GPS veri tabanı nda bir projede gerçekl eştirilen GPS gözle ml erine ilişki n bil gi ni n gerekti ği nde daha sonra kullanılabil mesi içi n, nokt a ve proje bazlı olarak tut ul ması öngörül müşt ür. Tasarı m içi n gerekli ön çalış ma önce kağıt üzeri nde yapıl dı ktan sonra, Qdesigner veri tabanı tasarım pr ogra mı kullanılarak kavra msal ve fizi ksel model tasarlanmı ştır. Qdesi gner yazılı mı tasarı m ekranı gör ünt üsü Şekil 5. 1 de veril miştir. Şekil 5. 1 Qdesi gner veri tabanı tasarı myazılı mı ekran görünt üsü 50

51 Veri tabanı nı n kavra msal ve fizi ksel olarak sağlı klı bir şekil de kullanılabilecek duruma gel mesi aşağı daki aşa malarda gerçekl eş mekt edir. Tut ul ması istenen verilerin belirlenmesi, Verileri n nitelikleri ne göre grupl andırıl ması, Kavra msal Veri Modeli ni n ol uşt urul ması, Fi zi ksel Veri Modeli nin ol uşt urul ması, Fi zi ksel Veri Modeli nin düzeltil mesi, Veri tabanı nı n ol uşt urulması dır [7]. Tabl o 5. 1 : Verileri n Niteli kleri ne Göre Gr upl andırıl ması Proje Kuru m Personel İstasyon İl İlçe Böl ge Başl angı ç Tari hi Bitiş Tari hi Adı Adr es Tel efon Faks E- posta İlgili Kişi Kur umdaki Bi ri ml er Si cil no Kur um Kur umdaki Biri m Adı Soyadı Adr es E- posta Tel efon Faks Al et GPS Ot urum GPS Değerl endi r me Seri No Adı Ür etici Fir ma Tür ü Başl angı ç Za manı Bitiş Za manı Al et Yüksekli ği Kayıt Çi zel gesi Veri aralığı Yüksekli k Açısı Öl çü Dosyası Navi gasyon Dosyası Met eorol oji Dosyası Dengel e me Sonuçl arı Baz Çözü ml eri tasarı mı ve No Adı X Y Z Dat um Gr avite Topoğrafi k Düzelt me Tesis Tari hi Tesis Tür ü Pafta Adı Ul aşı m Bil gisi Kr oki Röper Hesapl anma Yönt e mi Di ğer Projelerde Hesapl anmı ş Koor di natları ve Hesap Yönt e mi 51

52 Tut ul ması İstenen Verileri n Belirlenmesi : Bir projede yapılan GPS ölç mel eri ne ilişki n hangi bil gileri n ileri deki ölç me ve değerlendir mel erde kullanılmak üzere yet erli olacağı göz önüne alınarak, tut ulacak veriler belirlenmi ştir. Bu verileri n nel er ol duğu bir sonraki aşa mada boyutlandırıl mış (grupl andırıl mış) olarak Tabl o 5. 1 de gösteril mekt edir. [7] Verileri n Niteli kleri ne Göre Grupl andı rıl ması : Gr upl andır ma tabl o yapıları nı n belirlenmesi nde kol aylı k sağlayan bir aşa madır. Yapılan bu grupl andır ma; tabl o yapıları nı he men he men belirle mekl e birlikte, aynı grupt aki verileri n mutlaka aynı tabl oda olacağı gi bi bir dur um söz konusu değildir. Ör nek ver mek gerekirse kur um gr ubu biri mbil gisi ni de içer mesi ne rağmen ileri deki aşa mal arda da kavra msal model tasarı mı nda görüleceği gibi ayrı bir tabl o olarak tasarlanmı ştır. [7] Kavra ms al Veri Modelini n Ol uşt urul ması : Verileri n grupl andırıl ması yapıl dı kt an sonra, ilgili veri grupl arını n tabl olarda nasıl tut ulacağı ve bu tabl olar arası ilişkileri n nasıl olacağı belirlenmi ştir. Kağıt üzeri nde yapılan bir ön çalış madan sonra Qdesi gner yazılı mı nda tasarı ma deva m edil miştir. Kavra msal model de tabl o yapısı belirlenirken veri tabanını n en et ki n nasıl kullanılabileceği ve veri tabanı nda veri tekrarı yapıl madan bil gileri n nasıl tut ulabileceği göz önüne alınmı ştır. Qdesi gner yazılı mı nda ol uşt urulan kavra msal model, tablol ar, veri tipleri ve Qdesi gner yazılı mı nı tasarı mekranı görünt üsü Şekil 5. 2 de gösteril miştir. [7] Belirlenen tabl olar ve tabl olar arası ilişkileri n ne şekil de olabileceği göz önüne alı narak, tabl olar arası ilişkileri n yapısı belirlen mi ştir. Belirlenen ilişkisel yapı aşağı daki gi bi dir. [7] Proj e- Kurum: Çoka- Çok ( Bir projede birden fazla kurumun ortak çalışabileceği, bir kurumun da birden fazl a proje yapabileceği göz önüne alı nmı ştır.) Kur um- Bi ri m : Bire- Çok ( Kur uma yeni biri mler eklenebileceği olasılığı göz önüne alı narak, kurum boyut unda yer alan biri m ayrı bir tabl oda gösterilmi ştir. Bi r kurumda birden fazla biri m ol acağı göz önüne alınarak ilişki bire-çok olarak kur ul muşt ur.) Bi ri m- Personel : Bire- Çok ( Bir biri mde birden fazla personel olabileceği ve her personeli n sadece bir birime ait olabileceği göz önüne alınmı ştır.) 52

53 Şekil 5. 2 Kavra msal Veri Modeli 53

54 İst asyon- GPS Ot ur um : Çoka- Çok ( Bir istasyonda birden fazl a ot ur u m yapılabileceği ve bir otur umda birden fazla istasyon kullanılacağı göz önüne alı narak ilişki çoka-çok olarak belirlenmi ştir.) GPS Ot urum- Al et : Çoka- Çok ( Bir ot urumda birden fazla alet kullanılacağı ve bir aletin de birden fazla ot urumda kullanılacağı göz önüne alınarak ilişki çokaçok olarak belirlenmi ştir.) GPS Ot urum- GPS Öl çü : Bire- Çok ( Bir ot urumda birden fazla istasyona ait öl ç me dosyaları bul unacağı ndan ve bir ölç me dosyası sadece bir ot uruma ait ol abileceği nden ilişki bire-çok olarak alınmı ştır.) GPS Ot urum- Al et : Çoka- Çok ( Bir ot urumda birden çok alet kullanılabileceği ve bir aletin de birden fazla ot urumda kullanılabileceği göz önüne alınarak ilişki çoka-çok olarak belirlenmi ştir.) GPS Ot urum- Personel : Çoka- Çok ( Bir ot urumda birden çok personeli n görev al acağı ve bir personelin de birden fazla ot urumda görev yapacağı göz önüne alı narak ilişki çoka-çok olarak alınmı ştır.) GPS Değerlendir me- GPS Öl ç me : Bire- Çok ( Bir değerlendir mede birden çok öl ç me dosyası kullanılacağı ve her ölç meni n bir değerlendir meye ait olacağı göz önüne alınarak ilişki bire-çok olara belirlenmi ştir.) GPS Değerlendir me- Personel : Çoka- Çok ( Bir değerlendir mede birden çok personeli n görev alacağı ve bir personeli n de birden fazla değerlendir mede yer al acağı göz önüne alınarak ilişki çoka-çok olarak alınmı ştır.) Fi zi ksel Veri Modeli nin Ol uşt urul ması : Kavra msal model Qdesi gner yazılı mı ile ol uşt urul duğundan, fizi ksel model ot omati k olarak yazılı m tarafı ndan ol uşt urul muşt ur. Fizi ksel model ve Qdesi gner yazılı mı ndaki ekran görüntüsü Şekil 5. 3 te gösteril mekt edir. Çoka-çok ilişkileri n sağlanması içi n ara tabl olar oluşt uğu bu şekil de görül mekt edir. Ör neği n istasyon proje çoka-çok ilişkisi ni sağla mak içi n istasyon_proj e tabl osu otomati k olarak ol uş muş ve ist asyon_i d ile proj e_id alanları bu tablaya yabancı anahtar olarak eklenmi ştir. [7] Fi zi ksel Veri Modeli nin Düzeltil mesi : Fizi ksel model veri tabanı yazılı mı na akt arıl madan önce gözden geçirilerek, düzelt mel er yapıl mıştır. Al et tabl osuna girilen bil giler, istasyon ile ilişkilendiril medi ği nden ve bu tabl odaki bilgileri n istasyon ile 54

55 Şekil 5. 3 Fi zi ksel Veri Modeli 55

56 ol an ilgisi ni n gerekli olacağı düşüncesi yle fizi ksel model de ol uşan gpsoturum_al et tabl osu istasyon tabl osuyl a ilişkilendiril miş; bu tabl oya ist asyon_i d yabancı anaht ar ol arak ekl enmi ştir. Yapılan GPS öl ç mel eri ni n hangi istasyona ait olacağı bil gisi ni n girilebil mesi içi n gps_olcu tabl osu istasyon tabl osu ile ilişkilendiril miş ve gps_ol cu tabl osuna ist asyon_i d yabancı anaht ar olarak eklenmi ştir. Ot uruml arda görev alan personeli n hangi istasyonda görev al dı ğı bilgisi ni tutabil mek a macı yl a da gps_ot urum ve personel tabl oları nı ilişkilendiren gpsot urum_personel tabl osu, istasyon tabl osu ile ilişkilendirilerek ist asyon_i d bilgisi ni n bu ara tabl oya yabancı anaht ar olarak eklenmesi sağl anmı ştır. gps_ot urum ve ist asyon ilişkisi gpsot urum_al et tabl osunda t ut ul duğundan, fiziksel model de kendiliği nden ol uşan gpsot urum_i st asyon i htiyaç ol madı ğı na karar veril miş ve bu tabl o silinerek i ptal edil miştir. Veri Tabanı nı n Ol uşturul ması : Son duru munu alan fizi ksel veri tabanı Qdesi gner yazılı mı ile SQL komut dosyası haline dönüşt ürül müştür. SQL ko mutları nı içeren bu dosya yardı mı yl a veri tabanı, istenilen veri tabanı yazılı mı nda ol uşt urulabilir. Her veri tabanı yazılı mı nı n SQL ko mut dosyal arı nı işleyebil me özelliği vardır. Aksi takdirde veri tabanı tek tek SQL komutları ile, bir SQL ko mut arayüzü ile veya kullanacağı nız veri tabanı na özel bir arayüz kullanılarak tasarı mcı tarafı ndan ayrıca ol uşt urul mak zorunda kalacaktır. Tasarlanan ilişkisel veri yapısı MySQL3. 23 versi yonu içi n SQL ko mut dosyası hali ne dönüşt ürül müş ve PHP ile yazıl mış bir MySQL yöneti m arayüzü ol an php My Ad mi n yazılımı yardı mı yl a MySQL veri tabanı na akt arıl mıştır. php My Ad mi n arayüzü ve bu arayüzde tabl oları n görünü mü Şekil 5. 4 te gösteril mekt edir We b Yöneti m Arayüzü Tasarı mı Hazırlanan GPS veri tabanı na kayıt girişi, güncellenmesi, silinmesi ve veri tabanı nda ara ma, sorgul a mal ar yapılabil mesi gi bi işleml er içi n arayüzl er PHP web pr ogra ml a ma dili kullanılarak ol uşt urul muşt ur. Bu böl ümün başı nda da deği nil di ği gi bi arayüz hazırla manı n en öne mli nedenl eri nden bir tanesi veri tabanı kullanıcısını n işi ni kolaylaştır maktır. Veri tabanı nı kullanacak olan ilgili kişileri n veri tabanı yapısı nı tam olarak bil mel eri mü mkün ol madı ğı ndan veya bu bazı kullanıcılar içi n bu mü mkün olsa da veri 56

57 tabanı nı kullanabilecek kişi sayısı nı artır mak, sıradan kullanı cıları n da veri tabanı nı n kullanabil mel eri ni sağla mak içi n kullanıcı dost u (userfriendl y) arayüzl er hazırlanmalı dır. Şekil 5. 4 php My Ad mi n MySQL Veri tabanı yöneti marayüzü Di ğer taraftan hazırlanacak bir arayüz ile kullanıcılara istenilen yet kileri n veril mesi, istenilen arayüzleri kullanabil mesi ve bazıları nı n yasakl anması sağl anabilir. Her ne kadar veri tabanı yet kilendir me özellikleri ni kullanarak kullanıcı, bilgisayar (host), veri tabanı ve tabl o bazında yet kilendir me yapılabilse de bu bir arayüz ile PHP kodu kullanılarak yapıl dı ğı nda veri alanı bazı nda dahi bir kısıtlama yapılabilir. Si z arayüzde ne hazırladı ysanı z kullanıcı sadece onu görür. Ayrıca kullanıcı doğr udan veri tabanı nı kullanmadığı ndan daha yüksek bir güvenli k sağlanmı ş ol ur. PHP arayüz My SQL veri tabanı ile kullanıcı arası nda bir tampon böl ge olarak düşünül ebilir. Böyl ece iki aşa malı bir güvenli k sağlanmı ş ol ur. PHP arayüzü kullanıl ması nı n en büyük avant ajları ndan bir tanesi de hazırlanacak veri tabanı nı n web e açılabilecek ol ması dır. Bu çalış mada PHP seçil mesi ni n esas nedeni veri tabanı nı n web e ve izi n verilen kullanıcıları n uzakt an erişi mi ne açılabil mesi dir. 57

58 Bu çalış mada PHP ni n ot urum (sessi on) ve çerez (cooki e) özellikleri kullanılarak kullanıcı nı n ot urum aç ması sonrası nda kullanabileceği bir web arayüzü ol uşt urul muşt ur. Kayıt girişi yapılacak olan sayfalar Şekil 5. 5 te de gösterildi ği gi bi web sayfaları nda sı k sı k gör meye alıştığı mı z for m yapısı ndadır. Şekil 5. 5 İstasyon içi n kayıt giriş for mu örneği Kr oki, röper, kayıt çizelgesi, ölçü dosyası, navi gasyon dosyası, met eoroloji dosyası, dengel e me sonuçl arı ve baz çözüml eri gi bi dosyal arı n veri tabanı nda değil de bir kl asör yapısı içerisi nde tut ul ması uygun görül müşt ür. Böyl ece veri tabanını n fazl a büyü mesi de engellenmi ş olacaktır. Bu klasörün güvenli ği açısı ndan uygun olan web al anı dışı nda t ut ul masıdır. Aksi hal de istenmeyen kullanıcılar da bu dosyal ara erişebilirler. Bu dosyaların web alanı nda t ut ul ması düşünül düğünde ise klasör şifreli hal e getirilerek güvenliği sağlanmalı dır. Konfigürasyon dosyası olarak kullanılan conf. php dosyası nda bu kl asörün nerde t ut ulacağı belirtil meli dir ( conf. php dosyası bu bil gi ni n yanı nda MySQL e bağl antı içi n kullanılacak kullanı cı adı, kullanı cı şifresi, veri tabanı is mi bilgileri ni de tut makt adır). Veri klasörü içerisi nde istasyon ve proje adlı iki alt klasör içer mekt edir. Yeni bir istasyon eklendi ği nde istasyon dizi ni altında istasyon_no bil gisi ile bir alt dizi n 58

59 açıl makt a ve kroki, röper dosyal arı bu klasöre atılarak, dosya isi ml eri veri tabanı nda saklanmakt adır. Yeni bir proje ol uşt urul duğunda ise proje is mi ni n ilk 8 karakteri alı narak proje dizi ni altında bir alt dizi n ol uşt urul makt a, bu dizi ni n altı nda ise GPS öl çüleri ni ve değerlendir me sonuçl arı nı tut mak a macı yla bir alt dizi n ol uşt urul makt adır. Yi ne bu alt dizi n bu bil gileri tut mak a macı yla oturum ve değerlendir me adl arı altında iki alt dizi n içermekt edir. Bu alt dizi nlerde ilgili dosyalar gps_ot urum_i d ve gps_degerlendir me_i d bil gileri ile açılan kl asörlerde tut ul makt adırlar. Hazırlanan veri tabanı yapısı ve PHP kullanıcı arayüzünden ol uşan yazılı m paketi JeoVT- V1. 0 (Jeodezi k Veri Tabanı Versi yon 1. 0) olarak isi ml endiril miştir. Yazılı mı n kullanı cı arayüzü, veritabanı yapısı güncelleştiril mesi deva m edecek ve şu an mevcut ol mayan ölçme t ürleri de yazılı ma ekl enecektir. Yazılı m hakkı ndaki en güncel bil gilere edu.tr veya htt p://jeovt.ifbi m.itu. edu.tr bağl antıları ndan ulaşılabilir. 59

60 6. SONUÇLAR ve ÖNERİ LER 21. yüzyıl da insanlı ğı n elindeki en öne mli silahl ardan birisi ni n de bilgi ol duğu unut ul ma malı dır. Bil gi nin et ki n bir silah olarak kullanılabil mesi ise ona doğr u ve hı zlı olarak erişilebil mesi ne bağlı dır. İşlenmeyen bir bilgi ye ise hızlı olarak ul aşıl ması ol dukça zordur. Bu bakı mdan bil gi, bir altın madeni ne benzetilebilir. Bu madende ne kadar altın ol ursa olsun, işlen medi ği sürece gerçek değeri ne ul aşa mayacaktır. Altınlar gerçek değerleri ne; birileri onları bul up, çı karı p, ayrıştırı p, insanları n kullanı ml arı na sundukl arı nda ulaş mı ş olacakl ardır. Günü müzde ise büyük boyuttaki bil gi yi, bu niteliklerde saklayabil mek veri tabanl arı yl a mü mkün ol abil mekt edir. Bu çalış mada jeodezi k bir veri tabanı nda hangi ölçüleri n ve ölç me ile ilişkili hangi bil gileri n (proje, alet, personel, değerlendir me vb.) tut ulabileceği anlatıl mış ve veri tabanı tabl o yapıları ol uşturul muşt ur. Gravite ölçmel eri ne, astronomi k ölçmel ere ve det ay öl ç mel eri ne bu çalış mada yer veril me mi ştir. Bu ölç me yönt e ml eri ni n de jeodezi k veri tabanı içerisi ne dahil edil mel eri gerek mekt edir. Tasarı maşa ması nda bu dur um düşünül müş, yapı ileri de bu ölç mel eri ve geliştirildi kleri nde yeni ölç me tekni kleri ni içi ne alabilecek nitelikte tasarlanmı ştır. Tezi n kapsa mı içerisi nde ilişkisel veri yapısı tasarı mı bölü münde de deği nil di ği gi bi, ilişkisel veri tabanları nı n en büyük özellikleri nden biri, yeni veri grupl arı nı n mevcut yapı ya çok kolay şekil de ekl enebil mesi dir. İlişkisel veri modeli çıktı ğı günden bugüne oldukça fazla kullanıl mış ve di ğer modellere üst ünl üğünü kabul ettir miştir. Veri ni n tut ul ması nda, güncellenmesi nde ve yeni veri grupl arı nı n eklenmesi nde ol dukça et kin kullanılabilen bu veri modeli ni n başarısı, bu çalış mada da ortaya kon muşt ur. Pr oj e, istasyon, kurum, personel, alet, met eorol oji genel tabl oları ve GPS gözl e ml eri içi n, PHP web programl a ma dili kullanılarak kayıt giriş, güncelle me ve sorgu arayüzl eri ol uşt urul muştur. Di ğer ölç me yönt eml eri içi n veri giriş arayüzl eri yapıl ması planlanmı ş olup çalış mal ar deva m etmekt edir. Zaten veri yapısı ve veri 60

61 giriş arayüzleri sürekli geliş meye açı ktırlar ve bu çalış mal arı n son bul ması gi bi bir dur umsöz konusu değil dir. Hazırlanan arayüzler, veri tabanı yöneticisi niteli ği nde bir kullanı cı ya göre ol uşt urul muşt ur. Bu kullanı cı, veriler üzeri nde her türl ü değişi kliği yapma hakkı na sahi ptir. Kısıtlı kullanı miçi n yeni kullanıcı arayüzl eri hazırlanması da gerekli dir ve buna yöneli k çalış mal ar da deva medecektir. Hazırlanan yazılı mı n başka bir eksi kli ği de kullanı cıları n yaptı kları işle ml ere ait kayıt (log) dosyal arı tutma ması dır. Kayıt tut ma özelliği ni n eklenmesi kullanıcıları n yaptı ğı işleml eri taki p etmek ve denetle mek içi n ol dukça öne mli dir. Di ğer taraftan kullanıcı arayüzleri her ne kadar basit ve anlaşılır tasarlanmaya çalışıl mış olsa da yazılı mı detaylı olarak anl atan bir elektroni k el kitabı ( manual) ve yardı m dosyal arı (hel p) yazılı ma eklenmelidir. İlerleyen çalış mal arda bu özellikler de yazılı ma dahil edilecektir. Veri tabanı nı n tasarı mı sırası nda, en azı ndan fizi ksel veri tabanı tasarı mı nda, bir veri tabanı tasarı mprogra mı kullanıl ması faydalı dır. Bu progra ml ar; modeli kontrol et me, kaba hataları ortaya çıkarabil me ve sonrası nda modeli SQL ko mut dosyal arı na dönüşt ürerek tasarı mcı yı fizi ksel modeli n ol uştur ul ması sırası nda gereksiz vakit kaybı ndan kurtar ma özellikleri nedeni yle terci h edil meli dirler. Bu çalış ma bil gi ni n payl aşı mı ve sürdürebilirliği ni sağla makt a öne mli bir görev üstlenen veri tabanl arı nı n tasarı mı nı n bu sürdürebilirlik ve et ki n kullanı mda ne kadar öne mli ol duğunu ortaya koymakt adır. Bu nedenle veri tabanı tasarı mı sağlı klı bir şekil de yapıl malı ve bu tasarı msırası nda tasarı m konusunda uz man kişiler ile ilgili veri tabanı nı isteyen disiplin tarafı ndan ortak bir çalış ma yürüt ül meli dir. İlişkisel yapı, en başta sağlı klı kur ul malı dır. Aksi takdirde veri tabanı tasarı mı nda yapılacak hat alar ileri de büyük sor unl ara neden olabilir ve veri tabanı nı et ki n bir şekil de kullanı mı nı ol umsuz yönde et kileyebilir. Veri tabanı na ulaşabilecek ilgili insan sayısı nı n arttırılabil mesi ve veri tabanı nı n web e açılabil mesi içi n kullanıcı arayüzü hazırla ma progra mı olarak seçilen PHP web progra ml a ma dilinin ol dukça başarılı ol duğu görül müşt ür. Aynı zamanda PHP pr ogra mı nı n i yi bir veri tabanı yazılı mı olan ve her geçen gün yeni özellikler katılarak geliştirilen, açı k kaynak kodl u MySQL ile olan müke mmel uyu mu, MySQL 61

62 veri tabanı işle ml eri içi n birçok komut içer mesi, bu i kilini n seçi mi ni n doğru bir karar ol duğunu göster mi ştir. JeoVT- V1. 0 yazılı mı nı n geliştiril mesi ne İ TÜ İnşaat Fakültesi Jeodezi Anabili m Dalı bünyesi nde deva m edilecektir. Yazılı mhakkı nda en güncel bil giler ve son sürüml eri içi n, JeoVT res mi sitesi olan htt p://jeovt.ins.itu. edu.tr bağl antısı ndan veya htt p://jeovt.ifbi m.itu. edu.tr ve htt p:// eovt. cjb. net yansıları ndan bil gi alı nabilir. 62

63 KAYNAKLAR [1] Kaynarca, A., A Geodetic Dat abase Desi gn Architect ure, MSc Thesis, Boğazi çi Uni versity, İstanbul. [2] Codd, E. F., Rel ati onal Model of Data for Large Shared Dat a Banks, pp , Co mmuni cati ons of the ACM, Vol. 13, No. 6. [3] Gündüz, D., Veritabanl arı na Giriş Semi ner Notları, I V. Akademi k Bilişi m Konf eransı, Konya [4] Özasl an, Ö., We b Üzeri nden Küt üphane Veritabanı Ot omasyonu, Lisans Bitir me Ödevi, Mühendislik Bili ml eri Böl ümü, İTÜ Fen Edebi yat Fakültesi, İstanbul. [5] T. C. Başbakanlı k, Ul usal Bil gi Siste mi, pp. B7- B19, Mayıs 2000, Ankara. [6] Doğan E, Kişisel Web Sitesi, netteyi m. net/ [7] Özasl an, Ö., Çeli k, R. N., Veritabanı Tasarı mı ve Ör nek GPS Veritabanı, 9. Türkiye Harit a Bili msel ve Tekni k Kurult ayıi, Bilkent Hot el, Ankara, 31 Mart-4 Nisan, s [8] Şanlı, İ., GPS Veri Tabanı Tasarımı ve Mar mara GPS Pr oj esi ne Uygul anması, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bili ml eri Enstitüsü, İstanbul. [9] Çeli k, R. N., Özl üde mi r M. T., Standart Veri For matı Geliştir me ve Yararları, Prof. Dr. H. Wolf Jeodezi Se mpozyu mu, İstanbul, 3-5 Kası m, s [10] Gor man, M. M., Dat abase Manage ment Syste ms, Butter wort h Hei ne mann Weekl y, Massachusetts. [11] Wi ederhol d, G., Dat abase Desi gn, McGr a w- Hill, Ne w Yor k. [12] Gündüz D, Ki şisel Web Sitesi, www. gunduz. org [13] Anoni m, MySQL Res mi Web Sitesi, htt p:// www. mysql. com 63

64 [14] Anoni m, PHP Res mi Web Sitesi, www. php. net [15] Anoni m, Tür ki ye PHP Kullanıcıları Gr ubu Res mi Web Sitesi, htt p:// www. mysql. com [16] Anoni m, Tür ki ye Li nux Kullanıcıları Derneği Res mi We b Sitesi, htt p:// nux. org.tr 64

65 ÖZGEÇMİ Ş 1978 yılında Amasya' da doğdu. İlkokul u Or du Güzel ordu İlkokul u' nda, ortaokul u İspir Lisesi' nde ( Erzurum) tama ml adı ktan sonra, lise eğiti mi ne Ankara Anadol u Tapu ve Kadastro Meslek Lisesi' nde yatılı olarak deva metti yılında lise eğiti mi ni de ta ma ml adı ve aynı yıl İ TÜ İ nşaat Fakültesi Jeodezi ve Fot ogra metri Mühendisliği Böl ümü' nde lisans eğiti mi ne başladı yılında İ TÜ Fen Edebi yat Fakültesi Mat e mati k Mühendisliği Böl ümü ile çift lisans ( ÇAP) progra mı na ve 1998 yılında ise İ TÜİnşaat Fakültesi Bil gi İşle m Mer kezi' nde öğrenci asistan olarak çalış maya başladı yılında Jeodezi ve Fot ogra metri Mühendisliği Bölü mü' ndeki lisans eğiti mi ni tama ml ayan Özgür ÖZASLAN, aynı yıl İ TÜ Fen Bili ml eri Enstitüsü Jeodezi ve Fot ogra metri Mühendisliği progra mı nda yüksek lisans eğiti mi ne başladı yılı Şubat ayı nda İ TÜ İ nşaat Fakültesi Jeodezi Anabili m Dalı araştırma görevlisi ve İnşaat Fakültesi Bil gi İşle m Mer kezi (ifbi m) soruml u yardı mcısı ve siste myöneticisi olarak atandı yılı Şubat ayında Mat e mati k Mühendisliği Böl ümü ndeki eğiti mi ni de ta ma ml ayarak Mat e mati k Mühendisi ünvanı nı al an Özgür Özasl an, hal en Jeodezi Anabili m Dalı ve İnşaat Fakült esi Bil gi İşl em Mer kezi ndeki görevl erine deva met mekt edir. İ TÜ İnşaat Fakültesi Bilgi İşle m Mer kezi' ndeki görevl eri sırası nda sistem yöneti mi, web tasarı m, veri tabanı tasarı mı ve yöneti mi, ağ yöneti mi konul arı nda staj ve çalış mal ar yapmı ştır. Jeodezi ve Fot ogra metri Mühendisliği lisans bitir me çalış ması Bil gisayar Orta mı nda 3 Boyutl u Şehir Modelleri ni n Ol uşt urul ması, Mat e mati k Mühendisliği Böl ümü' ndeki bitir me çalış ması PHP MySQL Kullanarak Web Üzeri nden Küt üphane Veritabanı Ot omasyonu üzeri nedir. Çalış mal arı na jeodezi k veri tabanl arı ve web uygul a mal arı konusunda deva m et mekt edir. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi ve İ TÜ Jeodezi ve Fot ogra metri Kul übü üyesi dir. 65