Araştırma için etik kurul onayı ve kurum izni alındıktan sonra öğrencilere açıklamalar yapılarak gönüllülük esasına göre veriler toplanmıştır.

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 53, Eylül 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Öğr. Gör. Mustafa DURMUŞ Muş Alparslan Üniversitesi, Sağlık Yüksek Okulu, Hemşirelik Bölümü m.durmus@alparslan.edu.tr Öğr. Gör. Abdullah GERÇEK Muş Alparslan Üniversitesi, Sağlık Yüksek Okulu, Hemşirelik Bölümü a1.gercek@alparslan.edu.tr ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN ALGILANAN STRES DURUMLARI, BİYO-PSİKO SOSYAL DURUMLARI VE STRESLE BAŞ ETME DAVRA- NIŞLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN DEĞERLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 1 Bu çalışma hemşirelik bölümünde eğitim gören öğrencilerin algılanan stres düzeyleri, biyo-psiko sosyal durumlarını ile stresle baş etme davranışlarının arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla, tanımlayıcı ve ilişki arayıcı türde yapılmıştır. Araştırma Muş Alparslan Üniversitesinde Eylül 2016-Kasım 2016 tarihleri arasında yürütülmüştür. Araştırmada örneklem seçimine gidilmemiş tüm öğrenciler (N=246) çalışmaya alınmak istenmiş fakat araştırmayı kabul eden 206 öğrenci ile tamamlanmıştır. Veri toplamada Öğrencilerin sosyo- demografik özelliklerine ait sorular, Hemşirelik öğrencileri için Algılanan Stres (HÖASÖ), Biyo-Psiko-Sosyal Cevap (HÖBCÖ) ve Stresle Baş Etme Davranışları Ölçekleri (HÖSBDÖ) kullanılmıştır. Araştırma için etik kurul onayı ve kurum izni alındıktan sonra öğrencilere açıklamalar yapılarak gönüllülük esasına göre veriler toplanmıştır. Ve- Öz Bu çalışma Alanya Alaattin Keykubad Üniversitesi ev sahipliğinde düzenlenen II. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu'nda sunulmuştur.

2 rilerin değerlendirmesinde frekans ve yüzdelik hesaplama, verilerin dağılımı, bağımsız gruplarda t testi, Mann-Whitney U, Kruskal Wallis H, spearman koreleasyon analizi ve tek yönlü varyans analizi testi kullanılmıştır. Araştırma verilerinin değerlendirilmesi sonucunda HÖASÖ, HÖBCÖ ve HÖSBDÖ toplam puan ortalamaları ölçek puan ortalamasının altında olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin anne eğitim durumu, ailelerin tutumu ve kendilerini problem çözücü olarak değerlendirmeleri ile HÖASÖ, HÖBCÖ ve HÖSBDÖ arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Ayrıca bu çalışmada HÖASÖ ile HÖBCÖ pozitif yönde anlamlı bir ilişki belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Hemşirelik, Stres, Algılanan Stres, Baş Etme, Biyo-Psiko-Sosyal Cevap. A RESEARCH ON ASSESSING THE FACTORS AFFECTING PERCEIVED STRESS SITUATIONS, BIO-PSYCHOLOGICAL SOCIAL SITUATIONS AND COPING BEHAVIORS OF STRESS IN UNIVERSITY STUDENTS Abstract This study was conducted in a descriptive and relationship-seeking manner in order to examine the relationship between perceived stress levels, bio-psycho social status and coping behaviors of stressed students in the nursing department. The research was carried out at Mus Alparslan University between September 2016 and November All the students (N=246) who were not selected as sample in the survey were asked to work, but the study was completed with 206 students who accepted to collaborate. The research was carried out between October 2016 and December 2016 at Muş Alparslan University in Mus province of Eastern Anatolia, Turkey. In the dataset "Sociodemographic Characteristics of Students", "Perceived Stress, Biological-Psycho-Social Response and Stress-Coping Behaviors Scales for Nursing Students" were used. After the approval of the ethics committee for the research and the permission of the institution, explanations were made for the students and data were collected on the basis of volunteerism. In the evaluation of the data, frequency and percentage calculations, distribution of data, t test in independent groups, Mann- Whitney U, Kruskal Wallis H, spearman correlation analysis and one way anova were used. As a result of the evaluation of the research data, it was determined that the average score of perceived stress scale, bio-psycho-social response, and coping behaviours of stress scales is below the scale point average. The difference perceived stress scale, bio-psychosocial response, and coping behaviours of stress scales between the mother's educational status, the attitudes of the parents, and their perception of problem solver were found to be statistically significant (P<0.05).There was a significant positive correlation between perceived stress scale, and bio-psycho-social response (p <0.05). Keywords: Nursing, Stress, Perceived Stress, Coping, Bio-Psycho-Social Response. 617

3 1.GİRİŞ Stres organizmayı etkileyen herhangi bir olay karşısında organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının zorlanması ve tehdit edilmesiyle ortaya çıkan bir durum olarak tanımlanmaktadır (Erşan, Yıldırım, Doğan, & Doğan, 2013; Yıldırım, 1991). Stres 20 yüzyılın bir hastalığı olarak tanımlanmıştır (Evans & Kelly, 2004). Stres, kişinin kendi durumu için potansiyel bir tehdit olarak algıladığı psikolojik bir tehdit olarak kabul edilebilir. Üniversite öğrencileri arasında akademik stres uzun yıllardan beri ilgi konusu olmuştur (Seyedfatemi, Tafreshi, & Hagani, 2007).Yaşamımızın bir parçası olan stresten kaçmak mümkün değildir (Yıldırım, 1991). Hayatımızın önemli bir parçası haline gelmiştir. İnsan hayatının bütün yönlerini etkileyebilen stres, bireyin iç ve dış çevreleri ile bağlantılı, zor ve karmaşık bir kavram olarak belirtilmiştir (Freeburn & Sinclair, 2009; Savcı & Aysan, 2014). İnsanın yaşam fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilediği gibi, strese uzun sure maruz kalmak insanda birçok sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına yol açmakta ve bireyin yaşam kalitesini de olumsuz yönde etkilemektedir (Eskin, Harlak, Demirkıran, & Dereboy, 2013). Stres altındaki birey yetersizlik, güvensizlik, değersizlik ve terk edilmişlik duyguları da yaşayabilmektedir (Yıldırım, 1991). Stresi algılama, stresle başa etme becerilerinin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır (Onan et al., 2015). Stres, hayatın herhangi bir döneminde herkesin yaşadığı doğal bir olgu olup, baş etmeyi gerektirmektedir (Freeburn & Sinclair, 2009). Stres karşısında gösterilen tepkiler, ondan kaçmaya çalışmak yerine, stresle başa çıkmaya yönelik olmalıdır. Bireyin gelecekteki sağlığı, mutluluğu ve başarısı karşılaşacağı strese uyum sağlayabilmesine ve dayanıklılığına bağlıdır. Birey karşılaşılan bu yeni duruma uyum sağlayamazsa, hastalık, depresyon, başarısızlık, kendine olan saygısını kaybetmesine ve hatta erken ölüme bile neden olabilmektedir (Yıldırım, 1991). Eskin ve. Ark. (2006) yaptıkları bir çalışmada yaşamlarında stres yaşayıp ve bir dayanıklılık göstergesi olan sorun çözme becerileri acısından yetersiz olan kişiler arasında intihar davranışlarının daha yaygın olduğu görülmüştür (Eskin, Akoğlu, & Uygur, 2006). Hemşirelik programı hem teorik dersleri olan hem de klinik uygulamaları olan bir eğitim müfredatına sahiptir. Bu eğitimin amacı öğrencilerin bilgi edinmesinin yanı sıra klinik becerinin gelişmesini sağlamaktır (Çeviri, 2017). Bu eğitim, öğrencileri sadece bir meslek üyesi olarak değil, kendisinden emin, çevresiyle ilişkilerinden memnun, yaşamı anlamlı bulan, düşünce üretebilen, amaç sahibi, verimli ve sağlıklı gençler yetiştirmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda üniversite öğrencilerinin bedensel ve psikolojik sınırlarını aşan ve dolayısıyla onların kapasitesini zorlayıcı birçok sorunla karşılaştığı da bilinmektedir. Bu sorunlar üniversite öğrencilerinin başlıca stres kaynaklarını oluşturmaktadır (Savcı & Aysan, 2014). Stresli olaylara maruz kalmanın, öğrenilen bilgilerin bellekte tutulması ve geri çağrılmasını olumsuz etkilediği ifade edilmektedir (Eskin et al., 2013). 618 Kişisel yetersizlik ve klinik alanda hata yapma korkusu, finansal endişeler, boş zamanlarının olmaması hemşirelik öğrencilerinin yüksek düzeyde stresle karşılaşmasına neden olmaktadır. Bu stres sadece eğitimle ilgili değil aynı zamanda klinik personeli ile olabilecek kötü ilişkilerin yanı sıra, teori-uygulama boşluğundan kaynaklanan klinik stresten de ileri gelebilmektedir (Alzayyat & Al Gamal, 2014; Savcı & Aysan, 2014; Sawatzky, 1998). Bu tür stresörlerle olumsuz başa çıkma, öğrencilerin iyilik halini tehlikeye sokmaya, kapasitesini azaltmaya ve tükenmişliğe sebep olabilmektedir (Çam & Nur, 2015; Savcı & Aysan, 2014). Birçok çalışma, stres ve akademik başarı arasında zıt yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir (Galbraith & Brown, 2011).

4 Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinin algılanan stres düzeyi ile stresle ile başa çıkma stratejileri arasındaki ilişkiyi araştırmaktır. Araştırmada bu temel amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1. Üniversitedeki hemşirelik öğrencilerinin algılanan klinik stres düzeyleri nasıldır? 2. Lisans hemşirelik öğrencilerinin strese cevapları ne düzeydedir? 3.Öğrencilerin algılanan stres düzeyleri, stres ile baş etme davranışları ile strese cevapları arasında bir ilişki var mı? 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Amacı ve Tipi Bu çalışma hemşirelik bölümünde eğitim gören öğrencilerin algılanan stres düzeyleri, biyopsiko sosyal durumları ile stresle baş etme davranışlarının arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla, tanımlayıcı ve ilişki arayıcı türde yapıldı Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırma, Türkiye nin Doğu Anadolu bölgesi, Muş ilinde bulunan Muş Alparslan Üniversitesinde Eylül 2016-Kasım 2016 tarihleri arasında yapıldı Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmada örneklem seçimine gidilmemiş tüm öğrenciler (N=246) dahil edilmek istenmiştir fakat çalışmayı kabul eden 206 öğrenci ile tamamlanmıştır Verilerin Toplanması Veri toplamada Öğrencilerin Sosyo- Demografik özelliklerine ait sorular, Hemşirelik öğrencileri için Algılanan Stres, Biyo-Psiko-Sosyal Cevap ve Stresle Baş Etme Davranışları Ölçekleri kullanılmıştır Sosyo-Demografik Soru Formu Öğrencilerin cinsiyeti, yaşı, anne eğitim durumu, baba eğitim durumu, yaşadıkları yerler ve ailelerinin gelir düzeylerine ait bilgileri içeren 10 sorudan oluşturulmuştur Hemşirelik Öğrencileri İçin Algılanan Stres Ölçeği (HÖASÖ) Sheu ve ark. tarafından (2002) geliştirilen orijinali Cince olan ölçek, 29 maddeden oluşmuştur (13). Bu çalışmada İngilizce versiyonu kullanılan ölçeğin altı faktörlü yapısı toplam varyansın %50.7 sini açıklamaktadır. Jimenez ve ark. (2010) tarafından İspanyolca ya 30 madde olarak uyarlanan ölçeğin toplam varyansı %56.10 ve Cronbach s alfa katsayısı bulunmuştur (14). Chan ve ark. (2009) tarafından yapılan bir çalışmada 0.89, alt boyutlar bulunmuştur (15). Maddelerin değerlendirilmesinde; 4 Benim için çok stres verici, 3, 2, 1, 0 Benim için stres verici değil olmak üzere beşli likert tipi değerlendirme kullanılmıştır. Alt boyutlar: 1. Mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres; 2, 7, Hastaya bakım verirken yaşanan stres; 1, 4, 6, 8, 10, 12, 14, Ödevlerden ve iş yükünden kaynaklanan stres; 3, 9, 13, 17, Öğretim elemanları ve hemşirelerden kaynaklanan stres; 5, 16, 18, 20, 25, 27

5 5. Ortamdan kaynaklanan stres; 5, 23, Akranlardan ve günlük yaşamdan kaynaklanan stres; 22, 24, 28, 29 (Karaca, Yıldırım, Ankaralı, Açıkgöz, & Akkuş, 2015) Hemşirelik Öğrencileri İçin Biyo-psiko-sosyal Cevap Ölçeği (HÖBCÖ) Sheu ve ark. tarafından (2002) geliştirilen ölçek, 21 maddeden oluşmuştur. Bu çalışmada İngilizce versiyonu kullanılan ölçeğin üç faktörlü yapısı toplam varyansın %65.7 sini açıklamaktadır (13). Jimenez ve ark. (2010) tarafından İspanyolca ya 22 madde olarak uyarlanan ölçeğin toplam varyansı %57.22 bulunmuştur (16). Maddelerin değerlendirilmesinde; 4 Her zaman yaşarım, 3, 2, 1, 0 Asla yaşamam olmak üzere beşli likert tipi değerlendirme kullanılmıştır. Alt boyutlar: 1. Sosyal davranış belirtileri; 2, 3, 4, 5, 8, Duygusal belirtiler; 1, 6, 7, 9, 10, 12, Fiziksel belirtiler; 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21 Toplam puan; 0 84 arasında değişmektedir (alt boyut toplam puanları: 32, 28, 24). Yüksek puan daha fazla semptom varlığını ve zayıf biyo-psiko-sosyal durumu göstermektedir (Sheu, Lin, & Hwang, 2002) Hemşirelik Öğrencileri İçin Stresle Baş Etme Davranışları Ölçeği (HÖSBDÖ) Sheu ve ark. tarafından (2002) geliştirilen ölçek, 19 maddeden oluşmuştur. Bu çalışmada İngilizce versiyonu kullanılan ölçeğin dört faktörlü yapısı toplam varyansın %38.2 sini açıklamaktadır. Cronbach s alfa katsayısı 0.76, bir haftalık test-tekrar test güvenilirliği 0.57, 0.57, 0.59, 0.55 olarak belirtilmektedir. Maddelerin değerlendirilmesinde; 4 Katılıyorum, 3, 2, 1,0 Hiç katılmıyorum olmak üzere beşli likert tipi değerlendirme kullanılmıştır. Alt boyutlar: 1. İyimser kalma; 1, 2, 6, 8 2. Transfer; 4, 5, Sorun çözme; 3, 7, 9, 10, 11, Kaçınma; 14, 15, 16, 17, 18, 19 Bir faktördeki yüksek skor, bu baş etme tipinin daha sık kullanıldığını göstermektedir. Hangi alt boyutun puanı yüksek olursa öğrencinin o baş etme stratejisini daha sık kullandığı anlamına gelmektedir (alt boyut toplam puanları: 24, 24,16, 12) (Sheu et al., 2002) Verilerin Değerlendirilmesi Verilerin değerlendirmesinde frekans ve yüzdelik hesaplama, verilerin dağılımı, bağımsız gruplarda t testi, Mann-Whitney U, Kruskal Wallis H, Spearman koreleasyon analizi ve tek yönlü varyans analizi testi kullanılmıştır Araştırmanın Etik Yönü Araştırma için etik kurul onayı ve kurum izni alındıktan sonra sınıf ortamında öğrencilere açıklamalar yapılarak gönüllülük esasına göre veriler toplanmıştır. 620

6 3. BULGULAR Tablo 1. Hemşire öğrencilerin Sosyo-Demografik özelliklerinin dağılımı(n=206 ). Sosyo-demografik özellikler Cinsiyet Kadın Erkek Yaş ve Sınıf Anne eğitim durumu Yaşanılan yer Ailenin gelir durum algısı Kendini problem çözücü olarak görme durumu 1.Sınıf 2.Sınıf 3.sınıf 4.sınıf Okur-yazar değil Okur-yazar İlköğretim Lise Üniversite İl İlçe Köy/belde Büyükşehir Gelir giderden fazla Gelir giderden az Gelir giderden denk Evet Kısmen Hayır n % Ailenin kendisine karşı tutum algısı Olumlu Olumsuz Algılanan akademik başarı Evet Hayır Ailede hemşire bulunması Evet Hayır Çalışmaya katılan öğrencilerin % 54.4 ü kadın, %49.5 i yaş arası, %28.6 sının 1. Sınıfta olduğu, % 49.5 inin annesinin okuryazar olmadığı, % 44.7 sinin şehir merkezinde yaşadığı, % 82 sinin ailesinin gelir durumu algısı birbirine denk olduğu, % 49.5 inin kendini kısmen problem çözücü olarak gördüğü, % 89.3 ünün ailenin kendisine karşı olumlu tutum sergilediği, % 61.2 sinin kendini başarılı olarak gördüğü ve % 83.5 inin ailesinde hemşire bulunmadığı saptanmıştır (Tablo 1) Tablo 2. Öğrencilerin HÖASÖ i alt boyutlarından Aldıkları Min-Max Puanlar ve Puan Ortalamalarının Dağılımı (n=206) Alınabilecek Min-Max puanlar Alınan Min-Max puanlar Ort.±Ss Mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres ±7.44

7 Hastaya bakım verirken yaşanan ±7.44 stres Ödevlerden ve iş yükünden ±5.10 kaynaklanan stres Öğretim elemanları ve ±6.10 hemşirelerden kaynaklanan stres Ortamdan kaynaklanan stres ±3.06 Akranlardan ve günlük ±4.08 Yaşamdan kaynaklanan stres Toplam ±24.03 Tablo 3. Öğrencilerin HÖBCÖ i alt boyutlarından Aldıkları Min-Max Puanlar ve Puan Ortalamalarının Dağılımı (n= 206) Alınabilecek Min-Max puanlar Alınan Min-Max puanlar Ort.±Ss Sosyal davranış belirtileri ±6.10 Duygusal belirtiler ±7.23 Fiziksel belirtiler ±7.64 Toplam ±17.92 Tablo 4. Öğrencilerin HÖSBDÖ i alt boyutlarından Aldıkları Min-Max Puanlar ve Puan Ortalamalarının Dağılımı (n= 206) Alınabilecek Min-Max puanlar Alınan Min-Max puanlar Ort.±Ss İyimser kalma ±3.33 Transfer ±4.49 Sorun çözme ±5.76 Kaçınma ±6.36 Toplam ±

8 Baş Etme Davranışlarını Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma Tablo 5. Hemşirelik Öğrencilerinin Algılanan Stres Ölçeği Alt Boyut Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması (n= 206 ). Cinsiyet Erkek Kadın Yaş ve Sınıf Yaşanılan yer Anne eğitim durumu 1.sınıf 2.sınıf 3.sınıf 4.sınıf İl İlçe Köy-belde Büyükşehir Okuryazar değil Okuryazar İlköğretim Ortaöğretim Yükseköğretim Mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan Stres 5.13± ±3.03 t= p= ± ± ±2.87 F=2.002 P= ± ± ± ±3.37 F=0.800 P= ± ± ± ±3.04 F=0.177 P= ± ± ± ± ±3.07 F=1.093 Hastaya bakım verirken yaşanan stres 13.59± ±7.54 t= p= ± ± ±7.76 F=0.019 P= ± ± ± ±7.75 F=0.665 P= ± ± ± ±6.48 F=0.407 P= ± ± ± ± ±7.15 F=2.681 Ödevlerden ve iş yükünden kaynaklanan stres 9.53± ±4.51 t= p= ± ± ±4.77 F=0.432 P= ± ± ± ±5.00 F=0.075 P= ± ± ± ±4.00 F=0.886 P= ± ± ± ± ±5.31 F=1.229 Öğretim elemanları ve hemşirelerden kaynaklanan Stres 11.72± ±6.00 t= p= ± ± ±5.87 F=1.494 P= ± ± ± ±6.29 F=1.424 P= ± ± ± ±5.27 F=2.154 P= ± ± ± ± ±4.28 F=3.887 Ortamdan kaynaklanan stres 5.81± ±3.09 t= p= ± ± ±3.60 F=0.036 P= ± ± ± ±3.07 F=1.061 P= ± ± ± ±2.93 F=1.323 P= ± ± ± ± ±3.82 F=3.447 Akranlardan ve günlük yaşamdan kaynaklanan stres 6.22± ±3.97 t= p= ± ± ±4.24 F=0.580 P= ± ± ± ±4.73 F=1.792 P= ± ± ± F=0.181 P= ± ± ± ± ±5.76 F=2.056 Toplam puan ortalamaları 51.42± ±23.39 t= p= ± ± ±25.09 F=0.163 P= ± ± ± ±26.16 F=0.641 P= ± ± ± ±21.38 F=0.838 P= ± ± ± ± ±21.68 F=3.315

9 Baş Etme Davranışlarını Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma Ailenin gelir durumu Kendini problem çözücü olarak görme durumu Ailenin kendisine karşı tutum algısı Algılanan akademik başarı Ailede hemşire bulunması Gelir giderden fazla Gelir giderden az Gelir giderden denk Evet Kısmen Hayır Olumlu Olumsuz Başarılı Başarısız Evet Hayır P=0.361 P=0.033 P=0.300 P=0.005 P=0.009 P=0.088 P= ± ± ±3.17 F=1.856 P= ± ± ±2.97 F=4.799 P= ± ±3.03 t= p= ± ±3.25 t= p= ± ±3.21 t= p= ± ± ±7.49 F=1.816 P= ± ± ±8.28 F=8.591 P= ± ±6.63 t= p= ± ±7.13 t= p= ± ±7.54 t= p= ± ± ±5.21 F=0.685 P= ± ± ±5.12 F=5.307 P= ± ±4.67 t= p= ± ±4.87 t= p= ± ±5.21 t= p= ± ± ±6.06 F=2.513 P= ± ± ±5.44 F=5.939 P= ± ±4.58 t= p= ± ±6.08 t= p= ± ±6.15 t=0.782 p= ± ± ±3.08 F=1.907 P= ± ± ±2.56 F=6.792 P= ± ±2.56 t= p= ± ±3.30 t= p= ± ±3.11 t=0.517 p= ± ± ±4.03 F=1.164 P= ± ± ±4.14 F=4.886 P= ± ±3.96 t= p= ± ±4.34 t=0.494 p= ± ±3.96 t=0.576 p= ± ± ±24.13 F=2.001 P= ± ± ±26.11 F=9.812 P= ± ±21.18 t= p= ± ±24.42 t= p= ± ±24.24 t= p=0.711 Tablo 5'te görüldüğü gibi, Anne eğitim durumunun; hastaya bakım verirken yaşanan stres, öğretim elemanları ve hemşirelerden kaynaklanan stres, ortamdan kaynaklı stres boyut puan ortalamaları ve HÖASÖ toplam puan ortalamaları karşılaştırıldığında istatistiksel olarak aralarındaki farkın anlamlı olduğu, kendilerini problem çözücü olarak algılama durumlarına göre HÖASÖ toplam puan ortalamaları ve HÖASÖ toplam boyut puan ortalamaları 624 karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu, ailenin kendisine karşı tutum algısına göre; mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres, hastaya bakım verirken yaşanan stres boyut puan ortalamaları ve HÖASÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın anlamlı olduğu, algılanan akademik başarı durumuna göre; mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres, ortamdan kaynaklı stres bo-

10 Baş Etme Davranışlarını Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma yut puan ortalamalarına göre istatistiksel olarak anlamlı olduğu, yapılan çalışmada ailede hemşire bulunması durumu ile mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres boyut puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın anlamlı olduğu bulunmuştur (p<0.05). Tablo 6.Hemşirelik Öğrencileri İçin Biyo-Psiko-Sosyal Cevap Ölçeği Alt Boyut Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması (n= 206 ). Sosyal Davranış Duygusal Belirtileler Fiziksel Belirti- Toplam Puan Belirtileri Ortalamaları Cinsiyet Erkek 9.69± ± ± ±17.85 Kadın 10.03± ± ± ±17.94 t= t= t= t= p=0.688 p=0.213 p=0.158 p=0.214 Yaş ± ± ± ± ± ± ± ± ve 14.37± ± ± ±12.78 F=2.296 F=1.039 F=0.567 F=0.4960,0 p=0.103 p=0.356 p=0.568 p=0.610 Sınıf 1.sınıf 9.45± ± ± ± sınıf 9.36± ± ± ± sınıf 9.29± ± ± ± sınıf 11.17± ± ± ±17.20 F=1.196 F=1.276 F=0.168 F=0.437 p=0.312 p=0.284 p=0.918 p=0.727 Yaşanılan yer İl 9.34± ± ± ±18.47 İlçe 11.36± ± ± ±16.97 Köy-belde 9.80± ± ± ±17.75 Büyükşehir 10.66± ± ± ±17.41 F=0.818 F=0.286 F=1.345 F=0.743 p=0.485 p=0.835 p=0.261 p=0.527 Anne eğitim durumu Okuryazar değil 10.11± ± ± ±18.05 Okuryazar 8.74± ± ± ±15.58 İlköğretim 10.58± ± ± ±17.54

11 Baş Etme Davranışlarını Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma Ailenin gelir durumu Kendini problem çözücü olarak görme durumu Ailenin kendisine karşı tutum algısı Algılanan akademik başarı Ailede hemşire bulunması Ortaöğretim Yükseköğretim Gelir giderden fazla Gelir giderden az Gelir giderden denk Evet Kısmen Hayır Olumlu Olumsuz Başarılı Başarısız Evet Hayır 7.90± ±6.37 F=1.080 p= ± ± ±6.08 F=0.888 p= ± ± F= p= ± ±6.68 t= p= ± ±6.37 t= p= ± ±6.24 t=1.112 p= ± ±7.17 F=0.583 p= ± ± ±7.40 F=2.048 p= ± ± ±4.49 F=5.232 p= ± ±7.34 t= p= ± ±7.97 t= p= ± ±7.34 t=0.901 p= ± ±10.04 F=0.513 p= ± ± ±7.65 F=2.337 p= ± ± ±5.87 F=6.597 p= ± ±8.82 t= p= ± ±7.68 t= p= ± ±7.64 t=0.889 p= ± ±20.91 F=0.804 p= ± ± ±17.87 F=2.344 p= ± ± F= p= ± ±20.07 t= p= ± ±18.74 t= p= ± ±18.20 t=1.126 p=0.261 Tablo 6'te görüldüğü gibi araştırmaya katılan öğrencilerin kendilerini problem çözücü olarak algılama durumlarına 626 göre, duygusal ve fiziksel belirtiler boyut puan ortalamaları ve HÖBCÖ toplam puan ortalamaları, ailelerinin kendilerine karşı tutum algısına göre HÖBCÖ toplam boyut puan ortalamaları ve HÖBCÖ toplam puan ortalamaları, algılanan akademik başarı durumu ile sosyal davranış ve duygusal belirtiler boyut puan ortalamaları ve HÖBCÖ toplam puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür (p<0.05).

12 Baş Etme Davranışlarını Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma Tablo 7.Hemşirelik Öğrencileri için Stresle Baş Etme Davranışları Ölçeği Alt Boyut Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması (n= 206 ). İyimser Kalma Transfer Sorun Çözme Kaçınma Toplam Puan Cinsiyet Erkek Kadın Yaş ve ± ±3.25 U= p= ± ± ±2.37 KW=1.500 p= ± ±5.55 U= p= ± ± ±2.90 KW=1.284 p= ± ±5.78 U= p= ± ± ±5.34 KW=1.325 p= ± ±7.73 U= p= ± ± ±5.64 KW=3.252 p=0.197 Ortalamaları ± ±14.58 U= p= ± ± ±11.10 KW=0.125 p=0.939 Sınıf Yaşanılan yer Anne eğitim durumu 1.sınıf 2.sınıf 3.sınıf 4.sınıf İl İlçe Köy-belde Büyükşehir Okuryazar değil Okuryazar İlköğretim Ortaöğretim Yükseköğretim ± ± ±3.71 KW=1.717 p= ± ± ± ±2.52 KW=2.413 p= ± ± ± ± ±3.61 KW=2.356 p= ± ± ± ±7.26 KW=0.789 p= ± ± ± ±2.27 KW=4.207 p= ± ± ± ± ±3.44 KW=1.538 p= ± ± ± ±6.08 KW=1.399 p= ± ± ± ±6.11 KW=5.135 p= ± ± ± ± ±1.47 KW=0.432 p= ± ± ± ±9.44 KW=0.346 p= ± ± ± ±4.40 KW=2.960 p= ± ± ± ± ±4.97 KW=0.742 p= ± ± ± ±18.95 KW=1.278 p= ± ± ± ±9.37 KW=1.425 p= ± ± ± ± ±9.58 KW=0.888 p=0.926

13 Baş Etme Davranışlarını Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma Ailenin gelir durumu Gelir giderden fazla Gelir giderden az Gelir giderden denk ± ± ±3.14 KW=4.610 p= ± ± ±4.75 KW=3.243 p= ± ± ±5.64 KW=1.725 p= ± ± ±6.91 KW=0.759 p= ± ± ±13.57 KW=4.154 p=0.125 Kendini problem çözücü olarak görme durumu Ailenin kendisine karşı tutum algısı Algılanan akademik başarı Ailede hemşire bulunması Evet Kısmen Hayır Olumlu Olumsuz Başarılı Başarısız Evet Hayır ± ± ±2.60 KW=7.070 p= ± ±3.03 U= p= ± ±3.13 U= p= ± ±3.29 U= p= ± ± ±2.90 KW=2.027 p= ± ±3.00 U= p= ± U= p= ± ±4.74 U= p= ± ± ±5.33 KW= p= ± ±5.56 U= p= ± ±5.75 U= p= ± ±5.71 U= p= ± ± ±5.15 KW=6.295 p= ± ±4.39 U= p= ± ±4.96 U= p= ± ±7.07 U= p= ± ± ±7.70 KW=8.728 p= ± ±9.00 U= p= ± ±9.76 U= p= ± ±12.90 U= p=0.167 Tablo 7 de görüldüğü gibi araştırmaya katılan öğrencilerin kendini problem çözücü olarak görme durumuna göre iyimser kalma, sorun çözme, kaçınma boyut puan ortalamaları ve HÖSBDÖ toplam puan ortalamaları, öğrenci ailelerinin kendilerine karşı tutum algısı ile HÖSBDÖ kaçınma boyut puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). 628

14 Tablo 8. HÖASÖ, HÖBCÖ ve HÖSBDÖ Toplam Puan Ortalamaları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi (n= 206 ). Ölçekler HÖASÖ HÖBCÖ HÖSBDÖ HÖASÖ HÖBCÖ HÖSBDÖ r p r p r p ** ** Tablo 8 de HÖASÖ, HÖBCÖ ve HÖSBDÖ aralarındaki korelasyon görülmektedir. Bunlara göre algılanan stres ile biyo-psiko-sosyal cevap arasında pozitif yönde ilişki olduğu, stres ile baş etme davranışları arasında ilişki olmadığı, biyo-psiko-sosyal cevap ile algılanan stres etkilediği, stres ile baş etme davranışlarını etkilemediği, stres ile baş etme davranışlarının hem stresi algılamasını hem de biyo-psiko-sosyal cevabı etkilemediği görülmüştür. 4. TARTIŞMA Hemşirelik öğrencilerindeki Stres endişe vericidir ve öğrencilerde psikolojik sıkıntı, fiziksel yakınmalar, davranış sorunu ve kötü akademik performansa neden olmaktadır (Mahfouz & Alsahli, 2016). Bu çalışma öğrencilerin stresi algılamalarını, strese karşı verdikleri biyo-psikososyal cevabı ve stres ile baş etme durumlarını belirlemek amacı ile yürütülmüştür. Araştırmaya alınan öğrencilerin HÖASÖ puan ortalamaları 53.36±24.03 olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin HÖASÖ puan ortalamaları orta düzeyin altında olduğu belirlenmiştir. Onan ve ark.nın (2015) yaptıkları bir çalışmada algılanan stres seviyesinin orta seviyede olduğu belirtilmiştir (Onan et al., 2015). Öğrencilerin HÖBCÖ puan ortalamaları 30.01±17.92 olduğu görülmüştür. Yapılan çalışmada HÖBCÖ puan ortalamaları orta düzeyin altında olduğu belirlenmiştir. Çalışmaya katılan öğrencilerin HÖSBDÖ puan ortalamaları 37.53±13.22 olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin HÖSBDÖ puan ortalamaları orta düzeyin üzerinde olduğu saptanmıştır. Aile içi ilişkiler, öğrenciler tarafından stres yaratıcı faktörler olarak algılanmaktadır (Savcı & Aysan, 2014). Anne eğitim durumunun; hastaya bakım verirken yaşanan stres, öğretim elemanları ve hemşirelerden kaynaklanan stres, ortamdan kaynaklı stres boyut puan ortalamaları ve HÖASÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın anlamlı olduğu, mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres, ödevlerden ve iş yükünden kaynaklanan stres, akranlardan ve günlük yaşamdan kaynaklanan stres boyut puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak bir fark bulunmamıştır, Üniversite mezunu anne çocuklarının HÖASÖ puan ortalamalarının düşük olarak algıladıkları belirlenmiştir. Üniversite mezunu annelerin en düşük seviyede stres yaşadıkları saptanmıştır. Benzer olarak Erdal Erşan ve ark.nın (2013) yaptıkları bir çalışmada Lisans üstü mezunlarının algıladıkları stresin daha düşük olduğu görülmüştür (Erşan et al., 2013). Anne eğitim düzeyi çocuklarının stresi algılamasında etkisi olduğu düşünülmektedir. Çünkü annenin eğitim durumu ve seviyesi yükseldikçe çocukların yetiştirilmeleri konusunda vurgulanan sorunların azaldığı bilinmektedir (Engin, Demirci, & Yeni, 2013). Anne eğitim seviyesinin artması çocukların stresli olduklarının farkına varmasına ve stres ile baş etme becerilerinin gelişmesine yardımcı olduğu düşünülebilir. 629

15 Araştırmaya katılan öğrencilerin kedini problem çözücü olarak görme durumuna göre; mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres, hastaya bakım verirken yaşanan stres, ödevlerden ve iş yükünden kaynaklanan stres, öğretim elemanları ve hemşirelerden kaynaklanan stres, ortamdan kaynaklı stres, akranlardan ve günlük yaşamdan kaynaklanan stres boyut puanları ve HÖASÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Kendini problem çözücü olarak algılayan öğrencilerin, kendini problem çözücü olarak algılamayan öğrencilere göre daha düşük stres yaşadıkları belirlenmiştir. Yapılan çalışmada ailenin kendisine karşı tutum algısına göre; mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres, hastaya bakım verirken yaşanan stres boyut puan ortalamaları ve HÖASÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın anlamlı olduğu, ödevlerden ve iş yükünden kaynaklanan stres, öğretim elemanları ve hemşirelerden kaynaklanan stres, ortamdan kaynaklı stres, akranlardan ve günlük yaşamdan kaynaklanan stres boyut puan ortalamaları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı belirlenmiştir. Altundağ ve Saltukoğlu (2011) yaptıkları çalışmada ebeveynlerinin kendilerine karşı tutum algısına göre algıladıkları stres puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarında anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir (Altundağ, 2011). Ailenin kendisine karşı olumlu tavır sergilendiğini hissedenlerin HÖASÖ puan ortalamaları, olumsuz tavır hissedenlere göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Akademik başarı düşüklüğü öğrenim görülen bölüm ile ilgili problemler gibi faktörler üniversite öğrencilerinin yüksek düzeyde stres yaşamalarına neden olmaktadır (Savcı & Aysan, 2014). Hemşirelik eğitimi ile ilgili olarak öğrencilerin yaşadığı akademik kaygılar birçok çalışmalarda belirtilmiştir (Oner Altiok & Ustun, 2013). Algılanan akademik başarı durumuna göre; mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres, ortamdan kaynaklı stres boyut puan ortalamalarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu, hastaya bakım verirken yaşanan stres, ödevlerden ve iş yükünden kaynaklanan stres, öğretim elemanları ve hemşirelerden kaynaklanan stres, akranlardan ve günlük yaşamdan kaynaklanan stres boyut puan ortalamaları ve HÖASÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür. Karaca ve ak.nın (2017) yaptıkları araştırmada öğrencilerin akademik başarı durumlarına göre; Mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres, hastaya bakım verme sırasında yaşanan stres, ödevler ve iş yükünün neden olduğu stres, eğitmenler ve hemşirelerden ve çevreden kaynaklanan stres boyut puan ortalamaları ile ölçeğin toplam puan ortalaması bakımından algılanan akademik başarı düzeyinde anlamlı farklılıklar olduğu görülmüştür (Saleh, Camart, & Romo, 2017). Yapılan çalışmada ailede hemşire bulunması durumu ile mesleki bilgi ve beceri eksikliğinden kaynaklanan stres boyut puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki puan ortalamalarının anlamlı olduğu bulunmuştur. Ailede hemşire bulunan öğrencilerin puan ortalamalarının daha düşük olduğu görülmüştür. Araştırmaya katılan öğrencilerin kendilerini problem çözücü olarak algılama durumlarına göre, duygusal belirtiler ve fiziksel belirtiler boyut puan ortalamaları ve HÖBCÖ toplam puan ortalamaları karşılaştırıldığında istatistiksel olarak aralarında anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir. Sosyal davranış belirtileri boyut puan ortalamaları karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır. Kendilerini problem çözücü olarak görenlerin, kendilerini problem çözücü olarak kısmen veya görmeyenlere göre HÖBCÖ puan ortalamalarının daha düşük olduğu saptanmıştır. Hemşire öğrencilerin sağlık bakım uygulamaları esnasında kendilerine güvenmeleri önem arz etmektedir (Oner Altiok & Ustun, 2013). Problemin çözümünde aktif rol aldığını düşünenlerin daha az kaygı taşıdıkları ve bunun sonucunda da öğrencilerde meydana gelen semptom ve belirtilerin daha az olduğu düşünülebilmektedir. 630

16 Araştırma kapsamında yer alan öğrenci ailelerinin kendilerine karşı tutum algısına göre HÖ- BCÖ boyut puan ortalamaları ve HÖBCÖ toplam puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın anlamlı olduğu görülmüştür. Ailenin kendisine karşı olumlu tavır sergilendiğini hissedenlerin HÖBCÖ puan ortalamaları, ailenin kendisine olumsuz tavır hissedenlere göre daha düşük olduğu belirlenmiştir. Ebeveynlerin çocuklarına verdikleri sosyal destek sayesinde stres durumunda daha az semptom görülmekte ve kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlamaktadır (Oner Altiok & Ustun, 2013). Algılanan akademik başarı durumu ile sosyal davranış belirtileri, duygusal belirtiler boyut puan ortalamaları ve HÖBCÖ toplam puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Kendilerini başarılı olarak algılayanların başarısız olarak algılayanlara göre toplam puan ortalamalarının daha düşük olduğu bulunmuştur. Benzer olarak karaca ve ark nın 2017 yaptıkları çalışmada akademik başarı algılama durumlarına göre HÖBCÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında arasındaki farkın anlamlı olduğu saptanmıştır (Çeviri, 2017). Akademik anlamda kendilerini başarılı olarak görenlerin daha az semptom meydana geldiği ve daha güçlü biyo-psiko-sosyal durum yaşadıkları söylenebilir. Bireyin öğrenim hayatında başaralı olması hayata ve okula bağlayarak problemlerin üstesinden gelmek için gerekli çabayı göstermesine, problemlerden kaçmak ya da başkalarının çözmesini beklemek yerine problemi değiştirmeye uğraşmada önemli katkı sağlayabilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin kedini problem çözücü olarak görme durumuna göre iyimser kalma, sorun çözme, kaçınma boyut puan ortalamaları ve HÖSBDÖ toplam puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Başa çıkma tehdit edici olayı ortadan kaldırma veya onun etkisini azaltma biçiminde problem çözme ve işlem yolları üzerinde odaklaşma gibi stresli durum unsurlarını doğrudan değiştirmeye yönelik etkinlikleri içermektedir. Bu nedenle problem odaklı başa çıkma stilini kullanan bireyler atılgan, benlik saygılarının daha yüksek, daha fazla rekabetçi olan bireylerdir (Topal, 2011). Yapılan araştırmadaki bu öğrencilerin stresin üstesinden gelebilmek için iyimser kalma, sorun çözme ve kaçınma stratejilerini kullandıkları belirlenmiştir. Araştırma kapsamında yer alan öğrenci ailelerinin kendilerine karşı tutum algısı ile HÖSBDÖ kaçınma boyut puan ortalamaları karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulunmuştur. Öğrencilerin stres ile baş etmede kaçınma stratejisini daha çok kullandıkları saptanmıştır. Ebeveynlerin çocuklarına karşı olumlu duygularının artması ve olumsuz duyguların azalması çocukların daha fazla pozitif duygular yaşamasına ve öğrenim hayatında karşılaştıkları stresler ile baş etme stratejileri kullanıp daha kolay stresli durumun üstesinden gelebilecektir. Yapılan araştırmada HÖASÖ toplam puan ortalamaları ile HÖBCÖ toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Hemşire öğrencilerde stres algısı puanı artıkça strese karşı daha fazla semptom ve belirti meydana geldiği söylenebilir. 5. Sonuç ve Öneriler 631 Öğrencilerin algılanan stres düzeyleri, biyo-psiko sosyal durumlarını ile stresle baş etme davranışlarının arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla yapılan araştırmada aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Araştırmaya katılan öğrencilerin genel olarak kadın, 24 yaşın altında, annelerin okuryazar olmadığı, maddi durumun orta düzeyde, akademik başarısını olumlu algıladıkları saptanmıştır. Araştırma verilerinin değerlendirilmesi sonucunda HÖASÖ, HÖBCÖ ve HÖSBDÖ toplam puan ortalamaları ölçek puan ortalamasının altında olduğu belir-

17 lenmiştir. Öğrencilerin anne eğitim durumu, ailelerin tutumu ve kendilerini problem çözücü olarak değerlendirmeleri ile HÖASÖ arasındaki ilişki anlamlı bulunmuştur. Katılımcıların, kendileri ile ilgili başarı algılamaları, ailelerin tutumu ve kendilerini problem çözücü olarak değerlendirmeleri ile HÖBCÖ arasındaki ilişki anlamlı bulunmuştur. Öğrencilere, anne eğitim durumunu artırmaya yönelik danışmanlık hizmetlerinin yürütülmesi sağlanabilir. Algılanan stres ile strese neden olabilecek durumları tanıyabilme becerilerinin kazanılmasını sağlayabilecek problem çözme becerilerini artırmaya yönelik programları ve psikolojik danışma hizmetleri verilebilir. Öğrencilerin başarısızlık algılarına yol açan nedenler belirlenerek, katılımcılara danışmanlık hizmetleri verilebilir. KAYNAKLAR Altundağ, G. (2011). Üniversite Öğrencilerinde Bağlanma Stilleri, Stresle Başa Çıkma Tutumları Ve Stresi Algılama Düzeyinin İncelenmesi. Unpublishedmaster s thesis, Haliç Üniversitesi, İstanbul. Alzayyat, A., & Al Gamal, E. (2014). A Review Of The Literature Regarding Stress Among Nursing Students During Their Clinical Education. International Nursing Review, 61(3), Çam, H. H., & Nur, N. (2015). Hemşirelik Ve Ebelik Öğrencilerinde Algılanan Stres İle Gastrointestinal Semptomlar Arasındaki İlişki. TAF Preventive Medicine Bulletin, 14(6). Çeviri, T. (2017). Hemşirelik Öğrencilerinin Algılanan Klinik Stres Düzeyi, Stres Cevapları ve Başetme Davranışları. Journal of Psychiatric Nursing, 8(1), Engin, A. O., Demirci, N., & Yeni, E. (2013). Stres Ve Öğrenme Arasındaki İlişki. Erşan, E. E., Yıldırım, G., Doğan, O., & Doğan, S. (2013). Sağlık Çalışanlarının İş Doyumu Ve Algılanan İş Stresi İle Aralarındaki İlişkinin İncelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 14, Eskin, M., Akoğlu, A., & Uygur, B. (2006). Ayaktan Tedavi Edilen Psikiyatri Hastalarında Travmatik Yaşam Olayları Ve Sorun Çözme Becerileri: İntihar Davranışıyla İlişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(4), Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F., & Dereboy, Ç. (2013). Algılanan Stres Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Güvenirlik ve Geçerlik Analizi. Paper presented at the New/Yeni Symposium Journal. Evans, W., & Kelly, B. (2004). Pre-Registration Diploma Student Nurse Stress and Coping Measures. Nurse education today, 24(6), Freeburn, M., & Sinclair, M. (2009). Mental Health Nursing Students' Experience of Stress: Burdened By a Heavy Load. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 16(4), Galbraith, N. D., & Brown, K. E. (2011). Assessing İntervention Effectiveness For Reducing Stress İn Student Nurses: Quantitative Systematic Review. Journal of advanced nursing, 67(4), Karaca, A., Yıldırım, N., Ankaralı, H., Açıkgöz, F., & Akkuş, D. (2015). Hemşirelik Öğrencileri İçin Algılanan Stres, Biyo-psiko-sosyal Cevap ve Stresle Başetme 632

18 Davranışları Ölçeklerinin Türkçe'ye Uyarlanması. Journal of Psychiatric Nursing/Psikiyatri Hemsireleri Dernegi, 6(1). Mahfouz, R., & Alsahli, H. (2016). Perceived Stress and Coping Strategies among Newly Nurse Students in Clinical Practice. Journal of Education and Practice, 7(23), Onan, N., Barlas, G. Ü., Karaca, S., Yildirim, N. K., Taskiran, O., & Sümeli, F. (2015). The Relations Between Perceived Stress, Communication Skills And Psychological Symptoms İn Oncology Nurses. Clinical and Experimental Health Sciences, 5(3), 170. Oner Altiok, H., & Ustun, B. (2013). The Stress Sources of Nursing Students. Educational Sciences: Theory and Practice, 13(2), Saleh, D., Camart, N., & Romo, L. (2017). Predictors Of Stress İn College Students. Frontiers in psychology, 8. Savcı, M., & Aysan, F. (2014). Üniversite Öğrencilerinde Algılanan Stres Düzeyi İle Stresle İle Başa Çıkma Stratejileri Arasındaki İlişki. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Sawatzky, J.-A. V. (1998). Understanding Nursing Students' Stress: A Proposed Framework. Nurse education today, 18(2), Seyedfatemi, N., Tafreshi, M., & Hagani, H. (2007). Experienced Stressors and Coping Strategies Among Iranian Nursing Students. BMC nursing, 6(1), 11. Sheu, S., Lin, H.-S., & Hwang, S.-L. (2002). Perceived Stress and Physio-Psycho- Social Status of Nursing Students During Their İnitial Period of Clinical Practice: The Effect of Coping Behaviors. International journal of nursing studies, 39(2), Topal, M. (2011). Üniversite Öğrencilerinin Stres İle Başa Çıkma Stilleri İle Pozitif Ve Negatif Duygu Arasındaki İlişki. Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Yıldırım, İ. (1991). Stres ve Stresle Başaçıkmada Gevşeme Teknikleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(6). 633