SÜT SIĞIRCILIĞINDA YEMLEME YÖNETİMİ

Transkript

1 SÜT SIĞIRCILIĞINDA YEMLEME YÖNETİMİ Prof. Dr. Armağan HAYIRLI Atatürk Üniversitesi-Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı Erzurum

2 Ana Başlıklar Genel Planlama Yemler Fizyolojik ve Kritik Evreler Sonuç

3 SÜT SIĞIRI BESLEME Süt Verimi Besleme Sağlık Döl Verimi

4 SÜT SIĞIRCILIĞINDA MALİYET (100 Baş-Sağmal) UNSUR TL/YIL Yem (17.4 TL/Baş/Gün, x1.5) 949,000 Koruyucu Sağlık (600 TL/Baş/Yıl, x1.5) 90,000 İşçilik (2000 TL/Kişi/Ay, x5) 120,000 Veteriner Sağlık Gideri (500 TL/Baş/Yıl, x1,5) 75,000 Enerji-Tamir vs. (6000 TL/Ay) 72,000 Toplam: 1,306,000 Yem Paritesi: %73 - Kaba Yem: 11,6 TL/Gün (%45) - Kesif Yem: 14.4 TL/Gün (%55)

5 SÜT SIĞIRCILIĞINDA PLAN (100 Baş-Sağmal) Yem Maddesi Ton/Yıl/Sürü Kuru Yonca/Ot 356 Silaj 1,370 Yem 500 Toplam 2,226 CA: 600 KMT: %3.80 CA 17.4 TL/Sağmal/Gün TMR KM: %55 TMR HP: %16 TMR ME kcal/kg: 2500 Kaba/Kesif: 60/40 YEM GİDERİ: 949,000 TL/Yıl KENDİ ÜRETİMİNİ YAPARSA: 618,000 TL/Yıl

6 SÜRÜ YÖNETİMİ HAYVANSAL ÜRETİM 24/7/365 DİSİPLİN İŞ TANIMI-İŞÇİLİK KALİTESİ Veteriner Hekim/Zooteknist Planlama İşçi yönetimi (takım oyunu/farkındalık) Yem projeksiyonu Sağlık Protokolü Fertilite Protokolü Hijyen (yem, süt, işletme) Ölçme ve Değerlendirme Sağımcı Yemci Meydancı Buzağı/Dana/Düve Bakıcısı

7 YEM MADDEDLERİ KABA YEMLER Yeşil yemler (Çayır-Mera-Hasıl) Kök ve Yumru yemler (Patates-Havuç-Pancar) Dolgu maddeleri (Saman-Kavus-Koçan) Konserve yemler (Kuru Ot-Silaj-Haylaj) KESİF YEMLER Tane Yemler (Buğdaygil-Baklagil-Yağlı Tohum) Endüstri kalıntıları (Değirmencilik- Şeker/Yağ/Nişasta/Fermentasyon Sanayi-Biyodizel Yan Ürünleri) Yemlik yağlar (İç Yağ-Kullanılmış Yağ-Bitkisel Yağ-ByPass Yağ) Hayvansal kökenli yemler (Et/Et Kemik Unu-Tüy Unu-Balık Unu) Mineral yemler (Yalama Yaşları-Mermer Tozu-DCP) Yem katkı maddeleri Koruyucu, Bağlayıcı, Topaklaştırıcı, Renklendirici, Lezzetlendirici, Vitamin Premiksi, Amino Asitler, Organik Asitler, Aromatik Yağlar, Enzimler, Prebiyotikler, Probiyotikler, YYO Artırıcılar, Antikoksidiyaller

8 YEŞİL YEMLER LEGÜM (BAKLAGİL) YEŞİL YEMLER Protein: %17-23 ME kcal/kg: Ca: % P:% Yonca Korung Fiğ Burçak Bezelye Mürmüdük GRAMİNÖZ (BUĞDAYGİL) YEŞİL YEMLER Protein: %12-15 ME kcal/kg: Ca: % P:% Tahıl hasılı Darı Ayrık otu Mısır hasılı Sudan otu Brom otu DİĞER YEŞİL YEMLER Protein: %8-11 ME kcal/kg: Ca: %2 P:%-0.3 Pancar Havuç-Lahana Yaprakları

9 KONSERVE KABA YEMLER KURU OTLAR SİLAJ KURU OTLAR KAYIPLAR Solunum Fermentasyon Yıkanma Mekanik Mikrobiyel KALİTE Yaprak oranı Renk Aroma Yumuşaklık/Esneklik Yabancı madde

10 KABA YEMLER: Hasat Zamanı Selüloz-Protein-Enerji kcal/kg %

11 Hasat Hamur evresi Soldurma (KM: %30-40) Dikkat KM kaybı Aneorob ortam/sıkıştırma Sıcaklık (25-30C) ph ( ) CHO (%3 melas?) Tuz? Değerlendirme Koku Bütünlük/Yapı/KM Renk SİLAJ

12 KÖK-YUMRU ve DOLGU YEMLER Yem Maddesi HP, % NDF, % Kcal/kg Pancar Havuç Patates Tahıl Samanı Bakla Samanı

13 TANE YEMLER Yem Maddesi HP, % Kcal/kg Tahıl Bakla

14 DEĞİRMEN-ŞEKER SANAYİ Yem Maddesi HP, % HS, % Kcal/kg Kepek Razmol Bonkalit Gluten yemi Gluten unu Arpa posası Melas Pancar posası

15 YAĞ SANAYİ ÜRÜNLERİ VE ÜRE Yem Maddesi HP, % Kcal/kg Soya küspesi Ayçiçeği küspesi Pamuk tohumu küspesi Yağlar Üre Üre: gr/baş/gün + 2 kg buğday/arpa/tritikale 3-5 kg/ton silaj

16 YEMLERDE DİKKAT HİJYEN Küflenme Acılaşma FİZİKSEL FORM TMR Yemlemesi Partikül Büyüklüğü Kaba:Kesif Oranı NDF ve ADF Düzeyi ROTEİN DÜZEYİ Yıkımlanan By-pass N ve CHO Senkronizasyonu ENERJİ DÜZEYİ Yağ Nişasta VİTAMİN-MİNERAL ve KATKILAR İmmunite Enerji Metabolizması

17 Partikül Büyüklüğü

18 PARTİKÜL BÜYÜKLÜĞÜ (%) Yem Maddesi Üst Orta Alt (1.9 cm) (0.8 cm) Ot <45 Silaj <30 TMR <50

19 KRİTİK EVRELER Ağız-Süt Besleme/Sütten Kesim Düve Besleme Peripartum Dönem Besleme Kuru dönem Meme Gelişimi/Dinlendirilmesi Fötal Büyüme Metabolik/Hormonal/Ruminal Adaptasyon Erken Laktasyon Enerji Balansı Metabolik/Enfeksiyöz Hastalıklar Pik Laktasyon Persistens Döl Verimi Yem Değişimi Sıcaklık Stresi

20 SÜT BESLEME VE SÜTTEN KESİM

21 BUZAĞININ ÖNEMİ Yemden sonra süt sığırcılığındaki 2. en yüksek maliyet kalemi düvedir!!! Buzağı maliyetini karşılamak için 1.3 laktasyon (~ 400 gün sağım günü) Düvelerin %20 si ilk laktasyona başlayamamaktadır Yaşam boyu buzağı verimi 2.6 dır

22 Kolostrum ve Süt Unsur Toplam solit, % Yağ, % Protein, % Laktoz, % Mineral, % 1 Kolostrum Sağım Sayısı Geçiş Sütü Tam Süt Vitamin A, ug/dl Vitamin E, ug/dl

23 Kolostrum Verme Serum IgG (mg/ml) Doğumdan sonra ilk yemleme Doğumdan 12 saat sonra yapılan ilk yemleme Saat Verilen Kolostrum Kg/yemleme 3 kg 1 kg 0.5 kg Yemleme Yemleme 100 gr Ig alımı

24 Ağız Sütü Emilim etkinliği (%) Saat

25 Süt Yemleme Programı CA (kg) Süt (kg/yemleme)yemleme:gün CA ın %10 u kadar her gün süt verilmeldir. Bu iki öğünde yapılmalıdır. İlk Gün Kolostrum 2-5 Gün Geçiş Sütü 6. Gün (+başlangıç yemi) Gün 56 = Sütten Kesim Tam süt Fermente süt Süt ikame Yağsız süt (2x)

26 Rumen (İşkembe) Gelişimi 8 Haftalık Buzağı Sadece Süt Süt + Tane Yem Süt + Kuru Ot Papillalar en çok süt ve tahıl ile beslenen buzağılarda gelişir. Böylece yemden yararlanma, büyüme ve gelişme hızlanır ve buzağı beslenme bozuklukları riski düşer

27 Buzağı Başlangıç Yemi Başlangıç yemi tüketimi (gr/gün Süt tüketimi: 3.6 kg/d Yaş (hafta) Sütten kesim döneminde, bir buzağı CA nın %1 i kadar başlangıç yemi tüketmelidir (90 kg olan buzağı 900 gr yem tüketmelidir

28 Çevre ve Besin İhtiyacı o C km/sa ÇARPIM FAKTÖRÜ Kuru/Temiz Islak/Çamurlu

29 Boynuz Kesme Elektrikli veya gaz koteriyle 1 aylık yaştan önce boynuz kesilir Vitamin-Mineral Takviyesi Yapılmalı ve Ağrı Kesici Kullanılmalıdır

30 Sütten Kesim Günlük ağırlık kazancı 360 gr 6 haftalık süreçte kg 6-8 haftalık yaşta sütten kesilir Yeterince başlangıç yemi almayan hayvanlarda sütten kesimden sonra kilo kaybı söz konusu olabilir

31 Yüzey:Ağırlık Oranı 1:1 3.5:1

32 DÜVE BESLEME

33 Başarılı Düve Yetiştirme Ağırlık ve Yükseklik Büyüme Denetimi

34 Düve Yetiştirme Doğum Ağırlığı, Irk kg Holştayn Montafon Tohumlama CA kg Yaş ay CA kg Doğum Yaş ay OCAA kg/g Erişkin CA, kg Jersey

35 Düve Yetiştirme CA, kg Ergenlik %40 Erişkin ağırlığın % si Tohum. %60 1. Doğum %80 Erişikin 100 Holstayn Montafon Jersey ay ay ay 5-6 yıl

36 Düve Yetiştirme day milk yield (kg) Average daily gain (g/d)

37 Düve Yetiştirme Yaş (ay) (CAA) CA (kg) Holştayn Yükseklik (cm) Jersey CA (kg) Yükseklik (cm) 2 (0.45 kg) (0.65 kg) (0.65 kg) (0.85 kg) (0.85 kg) (0.80 kg) (0.80 kg) Doğum Öncesi Doğum Sonrası

38 PERİPARTUM DÖNEM

39 Peripartum/Geçiş Dönemi Peripartum dönem (-3/4 hafta) Verimsiz bir dönem değildir. Yatırım dönemidir. Fizyolojik değişikler fötusun hızlı büyümesi, gebeliğinin sonlanması ve laktogenezin başlaması Beslenme statüsü Metabolik statü Sağlık durumu Bir sütçü ineğin yaşamındaki en kritik ve masraflı evredir.

40 Prepartum Beslenme Durumu Kuru Madde (KM) Tüketimi (CA nın % si) Doğum yaklaştıkça KM tüketimindeki düşme ineklerde daha fazla ve hızlıdır. Obez ineklerde prepartum dönemde KM tüketimindeki düşüş sürekli ve hızlıdır. -21 Düve İnek 2,2 1,9 1,6 1,3 1 Doğuma göre zaman (gün) Zayıf (2,84) Normal (3,57) Obez (4,36) 2,2 1,9 1,6 1, Doğuma göre zaman (gün)

41 ENERJİ BALANSI

42

43 Vücut Kondüsyonu

44 Başlıca Geçiş Dönemi Sorunları Süt humması Mastitis- Eşini atamama-uterus hastalıkları Ketozis Karaciğer yağlanması Rumen alkalozu Abomazum deplasmanı Rumen asidozu-rumen paraketozu-karaciğer apsesi- Meme ödemi-düşük süt yağı sendromu Laminitis

45 Peripartum Sağlık Durumu

46 Süt Humması-Korunma Gebeliğin son döneminde rasyona baklagil yerinebuğdaygil katılmalıdır. Rasyon katyon-anyon balansı asidik yönde ayarlanmalıdır. Diyet Katyon-Anyon Farkı (Na + K) (S+ Cl) Fark + olursa, idrar ph sı 7-8. Fark olursa, idrar ph sı İDRAR ph SINA BAKINIZ! ANYONİK TUZ kullanınız (150 gr): amonyum klorit, amonyum sülfat, kalsiyum klorit, magnezyum sülfat Bu tuzlar hayvan tarafından istekle tüketilemez. Çare: TMR

47 Süt Hummasının Sonuçları

48 Meme ve Üreme Sistemi Sorunları Korunma Hijyen Uygun vücut kondisyonunda kuruya çekme (3.50) ve vücut kondisyonu ile laktasyona başlama. Bağışıklık sistemini güçlendirme Enerji ve protein ihtiyacının karşılanması Ketozis ve süt humması sorunlarını cözme Hayvanının doğumuna 15 ve 5 gün kala yüksek dozda vitamin E (4,000 IU) ve Se (0.1 mg/ kg CA) enjeksiyonları uygulama

49 Ketozis-Korunma Kuru dönemde obesiteye yol açmamalı Doğum öncesi ve doğum sonrası yem değişikliği yapılmamalı (GEÇİŞ YEMİ!!!) Yem seçiliğinin önlenmesi (TMR!!!) ve yem tüketiminin artırılması Rasyonun enerji düzeyi artırılır. Ancak, bu artırma sırasında asidoz ve abomazum deplasmanına neden olmamak için rasyonun kaba yem miktarı (CA nın %1.5 i) ve kaba yem partikül büyüklüğü (4-7 cm) dengede tutulmalıdır. Niasin (6 gr/gün) Glukoz ön maddeleri: Propilen glikol, sodyum propionat Dekstroz uygulma SÜT KETON DÜZEYİNE BAKINIZ!

50 Ketozisin Sonuçları

51 Yağlı Karaciğer Sendromu Mekanizma-Korunma Negatif enerji balansının sonucudur. Tedavi ve korunma yöntemi ketozis ile aynıdır. Kan NEFA düzeyi ve karaciğer TG:GLY oranı en iyi göstergedir. Kuruya çıkarırken ve doğum zamanı vücut kondisyonuna dikkat edilmeli Yem seçiciliğini engellemek için TMR yapılmalı Yem tüketiminde azalmanın önüne geçilmeli Glukoz ön maddeleri ile hayvan ve rasyon desteklenmelidir. Verim kaybı, bağışıklık sisteminin baskılanması, mastitis riskinde artma ve üreme performansında düşme meydana gelir.

52 Rumen Alkalozu Aşırı protein yüklemesi sonucu oluşur. Mekanizma-Belirtiler-Korunma Rumende parçalanabilir proteinler Anomonyak Karaciğerde üreye çevrilir Rumende oluşan ampyağın karaciğer tarafından üreye çevirebilme miktarından fazla olması Bu durumda rumen ph sı >8 Rasyona fazla miktarda üre katılması Yetersiz sülfür bulunması Rasyonun konsantre yemden yoksun olması Yemdeki üre miktarı kontrol edilmelidir. Rasyona bypass protein katılmalıdır.

53 Kan-Süt Üre Azotu Konsepsiyon Oranı, % PUN MUN 20 < > 25 mg/dl

54 Korunmuş Aminoasitler

55 N ve CHO Senkronizasyonu

56 Abomazum Deplasmanı Doğumla birlikte iç basıncın değişmesi Coğunlukla sola torsiyon (%85) Coğunlukla doğumdan sonra ilk 2 hafta Mekanizma ve Korunma Mekanik ve metabolik sebepler Duyarsızlık, yem tüketimi ve verimin düşmesi, sekonder ketozis, asimetrik timpani, ve dışkı miktarında azalma, vücudun ark şeklinde kıvrılması Diğer hastalıklardan sakınma: süt humması, asidoz ve ketozis Rasyonda yeterli kaba yem (en az %25) ve geviş getirmeyi uyaracak kadar partikül büyüklüğü (> 3 cm) Yem geçişlerinin tedrici olması TMR uygulanması

57 KABA:KESİF YEM ORANI

58 Rumen Asidozu Neden Yüksek enerji talebi Yetersiz lifsi maddeler / hızlı fermente olabilen karbonhidrat kaynakları Yemleme yönetimi hataları Kaba yem : kesif yem oranının düşük olması Kaba ve kesif yemin ayrı verilmesi Sıcaklık stresi yem seçimi Kaba yemin küçük boyutta olması Mekanizma Rumende kolay parçalanabilir karbondihratlar Uçucu yağ asitleri, asetik, propionik, butirik ve valerik asit Rumen sıvısı ph sı <5.5 Selulolitik bakterilerinin ölümü Laktik asit bakterilerinin üremesi Komplikasyonları Rumen asidozu Rumen parakeratozu Düşük yağ sendromu Laminitis Karaciğer apsesi

59 Ruminal Asidozisin Önlenmesi TMR uygulama/yem seçiciliğini engelleme %6-10: > 1.90 cm %30-50: cm %40-60: <0.79 cm TMR NDF oranı %27-33 TMR ADF oranı %19 TMR konsantre yem oranı %60-65 i geçmemeli TMR NSC düzeyi %35-40 Kaba yem artırılmalı (tükürük) Dışkı < 1 cm partikül içermemelidir. Dışkıda sümük, fibrin, kan, köpük, gaz kabarcıkları olmamalıdır Na/K bikarbonat(%1-1.5)

60 Ruminal Asidozisin Önlenmesi Yavaş fermente olabilen tahıl yedirme (örk: mısır) Sıkışıklığın önlenmesi ve yeterli yemlik alanı sunulması Sıcaklık stresinin azaltılması Rasyonu ıslatma (KM: %40-55) İdeaş protein %14-15 (%60 RDP + %40 RUP). BUN ve MUN düzeyini artırır ve üremeyi olumsuz etkiler Rasyon katyon anyon dengesi >250 meq/kg [(Na + K) (CI + S)] Maya ve Aspergillus oryzea takviyesi Çinko, bakır, biyotin ve niasin takviyesi

61 Ruminal Asidozisin Komplikasyonları

62 Laminitis Mekanizma Asidoz Gram bakterilerin ölümü ile birlikte endotoksin salınması Histamin artışı Damarlarda genişleme ve daralma Ödem oluşumu Damar kasarı Keratin sentezinde azalma aksama Korunma Asidoz ile aynı

63 Laminitis ve Komplikasyonları

64 Laminitis ve Fertilite Parametre Sağlıklı Laminitisli Östrus süresi, saat 11,0 7,5 Ayakta östrus gösterenlerin oranı, % 9,5 5,6

65 Önerilen Rasyon Besin Kuru Dönem Geçiş Dönemi Erken Laktasyon Net Enerji, Mcal/kg Ham Protein, % NDF, % En az 28 ADF, % En az 21 Ca, % K, %

66 Öneriler Vücut kondüsyonu takip edilmeli, NEBAL süresi ve şiddeti düşürülmeli (Ketozis/Yağlı Karaciğer) KM tüketimi maksimize edilmeli NSC artırılmalı Glukojenik prokörsörler verilmeli (propilen glikol) Lipolizi baskılayaıcı ajanlar verilmeli (niasin, krom) BUN seviyesini 20 mg/dl, MUN seviyesini ise 14 mg/dl nin altında tutacak şekilde protein besleme yapılmalı Yağ asitlerince zengin yağlar verilmeli (keten tohumu küspesi) Normokalsemi için rasyon anyon-katyon dengesi izlenmeli (prepartum, -; postpartum, +) Makro ve mikro elementler dengeli ve yeterli düzeyde olmalı, profilaktik vit E + Se enjeksiyonları yapılmalı Rasyonun fiber içeriği rumen kontraksiyonlarını etkilemeyecek şekilde ayarlanmalı, Rumen ph sını tamponlayıcı ajanlar kullanılmalı (Na/K HCO3, probiyotik, maya) Rutin testler yapılmalı (SCC, BUN, PUN, rumen ph sı, bakteriyel kültür)

67 YEM DEĞİŞİMİ

68 RUMEN FONKSİYONU

69 SICAKLIK STRESİ

70 Sıcaklık Stresi

71 Çevre Sıcaklığı ve Nem: Performans Tahmini Sıcaklık, C KMT, kg SV, kg SuTük., kg

72 Sıcaklık Stresi ve Fertilite Östrus süresi kısalır Östrus belirginsizleşir Folikül büyümesi ve gelişimi yavaşlar Sistemik hormon seviyesi düşer (östradiol, progesteron) Konsepsiyon oranı düşer Emriyonal ölüm artar Boş gün süresi uzar Buzağı ağırlığı düşer

73 Sıcaklık Stresi ve Fertilite Östrus belirleyememe oranı, % 0 Kış Yaz

74 Sıcaklık Stresi ve Fertilite Yaz Kış 0 Aşım sayısı ilk serviste konsepsiyon oranı, % Yaz Kış

75 Fiziksel Serinletme

76 Modifikasyonlar YEMLEME VE RASYON DÜZENLEMESİ Sık sık yemleme Gece yemleme: Yemlemeden 3-4 saat sonra metabolik ısı açığa çıkar. TMR uygulama %6-10: > 1.90 cm %30-50: cm %40-60: <0.79 cm TMR NDF oranı %27-33 TMR ADF oranı %19 TMR konsantre yem oranı %60-65 i geçmemeli TMR NSC düzeyi %35-40 Rasyonu ıslatma (KM: %40-55)

77 Modifikasyonlar YEMLEME VE RASYON DÜZENLEMESİ Isı: Kaba yemler > tahıl > yağ Kaba yem azaltma ve sindirilebilir iyi kaliteli kaba yem Kaba ot partikül ebatını düşürme. Rumen fonksiyonu!!! Rasyona yağ katma (en fazla KM nin %7 si; %30-40 yağlı tohum küspelerinden, %40-45 bazal yemden ve %10-30 rumen inert yağ). Asidoz ve laminitis!!! Yavaş fermente olan nişata içerikli tahıl tanesi (mısır). İdeal protein %14-15 (%60 RDP + %40 RUP). Mineral K: % Na: % Mg: %0.35 DCAD [(Na + K) (S + Cl)]: 320 meql/kg KM Yem Katkı Maddeleri: Vitamin E and A Tamponlayıcı ajanlar: % NaHCO3 Aspergillus oryzae Niasin: 6 gr/gün

78 SONUÇ Yem gereksinimi belirlenmeli İşçilik organizasyonu Beslenme-Sağlık-Sürü İdaresi Protokolleri hazırlanmalı ve titizlikle uygulanmalı Reproduktif hedefler belirlenmeli TEŞEKKÜR EDERİM