Bakım kalitesi tanımlanabilir mi? Bakım kalitesi nedir?

Transkript

1 KALĠTE DENĠLDĠĞĠNDE NE ANLIYORUZ VE KAVRAMLAR Saliha Koç Acıbadem Sağlık Grubu Hemşirelik Hizmetleri Direktörü Bakım kalitesi tanımlanabilir mi? Bakım kalitesi nedir? Hem bireyler ve hem de toplumlar için sağlık hizmetlerinin yükseltilebileceği derecedir. Bu tanım iki kavramı da birlikte getirir. Bunlar; Çağdaş profesyonel bilgi düzeyi ile birlikte olsun İstenilen sağlık sonuçları alınsın Bu kavramlarla birlikte bakım kalitesi ile ilgili kaygılar gündeme gelmektedir, literatürde bakım kalitesi ile ilgili aşağıdaki kaygılara yer verilmiştir. Bakım kalitesi ile ilgili kaygılar: 1- Çok fazla bakım (ihtiyaç olmayan aşırıya kaçmak) 2- Az kullanılan bakım 3- Yanlış kullanılan bakım (Teknik ve insanlar arasında) Kötü kalitenin yükü Bunların bir çıktısı olarak ta kalite ölçümleme sistemleri geliştirilmelidir. Kalite Ölçümlemede sistemleri; Yapısal ölçümlemeler Proçesin ölçümlenmesi (sürecin) Çıktının (sonucun/neticenin) ölçümlenmesi Şimdi bu kavramları daha detaylı inceleyelim. Sağlık Hizmeti Nedir? Fiziksel ve ruhsal hastalıklar içinde olanları kapsamak üzere sağlığı etkileyen çok geniş bir yelpazedeki hizmetlerdir. Bu tanımın içinde pek çok çeşit sağlık hizmeti veren insan yer alır. Bunların içinde doktorlar, hemşireler ve diğer sağlık profesyonelleri yer alır. Ayrıca bu deyim bakım veren bütün mekanları da içine alır. Hastaneler, bakım evleri, doktor muayenehaneleri ve hatta insanların özel evleride bu kapsama girer.

2 Yüksek kalitede bakım; iyi sonuçlarla karşılaşma olasılığını arttırır mı? Bu nedir? Kalite= iyi sonuçlar demek değildir. Mümkün olan en iyi sağlık hizmetinin verilmesine rağmen kötü sonuçlarda sağlık alanında karşılaşılabilir. Çünkü hastalıklar sağlık hizmeti veren profesyonellerin maksimum çabalarına rağmen üstün gelebilir. Bazen tam tersi olarak ta kötü kalite de bakıma rağmen hastalarda iyileşebilmektedirler. Bu deyimdeki iyi sonuçlar olasılığı arttırırın anlamı nedir? Sağlık hizmetlerinde daima bir bilinmeyen faktörün hesap edilmesi gerektiği ve verilen hizmetlerin zarardan çok yarar getireceğinin umut edilmesi temeline dayanır. Ayrıca hasta ile ilgili en iyi enformasyonun elde edilmesi ve benzer sağlık problemleri olan hastalarda belirli bir tedavinin etkisininde bilinmesi önemlidir. Bir yanda organizasyonların, sağlık planlarının, klinisyenlerin verdiği bakım kalitesi ile ilgili kaygılar vardır. Diğer yanda bütün sistemdeki bakım kalitesine dikkat edilmelidir. Özellikle toplumun bütün kesimlerinin ihtiyaç duyduğu uygun sağlık hizmetine erişip erişmediği, hizmetin beklentilerini karşılayıp karşılamadığı ve toplumun bütün kesimlerinin sağlık statüsünün gelişme gösterip göstermediği sorgulanmalıdır. Bu bakış açısı içinde teşhis, coğrafya sosyo- demografik karekteristikler kültürel miras ayrımı yapmadan toplumun bütün kesimlerini içerir. Arzu edilen sağlık sonuçları nedir? Sağlanan bakım ve bunun sağlık üzerindeki etkileri arasındaki bağlantıyı vurgular. Sonuçlar üzerine odaklanmak; hastaların tercihlerini ve değerlerini dikkate almasını gerektirir. Çünkü sağlık bakımı ile ilgili kararları klinisyenler ve hastalar birlikte alırlar. Bakım kalitesinin iyi yada kötü olmasına karar vermek için bireyin değişik sağlık sonuçlarına verdiği değerin ve bu değerin bireyler açısından nasıl değişebildiğinin bilinmesini gerektirir. Çağdaş profesyonel bilgi düzeyi ne demektir? Sağlık profesyonellerinin hızla büyüyen ve değişen bilgi veri tabanına hakim olması ve bu bilgiyi uygun kullanması gerekliliğini vurgular. Bugünkü kalite anlayışı ve ölçüleri ne kadar iyi olursa olsun sağlık profesyonelleri sağlık bakımı alanında neyin etkili olup neyin olmadığı ve iyi sonuçlar konularında yeni bilgi üretildikçe gerekli değişimleri yapmaya hazır olmalıdırlar. Bakım kalitesi hataları önleyen yada minimalize eden iyi dizayn edilmiş sistemlerle ve kurumlar ve çalışanlar arasında koordinasyonun sağlanması ile gerçekleştirilebilir.

3 Kalite ile kaynaklar arasındaki ilişki; sağlık hizmetinin değeri nedir? Değer= Kalite_ Maliyet Bakım kalitesi ile ilgili karşılaşılabilecek problemler nelerdir? Üç değişik kalite problemi vardır: 1. Çok fazla bakım (too much care, over use) 2. Çok az bakım (Too little care, under use) 3. Yanlış kullanım (mis use) Bakımın teknik ve / veya kişiler arasındaki açılarında hatalar 1. Çok fazla bakım (too much care, over use): Röntgen yada diğer tanısal testlerin aşırı yada gereksiz kullanımı, gereksiz cerrahi girişimler, Antibiotikler ve bazı psikiyatrik ilaçların aşırı reçete edilmesi... Bu uygulamalar kaçınabilecek test ve girişimlerin yapılmasına ve hastaların zararlı yan etkiler görmesine yol açabilir. Ayrıca daha etkin kullanılabilecek para ve diğer kaynakların israfı ile neticelenebilir. 2. Çok az bakım (Too little care, under use): İhtiyaç duyulan, effekt olan ve uygun olan bakımın eksik kullanımı pek çok çalışma hastanın ödeme gücünden bağımsız olarak hastanın aldığı bakımla effektif olduğu bilinen bakım arasında ciddi bir fark olduğunu göstermiştir. Örnek: Aşılama gibi korumaya yönelik hizmetler ile mamografi gibi taramaya yönelik hizmetler uzmanların uygun olduğunu düşündükleri oranda sağlamaktadırlar. Ciddi depresyon gibi pek çok tedavi edilmesi mümkün olan hastalık sıklıkla hiç teşhis edilmemektedir. Sosyal güvencesi olan bireyler bile sıklıkla bakım almalarını engelleyen coğrafi, kültürel, organizasyonel ya da diğer engellerle karşılaşmaktadırlar. Sosyal güvencesi olmayan insanlar ise; uygun, koruyucu, tanısal yada tedavi edici hizmetleri hiç alamamaktadırlar. Özellikle bakım hizmetlerine ulaşma konusunda yetersiz kalan yada kötü bakım riski taşıyan insanlar dikkate alınmalıdır. Bu işler; kalite ölçümlerinin hem özel hem de kamu kesimindeki tüm sağlık hizmeti sağlayanlara uygulanmasını gerektirir. 3. Yanlış kullanım (miss use) Bakımın teknik ve / veye kişiler arasındaki açılarında hatalar: Kalitesiz ya da düşük kalitede bakım sağlık bakımı veren profesyonellerin performansı veya destek sistemler yetersizse kendi klinik alanlarında gerekli uzmanlığı taşımıyorlarsa; ya da hastaları ile aralarında iyi iletişim kuramıyorlarsa ortaya çıkar.

4 Saptanan vakalar önlenebilir ilaç etkileşimleri, olumsuz cerrahi sonuçlar, anormal test sonuçlarının monütörize edilmesi ve takiplerinin yapılmaması, hasta eğitimi ve hastalara sağlanması gerekli enformasyonun göz ardı edilmesi, bakım koordinasyonunda eksiklik ve hastaların etnik ve kültürel karakteristiklerine duyarsızlık konularını içermektedir. Düşük kaliteli bakım ayrıca karar verme mekanizmasına hastaların dahil edilmesi ve bakım opsiyonları konusunda hasta tercihlerinin dikkate alınmamasından da kaynaklanır. Düşük Kalitenin Yükü Nedir? Son yıllarda literatürde aşırı kullanım, eksik kullanım ve yanlış kullanımdan oluşan sayısız kalite problemi dökümante edilmiştir. Bireyler hayat kurtaracak ve sakatlıkları önleyecek etkisi kanıtlanmış girişimlerden mahrum kalmaktadırlar. Çok sayıda insanın tıbbi tedaviden aslında önlenebilecek zararlar gördüğü tespit edilmiştir. Bu problemlerden sadece bireyler sorumlu tutulamaz. Kalite problemleri büyük oranda sağlık çalışanlarına hatalar konusunda ilgili enformasyonu zamanında ve hatasız olarak ulaştıracak sistemlerin eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Kalite ölçümlemenin hedefi bireyleri yada organizasyonları suçlamak değil sağlık statüsünü geliştirecek ve insanların zarar görmesini önleyecek fırsatları yaratmaktır. Kalite Ölçümündeki Yaklaşım Nasıldır? Yapı: Yüksek kalitede bakım sağlama kapasitesi Süreç: Sıklıkla performans olarak adlandırılmaktadır. Sonuç: Genel olarak hem süreç hem de sonuçlar kalite için geçerli ölçütler olabilirler. Sonucun geçerli bir kalite ölçütü olabilmesi için; sonucu etkileyecek şekilde manüple edilebilecek bakım süreci ile yakından ilişkili olması gerekmektedir. Aynı şekilde bir sürecin geçerli bir kalite ölçütü olabilmesi için insanların önem verdiği bir sonuçla yakından ilişkili olması gerekir. Kalitenin Yapısal Ölçütleri: Kalitenin yapısal ölçütleri tipik olarak sağlık bakım sistemi içindeki kaynakların karekteristiklerini içerir. Sağlık çalışanları için doktora belgesi, uzmanlık belgesi ve aldığı eğitimin türünü içerir. Kurumlar için ise; sağlık bakanlığından alınan izin, özel akreditasyon güvenliği, fiziksel özellikler ve politika prosedürler anlamına gelir. Kurumun imkânları, kadro bakım verecek kişilerin eğitimi bu parametreler arasındadır. Kalitenin Süreç Ölçütleri: Performans ölçümü bakım sürecini ölçümlemede bugün kullanılan terminolojidir. Klinik kalite bakımından bu ölçümleme sıklıkla teşhis ve tedavi üzerine odaklanır. Ayrıca hastalıklar üzerine tarama

5 yapmak gibi koruyucu bakımıda kapsayabilir. Bu ölçümlemenin sonuçları çalışanlara özellikle sağlık planları geliştirebilme açısından verilmektedir. Performans ölçütleri bakımın hizmetin zamanlaması ve uygunluğu ve kişiler arası açılarını içerebilir. Hasta bakımı konusundaki oldukça kompleks olan yaklaşımların herhangi bir basamağında yapılabilecek hatalar hastaların sağlığını kazanmasına engel olabilir yada önlenebilir olan ölümlerin sayısını arttırabilir. En sık karşılaşılan hataların bir tanesi hemen hemen her organizasyonda görülen yanlış ilaç uygulamalarıdır. Araştırma ortamında elde edilen etkin tedavi bilgileri ile bu bilgilerin klinik bakım alanında kullanılması arasında büyük uçurum vardır. Bu sorun uygun bakımın sağlanamaması (under use, over use) veye hatasız bakım sağlanamaması (miss use) ile sonuçlanır. Bütün bunlar artan mortalite ve morbilite anlamına gelir. Bu nedenle performans ölçütleri kalitenin kritik ölçütü olarak kabul edilirler. Süreç ölçütlerinin hasta tercihleri de dikkate alması çok önemlidir. Örn: Belirli bir test yada prosedür gerekli olabilir. Ancak hastanın olumsuz kararı nedeniyle uygulanamaz. Bu nedenle bu eksiklik düşük kalite anlamına gelmez. Sonuçların Değerlendirilmesi: Sağlık sonuçları ölçütleri hayatta kalma oranları, tedavinin istenmeyen yan etkileri (enfeksiyon) ve semptomlarda gerilemeden oluşur. Bu tip ölçütler belirli bir sağlık problemine spesifik olabilirler, biomedikal sonuçlara odaklanabilirler. Sonuç ölçümleri kalite ölçümlerinin bir formudur. Çünkü insanları ilgilendiren bakımın hastanın sağlığını iyiye götürüp götürmediğidir. Ancak bu ölçümlemede bazı engeller mevcuttur. Bunların içinde bazı yan etki şeklinde sonuçların çok nadir görülmesi, bazı sonuçların gelişmesi için de çok uzun zaman dilimlerine ihtiyaç duyulması ve bazı sağlık sonuçlarının sağlık sistemine bağlı olarak yapılmış yaklaşımla ilgilendirilmesinin zor olması sayılabilir. Ayrıca kalite geliştirme için yararlı olabilmesi açısından sonuç veri tabanlarının çok ayrıntılı klinik enformasyon sağlaması ve yöneticilerle hizmet sağlayanlara hangi süreçlerin değiştirilmesi gerektiği konusunda fikir vermesi gerekmektedir. Bugün bu kavramlara bakıldığında geçerliliklerini korumaktadır, kalite ölçümlerindeki yaklaşımlarla ilgili çeşitlilik artmış durumdadır. Sevgi ve saygılarımla Kaynak: Erişim Tarihi (Ocak 2002).