Katı Atık Transfer İstasyonları Fizibilite Çalışması

Transkript

1 T.C. OSMANİYE KATI ATIK BERTARAF VE ALTYAPI HİZMETLERİ MAHALLİ İDARELER BİRLİĞİ T.C. DOĞU AKDENİZ KALKINMA AJANSI DOĞRUDAN FAALİYET MALİ DESTEK PROGRAMI Katı Atık Transfer İstasyonları Fizibilite Çalışması Nihai BOYLAM MÜHENDİSLİK VE ÇEVRE YÖNETİMİ LTD. ŞTİ. TEMMUZ 2012

2 İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ ARKA PLAN VE YASAL ÇERÇEVE Genel Yapılanma Kanunlar sayılı Çevre Kanunu sayılı Belediye Kanunu sayılı Belediye Gelirleri Kanunu sayılı Türk Ceza Kanunu Yönetmelikler Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik Toprak Kirliliği Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Yönetmeliği Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği i

3 2.4 Genelge ve Yönergeler Katı Atık Depo Alanları Yönetimi ile İlgili Yönerge Katı Atık Genelgesi (2003/8) Katı Atık Genelgesi (2004/7) Katı Atık Bertaraf Tesisleri İş Termin Planı Hakkında Genelge (2006/14) Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Genelge (2010/16) Tıbbi Atıkların Bertarafına Dair Genelge (2010/17) Entegre Atık Yönetim Planı Genelgesi (2010/9) Katı Atık Bertaraf ve Ön İşlem Tesisleri Proje Onayı Genelgesi (2011/12) Düzenli Depolama Tesisi Uygulama Projeleri Hazırlanmasına İlişkin Genelge (2011/6) Düzenli Depolama Tesisleri Denetim Talimatnamesi (2011/13) Orman Sayılan Alanlarda Katı Atık Bertaraf ve Düzenli Depolama Tesislerine Verilecek İzinlere İlişkin Genelge (2011/10) İkili Toplama Genelge Taslağı Getirme Merkezleri Genelge Taslağı Atık Ara Depolama Tesisleri Tebliği ( , sayılı RG) Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ ( , sayılı RG) Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği ( , sayılı RG) ENTEGRE ATIK YÖNETİMİNDE TOPLAMA-TAŞIMA SİSTEMİ Entegre Katı Atık Yönetimi Kavramı Atıkların Toplanması Atık Toplama Yöntemleri Toplanan Bileşenlere Göre Atık Toplama Yöntemleri Toplama Yeri ve Kaplarına Göre Toplama Yöntemleri Yükleme- Boşaltmalı Toplama Değiştirmeli Toplama Tek Yönlü Poşetlerle Toplama Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması Atık Toplama Süreci ii

4 3.5 Toplama Sistemlerinin Analizi Atık Yönetiminin ve Toplama Sürecinin Mali Analizi Atık Yönetimi Giderleri Atık Toplama Süreci Giderleri Toplama Verimliliğini Etkileyen Faktörler Toplama ve Taşıma Optimizasyonu Optimizasyon Teknikleri ve Veri Gereksinimi Atık Toplama Optimizasyonu Kriterleri Aktarma Optimizasyonu Toplama Sıklığı Organizasyon MEVCUT BÖLGESEL KATI ATIK YÖNETİMİ İdari Yapı Planlanan Bertaraf Sahası Mevcut Genel Atık Yönetimi Mevcut Çöp Sahaları Osmaniye Çöp Sahası Kadirli Çöp Sahası Düziçi Çöp Sahası Bahçe Çöp Sahası Mevcut Çöp Sahalarına ait Özet Bilgi Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Osmaniye Atık Toplama-Taşıma Sistemi Kadirli Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Düziçi Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Bahçe Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Toprakkale Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Hasanbeyli Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Sumbas Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Belde Belediyelerinde Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Mevcut Atık Oluşumu ATIK OLUŞUM HESAPLARI iii

5 5.1 Mevcut Nüfus Verileri Gelecek Nüfus Tahminleri Kişi Başı Kentsel Atık Oluşumu Toplam Atık Oluşumu ATIK KARAKTERİZASYONU Atık Kompozisyonu Atıktaki Su Muhtevası Isıl Değer ATIK TAŞIMA İÇİN COĞRAFİ KONUM ANALİZİ Analiz Parametreleri Analiz Kabulleri Analiz Adımları Genel Bölgelendirme Bölgesel Ağırlık Merkezleri Bölge İçi Ağırlık Merkezleri AKTARMA İSTASYONU YER SEÇİMİ Aktarma İstasyonunun İşlevi Aktarma İstasyonu Yer Seçimi Kriterleri Bölge İçi Ağırlık Merkezlerine Göre Yer Seçimi Kadirli Bölgesi için Yer Seçimi Düziçi Bölgesi için Yer Seçimi Transfer İstasyonlarının Konumları TRANSFER İSTASYONLARI KAVRAMSAL TASARIMI Kapasite Seçimi Aktarma Yöntemi Transfer Aracı Özellikleri Gerekli Transfer Aracı Sayısı Alan Gereksinimi MALİYET ANALİZİNE İLİŞKİN KRİTERLER Genel Maliyet Bileşenleri Yatırım Maliyeti Bileşenleri İşletme Maliyeti Bileşenleri iv

6 10.2 Alternatif Maliyet Senaryolarının Tanımlanması SENARYO 1: MEVCUT DURUM Senaryoda Esas Alınan Maliyet Bileşenleri Araçlara İlişkin Maliyetler (Senaryo 1) Mevcut Durumdaki Araç Analizi Mevcut Durumdaki Taşımalar için Araç Sefer Sayıları Analizi Mevcut Durumdaki Taşımalar için Katedilen Mesafe Analizi Mevcut Durumdaki Taşımalar için Yakıt Tüketimi Analizi Araçların Toplam İşletme Maliyetleri (Senaryo 1) Personel Maliyetleri (Senaryo 1) Senaryo 1 Toplam Maliyet SENARYO 2: AKTARMASIZ MERKEZİ BERTARAF SİSTEMİ Senaryoda Esas Alınan Maliyet Bileşenleri Ek Araç İhtiyaç Analizi Yatırım Maliyetleri (Senaryo 2) Araçların İşletme Maliyetleri (Senaryo 2) Araçların Yakıt Tüketimi Analizi (Senaryo 2) Araçların Toplam İşletme Maliyetleri (Senaryo 2) Personel Maliyetleri (Senaryo 2) Senaryo 2 Toplam Maliyet SENARYO 3: AKTARMALI ENTEGRE ATIK YÖNETİM SİSTEMİ Senaryoda Esas Alınan Maliyet Bileşenleri Yatırım Maliyetleri (Senaryo 3) İşletme Maliyetleri (Senaryo 3) Yerleşimden Transfer İstasyonuna İşletme Maliyetleri Transfer İstasyonundan Bertaraf Tesisine İşletme Maliyetleri Senaryo 3 Toplam İşletme Maliyetleri SENARYOLARIN KARŞILAŞTIRILMASI Katedilen Günlük Mesafe Karşılaştırması Yakıt Maliyetleri Yatırım Maliyetleri Toplam İşletme Maliyetleri v

7 15 SONUÇ KAYNAKÇA vi

8 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1 Atıkların Yönetimi ve Bertarafına İlişkin Yönetmelikler Tablo 2.2 Atık Yönetimi Yatırımlarıyla Dolaylı Olarak İlgili Yönetmelikler Tablo 2.3 Atıkların Yönetimi ve Bertarafına İlişkin Genelgeler Tablo 2.4 Atıkların Yönetimi ve Bertarafına İlişkin Tebliğler Tablo 2.5 Atık Türlerine İlişkin Yönetmelikler Tablo 2.6 OKAB için Öngörülen Uygulama Takvimi Tablo 3.1 Farklı Kriterlere Göre Atık Toplama Yöntemleri Tablo 3.2 Yükleme- Boşaltmalı Toplama Sisteminde Kullanılan Standart Kutu ve Konteynırlar Tablo 3.3 Değiştirmeli toplama sisteminin uygulama alanları Tablo 3.4 Çöp Poşeti Boyutları Tablo 3.5 Toplama Yöntemlerinin Avantaj ve Dezavantajları Tablo 3.6 Katı Atık Hizmet Bileşenlerinin Birim Maliyet Aralıkları Tablo 3.7 Gelişmişlik Düzeylerine Göre Birim Hizmet Maliyetleri Tablo 3.8 Çöp Yükleme Zamanının Çeşitli Faktörlerden Etkilenmesi Tablo 3.9 Yükleme zaman faktörü ve git-dur zaman faktörü Tablo 4.1 Mevcut Çöp Sahalarının Özellikleri Tablo 4.2 Birliğe Bağlı Belediyelerin Araç ve Yaklaşık Birim Sefer Sayıları Tablo 4.3 Toplama Hizmeti için Şartnamede Öngörülen Araç ve Personel Bilgileri Tablo 5.1 Proje Hizmet Alanı 2011 Yılı Nüfusları ve Toplamdaki Oranları Tablo 5.2 Birlik Üyelerine ait Nüfus Sayım Sonuçları ( ) Tablo 5.3 Birlik Üyelerine ait Nüfus Artış Katsayıları Tablo 5.4 Birlik Üyelerine ait Gelecek Nüfusları ( ) Tablo 5.5 Birlik Üyelerine ait Gelecek Nüfusları ( ) vii

9 Tablo 5.6 Kişi Başı Atık Oluşumu (2012) Tablo 5.7 Gelecek Yıllardaki Kişi Başı Atık Oluşumu Tablo 5.8 Gelecekteki Atık Oluşum Miktarları ( ) Tablo 5.9 Gelecekteki Atık Oluşum Miktarları ( ) Tablo 6.1 EKAY Planında Yer Alan Atık Kompozisyonu Tablo 6.2 Öngörülen Atık Kompozisyonu Tablo 6.3 Ana Atık Bileşenlerinin Dağılımı Tablo 6.4 Atık Bileşenlerine Göre Tahmini Su Muhtevası Tablo 6.5 Atık Bileşenlerine Göre Tahmini Isıl Değer Tablo 6.6 Proje Bölgesindeki Atıkların Isıl Değerlerinin Karşılaştırılması Tablo 7.1 Birliğe Üye Belediyelerin Tesise olan Yol Mesafeleri (Yakından Uzağa) Tablo 7.2 Coğrafi Konumlarına Göre Belediye Bölgeleri Tablo 7.3 Belediye Bölgelerinin Toplam Atık Oluşumları Tablo 7.4 Osmaniye Bölgesinin Özellikleri Tablo 7.5 Kadirli Bölgesinin Özellikleri Tablo 7.6 Düziçi Bölgesinin Özellikleri Tablo 9.1 Tesis Kapasiteleri Tablo 9.2 Seçilen Transfer Yarı Römorku Özellikleri Tablo 9.3 Çekici Özellikleri Tablo 9.4 Transfer İstasyonu Tasarım Kabulleri Tablo 9.5 Transfer İstasyonları Atık Miktarları ve Dolan Römork Sayısı Tablo 9.6 Birim Transfer Süreleri Tablo 9.7 Toplam Transfer Süreleri Tablo 9.8 Gerekli Araç Sayısı Tablo 9.9 Gerekli Araç ve Römork Sayıları viii

10 Tablo 10.1 Alternatif Maliyet Unsurları Tablo 11.1 Mevcut Toplama Sistemindeki Araç Tipleri Tablo 11.2 Araçlara Ait İşletme Parametreleri Tablo 11.3 Belediyelere Ait Sefere Çıkan Etkin Araç Listesi Tablo 11.4 Araçların Günlük Birim ve Günlük Toplam Sefer Sayıları Tablo 11.5 Araçların Günlük Katettikleri Mesafeler Tablo 11.6 Araçların Birim Yakıt Tüketimleri Tablo 11.7 Araçların Birim Yakıt Maliyetleri Tablo 11.8 Araçların Taşıma Esnasındaki Günlük Yakıt Maliyetleri (Toplama Hariç)* Tablo 11.9 Belediyelerin Günlük Taşıma Yakıt Maliyetleri (Toplama Hariç)* Tablo Araçların Günlük Toplam İşletme Maliyetleri (Toplama Hariç)* Tablo Atık Taşıma Personeli Maliyetleri Tablo Senaryo 1 Toplam Maliyetler Tablo 12.1 Ek Taşıma Mesafe ve Süreleri Tablo 12.2 Ek Taşıma Mesafe ve Süreleri Tablo 12.3 Teorik Araç İhtiyacı Tablo 12.4 Araç İhtiyaçlarının Değerlendirilmesi Tablo 12.5 Senaryo 2 Yatırım Maliyetleri Tablo 12.6 Senaryo 2 İlave Araç Amortisman Maliyetleri Tablo 12.7 Araçların Günlük Yakıt Maliyetleri (Toplama Hariç)* (Senaryo 2) Tablo 12.8 Belediyelerin Günlük Taşıma Yakıt Maliyetleri (Toplama Hariç)* (Senaryo 2) 145 Tablo 12.9 Araçların Günlük Toplam İşletme Maliyetleri (Toplama Hariç)* Tablo Atık Taşıma Personeli Maliyetleri (Senaryo 2) Tablo Senaryo 2 Toplam Maliyetler Tablo 13.1 Transfer İstasyonu Yatırım Maliyetleri (Yuvarlatılmış Değerler) ix

11 Tablo 13.2 Senaryo 3 Transfer İstasyonu Amortisman Maliyetleri Tablo 13.3 Belediyelerin Transfer İstasyonlarına (Boşaltım Yerlerine) Uzaklıkları Tablo 13.4 Araçların Günlük Katettikleri Mesafeler Tablo 13.5 Araçların Taşıma Esnasındaki Günlük Yakıt Maliyetleri (Toplama Hariç)* Tablo 13.6 Belediyelerin Günlük Taşıma Yakıt Maliyetleri (Toplama Hariç)* Tablo 13.7 Araçların Günlük Toplam İşletme Maliyetleri (Toplama Hariç)* Tablo 13.8 Senaryo 3 Toplam Maliyetler Tablo 13.9 Transfer Yakıt Tüketimleri Tablo Transfer İstasyonu Tesis İşletme Maliyeti Tablo Transfer İstasyonları Toplam İşletme Maliyetleri Tablo Senaryo 3 İşletme Maliyetleri Tablo 14.1 Katedilen Günlük Mesafelerin Senaryolar Arası Karşılaştırılması Tablo 14.2 Günlük Yakıt Maliyetlerinin Senaryolar Arası Karşılaştırılması Tablo 14.3 Yatırım Maliyetlerinin Senaryolar Arası Karşılaştırılması Tablo 14.4 Toplam İşletme Maliyetlerinin Senaryolar Arası Karşılaştırılması x

12 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1 Katı Atık Yönetimi Mevzuatının Ana Öğeleri Şekil 2.2 Katı Atık Yönetimi Süreçleri Şekil 3.1 Katı Atık Yönetiminin Ana Bileşenleri Şekil 3.2 Toplama Şekline Göre Atık Toplama Yöntemleri Şekil 3.3 Atık Toplama Merkezi Örneği Şekil 3.4 Elle Toplama Şekil 3.5 Cadde Kenarından Elle ve Mekanik Ekipman ile Toplama Şekil 3.6 Atık Toplama Süreci Aşamaları Şekil 3.7 Taşıma Optimizasyonu Yönetimi Bilgi Şeması Şekil 3.8 Depolama sahasının yer seçimi ve transfer istasyonu ile optimizasyon Şekil 4.1 Osmaniye İl Haritası Şekil 4.2 Bertaraf Sahasının Uydu Görüntüsü Şekil 4.3 Osmaniye Mevcut Çöp Sahası Şekil 4.4 Mevcut Çöp Döküm Sahasından Görüntüler Şekil 4.5 Kadirli Mevcut Çöp Sahasının Konumu Şekil 4.6 Kadirli Çöp Döküm Sahasından Görüntüler Şekil 4.7 Düziçi Mevcut Çöp Sahasının Konumu Şekil 4.8 Düziçi Çöp Döküm Sahasından Görüntüler Şekil 4.9 Bahçe Mevcut Çöp Sahasının Konumu Şekil 4.10 Bahçe Çöp Döküm Sahasından Görüntüler Şekil 4.11 Toplama Hizmetleri Örgüt Yapısı Şekil 4.12 Osmaniye de Konteynırla Toplama İşlemi Şekil 4.13 Osmaniye de Poşet ve Kapla Toplama İşlemi xi

13 Şekil 5.1 Nüfus Gelişim Grafiği Şekil 5.2 Gelecekteki Atık Oluşumu (ton/yıl) Şekil 6.1 Toplam Yıllık Atık Kompozisyonu Şekil 6.2 Toplam Atığın Ana Bileşen Dağılımı Şekil 7.1 Belediyelerin Harita Üzerindeki Konumları Şekil 8.1 Kadirli Transfer İstasyonunun Konumu Şekil 8.2 Kadirli Transfer İstasyonu (A) ile Bertaraf Tesisinin (B) Konumu Şekil 8.3 Düziçi Transfer İstasyonunun Konumu Şekil 8.4 Kadirli Transfer İstasyonu (A) ile Bertaraf Tesisinin (B) Konumu Şekil 8.5 Transfer İstasyonlarının ve İlçe Merkezlerinin Konumları Şekil 9.1 Doğrudan Aktarmalı İstasyon Örnekleri (Yurtdışı ve İzmir) Şekil 9.2 Transfer Aracı ve Sıkıştırmalı Yarı Römork xii

14 EKLER LİSTESİ Ek 1: Transfer İstasyonu Avan Projeleri Ek 1 a: Transfer İstasyonu Planı Ek 1 b: Transfer İstasyonu Kesiti Ek 1 c: Atık Döküm Hunisi Detayları Ek 2: Transfer İstasyonu Keşif Cetveli Ek 2 a: İnşaat İşleri Keşfi Ek 2 b: Elektrik İşleri Keşfi Ek 2 c: Mekanik İşleri ve Araç Keşfi Ek 2 d: Keşif İcmali xiii

15 KISALTMALAR AB AEEE ATY AYGEİY ÇOB ÇŞB EKAY OKAB ÖTA ÖTL SSAT TAKY TAT Tİ TÜİK : Avrupa Birliği : Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik : Atıktan Türetilmiş Yakıt : Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik : (Mülga) Çevre ve Orman Bakanlığı : Çevre ve Şehircilik Bakanlığı : Entegre Katı Atık Yönetim Planı : Osmaniye Katı Atık Bertaraf ve Altyapı Hizmetleri Mahalli İdareler Birliği : Ömrünü Tamamlamış Araçlar : Ömrünü Tamamlamış Lastikler : Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi : Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği : Ambalaj Atığı Toplama Ayırma Tesisi : Transfer İstasyonu : Türkiye İstatistik Kurumu xiv

16 1 GİRİŞ Bu çalışmanın nihai amacı, Osmaniye Katı Atık Bertaraf ve Altyapı Hizmetleri Mahalli İdareler Birliği ne bağlı Belediyelerin Entegre Katı Atık Yönetim Sistemi kapsamında hizmete girecek olan Bertaraf Tesisine atıklarını verimli bir biçimde taşıyabilmeleri için gerekli olan atık transfer istasyonları için fizibilite çalışmasının gerçekleştirilmesidir. Bu kapsamda Birliğe bağlı Belediyelere saha ziyaretleri düzenlenerek atık yönetim sistemi incelenmiş, özellikle atık toplama hizmetleri ile mevcut çöp sahaları hakkında bilgi edinilmiştir. Osmaniye İli Katı Atık Yönetim Sistemi için Atık Transfer İstasyonlarının gerekliliğini ve yapılabilirliğini inceleyen bu fizibilite çalışması, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı (DOĞAKA) tarafından Doğrudan Faaliyet Mali Destek Programı tarafından desteklenmektedir. Türkiye deki 26 Kalkınma Ajansından biri olan DOĞAKA; ekonomik ve sosyal gelişmeyi katılımcı bir yaklaşımla planlamak ve uygulamak üzere kurulmuştur. DOĞAKA; Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye İllerini kapsamaktadır. Fizibilite çalışması kapsamında bölgesel veriler toplanmış, taşıma maliyetleri hesaplanmış, transfer istasyonu ihtiyacı olan Belediyeler tespit edilmiş, transfer istasyonlarının kapasite ve alan ihtiyaçları tespit edilmiş, transfer istasyonlarının kavramsal tasarımı yapılmış ve taslak projeler hazırlanmıştır. Bu rapor söz konusu çalışmaların nihai sonuçlarını içermektedir. 15

17 2 ARKA PLAN VE YASAL ÇERÇEVE 2.1 Genel Yapılanma Atık yönetimi mevzuatının ana öğeleri Şekil 2.1 de görülmektedir. Çevre Kanunu ( ) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (2008) Atıkların Yönetimi ve Bertarafına İlişkin Mevzuat Özel Atıkların Kontrolüne İlişkin Mevzuat Şekil 2.1 Katı Atık Yönetimi Mevzuatının Ana Öğeleri Şekil 2.1 de görülen sınıflama çerçevesinde ilgili mevzuat dokümanları aşağıdaki tablolarda listelenmiştir. Tablo 2.1 Atıkların Yönetimi ve Bertarafına İlişkin Yönetmelikler No Mevzuat Adı Tarih Resmi Gazete No 1. Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik

18 Tablo 2.2 Atık Yönetimi Yatırımlarıyla Dolaylı Olarak İlgili Yönetmelikler No Mevzuat Adı Tarih Resmi Gazete No Toprak Kirliliği Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik ve Kılavuz Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Tablo 2.3 Atıkların Yönetimi ve Bertarafına İlişkin Genelgeler No Mevzuat Adı Tarih Sayı 1. Katı Atık Depo Alanları Yönetimi ile İlgili Yönerge /6 2. Katı Atık Genelgesi (2003/8) /8 3. Katı Atık Genelgesi (2004/7) /7 4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri İş Termin Planı Hakkında Genelge /14 5. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Genelge /16 6. Tıbbi Atıkların Bertarafına Dair Genelge /17 7. Entegre Atık Yönetim Planı Genelgesi /9 8. Katı Atık Bertaraf ve Ön İşlem Tesisleri Proje Onayı Genelgesi /12 9. Düzenli Depolama Tesisi Uygulama Projeleri Hazırlanmasına İlişkin Genelge /6 10. Düzenli Depolama Tesisleri Denetim Talimatnamesi / Orman Sayılan Alanlarda Katı Atık Bertaraf ve Düzenli Depolama Tesislerine Verilecek İzinlere İlişkin Genelge / İkili Toplama Genelge Taslağı TASLAK 13. Getirme Merkezleri Genelge Taslağı TASLAK 17

19 Tablo 2.4 Atıkların Yönetimi ve Bertarafına İlişkin Tebliğler No Mevzuat Adı Tarih Sayı 1. Atık Ara Depolama Tesisleri Tebliği Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği Tablo 2.5 Atık Türlerine İlişkin Yönetmelikler No Atık Türleri Mevzuat Adı Tarih Resmi Gazete No 1. Tüm Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Evsel Katı Atıklar Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli Atıklar Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ambalaj Atıkları Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Tıbbi Atıklar Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Atık Pil ve Akümülatörler Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Lastikler Tamamlamış Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Araçlar Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik Atık Yağlar Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Bitkisel Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfeniller Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkındaki Yönetmelik Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmelik Taslağı

20 2.2 Kanunlar sayılı Çevre Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren, tarihinde kabul edilen ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan yeni bir kanun ile üzerinde birçok değişiklik yapılan T.C. Çevre Kanunu nun amacı, doğadaki tüm canlıların ortak yaşama alanı olan çevrenin, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri göz önünde bulundurularak korunmasıdır. Çevre Kanunu (Ç.K., 1983 (Değişiklik: 2006)), Çevre ve Orman Bakanlığı nın yayımladığı ilgili yönetmeliklerindeki hükümlere uyulmadığı takdirde, her türlü idari cezaya veya yaptırıma dair hükümler içermektedir. Kanun da yer alan; Atık: Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan her türlü maddeyi, Katı atık: Üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı atık maddeleri, Evsel katı atık: Tehlikeli ve zararlı atık kapsamına girmeyen konut, sanayi, işyeri, piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıkları, Çevre yönetimi: İdarî, teknik, hukukî, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel araçları kullanarak doğal ve yapay çevre unsurlarının sürdürülebilir kullanımını ve gelişmesini sağlamak üzere yerel, bölgesel, ulusal ve küresel düzeyde belirlenen politika ve stratejilerin uygulanmasını, İş termin plânı: Atıksu ve evsel nitelikli katı atık kaynaklarının yönetmelikte belirtilen alıcı ortam deşarj standartlarını sağlamak için yapmaları gereken atıksu arıtma tesisi ve/veya kanalizasyon gibi altyapı tesisleri ile katı atık bertaraf tesislerinin gerçekleştirilmesi sürecinde yer alan yer seçimi, proje, ihale, inşaat, işletmeye alma gibi işlerin zamanlamasını gösteren plânı ifade eder. Kanun da yer alan Madde 8 uyarınca;- Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır. Kanun da yer alan Madde 11 uyarınca; Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler. Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten 19

21 yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz sayılı Belediye Kanunu 5393 sayılı bu Kanun tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun amacı, belediyenin kuruluşunu, organlarını, yönetimini, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir. (Belediye Kanunu, 2005). Belediye Kanunu nda yer alan Madde 14-a ya göre Belediyeler imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık işlerinden sorumludurlar. Kanun kapsamındaki Madde 15-g ye göre; katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak, Belediye nin yetki ve imtiyazları arasında yer almaktadır sayılı Belediye Gelirleri Kanunu 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (Belediye Gelirleri Kanunu, 1981). Belediye Gelirleri Kanunu; Büyükşehir Belediyeleri ve Belediyelerin kirleten öder prensipleri doğrultusunda, atık üreticilerinden aldığı Çevre Temizlik Vergisini düzenlemektedir sayılı Türk Ceza Kanunu 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak, 1 Nisan 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir (TCK, 2004). Kanun da çevresel açıdan hüküm getiren maddeler şu şekildedir; 181. Madde; İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır Madde; Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, 20

22 toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması hâlinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Türk Ceza Kanunu nun çevresel açıdan söz sahibi maddeleri (Madde 181 ve Madde 182), tarihinde yürürlüğe girmiştir. 2.3 Yönetmelikler Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesidir (AYGEİY, 2008). Amaçta da belirtildiği üzere, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, Entegre Katı Atık Yönetimi konusunda da önemli bir yere sahip olup katı atıkların üretiminden bertarafına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden bütüncül bir şekilde çözüm üretilmesinde başvuru mevzuatı niteliğindedir. Yönetmelikte yer alan Madde 5-h uyarınca atıkların üretiminden ve yönetiminden sorumlu kişi, kurum ve kuruluşlar, atık yönetiminin her aşamasında atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermesini önleyecek tedbirleri almakla yükümlüdür. Yönetmelik Madde 6 da belirtildiği üzere; Atıkların izin verilen tesisler dışında geri kazanılması, bertaraf edilmesi ve/veya ettirilmesi; toprağa, denizlere, göllere, akarsulara ve benzeri alıcı ortamlara dökülmesi, dolgu yapılması ve depolanması suretiyle çevrenin kirletilmesi yasaktır. Atık yönetimi maliyetleri konusunda yönetmelik Madde 13 uyarınca şu hükümler yer almaktadır; - Atık bertaraf maliyetinin, "kirleten öder" prensibine göre, atığın sahibi veya atığın kaynaklandığı ürünün üreticisi tarafından karşılanması esastır. - Belediyeler, il özel idareleri veya bu kurumların oluşturduğu birlikler tarafından kurulan veya kurdurulan, işletilen veya işlettirilen evsel katı atık bertaraf tesislerinden yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten yararlananlardan, belediye, il genel 21

23 meclisi veya birliklerce belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği sayılı ve tarihli Resmi Gazete de yayımlanmış ve yürürlüğe girmiştir (KAKY, 1991). Yönetmelik ticarethane ve meskun bölgelerde evlerden atılan evsel atıkların toplanması, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi, bertaraf edilmesi ve zararsız hale getirilmesine ilişkin esasları kapsar. Madde 18 e göre katı atıkların, üretici veya taşıyanları tarafından denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere, ormanlara ve çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesi yasaktır. Madde 20 ye göre belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerdeki sanayi tesisleri veya turistik tesis işletmeleri atıklarının taşınmasından sorumludurlar. Bunlar, evsel katı atıklar içindeki değerlendirilebilir katı atıkları sınıflandırarak ayrı toplamak ve topladıkları atıkları belediyenin işleme veya depolama tesislerine taşımak veya taşıtmak zorundadırlar. Bu alanlarda toplama ve taşıma işlemlerini Valilikler ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı denetler. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, tarihine kadar, Katı Atık Depolama ile ilgili hususların da tamamını içermekteydi tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik ile Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin kapsamı kısmen daralmıştır Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak tarihinde yürürlüğe girmiştir (ADDDY, 2010). Bu Yönetmelik, düzenli depolama tesislerine ilişkin teknik esaslar ile atıkların düzenli depolama tesislerine kabulü ve atıkların düzenli depolanmasına ilişkin usul ve esaslar ile alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri ve tabi olunacak sorumlulukları kapsar. Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren 5 yıl içerisinde depolanacak olan biyobozunur atık miktarı, 2005 yılında üretilen toplam biyobozunur atık miktarının ağırlıkça %75 ine, 8 yıl içinde % 50 sine ve 15 yıl içinde ise %35 ine indirileceği belirtilmiştir (Geçici Madde 1). Çevre ve Orman Bakanlığı 2 yıl içerisinde ( tarihine kadar), bu konuda ulusal strateji hazırlayacaktır. 22

24 Yönetmelikte ayrıca sahaların kapatılması sonrası en az 30 yıl izleneceği hükme bağlanmıştır. Özet olarak, fizibilite çalışması kapsamında yer alan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri açısından irdelenmesi gereken tüm hususlar Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik çerçevesinde yer almaktadır Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; atıkların yakılmasının çevre üzerine olabilecek olumsuz etkilerini ve insan sağlığı için ortaya çıkabilecek riskleri uygulanabilir yöntemlerle önlemek ve sınırlandırmaktır. Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik; yakma tesisleri hakkında genel kuralları belirlenmesi, yer seçimi izni, yakma lisansı ve atık kabul kriterleri ile ilgili en kapsamlı ulusal mevzuattır (AYİY, 2010) Toprak Kirliliği Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Toprak Kirliliği Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı alıcı ortam olarak toprağın kirlenmesinin önlenmesi, kirlenmenin mevcut olduğu veya olması muhtemel sahaları ve sektörleri tespit etmek, kirlenmiş toprakların ve sahaların temizlenmesi ve izlenmesi esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemektir. Yönetmelikte belirtilen bu esaslar, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri ile uyumlu bir şekilde ele alınmaktadır. Yönetmelik atık yönetimi konusunda; mevzuata aykırı şekilde atıkların bertarafı ve benzeri herhangi bir faaliyet sonucu oluşan ve sorumlusu bilinmeyen bir kirlenmenin söz konusu olduğu sahalara yönelik düzenlemeleri içermektedir (TKKNKKSY, 2010). Toprak Kirliliği Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile 31/5/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak, tarihinde yürürlüğe girmiştir (İzin ve Lisans Yönetmeliği, 2009). 23

25 Bu Yönetmeliğin amacı, Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer alan faaliyet ve tesisler tarafından 2872 Sayılı Çevre Kanununa göre alınması gereken izin ve lisanslara ilişkin tüm iş ve işlemler ile bu iş ve işlemlere ilişkin yetkili mercilerin, çevre yönetim birimlerinin ve çevre görevlilerinin görev ve sorumlulukları ile Bakanlıkça yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firmalarının, işletmelerin ve işletmecilerin yükümlülüklerini belirlemektir. Katı Atık Yönetimi kapsamında ele alınacak olan izin ve lisansların tamamı Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Yönetmeliği çerçevesinde olacaktır Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin amacı, tehlikeli atıkların meydana gelişinden bertarafına kadar, üretiminin ve taşınmasının kontrolünün sağlanması, ithalinin yasaklanması ve ihracatının kontrolü, yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların sağlanması, üretiminin kaynağında en aza indirilmesi, üretiminin kaçınılmaz olduğu durumlarda, üretildiği yere en yakın mesafede bertaraf edilmesi ve çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanmasıdır. Yönetmelikte yer alan Madde 8 uyarınca Belediyelerin Tehlikeli Atıklar konusundaki görev ve sorumlulukları tanımlanmıştır (TAKY, 2005) Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği son değişikliklerle, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin esas amacı, öncelikle ambalaj atıklarının oluşumunun önlenmesi, önlenemeyen ambalaj atıklarının tekrar kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım yolu ile bertaraf edilecek miktarının azaltılması ve kaynağında ayrı toplanması, taşınması, ayrıştırılması konularında teknik ve idari standartların oluşturulmasını sağlamaktır (AAKY, 2011). Entegre Katı Atık Yönetimi nin, katı atıkların oluşumunun önlenmesi veya azaltılması, yeniden kullanım, geri kazanım, kompost ve bertaraf yöntemlerinin kullanılarak çevre ve insan sağlığını maksimum düzeyde korumaya yönelik oluşturulacak stratejilerin bütünü olduğu tanımından yola çıkarak, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nden ayrı düşünülemeyecek bir ulusal mevzuat olduğu düşünülmektedir. Yönetmelikte yer alan Madde 5-d uyarınca; Ambalaj atığı üreticileri; ilgili oldukları belediyeler tarafından hazırlanarak Bakanlığa sunulan ambalaj atığı yönetim planı 24

26 doğrultusunda belirlenen toplama sistemine uygun olarak ambalaj atıklarını biriktirmek ve belediyenin sistemine (veya belediye alanı dışındakiler lisanslı TAT tesislerine) vermekle yükümlüdürler Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı Entegre Katı Atık Yönetimi nin bir parçası olacak olan, tıbbi atıkların, üretiminden bertarafına kadar çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden kaynağında ayrı olarak toplanması, ünite içinde taşınması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesin hususunda prensip, politika ve programlar ile hukuki, idari ve teknik esasların belirlenerek uygulanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde, Belediyelerin yükümlülükleri Madde 9 ile tanımlanmıştır (Tıbbi Atık Yönetmeliği, 2005) Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği; pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesi ve işaretlenmesi, üretilmesinde zararlı madde miktarının azaltılması, kullanıldıktan sonra atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertarafı ile ithalat, transit geçiş ve ihracatına ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak sorumlulukları düzenler. Bu yönetmelik kapsamında Belediyelerin görev ve yetkileri Madde 8 ile belirtilmiştir (Atık Pil Yönetmeliği, 2004) Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; hafriyat toprağı ile inşaat ve yıkıntı atıklarının çevreye zarar vermeyecek şekilde öncelikle kaynakta azaltılması, toplanması, geçici biriktirilmesi, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi ve bertaraf edilmesine ilişkin teknik ve idari hususlar ile uyulması gereken genel kuralları düzenlemektir. Bu yönetmelik kapsamında Belediyelerin görev ve yetkileri Madde 8 ile belirtilmiştir (Hafriyat Yönetmeliği, 2004). 25

27 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin (ÖTL) Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmelik, bisiklet ve dolgu lastikleri hariç, ömrünü tamamlamış diğer tüm lastiklerin atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, geçici depolanması, geri kazanılması, bertarafı, ithalatı, ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasal sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai sorumlulukları kapsar. Bu yönetmelik kapsamında Belediyelerin görev ve yetkileri Madde 8 ile belirtilmiştir (ÖTL Yönetmeliği, 2006) Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik, çevre ve insan sağlığının korunması için araçlardan kaynaklanan atıkların oluşumunu engellemek, ömrünü tamamlamış araçlar ve bunlara ait parçaların yeniden kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım işlemleri ile bertaraf edilecek atık miktarını azaltmak, ekonomik operatörlerin ve geçici depolama alanlarının tabi olacakları standartları ve yükümlülükleri belirlemektedir (ÖTA Yönetmeliği, 2009) Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış olan bu yönetmeliğin amacı atık yağların üretiminden bertarafına kadar çevreye zararının önlenmesidir. Buna ek olarak yönetmelik, bu atık yağlarla ilgili geçici depolama ve geri kazanım tesislerinin kurulması ve yönetilmesi ile ilgili teknik ve idari esasları belirler. Entegre Katı Atık Yönetimi doğrultusunda istenilen atık önleme, atık azaltma ve geri kazanım prosesleri Atık Yağlar için de geçerlilik taşımaktadır. Yönetmelikte Atık Yağların geri kazanımı ile ilgili hususlar kategoriler şeklinde ele alınarak verilmiştir. Yönetmelik Madde 8 uyarınca Belediyelerin Atık Yağların üretiminden bertarafına kadar olan süreçte olan görev ve yetkileri belirtilmiştir (AYKY, 2008) Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmelik; bitkisel atık yağların geçici 26

28 depolanması, toplanması, taşınması, geri kazanılması, bertarafı, ticareti, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai sorumlulukları düzenler. Yönetmelik çerçevesinde Belediyelerin görev ve yetkileri Madde 8 ile belirtilmiştir (BAYKY, 2005) Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇEDY, 2008) Yönetmeliği, ÇED sürecinde uyulması gereken idari ve teknik usul ve esasları düzenlemeyi amaçlamakta olup, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmelik ÇED kapsamına giren projelerin işletme öncesi, işletme esnasında ve işletme sonrası dönemde izlenmesini ve denetlenmesini öngörmektedir (ÇED Yönetmeliği, 2008). 30/06/2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile Belediye atıklarının düzenli depolama tesisleri Ek 1 (ÇED Uygulanacak Projeler) listesinden Ek 2 (Seçme, Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler) listesine alınmıştır. Ayrıca Belediye atıklarının düzenli depolama tesislerine ilişkin kapasite artışları ve genişlemelere yönetmelik kapsamı dışına çıkarılmıştır (ÇED Değişiklik Yönetmeliği, 2011) Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren bu Yönetmeliğin amacı; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri karşılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, Büyükşehir Belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanmasını sağlamak yoluyla çevresel altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır (Atıksu ve Katı Atık Tarife Yönetmeliği, 2010) Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine İlişkin Kılavuz, Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü nce 2011 yılı Mart ayında yayımlanmıştır. Kılavuz, Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik doğrultusunda hazırlanmıştır. Bu kılavuzun amacı evsel katı atık idarelerine, atık üreticilerine 27

29 sağladıkları evsel katı atık hizmetleri için evsel katı atık tarifelerinin ve ücretlerinin saptanması konusunda yol göstermektir. Bu Kılavuz, tam maliyet esaslı tarifelerin belirlenmesi konusunda detaylı bir rehberlik yapmak yoluyla tarifelendirme işlemlerinin yasal çerçevesine yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Kılavuz taslağında Bir evsel katı atık idaresinin atık üreticilerine sağladığı katı atık yönetim (KAY) sistemine ait farklı süreçler Şekil 2.2 te gösterilmektedir. Şekil 2.2 Katı Atık Yönetimi Süreçleri Kılavuzda ücretlendirmenin tam maliyete dayalı olması esas alınmaktadır. Buna göre ilgili kılavuzda tüm maliyetlerin hesaplanabilmesi için katı atık hizmetleriyle ilgili işletme masraflarının yanı sıra yatırım maliyetlerinin de ücretlendirmeye dahil edilmesini önermektedir Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği Bu yönetmelik, elektrikli ve elektronik atıkların üretiminden nihai bertarafına kadar çevre ve insan sağlığının korunması, elektrikli ve elektronik atıkların oluşumunun ve bertaraf edilecek atık miktarının azaltılması için yeniden kullanım, geri dönüşüm, geri kazanım yöntemleri ve hedefleri ile ithalat, ihracat ve transit geçişlere ilişkin hukuki ve teknik esasları düzenlemektedir. 28

30 2002/96/EC sayılı AB Direktifi kapsamında hazırlanan Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmelik Taslağı esas olarak elektrikli ve elektronik atıkların toplama ve yeniden kulanım-geri kazanım hedeflerini belirlemekte ve konuyla ilgili paydaşların yükümlülüklerini tanımlamaktadır. 2.4 Genelge ve Yönergeler Katı Atık Depo Alanları Yönetimi ile İlgili Yönerge Katı Atık Depo Alanları Yönetimi ile İlgili Yönerge tarih ve 1993/6 sayılı genelge eki ile yayımlanmıştır. Yönergede esas olarak düzenli depo sahaları ile eski çöp sahalarının rehabilitasyonu projelerinde uyulması gereken teknik kriterler belirlenmiştir. Yönergede öncelikli olarak çöp sahalarının su, hava ve toprak üzerindeki etkilerine, çevre ve halk sağlığı üzerindeki risklerine değinilmektedir. Düzenli depolamada uygun yer seçimi konusunda bilgiler verilmekte ve depo tesisinde yer alan bileşenlerin teknik özellikleri hakkında standartlar belirlenmektedir. Yönergede ayrıca eski çöp sahalarının rehabilitasyonuyla ilgili teknik esaslar belirlenmiştir (KADAY, 1993) Katı Atık Genelgesi (2003/8) Bu Genelge, tarih ve 3374 sayılı 2003/8 nolu yazı ile Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından ilan edilmiştir. Bu Genelge ile; bölgesel işbirliği (Belediyeler Birliği) oluşturulmasının büyük önem taşıdığı, il dahilinde işbirliği yapabilecek belediyelerin belirlenmesi, ilgili kurum/kuruluşların koordinasyonunun sağlanarak alternatif katı atık depolama alanlarının belirlenmesi gerektiği, vahşi atık depolama alanlarının ise Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve katı atık depo sahalarının yönetimi ile ilgili yönerge doğrultusunda kapatılarak rehabilite çalışmalarının başlatılması gerektiği yönünde tüm Valilikler talimatlandırılmıştır (Katı Atık Genelgesi, 2003) Katı Atık Genelgesi (2004/7) Bu Genelge, tarih ve sayılı 2004/7 nolu Çevre ve Orman Bakanlığı yazısıyla yayımlanmıştır. Bu genelge ile; ülkemiz için uygun olmayan teknolojilerin belediyelere pazarlanmaya çalışıldığı, bu nedenle, ülkemiz gerçeklerine uymayan ve işletilmesi mümkün olmayan eski, pahalı veya deneme aşamasındaki yöntemler katı atık yönetimini hizmetlerine ilişkin arayış içerisinde olan belediyelerce çözüm olarak görülmeye başlandığı, bu durumun da ileride dahi telafisi mümkün olmayan sorunlara yol açtığı 29

31 vurgulanarak atıkların kaynağında en aza indirilmesi, sınıflara ayrılması, toplanması, taşınması, geçici depolanması, geri kazanılması, bertaraf edilmesi, yeniden kullanılması, arıtılması, enerjiye dönüştürülmesi ve nihai depolanması konularında yürütülen faaliyetlerin planlanması aşamasından başlayarak nihai bertarafına kadar yapılacak çalışmalardan Çevre ve Orman Bakanlığı nın bilgilendirilmesi ve faaliyetlerin Çevre ve Orman Bakanlığı nın koordinasyonunda yürütülmesi gerektiği tüm Valiliklere bildirilmiştir (Katı Atık Genelgesi, 2004) Katı Atık Bertaraf Tesisleri İş Termin Planı Hakkında Genelge (2006/14) Katı Atık Bertaraf Tesisleri ile İlgili İş Termin Planı Genelgesi tarih ve B.18.0.ÇYG / 7204 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı yazısıyla yayımlanmıştır. Genelge kapsamında; Çevre Kanunu nun (Değişik ) Geçici Madde 4 gereğince, evsel nitelikli katı atık bertaraf tesisini kurmamış belediyeler, bu tesislerin kurulmasına ilişkin iş termin plânlarını bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde ilgili Valiliklere sunmak ve iş termin plânının ilgili Valiliğe sunulmasından itibaren; belediyelerde nüfusu, den fazla olanlarda 3 yıl, ilâ arasında olanlarda 5 yıl, ilâ arasında olanlarda 7 yıl, ilâ arasında olanlarda 10 yıl içerisinde işletmeye almak zorundadır. hükmü ile katı atık bertaraf tesisleri kurulması konusunda sorumlular talimatlandırılmıştır (İş Termin Planı Genelgesi, 2006) Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Genelge (2010/16) 5 Kasım 2010 tarih ve 2010/16 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Genelgesi ile Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in ( tarih ve RG27533 sayılı) uygulama esasları belirlenmiştir. Bu kapsamda sınıflarına göre düzenli depolama tesislerine kabul edilecek ve edilmeyecek atıklar tanımlanmış, düzenli depolama tesislerine atık kabul işlemleri düzenlenmiş, düzenli depolama tesislerinin inşaat esasları belirlenmiş, lisans işlemleri tanımlanmış ve hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıkları yönetimiyle ilgili düzenlemeler yer almıştır (Düzenli Depolama Genelgesi, 2010) Tıbbi Atıkların Bertarafına Dair Genelge (2010/17) 5 Kasım 2010 tarih ve 2010/17 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Genelgesi ile Tıbbi Atık Tesislerinin uymaları gereken koşullar, sterilize edilmiş tıbbi atıkların depolanması, mevcut 30

32 sterilizasyon tesislerinin hizmet alanlarının genişletilmesi ve kapasitelerinin artırılması ve lisanslandırılmasına ilişkin hususlar tariflenmiştir (Tıbbi Atık Genelgesi, 2010) Entegre Atık Yönetim Planı Genelgesi (2010/9) 21 Mayıs 2010 tarih ve 2010/9 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Genelgesi ile atık yönetimi hizmetlerinin kaliteli ve sürdürülebilir olması için entegre bir yönetim stratejisinin oluşturulması için Belediyeler tarafından entegre atık yönetim planlarının hazırlanması için gerekli düzenlemeleri kapsamaktadır (EAYP Genelgesi, 2010) Katı Atık Bertaraf ve Ön İşlem Tesisleri Proje Onayı Genelgesi (2011/12) 14 Haziran 2011 tarih ve 2011/12 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Genelgesi ile belediye atıkları yönetiminin yapılacağı bertaraf ve ön işlem tesisleri projeleri tüm aşamalarda Bakanlık onayına tabi olunmuştur. Atıl yatırımların engellenerek ülkemiz kaynaklarının etkin kullanımının sağlanması ve atık yönetimi planları doğrultusunda yatırımların gerçekleştirilmesinin temini için belediye atıkları yönetiminin yapılacağı bertaraf ve ön işlem tesislerini kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler tarafından sırasıyla fizibilite, ÇED, uygulama projesi ve lisans süreçleri Çevre ve Orman Bakanlığının kontrolünde yürütülecektir (Katı Atık Proje Genelgesi, 2011) Düzenli Depolama Tesisi Uygulama Projeleri Hazırlanmasına İlişkin Genelge (2011/6) 1 Nisan 2011 tarih ve 2011/6 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Genelgesi ile düzenli depolama tesisleri uygulama projelerinin hazırlanması ve onaylanması aşamalarındaki sorumluluklar tanımlanmış ve proje hazırlama esasları belirlenmiştir (Katı Atık Uygulama Projesi Genelgesi, 2011) Düzenli Depolama Tesisleri Denetim Talimatnamesi (2011/13) 13 Haziran 2011 tarih ve Ülke genelinde faaliyette olan düzenli depolama alanlarının mevcut durumunun tespit edilmesi ve veri tabanı oluşturulması çalışmalarının yapılması ve mevcut durum tespit çalışmaları ve denetim için yapılması gereken iş ve işlemler tanımlanmıştır (Düzenli Depo Denetim Genelgesi, 2011). 31

33 Orman Sayılan Alanlarda Katı Atık Bertaraf ve Düzenli Depolama Tesislerine Verilecek İzinlere İlişkin Genelge (2011/10) 7 Haziran 2011 tarih ve 2011/10 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Genelgesi ile Belediyeler ve Mahalli İdare Birliklerine evsel, endüstriyel, tıbbi, tehlikeli atıklar ile inşaat yıkıntı ve atıklarının usulüne uygun olarak geri kazanıldıkları, bertaraf edildikleri veya belirli teknik standartlara göre düzenli depolandıkları tesisler için orman sayılan alanlarda izin verilebileceği belirtilmektedir. Bunun için belediye veya birliğin başvurusu üzerine uygun görülen orman sayılan alanlara Orman Genel Müdürlüğü tarafından 24 ay süreli ön izin verilir. Daha sonra gerekli şartların sağlanması halinde ön izin kesin izne dönüştürülür. Ön izin aşamasında ilgili yerin 1/25000 ölçekli haritası, koordinat özel çizelgesi, vaziyet planı, ön fizibilite raporu gerekmektedir. Kesin izin aşamasında ise ÇED Kararı, uygulama projesi, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü uygunluk yazısı, onaylı 1/1000 ölçekli vaziyet planı istenmektedir (Orman İzni Genelgesi, 2011) İkili Toplama Genelge Taslağı Bakanlığın taslak olarak yayımladığı ikili toplama genelgesine göre genelde Entegre Atık Yönetim Sistemine geçişin, özelde ise Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği nde belirlenen geri kazanım hedefleri ile Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik te belirlenen organik atık azaltım hedeflerinin sağlanması için Belediyelere yönelik bir uygulama programı sunulmaktadır. Genelge taslağına göre, entegre katı atık yönetim sisteminin birinci önceliği, kaynakta ayırma ile üretilen atık miktarının azaltılmasıdır. İkinci öncelik ise biyometanizasyon, kompostlaştırma, vb. sistemleri içeren geri dönüşüm ve geri kazanımdır. Katı atıklar için uygulanabilecek yakma ve düzenli depolama gibi bertaraf yöntemleri kabul edilebilir teknolojiler içerisinde yer almaktadır. Biyometanizasyon ve kompost geri kazanım ve kaynakların yeniden kullanımının en yüksek formudur. Özellikle düzenli depolamaya geçen belediye/birliklerin öncelikle ikili toplama sistemine geçiş yaparak, atık kumbaraları ve atık getirme merkezleri, maddesel geri kazanım tesislerini oluşturmaları, bu sistemleri takiben ayrı toplama sistemine geçiş yaparak kompost, biyometanizasyon gibi geri kazanım teknolojilerinin faaliyete geçirmeleri gerekmektedir. Belirtilen hedeflere ulaşılması ve düzenli depolama tesislerinde işletme açısından optimizasyonun sağlanması için düzenli depolama hizmetinden faydalanan belediyelerin 32

34 tabloya göre atık getirme merkezi, ikili toplama sistemi ve kaynağında ayrı toplama sistemini başlatmış olmaları gerekmektedir. Bu amaçla evlerde çöplerin biriktirilmesi işinin mavi ve sarı renkte olmak üzere iki ayrı torba içinde yapılması öngörülmüştür. Mavi torbalarda geri kazanılabilir, sarı torbalarda ise biyobozunur atıkların biriktirilmesi gerekmektedir. Belediyeler ikili toplama sistemine geçiş tarihinden önce sorumluluk alanında en az 6 ay süreyle bilgilendirme ve eğitim çalışmalarını broşürler dağıtarak, sesli duyurular yaparak ve mahalle toplantılarıyla yüz yüze eğitimler ile tamamlayacaktır. Öncelikli hedef kitle Apartman ve Site Yöneticileri olacak, daha sonra benzer eğitimler site veya apartman görevlilerine verilecektir. Genelge, ikili toplama uygulama takvimi olarak Katı Atık Ana Planında yer alan belediye/birlik gruplandırmasını esas almıştır. Buna göre Ana Planda 2e kodlu Akdeniz/İç Anadolu da yer alan orta ve küçük ölçekli Belediyeler grubunda yer alan Osmaniye İli Katı Atık Bertaraf ve Altyapı Hizmetleri Birliği (OKAB) için öngörülen uygulama takvimi aşağıda verilmiştir: Tablo 2.6 OKAB için Öngörülen Uygulama Takvimi Alt Bölge Birlik İkili Toplama/ AGM/ Atık Kumbaraları/ MGT Termal Dönüşüm Düzenli Depolama Ayrı Toplama/ Kompost/ Biyometan Akdeniz / İç Anadolu (orta/küçük) OKAB Bakanlığın yaptığı son açıklamalara göre taslak olarak yayımlanan İkili Toplama Genelgesi ile Getirme Merkezleri Genelgesi, tek bir dokümanda birleştirilerek Katı Atıkların Toplanmasına İlişkin Tebliğ olarak yayımlanması planlanmaktadır Getirme Merkezleri Genelge Taslağı Getirme Merkezleri Genelge Taslağı uyarınca tüketicilerin kaynağında ayrı topladıkları atıkları kolaylıkla getirip bırakabilecekleri getirme merkezlerinin kurulması ve bu merkezlerin halkın hizmetine sunulması hedeflenmektedir. Büyükşehir Belediyeleri veya Belediyeler tarafından kurulan/kurdurulan ve işletilen/işlettirilen getirme merkezleri I. Sınıf, alışveriş merkezleri tarafından kendi hizmet 33

35 alanları içinde kurulan ve işletilen getirme merkezleri II. Sınıf ve Satış noktaları tarafından kendi hizmet alanları içinde kurulan ve işletilen getirme merkezleri ise III. Sınıf olarak değerlendirilmektedir Atık Ara Depolama Tesisleri Tebliği ( , sayılı RG) Bu tebliğ, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek-IV te yer alan atıklara uygulanacak ara depolama işlemlerini ve ara depolama tesislerinde bulunması gereken asgari şartları belirlemektedir Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ ( , sayılı RG) Bu tebliğ ile atıkların çimento fabrikaları gibi ısıl işlem uygulayan endüstrilerde ek yakıt olarak kullanılmalarına ilişkin teknik ve idari hususları ve uyulması gereken genel kuralları düzenlenmektedir Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği ( , sayılı RG) Bu tebliğ ile bir faaliyet sonucunda ortaya çıkan bazı tehlikesiz atıkların çevreye olabilecek olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, atık miktarının azaltılması, geçici depolanması, geri kazanım tesislerinin kurulması ve bu tesislerin çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanmasına yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi için gerekli idari ve teknik esaslar düzenlenmektedir (Tehlikesiz Atık Tebliği, 2011). 34

36 3 ENTEGRE ATIK YÖNETİMİNDE TOPLAMA-TAŞIMA SİSTEMİ 3.1 Entegre Katı Atık Yönetimi Kavramı Katı atık yönetimi atıkların oluşumundan nihai bertarafına kadar (beşikten mezara) devam eden aşamalarda (atıkların oluşumu, biriktirilmesi, toplanması, taşınması, işlenmesi, depolanması) çeşitli disiplinlerin (halk sağlığı, ekonomi, mühendislik, çevre koruma gibi) prensiplerini kullanarak uygun çözümler üreten bir süreçtir. Katı Atık Yönetiminin bileşenleri Şekil 3.1 de şematik olarak görülmektedir. Şekil 3.1 den görüldüğü gibi Katı Atık Yönetiminin ilk aşaması katı atık üretimidir. Atık Üretimi Biriktirme Toplama Taşıma ve Aktarma İşleme Geri Kazanım Depolama Şekil 3.1 Katı Atık Yönetiminin Ana Bileşenleri Entegre Katı Atık Yönetiminde probleme farklı açılardan bakılarak değişik açılardan sistematik olarak incelenmesi ve çözüm üretilmesi esastır. Bu bakış açıları, a) Halk Sağlığı ve Çevresel; b) Politik / Yasal; c) Kurumsal; d) Sosyo-kültürel; e) Finansal / Ekonomik; f) Teknik başlıkları altında incelenebilir. (Alpaslan, 2006) 35

37 Politik / Yasal Hedef ve önceliklerin belirlenmesi Aktörler ve yetkilerin belirlenmesi Yasal ve düzenleyici çerçevenin oluşturulması Temel karar verme süreçlerinin belirlenmesi Kurumsal Teknik Fonksiyon ve sorumlulukların dağıtılması Örgütsel yapının, prosedürlerin ve yöntemlerin belirlenmesi Mevcut kurumsal kapasiteler Yönetime dâhil edilecek diğer aktörlerin belirlenmesi Hangi ekipman ve tesislerin kullanımda olduğu ve planlanan kullanımlar Bu ekipman ve tesislerin nasıl tasarlanacağı Hangi amaçla tasarlandıkları Hizmetlerin sürekliliğinin sağlanması Ekonomik Maliyet azaltımı Geri dönüşüm altyapısının kurulması ve ticari pazar ile ilişkilendirilmesi Gerekiyorsa özelleştirme veya kamulaştırma Finansal Çevresel hizmetlerin ekonomik faaliyetler üzerindeki etkileri Katı atık yönetimi sisteminin verimliliğinin sınanması Mali kaynak kullanımı ve bunun yerel, ulusal, uluslararası boyutları Çevre bilimleri konularında olduğu gibi katı atıkların da sistem yaklaşımıyla ele alınması bir gerekliliktir. Katı atıkların gereği gibi ele alınmasında iki önemli özellik dikkate alınmalıdır: Bunlardan birincisi, konunun yönetim sorunu özelliğine dikkat edilerek katı atık yönetiminin 36

38 siyasal, kurumsal, ekonomik, mali, teknik, çevresel ve sosyokültürel boyutlarda incelenmesi; ikincisi ise her topluluk/toplum için farklı nitelikte ortaya çıkan sorunun çözümü için sorumlu yönetimlere önerilecek uygulanabilir yöntemlerin sorunun yerellik, teknoloji ve sürdürülebilirlik özelliklerine en uygun düşecek nitelikte olmasıdır. Her iki özelliğin temel çıktısı, katı atık hizmetleri sunumunda kamusal yararın, dolayısıyla etkinlik, verimlilik ve başarının sağlanmasıdır. (Palabıyık, 2006) 3.2 Atıkların Toplanması Genelde bir katı atık yönetim sisteminin maliyeti en yüksek bileşeni atık toplama ve taşımadır. Ancak atıkların tamamının bertarafı termal işlemlerle yapılırsa toplama maliyeti atık yönetim sisteminde ikinci sırayı alır. Bir entegre katı atık yönetim sisteminin başarısı, toplama sisteminin başarısı ile doğru orantılıdır. Zira, katı atık yönetim sisteminin hedefe ulaşması, atıkların kaynaklarından intizamlı sürekli ve zamanında toplanmasına bağlıdır. Ayrıca. halk sistemle ilk olarak toplama safhasında karşılaştığından, katı atık toplama sistemini öncelikle toplama performansına göre değerlendirir (Öztürk, 2011). Entegre Katı Atık Yönetimi yaklaşımı çerçevesinde mevzuatta yapılan ve yapılacak değişiklikler; geri kazanımı yaygınlaştırmayı verimli hale getirmeyi ve düzenli depolama sahalarına organik madde girişini azaltmak için kaynağında ayrı biriktirme ve ikili toplamayı zorunlu kılmaktadır. Bu durumda toplamanın önemi daha da anmaktadır. Bu nedenle ikili toplama sistemi başlangıçta kısmi (nüfusun %30-50'sine hitap eden kapasitede) olmak ve daha sonraki yıllarda kapasitesi artırılmak üzere planlanmalıdır (Öztürk, 2011). Ülkemizde yürürlükte olan mevzuata göre katı atıkların toplanması belediyelerin sorumluluğundadır. Katı atıkların toplanması, belediyelerin bütçelerinin önemli bir kalemini oluşturmaktadır. Bu nedenle hem maliyeti düşürmek hem de katı atıklardan madde geri kazanım oranını artırmak için katı atıkların kaynağında ayrı toplanması, katı atık yönetiminde önemli bir uygulamadır. Kaynağında ayrı toplamada geri kazanılabilir atıklarla diğer atıklar ayrı kaplarda biriktirilir ve geri dönüştürülebilir atıklar sıkıştırmasız araçlarla ayrı olarak toplanır. 3.3 Atık Toplama Yöntemleri Toplama, atığın üretildiği noktadan toplama aracına yüklenmesi ve sonrasında istenilen yere taşınarak toplama aracından boşaltılmasına kadar olan süreci kapsamaktadır. Farklı kriterlere 37

39 göre farklı atık toplama yöntemleri bulunmaktadır. Söz konusu kriterler ve bunlara bağlı yöntemler Tablo 3.1 de özetlenmiştir. Tablo 3.1 Farklı Kriterlere Göre Atık Toplama Yöntemleri Kriter Toplanan Bileşenler (Fraksiyonlar) Toplama Yeri ve Kapları Atık Kaynakları Toplama Sorumluluğu Yöntem 1. Karışık toplama 2. Kaynakta ayrı toplama 2.1.Tüketiciye getirtme 2.2.Tüketiciden alma 1. Sistemsiz elle toplama 2. Yükleme- boşaltmalı toplama (sabit konteynır) 3. Değiştirmeli toplama (hareketli konteynır) 4. Tek yönlü poşetli toplama 1. Evsel atık 2. Evsel nitelikli ticarî ve endüstriyel atıklar 3. Tehlikeli atıklar 3.1.Tıbbî atık 3.2.Endüstriyel atık 3.3.Tehlikeli evsel atıklar 4. Belediye tarafından toplama 5. Toplama hizmetlerinin özelleştirilmesi Tablo 3.1 deki ilk 2 kriter (toplanan bileşenler ve toplama yeri ve kapları) atık toplama süreci açısından belirleyici önceliktedir. Bu nedenle bu çalışmada bu 2 kriterin ayrıntıları irdelenmiştir Toplanan Bileşenlere Göre Atık Toplama Yöntemleri Toplanan bileşenlere göre atık toplama yöntemleri, karışık ve kaynağında ayrı toplama olmak üzere iki başlık altında incelenebilir (Şekil 3.2). 38

40 Toplama Yöntemleri Karışık Toplama Kaynağında Ayrı Toplama Tüketiciye Getirtme Tüketiciden Alma Şekil 3.2 Toplama Şekline Göre Atık Toplama Yöntemleri Karışık Toplama Karışık toplama, geri kazanılabilir atıklar mutfak atıkları ve diğer atıkların tümünün bir arada biriktirilip atık toplama araçlarıyla toplandığı, şu anda yaygın olarak kullanılan sistemdir. Karışık atıklar genellikle sıkıştırmalı araçlarla toplanır Kaynağında Ayrılmış Geri Dönüştürülebilir Atıkların Toplanması Katı atık içindeki geri kazanılacak bileşenlerin düzenli ve ekonomik bir şekilde toplanması gerekir. Geri kazanılabilir atıkların toplanmasında iki temel yöntem uygulanmaktadır Getirtme yöntemi (Tüketiciye getirtme) Kaynağında toplama (Tüketiciden alma) Getirtme Yöntemi Kaynağında ayrı toplama yöntemi olarak getirtme yönteminde geri kazanılabilir atıklar tüketiciler tarafından atık kumbaralarına veya toplama merkezlerine getirilir. Tüketiciler bunu gönüllü veya belirli teşvikler karşılığında yaparlar. Bu sistemin verimi; 39

41 Çevre bilincinin yüksek olmasına, Atık toplama merkezlerinin kaynağa yakın olmasına, Teşvik uygulamalarına bağlıdır. Getirtme" yöntemi, toplayıcı açısından pasif bir yöntemdir ve ağırlıklı olarak tüketici etkinliğine dayanır. Kişiler atıklarını, toplama kumbaralarına veya atık toplama merkezlerine (ATM) götürürler. Tüketiciler bu işi gönüllü olarak, belirli bir bedel, bazı kolaylıklar veya muafiyetler karşılığı yapabilirler. Bu sistemin verimi, yerleşim yerinde yaşayanların çevre bilincinin yüksek olmasına bağlıdır. Verime etki eden ikinci faktör ise atık toplama merkezlerinin atık kaynağına yakınlığı veya bölgede yaşayanların ulaşım imkanlarıdır. Gelinme metodu ile atık toplamanın verimine etki eden üçüncü önemli parametre ise atık getirenlere sağlanan kolaylıklar ve muafiyetler ile yapılacak geri ödemelerin miktarıdır. Toplumun bilinci arttıkça ikinci faktörün önemi azalmaktadır. Getirtme metodu ile geri kazanılabilir atıkların toplandığı atık toplama merkezlerine ait örnek Şekil 3.3 de verilmiştir. Bu yöntem özellikle İskandinav Ülkelerinde yüksek verimlerle kullanılmaktadır (Öztürk, 2011). Şekil 3.3 Atık Toplama Merkezi Örneği Kaynağından Toplama Yöntemi Kaynağında ayrılmış atıkların ayrı ayrı veya karışık olarak geri dönüşümünün yapılabilmesi için etkin bir şekilde toplanması gerekmektedir. Toplayıcı açısından aktif bir sistem olan 40

42 kaynağından "alma" veya "toplama" yönteminde. ayrı biriktirilen atıklar yerel yönetim veya yetkilendirilmiş kuruluş tarafından özel bölmeli araçlar kullanılabileceği gibi ayrı toplanmış atıklar geri dönüşümü yapılacak atığı kullanacak endüstrilerin kendi araçlarıyla da toplanabilir. Ayrı toplamada kullanılan araçlar. materyal türüne bağlı olmakla birlikte genellikle sıkıştırmasız ve çok gözlü araçlardır Kaynağında ayrı toplama. getirtme yöntemine göre daha yaygın uygulanmaktadır Toplama Yeri ve Kaplarına Göre Toplama Yöntemleri Toplama yeri ve kaplarına göre 4 farklı atık toplama yöntemi söz konusudur. Bunlar; 1. Sistemsiz elle toplama 2. Yükleme- boşaltmalı toplama (sabit konteynır) 3. Değiştirmeli toplama (hareketli konteynır) 4. Tek yönlü poşetli toplama Toplama yerinde atıklar yerleşim yerlerinin yoğunluğuna ve fiziksel konumlarına bağlı olarak poşet veya uygun konteynerlerde bekletilirler. Yerleşim yerinin yoğun olmadığı yerlerde farklı yöntemlerin uygulanması mümkündür. Ancak yerleşimin yoğun olduğu yerlerde genellikle cadde kenarından elle veya konteynırla toplama oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında yüksek apartmanlı yerleşim yerlerinde apartman içerisine döşenmiş pnömatik atık toplama bacaları ile poşetli atıklar merkezi olarak toplanabilmektedir Sistemsiz Elle Toplama Sistemsiz toplamada, çöp için kullanılan kaplar, herhangi bir standarda tabi değildir. Bu durumda konut sakinleri, çöplerini kendi temin ettikleri poşet, teneke vb. kaplara doldurup belirli bir yere veya yol kenarına bırakırlar. Bu sistemler, belediyeler için düşük maliyet ve organizasyon kolaylığından dolayı avantajlı görünebilir. Özellikle yerleşimin yoğun olduğu ve sokakların dar olduğu bölgelerde bu toplama yöntemi kolaylık sağlar. Ancak, atıkların açıkta kalması, poşetlerin yırtılması, bazı atıkların doğrudan açık olarak sokağa atılmasından dolayı, ciddî hijyenik problemler meydana gelebilir. Kullanılan poşetler çoğu zaman bu maksat için üretilmediğinden, yırtılmakta ve bunlardan çöp suları sızmakta; tenekeler ise paslanmakta ve yine sızıntıya sebebiyet verebilmektedirler. Kış aylarında, ayrıca küller yayılmakta ve rahatsızlık yaratan bir toz ortamı oluşmaktadır. Ayrıca, çöpler genellikle evlerin önünde yığıldığı için, bu evlerin zemin 41

43 katlarında oturan sakinler hem görüntü hem de sağlık açısından rahatsız olabilmektedirler. Ayrıca, kokuların oluşmasından ve genel görünümden duyulan rahatsızlık, haşere çekme (fare, kene, sokak kedileri) gibi olumsuz etkiler de söz konusudur. Belediyeler, bu etkileri azaltmak için çoğu zaman günlük toplama yapmak zorunda olduklarından, konteynır için yatırım maliyeti söz konusu olmasa da sık toplamadan dolayı bu yöntem yine de ekonomik değildir. Şekil 3.4 de elle toplamaya ilişkin bir görüntü yer almaktadır. Şekil 3.4 Elle Toplama Sistemsiz toplamanın uygulandığı yerlerde, çöp poşetlerinin seyyar hurdacılar tarafından karıştırılması da yaygındır. Bu gayrı resmî çalışmalar belediyelerle anlaşarak organize edilmediği ya da hurdacı destekli kaynakta ayrı toplama sistemine dönüştürülmediği müddetçe çeşitli rahatsızlıklara sebebiyet vermeye devam edecektir. Bu rahatsızlıkların başında, özellikle poşetlerin açılması ve çöplerin sokaklara yayılması gelmektedir. Ayrıca, hurdacıların bu şekilde karışık çöpten malzeme ayıklaması, kendi sıhhati ve çalışma koşulları açısından da sakıncalıdır. Türkiye'de sistemsiz toplama hâlâ oldukça yaygındır. Bunun için var olan çeşitli sebeplerin en önemlileri aşağıda sıralanmıştır: Özellikle büyük şehirlerde çoğu mahallede sokak ve ortak alanlarda büyük konteynır yerleştirmek için yeterli alan yoktur. Evler genellikle bahçesiz ve mutfaklar ufak oldukları için, konut sakinlerine konutlarında uygun çöp kutusu bulundurmayı kabul ettirmek zor olmaktadır. Belediyelerin temizlik işleri için ayırdıkları bütçeler, yeterli sayıda konteynır almak için yeterli değildir. Konut sakinlerine çöp kutusu aldırmak için belediyenin yaptırım gücü yetmemekte veya siyasi nedenlerden dolayı yaptırım gücü kullanılamamaktadır. 42

44 Genel olarak, sistemsiz toplama evsel ve evsel nitelikli diğer çöpler için tavsiye edilen bir yöntem değildir. Ancak, bazı fraksiyonların toplatılması için bu yöntem yine de uygun olabilir. Bunlar: Kaba çöpler (mobilya ya da beyaz eşya atıkları gibi) Evlerde ayrı toplanmış ve hurdacı, hayır kurumu ya da başka ticarî bir kuruluş tarafından toplanan balyalanmış veya paketlenmiş kâğıt atıklar Yükleme- Boşaltmalı Toplama Bu sistemde, konut sakinleri çöplerini standart kaplara (kutu ya da konteynır) doldurur. Münferit ev ve apartmanlarda, sakinler çöp kutularını belirli saatlerde/ günlerde sokağa bırakırlar. Toplu konutlarda veya müşterek konteynır kullanılan başka yerleşimlerde, konteynırlar sabit olarak belediye araçlarının da kolayca ulaşabileceği bir yerde bulunur. Kutu ve konteynırlar, mekanik şekilde kaldırılır ve sıkıştırmalı çöp araçlarına boşaltılır. Ülkemizde sıklıkla kullanılan cadde kenarından toplama görüntüleri Şekil 3.5 de verilmiştir. Şekil 3.5 Cadde Kenarından Elle ve Mekanik Ekipman ile Toplama Yükleme - boşaltmalı toplama sisteminde kullanılan standart kutu ve konteynırlar, Tablo 3.2'de sıralanmıştır: 43

45 Tablo 3.2 Yükleme- Boşaltmalı Toplama Sisteminde Kullanılan Standart Kutu ve Konteynırlar İsim Hacim Kullanım alanı Çöp kutusu 35 veya 50 l Müstakil ev/ daire Yalnız yaşayan kişiler (karışık veya ayrı toplama için) Kaynakta ayrı toplama yapıldığında toplanan fraksiyonlar için farklı kutuların kullanılması Çöp kutusu l. Birkaç kişinin oturduğu müstakil ev/ daire Büro ve küçük ticarî müesseseler Konteynır 120 veya 390 l Toplu konut Büro ve küçük ticarî müesseseler Büyük konteynır 0.75 veya 1.7 m 3 Büyük konteynır 2.5 veya 5.0 m 3 Toplu konut Sokaklarda umumî kullanım Ticaret ve sanayi Büyük idareler Oteller Hastaneler (evsel nitelikli atıklar için) Pazar yerleri Ticaret ve sanayi Sokaklarda umumî kullanım Hastaneler (evsel nitelikli atıklar için) Büyük idareler Oteller Pazar yerleri Yükleme- boşaltmalı sistem, oldukça esnek bir sistemdir. Yukarıda da belirtildiği gibi, değişik kullanım alanları için değişik kutu ve konteynırlar mevcuttur. Bunların hepsi, sıkıştırmalı çöp kamyonlarına mekanik şekilde boşaltılabilir. Türkiye'de, standart çöp kutuları pek yaygın değildir. Bunun sebebi, gelir seviyesinin yüksek olduğu kesimlerde müstakil evlerin/yerleşimlerin fazla yaygın olmaması, apartman dairelerinde ise bunlara ayrılacak yeterli büyüklükte yer olmamasıdır. Yerleşimin daha seyrek olduğu kenar mahallelerde ve küçük yerleşim birimlerinde ise gelir seviyesi genellikle daha düşüktür. Bundan dolayı buralarda yaşayan halk bu kutuları alamadıkları gibi, belediyeler de bunları toptan sağlayacak bütçeye sahip değillerdir. 44

46 Buna karşılık, konteynır ve büyük konteynır kullanımı giderek yayılmaktadır. Belediyelerin çoğu, 0,77 l veya 1,1 m 3 'lik konteynırları yol kenarına yerleştirmekte, hane halkı da çöp poşetlerini bu konteynırlara bırakmaktadırlar. Bu maksat için 2,5 veya 5 m 3 'lik büyük konteynırlar de kullanılmaktadır. Ancak bunlara daha nadir olarak rastlanılmaktadır. Ayrıca, bunların sayısı ve sıklığı yetersiz olduğu için, buna paralel olarak genellikle sistemsiz toplama da uygulanmaktadır. Toplu konut ve sitelerde, genellikle apartman sahasında bulunan 120 veya 240 l'lik konteynır veya daha büyük konteynırlar kullanılmaktadır. En büyük boy (2,5 veya 5 m 3 ) konteynır, genellikle sanayi, pazar, hastane veya ticarî yerleşim yerlerinde kullanılmaktadır. Yükleme- boşaltmalı sistemin avantajları, esneklik, mekanik yükleme (personel için kolaylık), hijyenik ortam ve düşük işletme giderleridir. Dezavantajları ise, alan ihtiyacı ve ilk yatırım giderleri ile konteynırların bakımı için gereken ek masraflardır Değiştirmeli Toplama Bu yöntemde, bir yerde bulunan dolu bir çöp konteynırı toplama aracıyla götürülür; yerine ise boş bir konteynır konulur. Sistemin ekonomik çalışabilmesi için, konteynır getiren/ götüren araçların sefer sayılarını minimuma indirmeleri gerekir. Bu açıdan, değiştirmeli toplama sistemi ancak büyük konteynırlar için bir anlam ifade etmektedir. Değiştirmeli toplama sistemi, Tablo 3.3'te gösterilen malzemelerin toplanmasında uygulanabilir: Tablo 3.3 Değiştirmeli toplama sisteminin uygulama alanları Çöp türü Yüksek yoğunluklu atıklar Hafriyat atığı Arıtma çamurları, endüstriyel çamurlar Hurda Diğer yüksek yoğunluklu sanayi atıkları Düşük yoğunluklu atıklar (ticarî bölgelerden, evsel nitelikli sanayi atıkları, oteller, büyük idareler vb. yerlerden kaynaklanan atıklar) Getir sistemine göre kaynakta ayrı toplanmış değerlendirilebilir atıklar (cam, kâğıt) Kullanılan konteynır türü 2,5 veya 5 m3'lük standart konteynır 4-8 m 3 'lük özel konteynırlar Sıkıştırmalı konteynırlar (sisteme göre 4-40 m 3 'lük) Kumbaralar (1,5 veya 2,5 m 3 ) 45

47 Bu sistem, özellikle büyük çapta çöp üreten yerler için avantajlıdır. Çöp toplama araçları, genellikle bir tek konteynır yükledikleri için, sabit güzergâh ve toplama takvimine bağlı değildir. Bundan dolayı, konteynırlar dolduğu anda çağrı üzerine de alınabilir. Büyük konteynır veya kumbaralar, özel vinçli kamyonlarla alınır. Değiştirmeli sistemde, yükleme- boşaltmalı sistemde olduğu gibi, çalışma koşulları ve hijyenik standartlar iyidir Tek Yönlü Poşetlerle Toplama Bu yöntemde, atıklar konut sakinleri tarafından standart boydaki çöp poşetlerine doldurulup, çöplerin toplandığı gün ve saatte belirli yerlere ya da sokağa bırakılır. Türkiye de üretilen plastik poşetler genel olarak alçak yoğunluklu polietilen (LDPE) malzemeden yapılmaktadır. Bunların boyutları ve kalınlıkları standart olmamakla birlikte piyasada bulunanların boyutları ve kalınlıkları aşağıda özetlenmiştir. Tablo 3.4 Çöp Poşeti Boyutları Boyutlar (cm) Kalınlık (mikron) Mini boy: 40 x Orta boy: 55 x Battal boy: 75 x Jumbo boy: 80 x Çöpçüler, poşetleri toplama araçlarına elle yüklerler. Çöpçülerin kaldıracağı yükü sınırlamak için, çöp poşetlerinin azamî kapasitelerinin pratikte (110) lt ile sınırlı tutulmasında yarar vardır. Çöp poşetleri, yukarıda belirtildiği gibi, genellikle plastik (polietilen) malzemeden ve (az miktarda da) kâğıttan imâl edilirler ve içindeki atıklarla birlikte çöpe atılırlar. Bundan dolayı, çöp poşetlerinin kullanımı toplam oluşan çöp miktarını % % 1.2 mertebesinde arttırır /2/. Çöp poşetlerinin maliyeti, uzun vadede kumbaralara göre daha yüksektir. Kumbaralar genel olarak haftada bir kez toplanırlarken, çöp poşetleri hacimlerine göre haftada bir veya birkaç kez toplanabilirler. 46

48 Belediyelerin poşet kullanımını denetlemeleri kolay değildir. Çöp kutusu veya çöp konteynırı kullanıldığında, belediyeler bunun için gereken yatırımları kendileri yapabildikleri gibi bunların alınmalarını zorunlu hale de getirebilirler. Bu tür yatırımlar genelde bir kez yapıldığı ve piyasada standart seçenekler bulunduğu için, bunların standartlara göre alınmasını sağlamak kolaydır. Poşetler ise ya belediye tarafından periyodik şekilde dağıtılmalı - ki önemli bir organizasyon ve maliyet gerektirir - ya da konut sakinleri tarafından temin edilmelidir. Ancak bu durumda standart poşet alınıp alınmadığını denetlemek mümkün değildir. Bu dezavantajlarına rağmen, tek yönlü çöp poşetlerinin kullanılmasının birkaç da önemli avantajı vardır: Kutu/ konteynır sistemine göre daha hızlı toplama (boşaltma- yerine geri koyma işlemlerine lüzum yoktur) Kirlenmiş çöp kutusu/ konteynırı için gerekli olan temizleme çalışmaları yapmak ortadan kalkmaktadır. Yatırım giderleri düşüktür Hastanelerdeki özel hijyen standartlara uymada, uygun malzemelerden yapılmış çöp poşetleri daha uygun olabilmektedir Kaynakta ayrı toplanan plastik ve metal ambalaj gibi düşük yoğunluklu atıklar için uygun bir alternatiftir (bu durumda, çöpçülerin kaldıracağı ağırlıklar da fazla değildir.) Fuar, maç, konser gibi büyük kapsamlı eğlenceler için lojistik ve organizasyon açısından kolaylık sağlarlar Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması Toplama yöntemlerinin avantaj ve dezavantajları Tablo 3.5'te karşılaştırılmıştır: 47

49 Tablo 3.5 Toplama Yöntemlerinin Avantaj ve Dezavantajları Toplama yöntemi Avantaj Dezavantaj Sistemsiz toplama Yüklemeboşaltmalı toplama Değiştirmeli toplama Tek yönlü poşetlerle toplama Düşük maliyet Belediye için organizasyon, konteynır temini vb. yükümlülükler yok Düşük yer ihtiyacı Özel ekipman (sıkıştırmalı ya da vinçli kamyon) gerektirmez Düşük işletme giderleri Çöpçüler için iyi çalışma koşulları (mekanik yükleme, düşük toz ve koku seviyesi, açıkta çöp yok) Sızıntı problemi yok Kolay kullanım Esneklik Sıkıştırmalı kamyon teknolojisiyle uyum sağlar Düşük işletme giderleri Çöpçüler için iyi çalışma koşulları (mekanik yükleme, düşük toz ve koku seviyesi, açıkta çöp yok) Sızıntı problemi yok Kolay kullanım Esneklik Düşük yoğunluklu malzemeler (değerlendirilebilir atıkların kaynakta ayrı toplanması) için kolay yöntem Hızlı toplama İyi hijyen Düşük yatırım giderleri Özel ekipman (sıkıştırmalı/ vinçli kamyon) gerektirmez Hijyenik açıdan sakıncalı Çöpçüler için kötü çalışma koşulları (toz, koku, ağır kutuların kaldırılması) Yığma yerinin yakınında oturanlara ciddî boyutta rahatsızlık Yolların kirlenmesi Haşere toplama Sürekli görsel kirlilik Çöp yayma, sızıntı, haşere ve görsel kirlilikten dolayı çöpleri günlük ya da gün aşırı toplamak gerekir Yüksek yatırım giderleri Yüksek alan ihtiyacı (kutular için ev dahilinde, konteynırlar için ise umumî alanlarda) Konteynır kullanıldığında, sokak görünümüne kalıcı olumsuz etki olur Kutu/ konteynırları temizlemek gerekir Kış aylarında çöp donup kutu cidarlarına yapışabilir Yüksek yatırım giderleri (konteynır ve vinçli kamyonlar) Yüksek alan ihtiyacı Konteynırları temizlemek gerekir Kış aylarında çöp donup kutu cidarlarına yapışabilir Yüksek işletme giderleri (poşet takviyesi) Standart sağlama zorluğu Oluşan çöp miktarının arttırılması Çöpçüler için zor çalışma koşulları (elle kaldırma/ yükleme) 48

50 Genel olarak yapılacak uygulamalarda, yükleme- boşaltmalı toplama yöntemi tercih edilmelidir. Buna ek olarak, gerektiğinde değiştirmeli toplama, gerektiğinde de poşetli toplama yöntemlerine de başvurulmalıdır. Sistemsiz toplamadan mümkün olduğu mertebede vazgeçilmelidir. Çöp kutusu, konteynır veya poşetlerin alınmasından kaynaklanan maddî yükü, belediyeler doğrudan üstlenmemelidir. Çevre temizlik vergisi ve/veya katı atık tarife mükelleflerinin (çöp üretenler), bunları almaları için aşağıdaki öneriler dikkate alınmalıdır: Konutların, belediye emriyle standart çöp kutusu almaya zorunlu kılınması Yeni yapılan yerleşim birimlerinde yeterli sayıda çöp kutusunun kurulmasının zorunlu kılınması (ortak ya da bireysel) Çöp kutusu, konteynır ya da poşet giderlerinin belediye tarafından karşılanması, buna karşılık katı atık tarifelerinin kısmen arttırılması Konutların kendi kararlarıyla bu toplama sistemlerine katılımlarını sağlamak için bilinçlendirme kampanyalarının düzenlenmesi Bunların arasında, konteynırların belediye tarafından karşılanması teknik olarak en kolay öneridir. Yeni yapılan siteler veya yerleşim birimlerine standart konteynır temin etme yükümlülüğü verilebilir. 3.4 Atık Toplama Süreci Toplama süreci farklı kategorilerde ele alınabilir. Bu kapsamda evsel ve ticari-endüstriyel kaynaklar için çeşitli toplama servisleri tanımlanmıştır. Evsel toplama sistemleri yerleşim alanlarına göre farklılık gösterir. Küçük ayrı binaların toplama servisleriyle, orta ve büyük ölçekli apartmanların toplama servisleri ayrıdır. Küçük ayrı yerleşim tipinde kullanılan servisler kaldırım, yola koyma-yoldan alma, ara sokak servisleri şeklinde sıralanabilir. Orta ve büyük ölçekli apartmanlardaki toplama servisleri ticari ve endüstriyel servislerinki ile aynıdır. Orta ve büyük ölçekli apartmanlar ile ticari ve endüstriyel alanlardaki katı atık toplama hizmetleri, büyük hareketli veya sabit konteynerlerin kullanımına dayanmaktadır. Hareketli konteynırların kullanıldığı servislerde, konteynırlar elle toplama aracına taşınarak mekanik olarak boşaltılmaktadır. Büyük sabit konteynırlar da ise yükleme işlemi tamamen mekanik olarak yürütülmektedir. Esas olarak atık toplama işlemi çok kademeli bir işlem olup, en az beş farklı aşamadan oluşur: 1. Evden toplama kabına, (biriktirme) 49

51 2. Toplama kabından toplama aracına, (yükleme) 3. Toplama aracının evden eve gidişi, (sokak seyri) 4. Aracın mahalledeki güzergah seyri, (mahalle seyri) 5. Dolduktan sonra aracın boşaltmaya gidişi, (boşaltma) 50

52 Toplama Kabı Toplama Aracı Ev Bertaraf Tesisi veya Transfer İstasyonu (Biriktirme) Evden toplama kabına (Yükleme) Toplama kabından toplama aracına (Sokak Seyri) Toplama aracının evden eve gidişi (Mahalle Seyri) Toplama aracının mahalledeki güzergahı (Boşaltma) Mahalleden bertaraf tesisine gidiş Şekil 3.6 Atık Toplama Süreci Aşamaları 51

53 Birinci aşama, evde kişilerin atık olarak nitelendirilen maddeleri atık toplama kabına (evin içinde veya dışında olabilir) atmaları ile başlar. İkinci aşama, atıkların toplama kabından toplama aracına transferi şeklinde olmaktadır Evsel atıkların toplanmasında kullanılan araçlar (kapasiteleri m 3 ) genellikle arkadan yüklemeli ve sıkıştırmalıdır. Atık, toplama kabından (konteyner) toplama aracının arkasına boşaltılır ve hidrolik sıkıştırma mekanizması ile toplama kabı içindeki kg/m 3 atık yoğunluğu, toplama aracında kg/m 3 'e kadar çıkarılabilir. Üçüncü aşama, toplama aracının evden eve gidişidir. Atık, toplama aracının içindeyken sıkışmış haldedir ve toplama aracı bir evden diğer eve hareket etmektedir. Sıkıştırma oranı ne kadar büyük olursa toplama aracı bertaraf tesisine gitmeden önce o kadar fazla atığı taşıyabilir Genellikle, bir toplama aracı bertaraf tesisine kadar gitmiyorsa, günde yaklaşık hanenin atıklarını toplayabilmelidir. Dördüncü aşama. toplama aracının mahalledeki güzergahıdır. Buna mikro-güzergah da denilmektedir. Burada optimum güzergah seçilirken amaç toplama aracının gittiği toplam mesafeyi, bir başka deyişle atık toplama yapmadan gidilen yolu, minimize etmektir. Toplama prosesinin beşinci ve son aşaması, mahalleden bertaraf tesisine gidiştir. Makrogüzergah olarak da ifade edilen bu aşamada, mahalleden bertaraf tesisine giden en kısa yolun kullanılması esastır. 3.5 Toplama Sistemlerinin Analizi Çeşitli toplama sistemleri ve metotlarının analizi ile araç ve işçi ihtiyaçlarının tespitinde her görevin tanımlanması için gerekli birim zaman bilinmelidir. Toplama faaliyetlerinin birim işlemlere ayrılmasıyla, her bölgenin dizayn verileri ve birbirleriyle olan ilişkilerinin değerlendirilmesi mümkün olur. Toplama sistemiyle ilgili aktiviteler dört birim işleme ayrılır. Bunlar toplama, çekme, boşaltma, rota dışı zamandır (Tchobanoglous G. T., 1997). Toplama; terimi kullanılan toplama sistemine göre anlam kazanır. Çekilebilir konteyner sistemlerinde toplama, dolu konteynerlerin alınıp boşaltıldıktan sonra bir sonraki konumuna götürülmesi için gereken zamanı kapsar. Sabit konteyner sistemlerinde toplama, ilk konteynerin yüklenmesi için aracın durdurulmasıyla başlayıp, son konteynerin araca yüklenmesiyle biten zaman aralığını temsil eder. Bu süre toplama bölgesinde bulunan 52

54 konteynırların sayısı ve doluluk oranına dolayısıyla haftada yapılan sefer sayısına ve toplama aracı taşıma kapasitesine bağlı olarak değişir. Çekilebilir konteyner sistemlerinde çekme, boşaltılacak konteynerin kamyona yüklenmesiyle başlayan, depolama alanına varmak için gerekli süreyi ve ayrıca boşaltma işleminden sonra konteynerin eski konumuna veya başka bir konuma götürülmesi için gereken süreyi kapsar. Yükleme ve depolama alanındaki boşaltma süresini içermez. Sabit konteyner sistemlerinde çekme, rotadaki son konteynerin yüklenmesiyle veya aracın dolmasıyla başlayan, depolama alanına varmak için gerekli süreyi ve ayrıca kamyonun depolama alanından çıkıp bir sonraki toplama bölgesine varması için gereken süreyi kapsar. Depolama alanında harcanan zamanı içermez. Boşaltma ise bu işlem depolama alanında araçların katı atığı boşaltmaları ıçın gereken süreyi temsil eder. Bu süre katı atık toplama araçlarının ve depolama alanının özelliklerine göre değişir. Rota dışı zaman ise tüm toplama işlemi boyunca üretici olmayan faaliyetleri için harcanan zamanı kapsar. Rota dışı zamanlarla anılan birçok faaliyet, işlem içerisinde önemlidir veya işlemin bir parçasıdır. Rota dışı zaman günün başlangıcında ve sonunda yapılan kontrol için geçen zamanı, garaj ile toplama bölgesi veya toplama bölgesi ile garaj arasında geçen süreyi, trafik tıkanıklıklarında kaybedilen zamanı, ekipman tamir ve bakımı için geçen süreyi, belirlenmiş öğle paydosu süresinin aşılması ve yetkisiz verilen paydosları içerir. Yerleşim bölgesi özelliklerine göre tüm bu aktiviteler için gerekli zamanlar; seçilen toplama sistemi, toplama aracı kapasitesi ve haftalık sefer sayısına göre hesaplanarak gerekli toplama süresi bulunur. Katı atıkların toplanacağı bölgenin işçi ve ekipman ihtiyacı belirlendikten sonra, iş gücünün ve ekipmanın verimli çalışabilmesi için toplama optimizasyonu çalışması yapılmalıdır. Bu amaçla ilk olarak yerleşim bölgesinde toplama güzergahları saptanmalıdır. Genelde toplama güzergahlarının düzenlenmesi bir deneme yanılma prosesidir. Tüm durumlara uygulanabilecek hiçbir sabit kural yoktur. Güzergah düzenlemesinde, atık üreten kaynaklarla ilgili veri ve bilgileri gösteren konum haritaları, veri analiz ve özet bilgi tabloları, güzergah planları hazırlanmalıdır. Evsel, ticari ve endüstriyel bölgeleri gösteren büyük haritalarda; konum, nüfus, konteyner sayısı ve toplama sıklığı belirtilmelidir. Temel veriler imar haritalarına girildikten sonra, toplama aracının cadde ve sokaklardaki hareketinin tespitinde kullanılan taslaklar oluşturularak, deneme yanılma 53

55 metoduyla güzergahlar tespit edilir. Bölge, büyüklüğü ve toplama noktalarının sayısına göre dikdörtgen ve karelere ayrılmasıyla, kullanılacak ekip ve araçların verimli bir şekilde kullanılması sağlanır. (Armağan, 2004) 3.6 Atık Yönetiminin ve Toplama Sürecinin Mali Analizi Atık Yönetimi Giderleri Katı Atık Yönetimi Giderlerinin Toplam Giderlere Oranı Çevre ve Orman Bakanlığı verilerine göre belediyeler bütçelerinin %40 ını, atık toplama ve depolama hizmetlerini de içeren temizlik işleri için kullanmaktadırlar (Sayıştay, 2007). Çok sayıda yayında, belediye bütçelerinin yaklaşık %40 ının bu iş ile ilgili harcamalardan oluştuğu ileri sürülmektedir. Oysa, Türkiye de temizlik hizmetlerinin maliyeti, Cumhuriyet in hiçbir döneminde bu oran düzeyinde gerçekleşmemiştir (Güler, 2001). Modern bertaraf yöntemlerinin uygulanmasıyla maliyetlerin bu orana yükseleceği iddia edilebilir. Ancak maliyetlerin çoğunun mevcut durumda olduğu gibi toplama hizmetlerinde ortaya çıktığı düşünüldüğünde bu oranın gerçeği yansıtmadığı anlaşılmaktadır. Yabancı kuruluşlar tarafından dünya genelinde azgelişmiş ülkeler için yapılan araştırmalarda, (1) katı atık yönetimi ile ilgili maliyetlerin, yerel yönetim gelirlerinin yaklaşık %30-40 ını kapsadığı, (2) bu maliyetin yüksek olduğu, (3) hizmetten kentte yaşayanların %50-70 inin yararlanabildiği, (4) hizmet kalitesinin yetersiz olduğu, (5) çöplerin açıkta düzensiz biçimde depolandığı saptamaları yapılmaktadır. Türkiye için, çöp hizmetlerinin belediye giderleri içinde %40 düzeyinde yer tuttuğu savı, işte bu kaynaklardan esinlenme ile yapılmaktadır (Güler, 2001). Konuyla ilgili gerçek durumu görmek amacıyla Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü nce açıklanan güncel verilere baktığımızda, Çevre Koruma Hizmetleri başlığı altında incelenen çöp hizmetlerinin toplam Belediye Bütçe giderleri içinde %10 luk bir orana sahip olduğu görülmektedir (T.C. Maliye Bakanlığı, 2010). Belediyelerin bütçe sistemlerindeki farklılıklardan kaynaklanan sapmalar dikkate alınarak temizlik hizmetleri giderlerinin bir bölümünün genel kamu hizmetleri dahilinde değerlendirilebileceği göz önüne alınırsa bu oranın ortalama %15 seviyesine çıkabileceği öngörülebilir. Bu oran bazı belediyelerin bütçeleri özelinde de doğrulanmaktadır. (Güler, 2001) 54

56 Uygulamadaki İşletme Maliyeti Örnekleri Farklı kaynaklardan alınan işletme maliyetleri verilerine göre, ton atık başına oluşan birim maliyetler katı atık hizmetlerinin farklı bileşenleri için Tablo 3.6 da verilmiştir (Ertürk, 2010). Tablo 3.6 Katı Atık Hizmet Bileşenlerinin Birim Maliyet Aralıkları Hizmet Bileşenleri Birim Maliyet Aralığı ($/ton) Türkiye için Yaklaşık Değerler ($/ton) Toplama Taşıma Düzenli depolama Toplam Düzensiz depolama Yakma Kompost Yapma Katı atık hizmetlerindeki birim maliyetlerin ülkelerin gelişmişlik düzeylerine göre dağılımını gösteren bir çalışmanın sonuçları ise Tablo 3.7 Gelişmişlik Düzeylerine Göre Birim Hizmet Maliyetleri Hizmet Bileşenleri Düşük Gelirli Ülkeler ($/ton) Orta Gelirli Ülkeler ($/ton) Sanayileşmiş Ülkeler ($/ton) Toplama Taşıma Bertaraf Toplam Atık Toplama Süreci Giderleri Yerleşim bölgelerinde, farklı özelliklerde ve dağınık halde bulunan katı atık kaynaklarının toplanması işi oldukça zor ve karmaşık bir işlemdir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde kenar mahallelerin hızlı gelişimi, toplama konusunu daha da zor kılmaktadır. Üretim örnekleri 55

57 dağıldıkça ve toplam atık miktarı arttıkça, toplamayla bir anılan lojistik problemler de zorlaşır. Bu problemler her zaman için var olmasına karşın, yakıt ve işçilik maliyetlerinin yükselmesiyle daha da önem kazanmışlardır. Toplama hizmetlerinin maliyeti sanayileşmiş ülkelerde katı atık hizmetleri için ayrılan paranın % 60-80'ini, gelişmekte olan ülkelerde ise % 90'ını oluşturmaktadır (Cointreau-Levine, 1994). Gelişmekte olan ülkelerde bu oranın yüksek olması katı atıkların bertarafının düzenli depolama yöntemleri yerine vahşi depolama ile yapılmasından kaynaklanmaktadır. Atık toplama maliyeti; ekipman, ilk yatırım ve bakım maliyeti ile personel masraflarını içerir. Atık toplama araçlarının maliyeti, karışık atıklar için $/araç aralığında değişmektedir. Kaynağında ayrılmış atıkların özel bölmeli araçlarla toplanması için tasarlanmış araçlarda da maliyet genelde $/araç aralığında değişmektedir Ambalaj atığı miktarına bağlı olarak, ikili toplamanın maliyeti karışık atık toplamaya göre $/ton-atık civarında ilave bir maliyet getirmektedir (Tchobanoglous G. v., 2002). İstanbul daki İlçe Belediyeleri'ne hizmet veren taşeron firmalara ödenen ortalama atık toplama ücreti (meydan. cadde, sokak temizlikleri de dahil) 2010 yılı itibarı ile yaklaşık 65 TL ton atık düzeyindedir. Toplama ve taşıma işlemi için kullanılan araç-gereçlerin maliyetinin yüksek oluşu. toplama taşıma işlemlerinin optimizasyonunu zorunlu kılmaktadır. Artan nüfus ve gelir düzeyine paralel olarak katı atık bertaraf maliyetleri giderek artmaktadır (Öztürk, 2011). 3.7 Toplama Verimliliğini Etkileyen Faktörler Çöp toplama hizmetlerinin verimi, aşağıdaki faktörlere bağlıdır: 1. Toplama seferlerinde harcanan zaman a. Yükleme zamanı: Çöp toplama aracı konteynır veya poşetler yüklenirken durmaktadır. b. Git - dur zamanı: Çöp toplama aracı, çöp yığınları/ konteynırlar/ poşetler arasında hareket halindedir. Bu zamanı minimumda tutabilmek için bu mesafelerin en az olmasına dikkat edilmelidir. c. Taşıma zamanı: Toplama araçlarının şehir içinde yaptığı seferler sırasında harcanan zamandır. Yükleme ve git-dur için harcanan zaman, toplama zamanıdır. Şehir içinde geçen zaman ise taşıma zamanıdır. 2. Toplama bölgesinden katı atık işleme veya bertaraf tesisine yapılan seferlerde harcanan zaman (aktarma zamanı) 56

58 3. Toplama sıklığı a. Kullanılan toplama sistemi (sistemsiz, yükleme/ boşaltmalı, poşetli, değiştirmeli) b. İklim koşulları c. Kaynakta ayrı toplama d. Konteynırların doluluk oranı 4. Organizasyon a. Özelleştirme durumu b. Vardiyalı çalışma 3.8 Toplama ve Taşıma Optimizasyonu Optimizasyon Teknikleri ve Veri Gereksinimi Katı atık yönetiminde, yerleşim yerlerinden toplanması gereken atıklarla ilgili birçok, bilgiye gereksinim vardır. Katı atık toplama ve taşıma; katı atık özellikleri, nüfus, iklim, eğitim, gelir, coğrafi konum alışkanlıklar gibi birçok faktöre göre değiştiğinden, alternatif sistemlerin belirleyici kriterleri de bu özelliklere dayandırılmalıdır. Demografik, yapı ve herhangi bir mekan ve orada ikamet eden insanlarla ilgili bilgilerin güncellenmesi, bir merkezde toplanması ve kullanıma hazır hale getirilmesi, günümüz teknolojisiyle ancak bilgisayar, uydu ve diğer bilginin işlendiği ve sağlandığı kaynakların kullanımıyla hızlı ve etkin biçimde mümkün olabilir. Bilginin etkin kullanımı toplama, taşıma, düzenli depolama, yakma, kompostlaştırma ve geri kazanım gibi yöntemlerde kararların doğru ve hızlı verilmesi açısından önemlidir. Mevcut ve üretilen bilgilerin güncellendiği bir bilgi sistemi ile çok daha hızlı ve objektif olunabilir ve halkın katılımıyla da doğru ve etkin potansiyel çözümler üretilebilir. Coğrafi konum verilerini depolayarak analiz etmek için geliştirilmiş bilgisayar tabanlı sistemler bu ihtiyacı karşılamak için tasarlanmışlardır. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) çok farklı disiplinlerden kullanıcıları olup CBS ile ilgili bilgi, veri öznitelik, coğrafya, coğrafi veri ve sistem gibi terimlerle tanımlanmaktadır (Öztürk, 2011). Taşıma optimizasyonu yapılabilmesi için gerekli yönetim bilgi akışı şematik olarak aşağıda gösterilmiştir. 57

59 Atık Toplama Ekibi Verileri Atık Geri Kazanım Verileri Atık Özellikleri Atık Yönetim Bilgi Sistemi Bertaraf Yeri ile İlgili Veriler Mekan ile İlgili Veriler Bertaraf Yöntemleri ve Maliyetleri Şekil 3.7 Taşıma Optimizasyonu Yönetimi Bilgi Şeması Atık Toplama Optimizasyonu Kriterleri Harcanan Zaman Çöp yüklemesi sırasında harcanan zaman, özellikle şehrin mimari yapısı ve kullanılan çöp kutuları ve konteynırlarının hacimleri ile seçilen toplama sistemine bağlıdır. Ayrıca, bunların çöp konteynırlarının toplama sırasında hazır bulundurulmaları ve bunların çöpçüler tarafından zamanında taşınması da önemlidir. Bu faktörlerin çöplerin toplamasını ne şekilde etkilediği, Tablo 3.8'de gösterilmiştir: 58

60 Kutu/ konteynır hacmi 35 veya 50 l Tablo 3.8 Çöp Yükleme Zamanının Çeşitli Faktörlerden Etkilenmesi Taşıma Yoğun ticarî bölge, yoğun trafik Çöp yükleme zamanı (dakika/m 3 çöp) Bitişik nizam apartmanlar Toplu konut Şehir içinde bahçeli müstakil evler Kırsal alanda seyrek müstakil evler Sahibi l Sahibi l sahibi /kapıcı l poşet sahibi/ kapıcı l çöpçü m 3 çöpçü Görüldüğü gibi, yoğun yerleşimlerde büyük konteynırlar veya poşetler yükleme verimliliği açısından tercih edilmelidir. Müstakil evlerde ve seyrek yerleşimlerde ise konteynır veya poşet kullanımı uygundur. Ancak, yoğun meskun ve ticari bölgelerdeki yer sıkıntısından dolayı bu tercih çoğu zaman yapılamamaktadır. Küçük çöp kutuları toplama açısından en verimsiz olmakla birlikte, konutlarda (ev ya da bahçe içinde) en az yer kapladıkları için tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Bu seçenekler arasındaki kararı, her belediye kendi özel durumunu dikkate alarak vermelidir. Sistemsiz toplama ile ilgili güvenilir veriler mevcut değildir. Ancak, çöplerin bulunduğu birimler (genellikle küçük hacimli pazar/ bakkal poşetleri) yukarıda gösterilen 35 litrelik kutudan daha da ufak oldukları için ve çöpler doğrudan açık olarak atıldıkları veya poşetlerden dağıldıkları için, bunların toplanması sırasında harcanan zamanın, yukarıdaki çizelgede verilen en olumsuz örneğinkinden bile daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Git- dur seferlerinde harcanan zaman yine şehrin mimari yapısı ve toplamada kullanılan kutu/ konteynır türüne bağlıdır. Toplu konutlarda toplama yine en kolay, seyrek yerleşimlerde ise en zor olmaktadır. Çöp aracının ne kadar az toplama noktası olursa, yani kutu/ konteynır veya poşet bırakma yerleri ne kadar az olursa, git- dur kayıpları o kadar da az olur. Bu açıdan, birkaç merkezi noktada büyük hacimli konteynır bulundurmak en mantıklı çözümdür. Diğer açıdan, konteynırlar evlere ne kadar yakın olurlarsa, konut sakinleri için o kadar caziptir. 59

61 Çöpleri bırakmak için yüz ya da iki yüz metre yürümek zorunda olan kişiler, bu yolu tercih etmeyip çöpleri yine sokağa bırakmayı yeğlemektedirler. Özellikle seyrek yerleşimlerde, git- dur seferlerinden kaynaklanan zaman kaybının optimizasyonu pek mümkün değildir. Şehir içindeki bitişik nizam apartmanlarda bunu optimize etmek için ise akıllı bir konteynır seçimi ve bunların yerleştirileceği yerlerin seçimi gerekir. Toplama araçlarının nerelerde en fazla zaman kaybettiklerini tespit edip, o yerlerdeki çöp bırakma düzenini gözden geçirmek gerekir. Bunun için, aşağıdaki alternatifler değerlendirilmelidir: Çöp kutusu yerine müşterek kullanılacak konteynır veya büyük konteynırları kullanmak Konteynır sisteminden poşet sistemine geçmek Sistemsiz toplamayı ortadan kaldırmak Sokakta bulunan sabit konteynırların yerini değiştirmek Konteynır sıklığını azaltmak ya da çoğaltmak Konteynır hacminde değişiklik yapmak (örneğin, yoğun yerleşimlerde 2 veya 3 adet 1,1 m 3 'lik konteynır yerine bir adet 2,5 m 3 'lük konteynır kullanmak) Yükleme zamanı ve git dur zamanı, konteynır tipine ve şehrin mimari yapısına bağlı olarak Tablo 3.9'da gösterilmiştir. Tablo 3.9 Yükleme zaman faktörü ve git-dur zaman faktörü Toplama sistemi Yerleşim Zaman faktörü α t = t t /(t gd +t y ) Yol faktörü α y = y gd /y t 1,1 m 3 büyük konteynır 110 l'lik konteynır Yoğun ticarî + bitişik nizam meskun bölge Yoğun ticarî + bitişik nizam meskun bölge 1,21 0,44 1,06 0,70 Tüm sistemler Toplu konut 1,03 0,78 Tüm sistemler Tüm sistemler Tüm sistemler Toplu konut + bahçeli müstakil evler Şehir içinde bahçeli müstakil evler Şehiriçi + seyrek müstakil evler 1,06 0,75 1,09 0,72 1,11 0,69 Tüm sistemler Seyrek müstakil evler 1,14 0,67 t t : t gd : t y : y gd : y t : Toplam toplama zamanı Git- durakla için harcanan zaman Yükleme zamanı Git-durakla yolu Toplama yolu 60

62 Bu formül ve katsayılarıyla, mevcut mimari yapı göz önünde bulundurularak, toplama için tahmini zaman süreleri hesaplanabilir. Şehir içi seferlerde harcanan zaman, yukarıdaki hesaplara dahil edilmemiştir, çünkü bunlar çok değişik faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerin en önemlileri, toplama güzergâhının belirlenmesi, toplama kamyonunun hacmi, trafik durumu ve şoförün şahsi yeteneğidir. Çöp kamyonunun hacminin büyük olması, taşıma maliyetini olumlu şekilde etkiler. Ancak, buna karşın büyük kamyonlarda git-dur seferlerinin maliyeti daha yüksek olur. Bundan dolayı, taşıma maliyeti ve toplama maliyeti arasında bir optimizasyon yapılmalıdır. Toplama güzergâhının uygun şekilde belirlenmesiyle, toplam şehir içi seferleri minimuma indirilebilir ve bu şekilde zaman ve yakıt tasarruf edilebilir. Taşıma zamanı, taşıma yolu uzadıkça artar. Ancak, bu doğrudan bir artış değil, aşağıdaki formül ile tarif edilebilen bir artıştır. t taş = y taş 0.75 t taş y taş Taşıma zamanı Taşıma yolu Aynı şekilde, taşıma hızı, taşıma yolunun uzaklığı ile aşağıdaki formüle göre artar. Bunun sebebi, git-dur süresinin azalması ve uzak taşımanın genellikle şehir dışındaki yollarda ya da otoyolda yapılmasından kaynaklanmaktadır. v taş = y taş 0.25 Toplam ve birim bazındaki taşıma maliyetleri taşımanın yapılacağı mesafenin uzunluğuna ve çöp kamyonunun hacmine göre değişir (DHV-R&R, 2000) Güzergâh Optimizasyonu Taşıma ve git- dur maliyetlerinin en aza indirilmesi için en önemli husus, gidilecek mesafenin mümkün olduğunca azaltılmasıdır. Bunun için, mümkün ve gerekli olan tüm yol alternatiflerinin maliyetleri hesaplanmalıdır. Bu maliyet hesabında, hem yol uzunluğu, hem de araçların hızları önemlidir. Araç hızları aşağıdaki ortalama değerlerle ifade edilebilir: Otoyol: 60 km/h Şehir dışı yol 45 km/h Şehir dışı talî yol: 35 km/h Şehir içi sokak: 30 km/h 61

63 Optimizasyon hesaplarında, çöp aracının uğraması gereken tüm sokaklardan geçmesi için uygun en kısa yol hesaplanır. Bunun için iki yaklaşım mümkündür: 1. Uğrama noktalarına dayanan yaklaşım Burada, çöp aracının çöp bırakılan tüm noktalara uğraması şarttır fakat hangi yoldan geçeceği mühim değildir. Optimizasyonda, kat edilecek toplam mesafeyi asgarî seviyeye çeken güzergâh belirlenir. Bu yaklaşım, özellikle büyük konteynırlı ve birden fazla konteynır ile çalışan değiştirmeli toplama sisteminin kullanıldığı haller için önemlidir. Bu durumda, birkaç noktada büyük hacimli konteynırlar bulunmakta, toplama aracı ise bunların birkaç tanesini toplamak zorunda kalmaktadır. Fuar, pazar, ticaret merkezi gibi yerlerden de çöp toplama optimizasyonu da bu yaklaşıma göre yapılmalıdır. Güzergâhların belirlenmesinde, çöp aracının hacmi kısıtlayıcı faktördür. Her bir toplama seferinde, ancak aracın kapasitesi kadar çöp toplanabilir. Diğer taraftan, kapasiteyi mümkün olduğu kadar değerlendirmek ve aracı mümkün olduğunca dolu olarak dolaştırmamak gerekir. 2. Geçilecek yollara dayanan yaklaşım Bu yaklaşımda çöp aracı, bir meskun ya da ticarî bölgenin her sokağına sadece bir kere uğradığı var sayılmaktadır. Zaman kayıplarını engellemek için, aracın mümkün olduğu mertebede bir yerden iki kere geçmesi önlenmelidir. Burada, güzergâh alternatifleri toplam yol uzunluğu hesaplanarak belirlenir. Bu yaklaşımda çöp aracının kapasitesi yine sınırlayıcı faktördür (DHV-R&R, 2000) Güzergah Belirleme Kriterleri Verimli bir toplama için güzergahın belirlenmesinde aşağıdaki kriterlere dikkat edilmelidir. Kullanılan güzergahtan mümkün olduğunca tekrar geçilmemelidir. Güzergah sürekli olmalı, parçalı olmamalıdır. Bloklar etrafında mümkün olduğunca saat yönünde dönüşler yapılmalıdır. Saat yönünde dönüşlerden önce, uzun ve düz yollardan toplama yapılmalıdır. Başlama noktası mümkün olduğunca garaja yakın olmalıdır. Sık kullanılan yollar, trafiğin yoğun olduğu saatlerde kullanılmamalıdır. Çıkmaz sokaklar yolun sağ tarafındayken toplanmalıdır. 62

64 Halkla işbirliği yapılarak bazı sokaklarda haftanın belli günlerinde çöp çıkarılması sağlanmalıdır. 3.9 Aktarma Optimizasyonu Toplanan çöplerin, mümkün olduğu kadar ekonomik şekilde toplama bölgelerinden katı atık işleme veya bertaraf tesislerine aktarılması gerekir. Atık taşıma sisteminin yapısı, atık kaynaklarının (evler) coğrafi konumuna ve özelliklerine ve atıkların nihai olarak bertaraf edileceklere yere (depolama sahaları) ya da katı atık işleme tesislerinin yerlerine bağlıdır. Yakın geçmişe kadar birçok ülkede her kent / yerleşim birimi kendi düzensiz atık sahasına sahipti. Ancak bu durum olumsuz çevresel etkileri ciddi boyutlara taşıyordu. Bu nedenle 1970 li yıllardan itibaren Batı ülkelerindeki yerel atık depolama sahalarının çoğu kapatılıp bölgesel depolama sahaları inşa edilmiştir. Son yıllarda, depolama hacmini azaltmak amacıyla yapılan enerji kazanma gayesi ile yakma yöntemi de giderek önem kazanmıştır. Örneğin, Hollanda da, 1980 li yılların ortalarından beri evsel katı atıkların büyük bir bölümü, ülkenin değişik noktalarına dağılmış 5 adet atık yakma tesisine gönderilmektedir. Nihai bertaraf tesislerinin (hem yakma tesisleri, hem de depolama alanları) bir merkezde yoğunlaştırılmaları ve teknolojilerinin giderek geliştirilmesi, atık miktarlarını ve transfer istasyonlarını aşağıda özetlendiği gibi doğrudan etkilemiştir: Toplama ve taşıma proseslerinin bağımsızlığını sağlamak için, transfer istasyonlarının sayıları artmıştır. Atıklar özel konteynırlarda yoğunlaştırarak, taşıma sistemleri optimize edilmiştir. Atıkların atık transfer istasyonlarından nihai bertaraf sahalarına ulaştırılmasında tren veya konteynır taşıyan gemilerin kullanılması cihetine gidilmiştir. Transfer istasyonu için en uygun yerin belirlenmesi için genelde aşağıda sunulan iki seçenek mevcuttur: 1. Atıkların nihai bertaraf yerleri /tesisleri bellidir. Bu durumda transfer istasyonunun yerini belirlemek için sadece toplama ve taşıma zinciri optimize edilecektir. 2. Atıkların hem nihai bertaraf yerleri/tesisleri (örneğin yakma tesisleri, depolama sahaları), hem de transfer istasyonlarının yer ve tipleri belirlenmemiştir. Bu durumda transfer istasyonunun yerinin belirlenmesi daha zordur. Birinci durumda, atıkların toplanması, transferi ve taşıma maliyetleri hem konvansiyonel atık toplama araçları için, hem de uzun mesafe taşıma yapabilen araçlar için belirlenmek zorundadır. Bu temel verilerden yola çıkarak atıkların oluştuğu kaynak ile nihai atık bertaraf 63

65 yeri/tesisi arasında bir transfer istasyonunun yerleştirilmesinin ekonomik olup olmayacağı ortaya konulabilir. Atıkların uzun mesafelerde konvansiyonel toplama araçlarıyla taşınmasından kaynaklanan maliyet ile atıkların daha az personel gerektiren ve daha fazla atık taşıyan TIR larla taşıma maliyetleri arasındaki fark transfer istasyonunun toplam maliyetini karşılamalıdır. Bir atık transfer istasyonunun birden fazla yerel yönetim tarafından paylaşılması hususuna da nihai bertaraf tesisinin mesafesine ve her yerel yönetimden çıkan atık miktarı değerlendirilerek karar verilebilir. Transfer istasyonunun en uygun konumu yerleşim birimlerinin getirdikleri yüklere ve toplam atık taşıma maliyetlerinin en az olmasına bağlıdır. İkinci durum daha karmaşıktır. Yeni bir nihai atık bertaraf yeri (depolama sahası) için yer seçimi ve birden fazla (iki) transfer istasyonunun birkaç belediyeye hizmet vermesi örneği ele alındığında seçimin, coğrafî (çevre yapısını değerlendirerek yapılan yer seçimi), çevresel (yerel çevreye olacak etki), siyasi (belediye ve bölgesel idareler arasındaki işbirliği), iktisadi (arsa fiyatları, inşaat maliyetleri), geçmiş uygulamalar (mevcut ve kullanılabilir bir depolama sahasının bulunması) ile ulaşım, iletişim ve diğer altyapı durumu gibi parametrelere bağlıdır. Lojistik olarak bir transfer istasyonu için yapılacak yer seçiminde en önemli hususlar aşağıda sıralanmıştır: Coğrafi konum ve atık üreten yerleşim birimlerinin büyüklükleri, Depolama sahalarının kapasiteleri, kurulma ve işletme maliyetleri, Atık üretilen kaynaklarla (yerleşim birimleri) depolama /bertaraf tesisleri arasındaki mesafe (taşıma maliyeti olarak). Bu durumda optimum yer seçimi olası seçenekler arasında yapılacak bir matematiksel irdeleme ile ortaya konulabilir. Örneğin, beş yerleşim bölgesine hizmet verecek iki transfer istasyonu yerlerinin belirlenmesi için Şekil 3.8 de bir model gösterilmiştir: 64

66 Adım 1 Ağırlık merkezinin belirlenmesi (depolama sahası) Adım 2: Transfer istasyonlarıyla taşıma maliyetinin azaltılması,adım 3: Yeni ağırlık merkezinin (depolama sahası) belirlenmesi? şehir (büyüklüğü = hane sayısı) (mevcut) depolama sahası transfer istasyonu Sıkıştırmalı çöp kamyonları ile taşıma (Ok kalınlığı = taşıma maliyeti) Konteynerli TIR larla taşıma (Ok kalınlığı = taşıma maliyeti) Şekil 3.8 Depolama sahasının yer seçimi ve transfer istasyonu ile optimizasyon Transfer istasyonlarının yer seçimindeki ilk adım, yeni bir depolama sahasının gelecekteki ihtiyaçları (örneğin 20 yıl için) karşılaması için gerekli kapasitesinin hesaplanmasıdır. Depolama sahasının optimum yer seçimi, taşıma maliyetleri ele alınarak tespit edilecektir (Adım 1). Kurulacak bir transfer istasyonunun bir veya birkaç yerleşim birimi için kullanılması durumunda toplama ve taşıma maliyetlerindeki azalmalar hesaplanacaktır (Adım 2). Bunun sonucunda da kurulacak tesislerin konumları toplam taşıma maliyetinin en yüksek olduğu noktaya doğru kaydırılması ile tespit edilecektir. (Adım 3). Bu modelde dikkate alınan veriler yerleşim birimlerinde oluşan atık miktarları, coğrafî konum (depolama sahalarının varlığı ve bunların kentsel alanlara olan yakınlığı ve yol bağlantıları), atıkların üretildikleri noktalardan son noktaya kadar geçen süreç içinde toplanmaları ve taşınmalarına ait birim maliyetleri ve seçilen atık toplama yöntemleridir (DHV-R&R, 2000) Toplama Sıklığı Toplama sıklığı, kullanılan toplama sistemi, kaynakta ayrı toplamanın uygulanıp uygulanmadığı, kentsel özellikler, iklim koşulları ve mevcut araç kapasiteleri gibi faktörlere bağlıdır. Ekonomik açıdan, atıkların büyük konteynırlarla mümkün olduğu kadar seyrek toplanması tercih edilir. Toplama seferleri sıklaştıkça, çöp konteynırların ve araçların doluluğu ve dolayısıyla verimliliği düşer /12/, bu da toplama maliyetini arttırır. Aynı şekilde, güzergâh 65

67 planlama da zorlaşır (geçilmesi gereken yerler çoğalır, araç kapasitesine göre hesaplanan güzergâhlar uzar). Bu açıdan, haftada bir kez çöp toplamak idealdir. Ancak, Türkiye'nin koşullarına göre bu optimum durum genellikle sağlanamamaktadır. Yaz aylarında, sıcaklıktan dolayı koku, sızıntı ve haşere problemi önemli mertebede artmakta ve daha sık bir toplama düzenini gerektirmektedir. Yukarıda da söylendiği gibi, özellikle büyük şehirlerin merkezlerinde bina ve sokak yapısı büyük hacimli konteynırlara çoğu zaman müsaade etmemektedir. Çöplerin 35 veya 50 litrelik çöp kutuları ya da poşetlerde bile biriktirilmesi için evlerin mutfak veya balkonları müsait değildir. Bahçe ise genellikle yoktur. Bu sebepten dolayı böyle bir düzenin toplum tarafından kabul görmesi oldukça zordur. Belediyeler daha seyrek yerleşimli kenar mahallelerde, kırsal kesimlerde, büyük konteynırların konulabileceği bahçeli müstakil evli yerleşimlerde, site ve toplu konutlarda, yeterli sayıda konteynır bulundurarak toplama sıklığını kabul edilebilecek bir minimuma indirebilirler. Bu sıklık yaz aylarında örneğin, haftada iki ya da üç kış aylarında ise haftada bir kez olabilir. Sistemsiz toplama uygulandığında, hijyenik sebeplerden dolayı günlük toplama gerekli olup, toplama maliyetleri büyük oranda artmaktadır. Bundan dolayı, sistemsiz toplama ekonomik nedenlerden dolayı da mümkün olduğu uygulanmamalıdır. Değerlendirilebilir yaş veya kuru atıkların kaynakta ayrı toplandığı belediyelerde, toplama sıklığı daha da fazla ehemmiyet kazanır. Bu durumlarda, hangi atık fraksiyonunun ne zaman alınacağı ve toplama maliyetini arttırmadan toplum için en cazip çözümün ne olabileceği tespit edilmelidir. Ayrı toplamanın yapıldığı hallerde genel olarak şunlar söylenebilir: Biyolojik atıklar ayrı toplandığında, bunlar bahçeli müstakil evlerde veya müşterek konteynır kullanan toplu konutlarda haftada en az bir veya iki kez toplanmalı (yaz- kış uygulamaları farklı olabilir) ve yoğun yerleşim yerlerinde haftada birkaç kez toplanmalıdır. Değerlendirilebilir kuru atıklar, hijyenik bakımdan iki haftada bir veya ayda bir toplanabilir. Ancak, yer sıkıntısı genellikle bu kadar seyrek toplama için gerekli konteynır veya poşet konulmasına engel olur. Bunların toplanması, toplama bölgelerindeki mimarî özelliklere göre düzenlenmelidir. Değerlendirilemeyen atıklar arasında yine çocuk bezi, hijyen pedler, tuvalet kâğıdı gibi yaş ve gayrı sıhhî çöpler bulunduğu için, bunların da haftada bir veya iki kez toplanması gerekir. 66

68 3.11 Organizasyon Toplama ve taşıma giderleri, uygun bir organizasyon ile asgariye indirilebilir. Organizasyon açısından duruma bakıldığında vardiyalı çalışma ve özelleştirme konularını son derece önemli konular oldukları anlaşılmaktadır. Tek vardiyalı çalışılma durumlarda, çöp kamyonlarının kapasitesi zamanın üçte ikisinde değerlendirilememektedir. Bundan dolayı, iki vardiyalı çalışan bir belediyeye göre, iki misli daha fazla çöp kamyonu gerekmektedir. Üç vardiyalı toplama, genellikle kamyonların bakım, onarım ve temizlik çalışmalarını gerektirdiğinden dolayı mümkün değildir. Ayrıca bazı yerlerde trafik yoğunluğundan dolayı gündüz çöp toplamak mümkün değildir. Örneğin, İstanbul'da Valilik emri ile gündüz saatlerinde çöp toplanması yasaklanmıştır. Belediyeler, vardiya düzenlemelerini yaparlarken aşağıdaki durumları değerlendirmek zorundadır: Mesai ücretlerindeki artışlar Araç /gereç için yapılacak yatırımlar Gündüz toplamanın toplum tarafından kabul edilip edilmediği Gündüz toplamanın trafik açısından mümkün veya ekonomik olup olmadığı Yasal durum Katı atık işleme ve bertaraf tesisleri ile transfer istasyonlarının çalışma saatleri Çöp toplam işlerinin özelleştirilmesi ile genellikle önemli tasarrufların yapılabildiği ortaya çıkmıştır. Bunlar, özel şirketlerin çalışma verimliliği, ücret politikaları ve daha esnek çalışma düzeni kurabilmelerinden kaynaklanmaktadır. Belediyeler tarafından kurulan özel şirketler, özelleştirmede önemli bir alternatiftir. Özelleştirme, büyük ve orta büyüklükteki yerleşim yerleri için daha önemli bir anlam ifade eder. Küçük beldelerde özelleştirme tasarruf sağlamamaktadır. 67

69 4 MEVCUT BÖLGESEL KATI ATIK YÖNETİMİ 4.1 İdari Yapı Osmaniye İli atık yönetiminin idari yapılanmasında üç kurum öne çıkmaktadır: Belediyeler, İl Özel İdaresi ve Belediyeler Birliği... Osmaniye İli nde toplam 16 İlçe ve Belde Belediyesi bulunmaktadır. Bu Belediyeler İlgili İlçe ve Belde Merkezlerinin temizlik ve çöp toplama hizmetlerini görmektedir. Bu yerleşim merkezleri dışında kalan köyler İl Özel İdaresi nin sorumluluk alanındadır. Söz konusu 16 Belediye ile İl Özel İdaresinin üyesi oldukları Osmaniye Katı Atık Bertaraf ve Altyapı Hizmetleri Mahalli İdareler Birliği ise atıkların bertarafından ve transfer istasyonları aracığıyla taşınmasından sorumludur. Osmaniye Katı Atık Bertaraf ve Altyapı Hizmetleri Mahalli İdareler Birliği; Osmaniye İl sınırları içerisinde, Katı atıkların bertarafı ile entegre katı atık yönetimini gerçekleştirmek üzere, 5355 Sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu çerçevesinde T.C. Bakanlar Kurulunun tarih ve 2006/10124 sayılı kararı ile kurulmuştur. Birliğe üye İl Özel İdare ve 16 Belediye vardır. Bunlar; 1) İl Özel İdaresi 2) Osmaniye Belediyesi 3) Kadirli Belediyesi 4) Düziçi Belediyesi 5) Bahçe Belediyesi 6) Hasanbeyli Belediyesi 7) Toprakkale Belediyesi 8) Sumbas Belediyesi 9) Ellek Belediyesi 10) Cevdetiye Belediyesi 11) Yarbaşı Belediyesi 12) Tüysüz Belediyesi 13) Kırmıtlı Belediyesi 14) Atalan Belediyesi 15) Mehmetli Belediyesi 16) Böcekli Belediyesi 17) Alibeyli Belediyesi İl Merkezi ve İlçe Belediyelerinin bulunduğu harita Şekil 4.1 de görülmektedir. 68

70 Şekil 4.1 Osmaniye İl Haritası Osmaniye Katı Atık Bertaraf ve Altyapı Hizmetleri Mahalli İdareler Birliği Alibeyli Mah. Atatürk Caddesi, Osmaniye/Merkez adresinde; Başkanlık Makamı, Birlik Müdürlüğü, Mali işler ve Teknik Hizmetlerden oluşmaktadır. 4.2 Planlanan Bertaraf Sahası Osmaniye Katı Atık Birliği nce öncelikle bertaraf tesisi için yer araştırması yapılmış ve Osmaniye İli Merkez İlçe Yaverpaşa (Yaveriye) Köyü, Karabahadırlı Mevkiinde, Osmaniye Belediyesinin evsel atıklarının vahşi olarak depolandığı, yaklaşık 28 ha lık bir alanda katı atık tesisin yapılmasına karar verilmiştir. Sahanın mevcut görüntüsü uydu fotoğrafı olarak Şekil 4.2 de görülmektedir. 69

71 Şekil 4.2 Bertaraf Sahasının Uydu Görüntüsü Tesisin projelendirme aşamasından sonra tarihinde yapım işi ihalesine çıkılmış ve tarihinde tesis inşaatı başlamıştır. Ancak finansman sıkıntıları ve teknik problemler nedeniyle projede revizyon yapılmasına karar verilmiştir. Bakanlıkça onaylanması beklenen yeni projeye göre tesiste; 2000 Ton/Yıl Kapasiteli Kapalı Pilot Kompost Tesisi Atıktan Türetilmiş Yakıt Tesisi Düzenli Depolama Tesisi yer almaktadır. Günde 250 ton çöpün kabul edileceği tesiste, organik maddelerden kompost (gübre) elde edilecektir. Lisanslı firma aracığıyla geri kazanabilir atıklar ambalaj atıkları ayrıştırma tesisinde ayrıştırılıp ekonomiye geri kazandırılacaktır. Ayırma ünitesinden çıkan ve geri dönüştürülemeyen (mevcut sistemde depolama alanlarına gönderilen atıklar) atıklardan RDF (Atıktan Türetilmiş Yakıt) malzeme üretilmesi ve bu malzemenin çimento fırınlarında ek yakıt olarak kullanılması için (Atıktan Türetilmiş Yakıt) Tesisi kurulacaktır. Geriye kalan az miktardaki değerlendirilemeyen atıklar depolama sahasında bertaraf edilecektir. 4.3 Mevcut Genel Atık Yönetimi Birliğe üye belediyelerin ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanılmasına yönelik olarak, 70

72 - Osmaniye Belediyesi: Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanılmasına yönelik olarak; Lisanslı bir firma ile protokol imzalamış olup ambalaj atık yönetim planını hazırlamaktadır. - Kadirli Belediyesi: Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanılmasına yönelik imzalamış olduğu protokolü iptal etmiş olup, başka bir lisanslı firma ile yeniden anlaşmak üzere çalışmalar başlatmıştır. - Hasanbeyli Belediyesi: Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanılmasına yönelik olarak; Lisanslı firması ile protokol imzalamış olup ambalaj atık yönetim planını hazırlayarak onaylanmak üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderilmiştir. - Bahçe Belediyesi: Belediyesi: Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanılmasına yönelik ambalaj atık yönetim planını mevcut değildir - Toprakkale Belediyesi: Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanılmasına yönelik ambalaj atık yönetim planını mevcut değildir Her belediye çöplerini vahşi olarak depolamaktadır. Atık piller, organik atıklar, evlerden kaynaklanan tehlikeli atıklar diğer evsel atıklarla birlikte vahşi depolama sahalarına gönderilmektedir. Tıbbi atıklar için Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ile Osmaniye Belediyesi arasında protokol imzalanmış olup, tıbbi atıklar Gaziantep tıbbi atık sterilizasyon tesisine gönderilmektedir. Hafriyat ve İnşaat atıkları belediyeler tarafından tahsis edilen alanlarda depolanmaktadır. 71

73 4.4 Mevcut Çöp Sahaları Ziyaret edilen Belediyelere ait mevcut çöp sahalarının bilgi ve görüntüleri aşağıda sunulmuştur Osmaniye Çöp Sahası Osmaniye, Toprakkale, Cevdetiye ve Kırmıtlı Belediyelerince kullanılan çöp döküm sahası Osmaniye ye bağlı Yaveriye Köyü, Karabahadır mevkiinde bulunmakta ve yaklaşık 30 yıldır kullanılmaktadır. Sahada çöpler 50 dönümlük arazide, m derinlikte depolanmıştır. Osmaniye çöp döküm sahasının yeri Şekil 4.3 te, sahaya ait görüntüler ise Şekil 4.4 de verilmiştir. Şekil 4.3 Osmaniye Mevcut Çöp Sahası Şekil 4.4 Mevcut Çöp Döküm Sahasından Görüntüler 72

74 4.4.2 Kadirli Çöp Sahası Kadirli Belediyesince kullanılan çöp döküm sahası Kadirli ye bağlı Karakütük Köyü yakınlarında bulunmakta ve yaklaşık 10 yıldır kullanılmaktadır. Sahada çöpler 60 dönümlük arazide m derinlikte depolanmıştır. Kadirli çöp döküm sahasının yeri Şekil 4.5 te, sahaya ait görüntüler ise Şekil 4.6 da verilmiştir. Şekil 4.5 Kadirli Mevcut Çöp Sahasının Konumu Şekil 4.6 Kadirli Çöp Döküm Sahasından Görüntüler 73

75 4.4.3 Düziçi Çöp Sahası Düziçi, Böcekli, Yarbaşı, Atalan Belediyelerince kullanılan çöp döküm sahası Düziçi ye bağlı Kurtuluş Mahallesi, Deliçay kenarı, çevre yolu altı mevkiinde bulunmakta ve yaklaşık 20 yıldır kullanılmaktadır. Sahada çöpler 20 dönümlük arazide ortalama 5 m derinlikte depolanmıştır. Düziçi çöp döküm sahasının yeri Şekil 4.7 te, sahaya ait görüntüler ise Şekil 4.8 de verilmiştir. Şekil 4.7 Düziçi Mevcut Çöp Sahasının Konumu Şekil 4.8 Düziçi Çöp Döküm Sahasından Görüntüler 74

76 4.4.4 Bahçe Çöp Sahası Bahçe ye bağlı Savranlı Köyü altı mevkiinde bulunan ve halihazırda kullanılan çöp döküm sahasının yeri Şekil 4.9 da, sahaya ait görüntüler ise Şekil 4.10 da verilmiştir. Şekil 4.9 Bahçe Mevcut Çöp Sahasının Konumu Şekil 4.10 Bahçe Çöp Döküm Sahasından Görüntüler 75

77 4.5 Mevcut Çöp Sahalarına ait Özet Bilgi Birliğe bağlı tüm Belediyelerin mevcut çöp sahalarına ilişkin bilgiler Tablo 4.1 de verilmiştir. Düzensiz Depolama Osmaniye Belediyesi Tablo 4.1 Mevcut Çöp Sahalarının Özellikleri Tesisin Yeri Yaveriye Köyü, Karabahadır mevkiinde Kaç yıldır kullanıldığı Belediyeye Uzaklığı 30 4 km Kadirli Belediyesi Kadirli Karakütük Köyü 10 5 km Düziçi Belediyesi Kurtuluş Mah. Deliçay Kenarı 20 2 km Bahçe Belediyesi Savranlı Köyü altı 25 2 km Toprakkale Belediyesi Hasanbeyli Belediyesi Yaveriye Köyü, Karabahadır mevkiinde 15 4 km 5 km Sumbas Belediyesi Deliktepe Döğrenli Mah km Ellek Belediyesi Karagöl Mevki 10 3 km Tüysüz Belediyesi Delaltepe Mevki 7 5 km Cevdetiye Belediyesi Kırmıtlı Belediyesi Yaveriye Köyü, Karabahadır mevkiinde Yaveriye Köyü, Karabahadır mevkiinde km km Böcekli Belediyesi Kurtuluş Mah. Deliçay Kenarı km Yarbaşı Belediyesi Kurtuluş Mah. Deliçay Kenarı 20 8 km Atalan Belediyesi Kurtuluş Mah. Deliçay Kenarı km Mehmetli Belediyesi Kümeevler Mevki 10 3 km Alibeyli Belediyesi Çadırtepe Mevki 10 3 km 4.6 Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Yerleşim içindeki toplama sistemi Belediyelerin sorumluluğundadır. Mevcut durumda Birlik tarafından yapılmakta olan katı atık tesisi tamamlanmadığından dolayı, birliğe ait üye belediyeler çöplerini kendileri toplamakta, taşımakta ve yakın noktalarda bulunan kendi düzensiz depolama sahalarına dökmektedirler. Birliğe bağlı Belediyelerin Atık Toplama araçları ve sefer sayıları Tablo 4.2 de verilmiştir. 76

78 Tablo 4.2 Birliğe Bağlı Belediyelerin Araç ve Yaklaşık Birim Sefer Sayıları Üye Adı Osmaniye Belediyesi Kadirli Belediyesi Düziçi Belediyesi Bahçe Belediyesi Toprakkale Belediyesi Hasanbeyli Belediyesi Ellek Belediyesi Sumbas Belediyesi Cevdetiye Belediyesi Atalan Belediyesi Kırmıtlı Belediyesi Yarbaşı Belediyesi Alibeyli Belediyesi Mehmetli Belediyesi Tüysüz Belediyesi Böcekli Belediyesi Araç ve Yaklaşık Birim Sefer Sayıları 23 Kamyon (7 ve 16 m 3 lük), Günde 3 sefer 8 Kamyon (7 ve 16 m 3 lük) - 3 Traktör, Günde 2 sefer 4 Kamyon (7 ve 16 m 3 lük) 1 Traktör, Günde 3 sefer 1 Kamyon (16 m 3 lük) 1 Traktör, Günde 2 sefer 1 Kamyon (16 m 3 lük), Günde 2 sefer 1 Traktör, Günde 4 sefer 1 Kamyon (7 m 3 lük), Haftada 3 sefer 1 Kamyon (16 m 3 lük), Haftada 2 sefer 1 Kamyon (16 m 3 lük) 1 Traktör, Haftada 3 sefer 3 Kamyon (7 m 3 lük), Haftada 3 sefer 1 Kamyon (7 m 3 lük), Haftada 1 sefer 1 Kamyon (7 m 3 lük), Haftada 4 sefer 1 Traktör, Haftada 1 sefer 1 Traktör, Haftada 1 sefer 1 Kamyon (16 m 3 lük), 1 Traktör, Haftada 2 sefer 2 Kamyon (7 m 3 lük), Haftada 3 sefer Belediyelerin atık toplama ve taşıma sistemine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir Osmaniye Atık Toplama-Taşıma Sistemi nüfuslu Osmaniye Merkez de günde yaklaşık 150 ton atık oluşmakta ve bu atıklar 7-16 m 3 lük 23 toplama kamyonu ile toplanmaktadır. Belediyenin atık toplama ve taşıma sisteminde 134 personel çalışmaktadır. Toplama yöntemi olarak genellikle konteynırlar kullanılmakla birlikte, bazı bölgelerde bireysel biriktirme kapları ve poşetler de kullanılmaktadır. 35 mahallenin her birinde konteynır bulunmakta, toplamda ise yaklaşık 2500 konteynır yer almaktadır. Konteynırlar özellikle ana yollarda kaldırımların yol tarafında oluşturulmuş cepler içinde yer almaktadır. 77

79 Osmaniye Atık Toplama Araçları Osmaniye Belediyesince 2012 yılında çıkılan atık toplama hizmetleri ihalesine ilişkin teknik şartnamede yüklenici tarafından kiralanması öngörülen taşıt, iş makineleri ve personel Tablo 4.3 de görülmektedir. Tablo 4.3 Toplama Hizmeti için Şartnamede Öngörülen Araç ve Personel Bilgileri No Cinsi Miktar (adet) Özellikleri 1 Çöp Aracı 19 Hidrolik sıkıştırmalı 7+1 ( Taahhüt ) 2 Çöp Aracı 4 Hidrolik sıkıştırmalı 16+1 (Taahhüt ) 3 Süpürge ve Yıkama Aracı 1 Vakumlu 4 Kepçe-Midilli 1 Arkası Boğumlu 5 Traktör 3 Römorklu 6 Binek Oto 3 Klimalı 1600 CC 7 Damperli Kamyon 1 Damper kapasitesi 18,000m 3 çift akslı 8 Personel 190 Vasıfsız Osmaniye Atık Toplama Personeli Yapısı Osmaniye de toplama organizasyonu Belediye tarafından ihale edilmiş olup, bir Belediye kuruluşu olan Belediye İmar A.Ş. tarafından yürütülmektedir. Çöp toplama organizasyonunda 134 personel çalışmaktadır. Toplama personeli esas olarak 3 pozisyondan oluşmaktadır. Hizmetin görülmesindeki sorumluluk ve sıradüzeni (hiyerarşi) de aşağıda sıralandığı gibidir. 1. Toplama Vardiya Amiri 2. Toplama Şoförü 3. Toplama İşçisi Bir kamyonda genel olarak bir şoför ve iki toplama işçisi bulunmaktadır. Toplama hizmetlerinin örgüt yapısı ise aşağıda şematik olarak sunulmaktadır. 78

80 Belediye ve Birlik Yönetimi Temizlik İşleri Müdürlüğü Vardiya Amiri Toplama Süpürme Şoför Toplama İşçileri Süpürme- Yıkama Aracı Süpürgeciler Şekil 4.11 Toplama Hizmetleri Örgüt Yapısı Osmaniye Atık Toplama Organizasyonu Toplama işlemi vardiyalı olarak yapılmakta olup sabah saat 06:00 da mesai başlamakta gece 12 de bitmektedir. Sabah seferleri saat 06:00 da, akşam seferleri ise akşamüzeri saat: 17:30 da başlamaktadır. Gündüz saatlerinde ise genellikle trafiğin yoğun olmadığı dış mahallelerin atıkları toplanmaktadır. Çarşı bölgesi gibi trafik açısından yoğun olan bölgelerde sabah 06:00 08:00 arasında ve akşam 19:00 dan sonra toplama biçiminde yapılmaktadır. Genellikle atık toplama işi akşam saatlerinde yoğunlaşmakta olup gündüz saatlerinde ortalama 7 araç faaliyette iken akşam saatlerinde 16 araç çalışmaktadır. Bu araçların dışında sokaklardaki atık durumunu kontrol amacıyla bir binek araç sürekli seyir halinde çalışmaktadır. Özellikle münferit atık birikimlerini tespit eden bu devriye aracı, bu durumlar için tahsis edilmiş ayrı bir toplama aracını ilgili bölgelere yönlendirmektedir. Osmaniye deki toplama sistemine ilişkin gözlem gezisinde çekilen konteynırla toplama işlemine ait görüntüler Şekil 4.12 de görülmektedir. 79

81 Şekil 4.12 Osmaniye de Konteynırla Toplama İşlemi Konteynır dışında özellikle çarşı bölgesinde ve bazı mahallelerde poşetle ve bireysel kaplar aracılığıyla toplama yapılmaktadır. Poşet ve kapla toplama işlemine ait görüntüler Şekil 4.13 de görülmektedir. Şekil 4.13 Osmaniye de Poşet ve Kapla Toplama İşlemi Kadirli Atık Toplama ve Taşıma Sistemi nüfuslu Kadirli de günde yaklaşık 60 ton atık oluşmakta ve bu atıklar 7 ve 16 m 3 lük 8 toplama kamyonu ve 3 traktör ile toplanmaktadır. Belediyenin atık toplama ve taşıma sisteminde 39 personel çalışmaktadır. Toplama yöntemi olarak genellikle konteynırlar kullanılmakla birlikte, bazı bölgelerde bireysel biriktirme kapları ve poşetler de kullanılmaktadır. Şehirde toplam yaklaşık 2000 konteynır yer almaktadır. 80

82 4.6.3 Düziçi Atık Toplama ve Taşıma Sistemi nüfuslu Düziçi de günde yaklaşık 30 ton atık oluşmakta ve bu atıklar 7 ve 16 m 3 lük 4 toplama kamyonu ve 1 traktör ile toplanmaktadır. Belediyenin atık toplama ve taşıma sisteminde 29 personel çalışmaktadır. Toplama yöntemi olarak konteynırlar ve bidonlar kullanılmakla kullanılmaktadır. Şehirde toplam yaklaşık 450 konteynır, 3000 bidon yer almaktadır Bahçe Atık Toplama ve Taşıma Sistemi nüfuslu Bahçe de günde yaklaşık 10 ton atık oluşmakta ve bu atıklar 16 m 3 lük 1 toplama kamyonu ve 1 traktör ile toplanmaktadır. Belediyenin atık toplama ve taşıma sisteminde 6 personel çalışmaktadır. Toplama yöntemi olarak konteynırlar ve bidonlar kullanılmakla kullanılmaktadır. Şehirde toplam yaklaşık 200 konteynır, 300 bidon yer almaktadır Toprakkale Atık Toplama ve Taşıma Sistemi nüfuslu Toprakkale de günde yaklaşık 6 ton atık oluşmakta ve bu atıklar 16 m 3 lük 1 toplama kamyonu ile toplanmaktadır. Belediyenin atık toplama ve taşıma sisteminde 3 personel çalışmaktadır Hasanbeyli Atık Toplama ve Taşıma Sistemi nüfuslu Hasanbeyli de günde yaklaşık 2 ton atık oluşmakta ve bu atıklar 1 ton luk 1 traktör ile toplanmaktadır. Belediyenin atık toplama ve taşıma sisteminde 6 personel çalışmaktadır Sumbas Atık Toplama ve Taşıma Sistemi nüfuslu Sumbas da günde yaklaşık 1,5 ton atık oluşmakta ve bu 16 m 3 lük 1 toplama kamyonu ile toplanmaktadır. Belediyenin atık toplama ve taşıma sisteminde 3 personel çalışmaktadır Belde Belediyelerinde Atık Toplama ve Taşıma Sistemi Birliğe bağlı Belde Belediyeleri olan Cevdetiye, Kırmıtlı, Ellek, Yarbaşı, Atalan, Böcekli, Tüysüz, Mehmetli ve Alibeyli de atık toplama ve taşıma sisteminde genellikle her belediyede 1 traktör kullanılmakta ve ortalama 3 personel çalışmaktadır. 81

83 4.7 Mevcut Atık Oluşumu Halihazırda katı atık bertaraf tesisi ve tesise bağlı kantar yapısı hizmet vermediği için mevcut atık oluşumunu ölçüme dayalı olarak belirlemek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle bu çalışmada atık oluşumu gelecek yıllara ait verileri de tahmine elverecek biçimde nüfus üzerinden hesaplanacaktır. Atık oluşumu tahmininde diğer yöntem atık toplama araçlarının kapasite ve sefer sayıları üzerinden yürütülen hesap yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, nüfusa dayalı hesaplanan sonuçları doğrulamak amacıyla kullanılacaktır. 82

84 5 ATIK OLUŞUM HESAPLARI 5.1 Mevcut Nüfus Verileri Mevcut nüfus verilerinin belirlenmesinde temel kaynak, Türkiye İstatistik Kurumu nun adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) ile eski Devlet İstatistik Enstitüsü nün genel nüfus sayımı sonuçlarıdır. Resmi kayıtlara göre proje hizmet alanın 2011 yılı nüfusları Tablo 5.1 de, geçmiş yıllara ait nüfus sayım sonuçları Tablo 5.2 de verilmiştir (TÜİK, 2011). Tablo 5.1 Proje Hizmet Alanı 2011 Yılı Nüfusları ve Toplamdaki Oranları Üyeler Statü 2011 Yılı Nüfusu (kişi) Toplam Nüfusa Oranları (%) Osmaniye İl Merkezi ,04% Kadirli İlçe ,92% Düzçi İlçe ,66% Bahçe İlçe ,72% Toprakkale İlçe ,69% Hasanbeyli İlçe ,48% Sumbas İlçe ,43% Ellek Belde ,36% Yarbaşı Belde ,72% Cevdetiye Belde ,62% Tüysüz Belde ,54% Kırmıtlı Belde 986 0,20% Atalan Belde ,42% Böcekli Belde ,51% Mehmetli Belde ,31% Alibeyli Belde ,37% Özel İdare (Köyler) Köy ,01% Toplam ,00% 83

85 Tablo 5.2 Birlik Üyelerine ait Nüfus Sayım Sonuçları ( ) BELEDİYE OSMANİYE KADİRLİ DÜZİÇİ BAHÇE TOPRAKKALE HASANBEYLİ SUMBAS ELLEK YARBAŞI CEVDETİYE TÜYSÜZ KIRMITLI ATALAN BÖCEKLİ MEHMETLİ ALİBEYLİ ÖZEL İDARE TOPLAM STATÜ İl Merkezi İlçe İlçe İlçe İlçe İlçe İlçe Belde Belde Belde Belde Belde Belde Belde Belde Belde Köy

86 Tablolarda görüldüğü gibi proje nüfusu olarak Birliğe bağlı 1 İl Merkezi, 6 İlçe, 9 Belde ve bunlara bağlı köylerin nüfus toplamları dikkate alınmaktadır. Sonuç olarak son nüfus sayımı olan 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre Birliğin 2011 yılı toplam nüfusu olarak tespit edilmiştir. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi ile sayılmış olan nüfus, yerleşik nüfusu daha gerçekçi göstermesi bakımından proje hesapları için geçerliği yüksek bir veri niteliği taşımaktadır. 5.2 Gelecek Nüfus Tahminleri Gelecekteki nüfusların tahmini için Tablo 5.2 de yer alan geçmiş nüfus sayımı istatistiklerine dayalı olarak İller Bankası Nüfus Projeksiyon Yöntemi kullanılmıştır. İller Bankası Yöntemi karar verme mekanizmaları tarafından iyi bilinen ve kabul gören bir yöntem olup, Türkiye deki çevre altyapı projelerinin hazırlanmasında yoğunlukla kullanılmaktadır. İller Bankası yönteminde öncelikle geçmiş yıllara ait nüfus verileri üzerinden ortalama nüfus artış katsayısı bulunur. Nüfus artış katsayısı aşağıda verilen geometrik büyüme oranı denklemi ile tahmin edilmektedir: P=100 * [(P N /P 0 )1/f)-1] Burada; P: Nüfus artış katsayısını, P N : N yılındaki nüfusu (son nüfus sayımının yapıldığı yıldaki), P 0 : 0 yılındaki nüfusu (seçilen temel yıl nüfusu bir önceki yılın nüfusu), f: 0 ve N arasındaki yılları ifade etmektedir. İller Bankası, nüfus artış oranının aşırı fazla veya düşük tahmin edilmesinin önüne geçilmesi adına, artış oranları için üst ve alt limitler belirlemiştir. Buna göre nüfus artış katsayısı; P<1 bulunursa P = 1, 1<P<3 bulunursa, P bulunan değerin aynısı, P>3 bulunursa, P =3 olarak alınır. Nüfus artış katsayısı kullanılarak gelecek nüfusları aşağıdaki denklem ile hesaplanmaktadır: 85

87 N g = N s * (1+P/100) n Burada; N g : Gelecekteki nüfusu, N s : Referans yılı nüfusu, n: Gelecek ve referans nüfusları arasındaki yıl farkını tanımlamaktadır. İller Bankası Yönteminde belirleyici parametre olan nüfus artış katsayısını gerçekçi biçimde saptayabilmek için öncelikle Birlik üyelerinin genel nüfus gelişim seyri incelenmiştir. TÜİK verilerine dayalı olarak geçmişteki nüfus sayım aralıklarındaki nüfus artış katsayıları, bunların ortalamaları ve İller Bankası limitlerine göre sınırlandırılmış değerleri Tablo 5.3 de verilmektedir. Tablo 5.3 de yer alan artış katsayılarına göre 2012 yılından 2044 yılına kadar hesaplanan nüfus gelişimleri Tablo 5.4-Tablo 5.5 de gösterilmiştir. 86

88 Tablo 5.3 Birlik Üyelerine ait Nüfus Artış Katsayıları YILLAR OSMANİYE KADİRLİ DÜZİÇİ BAHÇE TOPRAKKALE HASANBEYLİ SUMBAS ELLEK YARBAŞI CEVDETİYE TÜYSÜZ KIRMITLI ATALAN BÖCEKLİ MEHMETLİ ALİBEYLİ ÖZEL İDARE TOPLAM ,46 3,17 4,98 3,90 4,15 10,99 0,91 3,63-0,55-1,74 4,38 6,17 1,50 3,45 5,45-0,29 2,19 3, ,28 3,21 1,06 4,24 3,53-4,05-0,47-0,04 4,29 15,76 4,97 4,51 4,55 3,68 3,43 1,37-2,71 0, ,33 2,95-2,31 1,02 5,36-5,59-1,60 4,37 0,36 0,85-0,86 8,14 0,09 0,09 4,14-0,54 0,33 1, ,59 1,71 2,08 1,41 0,51 7,13 1,73 4,47 23,68-3,73 4,46-1,30 5,40 3,64 0,40 0,38-3,76 0, ,53 2,47 0,02-4,19-1,77-5,32 0,67-6,68-5,23-0,81-2,25-14,74-6,54-0,23-0,80 1,67-0,89-0, ,78-0,52 2,83-2,93 5,12-12,40-2,72-15,01-9,36 4,27 0,34-5,78-3,64-20,86-5,96-5,65 5,34 2, ,76 2,58 1,37-2,45 0,51-10,12-1,40-2,15 0,66-0,72-1,70-1,40 0,40-1,55-4,08 0,67 0,21 1, ,31 2,51 1,10-89,85 2,81 111,18-1,94-1,34 0,48-1,12 0,31-5,00 2,62-2,61-0,26-1,32 8,62 1, ,63 1,44 1,89 907,40 1,80-56,75 0,48 0,83-1,24 0,33 0,50-2,09-2,17-3,04-1,18-0,39-8,46 1,28 Artış Kat. Ort. 3,41 2,17 1,45 90,95 2,45 3,90-0,48-1,32 1,45 1,45 1,13-1,28 0,25-1,94 0,13-0,46 0,10 1,48 Sınırlı Katsayı 3,00 2,17 1,45 3,00 2,45 3,00 1,00 1,00 1,45 1,45 1,13 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,48 87

89 Tablo 5.4 Birlik Üyelerine ait Gelecek Nüfusları ( ) YILLAR OSMANİYE KADİRLİ DÜZİÇİ BAHÇE TOPRAKKALE HASANBEYLİ SUMBAS ELLEK YARBAŞI CEVDETİYE TÜYSÜZ KIRMITLI ATALAN BÖCEKLİ MEHMETLİ ALİBEYLİ ÖZEL İDARE TOPLAM

90 Tablo 5.5 Birlik Üyelerine ait Gelecek Nüfusları ( ) YILLAR OSMANİYE KADİRLİ DÜZİÇİ BAHÇE TOPRAKKALE HASANBEYLİ SUMBAS ELLEK YARBAŞI CEVDETİYE TÜYSÜZ KIRMITLI ATALAN BÖCEKLİ MEHMETLİ ALİBEYLİ ÖZEL İDARE TOPLAM

91 Tablo 5.5 deki toplam nüfus sonuçlarına göre oluşturulan nüfus grafiği Şekil 5.1 de yer almaktadır Nüfus Eğilim Çizgisi Yıllar Şekil 5.1 Nüfus Gelişim Grafiği İller Bankası Yöntemine dayalı nüfus projeksiyonu incelendiğinde, 2012 de nüfusun kişi, 30 yıl sonra 2042 de ise kişi olacağı görülmektedir. 5.3 Kişi Başı Kentsel Atık Oluşumu Kişi başı kentsel atık oluşumu sosyo-ekonomik etmenlere bağlı olarak değişmektedir. Bu değişimde ölçülebilir ve belirleyici olan yerleşim yerinin statüsüdür. Bu doğrultuda proje alanındaki yerleşim birimleri statülerine göre İlçeler, Beldeler ve Köyler olmak üzere 3 grupta incelenmiştir. İlçelerdeki kişi başı atık oluşumunun belirlenmesinde halihazırda atık oluşumlarına ilişkin kantar kayıtları mevcut olmadığı için Entegre Atık Yönetim Planında yer alan kişi başı atık üretim tahminleri dikkate alınmıştır. (Tablo 5.6). 90

92 Tablo 5.6 Kişi Başı Atık Oluşumu (2012) Yerleşim Türleri Kişi Başı Atık (kg/kişi.gün) İlçeler 0,67 Beldeler 0,54 Köyler 0,54 Entegre Atık Yönetim Planı nda kişi başı katı atık üretiminin, tahmini toplanan atık miktarının nüfusa bölünmesi yoluyla hesaplandığı ve sokak toplayıcılarınca toplanan %10 luk miktarın da dikkate alındığı belirtilmiştir. Bu doğrultuda İlçelerdeki kişi başı atık oluşumu 0,671 kg/kişi.gün olarak hesaplanmıştır. Belde ve köylerdeki atık oluşumu ise 0,54 kg/kişi.gün olarak alınmıştır. Toplam atık oluşumu açısından kritik öneme sahip olan kişi başı atık oluşumu verisi için diğer bir kaynak 2006 yılında Mülga Çevre ve Orman Bakanlığınca yayımlanmış olan Katı Atık Ana Planı dır. Ana planda iller atık oluşumu özelliklerine göre gruplandırılmış ve her grup için karakteristik atık verileri tanımlanmıştır. Bu dokümanda Osmaniye İli, 2e kodu ile tanımlanan Akdeniz ve İç Anadolu daki Diğer Orta/Küçük Belediyeler grubunda yer almıştır. 2e grubu için ise kişi başı toplanabilen atık oluşumunun 0,85 kg/kişi.gün olduğu, sokak toplayıcılarının da dahil olduğu geri dönüşüm faaliyetleri dikkate alındığında ise toplam atık oluşumunun kişi başı 0,90 kg/kişi.gün olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada, kısmen de olsa yerel hesaplara dayalı olması nedeniyle daha gerçekçi olduğu düşünülen Entegre Atık Yönetim Planı verileri (Tablo 5.6) dikkate alınmıştır. Kentleşmenin atık üretim davranışlarına yansıması olarak bu değerlerin zaman içinde kısmi bir atış göstereceği öngörülmüş ve yıllık binde 9 oranında artırılmıştır. Buna göre gelecek yıllardaki kişi başı atık oluşumları aşağıdaki gibi öngörülmüştür (Tablo 5.7). 91

93 Tablo 5.7 Gelecek Yıllardaki Kişi Başı Atık Oluşumu Belediye Birim Atık İlçe Birim Atık Belde Birim Atık Köy kg/k.gün kg/k.gün kg/k.gün ,67 0,54 0, ,68 0,54 0, ,68 0,55 0, ,69 0,55 0, ,70 0,56 0, ,71 0,56 0, ,71 0,57 0, ,72 0,58 0, ,73 0,58 0, ,73 0,59 0, ,74 0,59 0, ,75 0,60 0, ,76 0,61 0, ,76 0,61 0, ,77 0,62 0, ,78 0,62 0, ,79 0,63 0, ,79 0,64 0, ,80 0,64 0, ,81 0,65 0, ,82 0,65 0, ,83 0,66 0, ,84 0,67 0, ,84 0,67 0, ,85 0,67 0, ,86 0,68 0, ,87 0,69 0, ,87 0,69 0, ,88 0,70 0, ,89 0,70 0, ,90 0,71 0, Toplam Atık Oluşumu Gelecekteki atık oluşumu, önceki bölümlerde irdelenen farklı yerleşimlere yönelik kişi başı atık oluşumlarının gelecekteki nüfuslarla çarpılmasıyla hesaplanmıştır. Buna göre yapılan atık projeksiyonu tablosu Tablo 5.8 de, grafiği ise Şekil 5.2 de görülmektedir. 92

94 Tablo 5.8 Gelecekteki Atık Oluşum Miktarları ( ) BELEDİYE OSMANİYE KADİRLİ DÜZİÇİ BAHÇE TOPRAKKALE HASANBEYLİ SUMBAS ELLEK YARBAŞI CEVDETİYE TÜYSÜZ KIRMITLI ATALAN BÖCEKLİ MEHMETLİ ALİBEYLİ ÖZEL İDARE TOPLAM

95 Tablo 5.9 Gelecekteki Atık Oluşum Miktarları ( ) BELEDİYE OSMANİYE KADİRLİ DÜZİÇİ BAHÇE TOPRAKKALE HASANBEYLİ SUMBAS ELLEK YARBAŞI CEVDETİYE TÜYSÜZ KIRMITLI ATALAN BÖCEKLİ MEHMETLİ ALİBEYLİ ÖZEL İDARE TOPLAM

96 Yıllar Şekil 5.2 Gelecekteki Atık Oluşumu (ton/yıl) Atık oluşum verilerinde görüldüğü gibi 2012 yılında toplam atık miktarı ton seviyesinde iken, 30 yıl sonra 2042 yılında ton a ulaşmaktadır. 95

97 6 ATIK KARAKTERİZASYONU 6.1 Atık Kompozisyonu Osmaniye Katı Atık Birliği nce hazırlanan Entegre Katı Atık Yönetim (EKAY) Planı na göre bölgedeki atıkların kompozisyonu aşağıda verilmiştir (Tablo 6.1). Tablo 6.1 EKAY Planında Yer Alan Atık Kompozisyonu Organik Atık Yıllık ortalama % 65 Kağıt 15 Cam 5 Metal 5 Plastik 5 Kül 5 Toplam 100 Yıllık ortalama % Mutfak atığı 55 Yeşil atık 10 Geri kazanılabilir atık *) 30 Tablo 6.1 de verilen Atık Kompozisyonu, gerek Katı Atık Ana Planı öngörüleri gerekse yerel ve ulusal gözlemler ışığında değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonucunda yaz ve kış aylarında farklı olmak üzere bölge için aşağıda verilen atık kompozisyonu belirlenmiştir (Tablo 6.2). 96

98 Tablo 6.2 Öngörülen Atık Kompozisyonu Atık Bileşenleri Yaz Kış Ortalama Organik 65,00% 55,00% 60,00% Plastik 10,00% 10,00% 10,00% Kağıt / Karton 10,00% 10,00% 10,00% Cam 5,00% 5,00% 5,00% Metal 3,00% 3,00% 3,00% Diğer 7,00% 7,00% 7,00% Kül 0,00% 10,00% 5,00% Toplam 100,00% 100,00% 100,00% Tablo 6.2 daki tüm yılı temsil eden atık kompozisyon dağılımı grafik olarak Şekil 6.1 de görülmektedir. Diğer; 7,00% Kül; 5,00% Metal; 3,00% Cam; 5,00% Kağıt / Karton; 10,00% Plastik; 10,00% Organik; 60,00% Şekil 6.1 Toplam Yıllık Atık Kompozisyonu 97

99 Tablo 6.2 da yer alan atık dağılımı işlevsel olarak 4 ana grup başlığı altında ele alınabilir. Bu ana bileşenler ve miktarlarına oranlanmış ağırlıklı ortalamaları Tablo 6.3 da görülmektedir. Tablo 6.3 Ana Atık Bileşenlerinin Dağılımı Ana Bileşenler Yaz Kış Ortalama Biyobozunur Atıklar 65,00% 55,00% 60,00% Geri Kazanılabilir Atıklar 28,00% 28,00% 28,00% Diğer 7,00% 7,00% 7,00% Kül-kum vb. 0,00% 10,00% 5,00% Tablo 6.3 daki ana atık bileşenlerinin dağılım grafiği Şekil 6.2 de verilmiştir. Diğer; 7,00% Kül-kum vb.; 5,00% Geri Kazanılabilir Atıklar; 28,00% Biyobozunur Atıklar; 60,00% Şekil 6.2 Toplam Atığın Ana Bileşen Dağılımı 6.2 Atıktaki Su Muhtevası Atıktaki su muhtevası laboratuar analizi ile belirlenebildiği gibi atığın madde grubu analizine dayalı olarak da hesaplanabilmektedir. Bu çalışmadaki gibi birçok yerleşimden gelen atıklar için laboratuar analizi ile su muhtevasını belirlemek numunenin temsiliyeti açısından riskler taşımaktadır. Bu nedenle Türkiye deki çöp bileşenleri için yapılan birçok analize dayanarak her atık bileşeni için belirlenen ortalama su muhtevası değerleri ile yapısı bilinen atıklar için 98

100 toplam su muhtevasının belirlenmesi daha gerçekçi sonuçlar vermektedir. Bu doğrultuda evsel atık için hesaplanan su muhtevası Tablo 6.4 de görülmektedir. Tablo 6.4 Atık Bileşenlerine Göre Tahmini Su Muhtevası Atık Bileşenleri Nem Ağ. Nem Organik 70% 42,00% Plastik 15% 1,50% Kağıt / Karton 25% 2,50% Cam 5% 0,25% Metal 3% 0,09% Diğer 15% 1,05% Kül 3% 0,15% Toplam 47,54% Tablo 6.4 de görüldüğü gibi Türkiye genelinde her bileşen için öngörülen su muhtevası değerleri üzerinden proje alanına özgü atık kompozisyonuna dayalı olarak toplam atığın su muhtevası %47 düzeyinde hesaplanmıştır. Bu değer Türkiye genelinde %50 ler seviyesindeki evsel atık su muhtevası değerine yakın olmakla birlikte başta Avrupa olmak üzere gelişmiş ülkelerin su muhtevası değerlerinin üstündedir. 6.3 Isıl Değer Atığın ısıl değeri de su muhtevasında olduğu gibi atık bileşenlerinin dağılımı ve atığın su muhtevasına göre belirlenebilmektedir. Isıl değeri laboratuar analizi ile belirlemek numunenin doğruluğu açısından risk taşımaktadır. Atık bileşenlerinin tahmini ısıl değerlerine dayanarak toplam evsel atık için belirlenen ısıl değer Tablo 6.5 de görülmektedir. Burada atık bileşenleri için verilmiş değerler atığın kuru haldeki üst ısıl değerini göstermekte olup, toplamdaki Üst Isıl Değer ile su muhtevasına dayalı olarak alt ısıl değer hesaplanmıştır. 99

101 Tablo 6.5 Atık Bileşenlerine Göre Tahmini Isıl Değer Genel Bileşenler Isıl Değer Ağ. Isıl D. Organik Plastik Kağıt / Karton Cam Metal Diğer Kül Üst Isıl Değer: Alt Isıl Değer Tablo 6.5 de görüldüğü gibi toplam üst ısıl değer kj/kg, alt ısıl değer ise kj/kg dır. Isıl değerin yakma açısından uygunluğu değerlendirilirse enerji geri kazanımlı kütlesel yakma için kentsel atığın ortalama ısıl değeri 1600 kcal/kg civarında olması gerekmektedir. (Öztürk, 2011) Proje bölgesi için belirlenen alt ve üst ısıl değerlerin ideal değerlerle karşılaştırması Tablo 6.6 da görülmektedir. Tablo 6.6 Proje Bölgesindeki Atıkların Isıl Değerlerinin Karşılaştırılması Atık Türleri (kj/kg) (kcal/kg) Üst Isıl Değer Alt Isıl Değer Yakmaya Uygunluk Değ. (kcal/kg) Tablo 6.6 de görüldüğü gibi evsel atıklarının ısıl değerleri enerji geri kazanımlı kütlesel yakma tesisleri için uygun değildir. Yakmaya uygunluk için ısıl değeri yüksek olan atık bileşenlerinin belirli bir işlemden geçirilerek ATY benzeri bir forma kavuşturulması gerekmektedir. Bu nedenlerle proje bölgesi için kütlesel yakma tesisleri önerilmemektedir. ATY üretiminin verimli biçimde yürütülmesi için kaynağında ayrı toplama sisteminin geliştirilmesi gerekmektedir. 100

102 7 ATIK TAŞIMA İÇİN COĞRAFİ KONUM ANALİZİ 7.1 Analiz Parametreleri Belediyeler öncelikle bertaraf tesisine uzaklıklarına göre yakından uzağa doğru Tablo 7.1 de görüldüğü gibi sıralanmıştır. Tablo 7.1 Birliğe Üye Belediyelerin Tesise olan Yol Mesafeleri (Yakından Uzağa) Belediye Uzaklık (km) Osmaniye Belediyesi 4 Toprakkale Belediyesi 10 Cevdetiye Belediyesi 13 Tüysüz Belediyesi 15 Kırmıtlı Belediyesi 19 Yarbaşı Belediyesi 33 Ellek Belediyesi 35 Düziçi Belediyesi 37 Hasanbeyli Belediyesi 40 Atalan Belediyesi 40 Kadirli Belediyesi 43 Bahçe Belediyesi 45 Böcekli Belediyesi 45 Sumbas Belediyesi 60 Alibeyli Belediyesi 60 Mehmetli Belediyesi 65 Belediyeler konumlarına göre analiz edilmek üzere harita üzerinde Şekil 7.1 de gösterilmiştir. 101

103 İlçe Bld. Belde 7.2 Analiz Kabulleri Şekil 7.1 Belediyelerin Harita Üzerindeki Konumları Osmaniye Katı Atık Birliği ne bağlı 7 İlçe ve 9 Belde Belediyesi için atık taşıma ve aktarma analizine yönelik bazı ön kabuller yapılmıştır: Birliğe bağlı Osmaniye Merkez, Toprakkale, Cevdetiye, Tüysüz ve Kırmıtlı Belediyeleri nin atıklarını doğrudan bertaraf tesisine getirmeleri öngörülmüştür. Bertaraf tesisine uzaklığı 20 km nin üzerinde olan diğer Belediyelerin ise bu çalışma kapsamında belirlenecek transfer istasyonlarına atıklarını taşımaları, bu istasyonlardan ise büyük tırlar vasıtasıyla atıkların bertaraf tesisine taşınmaları öngörülmüştür. Birlik dahilinde köyler de yer almakla birlikte halihazırda ve yakın vadede köylerden doğrudan atık toplanması söz konusu olmayacağından ve orta vadede ise köylerin atıklarının bağlı bulundukları Belediyeler aracılığıyla toplanması muhtemel 102

104 olduğundan, transfer istasyonu yer seçiminde esas olarak Belediyeler dikkate alınmıştır. 7.3 Analiz Adımları Genel Bölgelendirme Belediyelerin genel bölgelendirmeye tabi tutulması coğrafi konumları doğrultusunda yapılmaktadır. Şekil 7.1 de görüldüğü gibi Belediyeler coğrafi olarak 3 bölge halinde konumlanmışlardır. Bu bölgeleri nüfusu ve atık oluşumu yüksek olan Belediyelere göre isimlendirirsek şu şekilde ifade edilebilir: Tablo 7.2 Coğrafi Konumlarına Göre Belediye Bölgeleri No Coğrafi Bölge Adı Bölgede Yer Alan İlçe Belediyeleri Bölgede Yer Alan Belde Belediyeleri 1 Osmaniye Osmaniye, Toprakkale Cevdetiye, Kırmıtlı, Tüysüz 2 Kadirli Kadirli, Sumbas Alibeyli, Mehmetli 3 Düziçi Düziçi, Bahçe, Hasanbeyli Ellek, Yarbaşı, Böcekli, Atalan Bölgesel Ağırlık Merkezleri Bölgelerin ağırlık merkezleri atık oluşumlarına dayalı olarak belirlenmektedir. Bu amaçla öncelikle Belediye bölgelerinin atık oluşumları hesaplanmış ve bölgesel ağırlık merkezi bulunmuştur (Tablo 7.3). 103

105 Tablo 7.3 Belediye Bölgelerinin Toplam Atık Oluşumları No Coğrafi Bölge Adı Toplam Belediye Sayısı Günlük Atık Oluşumu (ton/gün) Atık Yüzdesi (%) 1 Osmaniye ton/gün % 58 2 Kadirli 4 59 ton/gün % 23 3 Düziçi 7 47 ton/gün % 18 TOPLAM ton/gün % 100 Tablo 7.3 de görüldüğü gibi bölgesel ağırlık merkezi % 58 ile Osmaniye bölgesindedir. Bölgesel ağırlık merkezinin transfer istasyonu gerekmeyen Osmaniye bölgesinde olması maliyet açısından avantaj yaratmaktadır Bölge İçi Ağırlık Merkezleri Osmaniye Bölgesi Osmaniye Bölgesinde yer alan Belediyelerin günlük atık oluşumları ve diğer özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 7.4). Tablo 7.4 Osmaniye Bölgesinin Özellikleri Belediye Adı Statüsü Bölge Bağlı Olduğu İlçe Sahaya Uzaklık (km) 2011 Şehir Nüfusu Günlük Atık Miktarları Atık Yüzdesi Osmaniye İlçe 1 Osmaniye % 94 Toprakkale İlçe 1 Toprakkale % 4 Cevdetiye Belde 1 Osmaniye ,6 % 1,1 Tüysüz Belde 1 Toprakkale ,4 % 0,9 Kırmıtlı Belde 1 Osmaniye % 0,4 Osmaniye Bölgesinde ağırlık merkezi % 94 ile Osmaniye Belediyesindedir. 104

106 Kadirli Bölgesi Kadirli Bölgesinde yer alan Belediyelerin günlük atık oluşumları ve diğer özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 7.4). Tablo 7.5 Kadirli Bölgesinin Özellikleri Belediye Adı Statüsü Bölge Bağlı Olduğu İlçe Sahaya Uzaklık (km) 2011 Şehir Nüfusu Günlük Atık Miktarları Atık Yüzdesi Kadirli İlçe 2 Kadirli ,6% Sumbas İlçe 2 Sumbas ,4 2,4% Alibeyli Belde 2 Sumbas ,0 1,6% Mehmetli Belde 2 Sumbas ,8 1,4% Kadirli Bölgesinde ağırlık merkezi % 94 ile Kadirli Belediyesindedir Düziçi Bölgesi Düziçi Bölgesinde yer alan Belediyelerin günlük atık oluşumları ve diğer özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 7.4). 105

107 Tablo 7.6 Düziçi Bölgesinin Özellikleri Belediye Adı Statüsü Bölge Bağlı Olduğu İlçe Sahaya Uzaklık (km) 2011 Şehir Nüfusu Günlük Atık Miktarları Atık Yüzdesi Düziçi İlçe 3 Düziçi ,5% Bahçe İlçe 3 Bahçe ,3% Ellek Belde 3 Düziçi ,6 7,6% Yarbaşı Belde 3 Düziçi ,9 4,0% Hasanbeyli İlçe 3 Hasanbeyli ,6 3,4% Böcekli Belde 3 Düziçi ,3 2,8% Atalan Belde 3 Düziçi ,1 2,3% Düziçi Bölgesinde ağırlık merkezi % 60 ile Düziçi Belediyesinde olmakla birlikte Bahçe Belediyesi %20 lik payla ağırlık merkezini paylaşmaktadır. 106

108 8 AKTARMA İSTASYONU YER SEÇİMİ Bölüm 7 de aktarılan atık taşıma için coğrafi konum analizine istinaden transfer istasyonu için 2 bölge (Kadirli ve Düziçi) belirlenmiştir. Osmaniye Bölgesinde toplama araçları doğrudan bertaraf tesisine taşıma yapacakları için transfer istasyonunun kurulacağı Kadirli ve Düziçi Bölgeleri için yer seçimi yapılacaktır. 8.1 Aktarma İstasyonunun İşlevi Katı atık transfer istasyonu, katı atıkların bir taşıma aracından diğer bir araca sevk edildiği bir tesistir. Sevkin amacı genellikle katı atık zincirinin lojistiğini daha verimli kılmaktır. Atık toplama işlemi çoğunlukla küçük araçlar ve az sayıda işçi ile gerçekleştirilmektedir. Uzun mesafelerde atığın bu türden araçlarla taşınması yüksek maliyetli bir işlemdir. Atığın küçük araçlardan büyük araçlara aktarılması masrafı ve büyük araçlarla taşınması masrafı mevcut sistemden daha ekonomik ise transfer faaliyeti düşünülmelidir. 8.2 Aktarma İstasyonu Yer Seçimi Kriterleri Transfer istasyonunun yer seçimi birkaç faktöre bağlıdır: Lojistik açıdan en uygun noktanın yakınında uygun bir sahanın mevcudiyeti ve maliyeti. Teorik olarak en uygun nokta, atık yönetim biriminin (bu bir transfer istasyonu olabilir) birden fazla belediyeye hizmet vermesi halinde ulaşımın direkt (düz çizgilerle) yapılabildiği lokasyon anlamına gelmektedir. Mevcut altyapı ve gerekli uyarlamaların maliyeti Müsait alanların çevresel durumu (çevrenin toz, koku ve gürültü açısından hassasiyeti, zemin ve yeraltı suların araç veya ekipmandan kaynaklanan sızıntı suyu kirliliğine karşı hassasiyeti). Çevresel etkinin boyutlarını; bir tarafta kapasite, çalışma saatleri ve araç faaliyeti öteki tarafta transfer istasyonunun yerleşim birimine mesafesi belirleyecektir. Yasal yükümlülükler ile uyumluluk değerlendirmesi ve karşılaştırması sanayi ve ticari faaliyetler ile aynıdır. Örneğin: önlem alınmadan bir transfer istasyonu herhangi bir yerleşim birimine en azından 500 m. uzaklıkta olmalıdır. Önlem alınması gereken diğer bir konu tesise gelecek kuş, fare gibi canlıların uzak tutulması için temiz ve düzenli faaliyet göstermektir. Göz önünde bulundurulması gereken diğer bir konu ise transfer işlemi sırasında ve/veya araçlardan sızacak sızıntı suyunun toprak kirlenmesine neden 107

109 olmasıdır. Çoğu transfer istasyonu tehlikeli atık işlemediği için ve beton yer kaplaması yeterince koruma sağlayacağından herhangi özel önleme gerek duyulmayacaktır. Çevre kirliliğini önlemek için alınacak tedbirlerin maliyeti 8.3 Bölge İçi Ağırlık Merkezlerine Göre Yer Seçimi Kadirli Bölgesi için Yer Seçimi Kadirli Bölgesi için yer seçiminde aşağıdaki esaslar dikkate alınmıştır: Kadirli Bölgesinde atık oluşumunun ağırlık merkezi % 94 ile Kadirli Belediyesindedir. Buna göre atıkların transfer istasyonuna taşınmalarında maliyeti düşürmek için Transfer İstasyonunun mümkün olduğunca Kadirli İlçe Merkezine yakın bir noktada bulunması gerekmektedir. Kadirli Bölgesine göre bertaraf tesisi güneyde kalmaktadır. Kadirli Bölgesinin ağırlık merkezi olan Kadirli Belediyesi de Kadirli Bölgesinin güneyindedir. Dolayısıyla Kadirli Belediyesinden gelen atıkların aynı yol üzerinde ters istikamette tekrar taşınmasını önlemek için transfer istasyonunun Kadirli nin güneyinde kurulması gerekmektedir. Sonuç olarak Kadirli Bölgesindeki transfer istasyonunun Kadirli Osmaniye yolunda ve Kadirli ye en yakın noktada kurulması gerekmektedir. Çevre ve halk sağlığı açısından transfer istasyonunun yerleşim birimlerine en yakın mesafesinin en az 500 m olması istenmektedir. Buna göre Kadirli Bölgesi için seçilen transfer istasyonunun konumu uydu görüntüsü üzerinde Şekil 8.1 de görülmektedir. Transfer istasyonu ile bertaraf tesislerinin konumları ile aralarındaki yol güzergahı ise harita üzerinde Şekil 8.4 de gösterilmiştir. 108

110 Şekil 8.1 Kadirli Transfer İstasyonunun Konumu 109

111 Kadirli Transfer İstasyonu 43 km Bertaraf Tesisi Şekil 8.2 Kadirli Transfer İstasyonu (A) ile Bertaraf Tesisinin (B) Konumu 110

112 8.3.2 Düziçi Bölgesi için Yer Seçimi Düziçi Bölgesi için yer seçiminde aşağıdaki esaslar dikkate alınmıştır: Düziçi Bölgesinde atık oluşumunun ağırlık merkezi % 60 ile Düziçi Belediyesi ile % 20 ile Bahçe Belediyesindedir. Buna göre atıkların transfer istasyonuna taşınmalarında maliyeti düşürmek için Transfer İstasyonunun mümkün olduğunca öncelikle Düziçi İlçe Merkezine daha sonra Bahçe İlçe Merkezine yakın bir noktada bulunması gerekmektedir. Düziçi ve Bahçe Belediyeleri Bertaraf tesisine göre doğuda kalmaktadır. İki Belediyeden bertaraf tesisine giden ana yol güzergahı, O52 (Adana-Şanlıurfa) Otoyolunun Düziçi Kavşağında kesişmektedir. Bu kesişim noktası, Bölgedeki diğer Belediyelerin de atıklarını taşıyabilmeleri için uygun bir güzergahta bulunmaktadır. Sonuç olarak Düziçi Bölgesi için transfer istasyonunun O52 Otoyolunun Düziçi Kavşağına yakın bir noktada uygun bir araziye konumlandırılması gerekmektedir. Düziçi Bölgesinde doğuda kalan Bahçe ve Hasanbeyli için ek transfer istasyonu kurulması alternatifi, Maliyet Analizi bölümünde ayrıca irdelenmiştir. Buna göre Düziçi Bölgesi için seçilen transfer istasyonunun konumu uydu görüntüsü üzerinde Şekil 8.5 de görülmektedir. Transfer istasyonu ile bertaraf tesislerinin konumları ile aralarındaki yol güzergahı ise harita üzerinde Şekil 8.4 de gösterilmiştir. 111

113 Şekil 8.3 Düziçi Transfer İstasyonunun Konumu 112

114 Düziçi Transfer İstasyonu 31 km Bertaraf Tesisi Şekil 8.4 Kadirli Transfer İstasyonu (A) ile Bertaraf Tesisinin (B) Konumu 113

115 8.4 Transfer İstasyonlarının Konumları Sonuç olarak Osmaniye Katı Atık Birliği dahilinde kurulacak Entegre Katı Atık Yönetim Sistemi kapsamında coğrafi analiz sonucunda 2 adet Transfer İstasyonu öngörülmüştür. Bu transfer istasyonlarının toplam harita üzerindeki konumları Şekil 8.5 de verilmiştir. 114

116 Kadirli Transfer İstasyonu Düziçi Transfer İstasyonu Bertaraf Tesisi Şekil 8.5 Transfer İstasyonlarının ve İlçe Merkezlerinin Konumları 115

117 9 TRANSFER İSTASYONLARI KAVRAMSAL TASARIMI Tasarlanacak transfer istasyonlarının yılları arasında 20 yıl süresince Kadirli ve Düziçi Bölgelerine hizmet vereceği kabul edilmiştir yılında bu bölgelerin ayrı ayrı atıklarının yaklaşık ton/yıl a ulaşacağı hesaplanmıştır ve yaklaşık bu miktarın %10 luk kısmının geri kazanım için ayrı toplanacağı tahmin edilmektedir. Ancak tasarım hesaplarında emniyetli tarafta kalmak amacıyla geri kazanılabilir kısım dahil toplam atık miktarı dikkate alınmıştır. Buna göre hesaplamalar aşağıdaki başlıklar altında özetlenmiştir. 9.1 Kapasite Seçimi Planlamanın ilk ve son yılları için tesislerin yıllık ve günlük kapasiteleri Tablo 9.1 de verilmiştir. Yıl Tablo 9.1 Tesis Kapasiteleri Yıllık atık miktarı (ton/yıl) Günlük atık miktarı (ton/gün) Kadirli Bölgesi Düziçi Bölgesi Aktarma Yöntemi Aktarma yöntemi seçiminde aktarma işleminin az maliyetli, kolay işletilebilir ve emniyetli olmasına dikkat edilmiştir. Aktarma yöntemleri esas olarak doğrudan ve dolaylı ikiye ayrılmaktadır. Doğrudan aktarma yönteminde atıklar küçük araçtan büyük araca kot farkı kullanılarak doğrudan aktarılır. Dolaylı aktarmada ise atıklar geçici bir depolama alanına boşaltılır ve buradan konveyör veya yükleyici vasıtasıyla büyük araca aktarma yapılır. Bu çalışmada; ek yükleme ekipmanı gerektirmediği için az maliyetli ve kolay işletilebilir olan doğrudan aktarma yöntemi seçilmiştir. Doğrudan aktarmalı transfer istasyonu örnekleri Şekil 9.1 de görülmektedir. 116

118 Şekil 9.1 Doğrudan Aktarmalı İstasyon Örnekleri (Yurtdışı ve İzmir) 9.3 Transfer Aracı Özellikleri Transfer İstasyonlarının temel işletme düzenini transfer araçlarının tipi belirlemektedir. Transfer araçlarının seçiminde yurtiçinde üretim imkanlarının ve işletme deneyimi bulunmasına, yatırım ve işletme açısından verimli olmasına dikkat edilmiştir. Bu doğrultuda semi-treyler olarak adlandırılan araçlar seçilmiştir. Bu araçlar kendinden sıkıştırmalı düzeneği bulunan yarı römork ve çekici kısmından oluşmaktadır. Yarı römork transfer istasyonunda çekiciden bağımsız olarak doldurulabilmekte, üzerindeki motor vasıtasıyla üstten doldurulan çöpleri arkaya doğru sıkıştırabilmektedir. Bu yarı römorkların teknik özellikleri Tablo 9.2 de, bu römorku taşıyacak çekici özellikleri ise Tablo 9.3 de verilmiştir. 117

119 Tipi Özellik Boyutlar (En x Boy x Yükseklik) Hacim (Brüt) m 3 72 m 3 Net m 3 59 m 3 Taşıma Kapasitesi ton Yaklaşık Fiyatı Sıkıştırma Tertibatı Sıkıştırma- Boşaltma Perdesi Yükleme Ağzı ve Kapağı Tablo 9.2 Seçilen Transfer Yarı Römorku Özellikleri Açıklama O-4 Tipi Çöp Transfer Yarı Römorku x x mm 35 ton TL Kendinden dizel motorlu sıkıştırma düzeneği Gövde içinde, önden arkaya boydan boya hareket edebilen ve ön üst kapaktan gövde içine doldurulan atığı arkaya doğru ittirerek sıkıştıran, arka kapak açıldığında da atığı arka uca doğru ittirerek boşaltan bir perde olacaktır. Gövde ön üstünde atığın yüklendiği bir dolum ağzı olacaktır Tablo 9.3 Çekici Özellikleri Özellik Tipi Yaklaşık Motor Gücü Aks Mesafesi Yaklaşık Yakıt Tüketimi Yaklaşık Fiyatı Açıklama O-4 Tipi Yarı Römork Çekici 480 BG 350 kw mm 0,40 l/km TL Seçilen transfer aracı ve yarı römorkuna ilişkin örnekler Şekil 9.2 de görülmektedir. 118

120 Şekil 9.2 Transfer Aracı ve Sıkıştırmalı Yarı Römork 9.4 Gerekli Transfer Aracı Sayısı Başlıca tasarım kriteri nakledilmesi gereken atık miktarı ve bir römorkun dolma süresidir. Büyük belediyelerde atık toplama haftanın 7 günü yapıldığı için, yılda 365 günlük bir işletim olacağı düşünülmüştür. Tasarımla ilgili varsayım ve kabuller Tablo 9.4 de verilmiştir. Tablo 9.4 Transfer İstasyonu Tasarım Kabulleri Tasarım Kabulleri Değerler Birim Araçlardaki Atık Yoğunluğu 0,5 ton/ m 3 Transfer Aracı Römorku Faydalı Hacmi 55 m 3 Transfer İstasyonu Vardiya Sayısı 2 vardiya Transfer İstasyonu Günlük Çalışma Saati 16 saat/gün Planlama döneminin ilk ve son yılları için Kadirli ve Düziçi istasyonlarındaki atık miktarları ve doldurulan römork sayıları aşağıdaki Tablo 9.5 de verilmiştir. 119