ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü

Transkript

1 ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Konusunda Uygulamada Belediyelerin Rolü Demet ERDOĞAN Çevre ve Şehircilik Uzmanı İSTANBUL, 2012

2 Kapsam Yasal Çerçeve Entegre Katı Atık Yönetimi Birlik Modeli Mevzuat Çerçevesinde Belediye Atıkları Yönetimi Çevre Yatırımlarının Finansmanı

3 ÇERÇEVE MEVZUAT ATIK TÜRÜNE GÖRE YÖNETİM İŞLETME VE BERTARAF TAŞINIM Türkiye de Atık Mevzuatı - Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği - Çevre Kanunu -Atık Yönetimi Genel Esaslarına iilişkin Yönetmelik -Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik - Basel Sözleşmesi - Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği - Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği -Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği - Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği - Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği - Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği - Hafriyat ve İnşaat Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği - PCB ve PCT li Atıkların Kontrolü Yönetmeliği - Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği - Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Yönetmeliği - Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik -Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik - Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik -Atıksu Altyapı Ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik Atıkların Taşınımına İlişkin Taslak Yönetmelik Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği Maden Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

4 Entegre Atık Yönetimi Atık Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik EK-1 de yer alan sınıflardaki herhangi bir maddeyi ifade eder. Entegre atık yönetiminin temel amaçları; Atık oluşumunun önlenmesi Katı atığın hacim ve ağırlığının azaltılması Kaynakların geri kazanılması Düzenli Depolama Gaz emisyonları ve sızıntı suları miktarının azaltılması

5 Türkiye de Atık Miktarı ve Kompozisyonu Nüfus: Kişi başı atık üretimi: 1,14 kg/kişi-gün Toplanan Belediye Atığı Miktarı: ton/yıl (TÜİK, 2010) Toplanan atıkların bertaraf yöntemi; TÜİK, 2010 *Katı Atık Ana Planı Projesi (2005) 5

6 Entegre Atık Yönetimi Bütüncül bir sistem olmalı (Tüm atık türlerini ve üretim kaynaklarını içermeli) Ekonomik değer oluşturabilmeli (Madde ve enerji geri kazanımı) Esnek olmalı (Zamanla gerçekleşecek değişikliklere açık olmalı) Bölgesel planlama esasına dayanmalı (Kaynakların verimli kullanılması için bölgesel yönetim anlayışı benimsenmeli)

7 Birlik Modeli Daha etkin ve verimli bir atık yönetim sisteminin geliştirilebilmesi için birbirine yakın ve benzer özelliklere sahip belediyelerin bir araya gelerek Belediye Birlikleri/Atık Yönetim Birliklerini oluşturması çözüm olarak ortaya konmuştur.

8 Birlik Modeli İdari yapı İl sınırları öncelikli, mümkün değil ise komşu iller ile ortak Birlik Büyükşehirlerde/büyük illerde mümkünse iki veya en fazla üç Birlik Coğrafi konum İl içi birlikler Topografya İl içinde hangi ilçe hangi Birlik e bağlanmalı Yol durumu Yol durumu elverişsiz, mesafe uzak ise transfer istasyonu Nüfus Belirlenen Birlikler için kontrol noktası Nüfusları den büyük olmalı

9 Entegre Atık Yönetimi Uygulama Seçenekleri Atık Azaltımı Üretilen atıkta hacim azaltımının sağlanmasıdır. Tekrar kullanılabilen ürünleri ve ambalaj atıklarının kontrolü esas alınır. Geri dönüşüm ve kompost Organik esaslı katı atıkların aerobik (oksijenli) veya anaerobik (oksijensiz) ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddedir. Termal Sistem (Yakma) Atık içerisindeki yanabilir materyalin oksidasyonu prosesidir. Ülkemizde nüfusun ve buna bağlı olarak atık miktarının fazla olduğu Büyükşehirlerde ileriki yıllarda yakma tesislerinin kurulması gerekebilecektir. Düzenli Depolama

10 Evsel Atık Bertarafı ve Geri Kazanımı tarih ve sayılı Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Düzenli Depolama (D1) (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik) Yakma (D10- D11) (Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik) Atıktan Enerji (R1) Kompost (R3) Mekanik biyolojik ayrıştırma(mbt) (R3) Biyometanizasyon

11 Geri Kazanım Atık Kumbaraları Geri dönüştürülebilir atıkların sahipleri tarafından getirildiği, şehir merkezlerinde kolay erişilebilecek noktalarda yer alan atık konteynırıdır. Atık Toplama Merkezleri Büyük çapta nüfusa hizmet veren atık istasyonları olup kağıt, cam, plastik ve metal atıkların yan sıra, hacimli atıklar, beyaz eşya, elektronik ekipmanlar vb. atıklar için vatandaşların kendi olanaklarıyla ulaşacakları merkezler olarak çalışır. Toplama Ayırma Tesisleri İkili toplama sistemiyle toplanan kaynağında ayrılmış ve atık kumbaralarıyla toplanan katı atıkların işlendiği, yeniden kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir maddelerin ayrılıp geri kazanıldığı tesislerdir. 11

12 Biyolojik Termal Sistemler Kompost Organik maddenin kontrollü şartlar altında humus veya humus benzeri stabil ürüne kadar biyolojik olarak ayrışmasıdır. Aktarmalı Yığında Kompostlaştırma bahçe atıkları ile karışık evsel katı atıkların kompostlaştırılmasında yaygın olarak kullanılır. Uzun bir sıra halinde dizilmiş kompostlaştırılacak madde yığınlarından oluşur. Yığınlar, düzenli olarak alt üst edilerek gerekli karıştırma ve havalandırma sağlanır. Havalandırmalı Statik Yığın Kompostlaştırma Yığınların altına havalandırma şebekesi veya egzos boruları yerleştirilir. Havalandırma kontrolü için her yığına ayrı blower temin edilmektedir. Kapalı Reaktör Kompostlaştırma Sistemleri Son yıllarda, proses ve koku kontrolü nedeniyle kapalı reaktör kompostlaştırma sistemlerinin kullanımı artmıştır. Bekleme süresi, 1-2 hafta arasında değişir, aktif kompostlaştırma periyodundan sonra 4-12 hafta olgunlaşma için çalışır. 12

13 Biyolojik Termal Sistemler Yakma Yanabilir atıkların inert bir kalıntıya (kül, cüruf) dönüştürülmesi prosesidir ve enerji geri kazanımı sağlanır. Atık doğrudan yakılabileceği gibi ısıl değerini arttırmak ve yakma tesisinde daha etkin proses kontrolü sağlamak amacıyla ön işleme de tabi tutulabilir. Ön işleme tabi tutulmuş atık, diğer yakıtlarla birlikte (örneğin kömür) ısı geri kazanımlı yakma tesislerinde yakılabilir. Piroliz Piroliz oksijensiz ortamda yakmadır. Piroliz prosesi ürünleri katı, sıvı ve gaz olabilir. Uygulamada organik bir atığa dışarıdan ısı enerjisi aktarılır. Gazifikasyon Gazifikasyonda sınırlı miktarda oksijen sisteme verilir ve bunun sonucunda oluşan oksidasyon ile sistem kendi kendinin sürekliliğini sağlayabilecek miktarda ısı üretir.

14 Biyobozunur Atık Azaltımı ve Ön İşlem (GEÇİCİ MADDE 1) Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (26 Mart 2010 tarih sayılı ) Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren 5 yıl içerisinde depolanacak olan biyobozunur atık miktarı, 2005 yılında üretilen toplam biyobozunur atık miktarının ağırlıkça %75 ine, 8 yıl içinde % 50 sine ve 15 yıl içinde ise %35 ine indirilir. Atıklar ön işleme tabi tutulmadan düzenli depolama tesislerine kabul edilemez.

15 Biyobozunur atık azaltımı (GEÇİCİ MADDE 1) Bakanlık, düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilecek biyobozunur atıkların azaltılması konusunda bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren azami iki yıl içinde ulusal strateji hazırlar. Bu strateji, geri kazanım, kompostlaştırma, biyogaz üretimi veya enerji/madde geri kazanımı gibi yöntemler ile alınması gereken tedbirleri içerir. 15

16 Biyobozunur Atıkların Bertaraf Yöntemleri Düzenli depolama Yakma Atık içerisindeki yanabilir materyalin oksidasyonu prosesidir. Ülkemizde nüfusun ve buna bağlı olarak atık miktarının fazla olduğu Büyükşehirlerde ileriki yıllarda yakma tesislerinin kurulması gerekebilecektir. Kompost Organik esaslı katı atıkların aerobik (oksijenli) veya anaerobik (oksijensiz) ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddedir. Biyometanizasyon (anaerobik çürüme) Organik maddelerin oksijensiz ortamda anaerobik mikroorganizmalarla ayrışması sırasında meydana gelen çok adımlı biyokimyasal reaksiyonlardan oluşan biyolojik bir süreçtir.

17 Transfer İstasyonları Taşımanın ekonomik olmasını sağlamak, taşıma hattındaki trafiğe fazla yüklenmemek için aktarma istasyonları kurulabilir. Aktarma direkt taşıma aracına yapılabileceği gibi, bir ara depoya (bunker) boşaltıldıktan sonra, yeni araca doldurmak şeklinde, dolaylı olarak da gerçekleştirilebilir. Aktarma istasyonlarının koku, toz, gürültü ve görünüş yönünden çevreyi kirletmemesi için, boşaltma işleminin yapıldığı yerlerin, kapalı olarak inşa edilmesi zorunludur. 17

18 Düzenli Depolama Tesis Sayılarının Yıllara Göre Değişimi 2003 e kadar Katı Atık Tesisi Belediye Sayısı Hizmet Verilen Nüfus (milyon) Hizmet verilen Nüfus Oranı (%) , ,

19 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Yatırımları İşletmede : 59 İnşaat ve ihale safhası : 39 Plan-proje safhasında : 41 (yer seçimi aşamasında olanlar hariç) Metan gazından elektrik üretimi : 12 (Ankara-Mamak ta bulunan tesis depolamadan kaynaklanan metan gazı için sertifikalandırılmıştır. Diğerleri için süreç devam etmektedir.

20 Katı Atık Kompost Tesisleri Kompost Tesisi Bulunan İller İZMİR (Menemen) İSTANBUL ANTALYA-Kemer KÜTAHYA DENİZLİ KUŞADASI ÇANAKKALE AMASYA 20

21 Türkiye deki Biyometanizasyon Tesisleri Ankara Entegre Katı Atık Yönetim Sistemi Adana Entegre Katı Atık Tesisi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Tesisi (pilot tesis) İstanbul-Hasdal Biyometanizasyon Projesi (fizibilite aşamasında) Sakarya- Pamukova Katı Atık Yönetimi Entegre Tesisleri 21

22 Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi Teknolojileri Membran Biyo-Reaktör + Ters ozmos sistemleri Erzurum Kuşadası Samsun Nanofiltrasyon sistemleri İstanbul Şile İstanbul Kemerburgaz Trabzon Bitlis Anaerobik+Aerobik sistemler Antalya Çanakkale Amasya Aerobik+Fakültatif Lagün+AKR sistemleri Bursa Sinop Kimyasal Arıtma sistemleri Didim Marmaris Kocaeli Solaklar 22

23 Düzensiz Depolama Sahaları ve Rehabilitasyon Düzensiz Depolama Sahalarının Başlıca Olumsuzlukları Yeraltı ve Yüzeysel Suların Kirliliği, Hava Kirliliği, Görüntü Kirliliği, Taşıyıcı haşere üreme riski, Ümraniye Çöplüğünde yaşandığı gibi heyelan riskidir. Rehabilitasyon Projeleri Saha mevcut durumunun tespiti Şev tanzimi planlarının hazırlanması Yüzey suyu kontrolü Sızıntı suyu kontrolü Çevre sularının kontrolü Yer altı suyu kirliliği kontrolü Biyogaz yönetimi Saha çevresi ve giriş kontrolü Nihai kullanım ve kontroller

24 Mersin (Rehabilitasyon öncesi)

25 Rehabilite edilmiş saha/ Mersin

26 Çevre Yatırımlarının Finansmanı Çevre Yönetiminin temel ilkelerinden birisi Kirleten Öder Eğer kirletmenin bedelini kirletene ödetmezseniz, kirliliği kaynağında azaltamazsınız. 26

27 Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik Amaç; Atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin ; kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, için tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesini sağlamak, 27

28 Kapsam Evsel katı atıklar için; Toplama Taşıma Aktarma Geri Kazanım (kompost, yakma) Bertaraf tesislerinin kurulması işletilmesi,kapatılması, kapatma sonu izlenmesi ve bakımı 28

29 Bakanlığımızın Proje Destekleri Mahalli İdarelere ve birliklere; atık su arıtma, katı atık düzenli depolama vb. projelere mali destek sağlanmaktadır. Gelir Kaynakları; İdari para cezaları Çevre Katkı Payları (atık ve yakıtlardan % 1, hurdalardan % 0,5, Büyükşehir Belediyeleri Su Kanalizasyon İdareleri gelirlerinden % 1) 29

30 Yapılan Yardımların Amacı Çevre kirliliğinin önlenmesi, çevrenin iyileştirilmesi ve çevre ile ilgili yatırımların desteklenmesi amacıyla yerel yönetimler, kurum ve kuruluşların hazırlayacakları, yürütecekleri çevre koruma ve çevreyi iyileştirme projelerini değerlendirmek üzere, tarih ve sayılı Çevre Gelirlerinin Takip ve Tahsili ile Tahsilat Karşılığı Öngörülen Ödeneğin Kullanımı Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yerel yönetimler ve il özel idareleri ile işbirliği yapmak

31 AB Süreci ve Çevre Sektörü Yatırımları Avrupa Birliği Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES); çevre müktesebatının uyumlaştırılmasında ihtiyaç duyulan yatırımların tespitine ve faaliyetlerin izlenmesine yönelik tedbirleri içermektedir. UÇES ile 8 alt sektör için yasal durum, AB SÜRECİ VE ÇEVRE SEKTÖRÜ YATIRIMLARI kurumsal yapı ve maliyet analizi geliştirilmiştir. 31

32 UÇES Çevre Yatırımlarının Sektörlere Dağılımı ( ) Sektörler Yatırım İhtiyacı (Milyon Avro) Oran (%) Su Katı Atık Hava 37 0 Gürültü 0 0 Kimyasallar 0 0 Endüstriyel Kirlilik Doğa Koruma Genel Toplam

33 Atık Sektörü Direktif Bazında Yatırım İhtiyacı ( ) Toplam (Milyon Avro) Düzenli Depolama Ambalaj 655 Yakma Tehlikeli Atık 74 Toplam

34 AB Süreci ve Çevre Sektörü Yatırımları UÇES e Göre İlgili Kurumların Finansman İhtiyacı ( ) Toplam (Milyon Avro) 1. Merkezi İdare Yerel İdare Belediye Özkaynakları İller Bankası Dış Krediler 994 KÖİ Özel Sektör KİT AB Fonları Toplam

35 TEŞEKKÜRLER Tel No: