İstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi TEK485 MALİYET MUHASEBESİ STEMLERİ PARİŞ

Transkript

1 İstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi Öğretim YılıY Güz z Yarıyılı TEK485 MALİYET MUHASEBESİ BÖLÜM M 4 MALİYET SİSTEMLERS STEMLERİ (SİPAR PARİŞ MALİYET SİSTEMS STEMİ) İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1

2 Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Önceki bölümlerde, b mamul maliyetlerini oluşturan ana unsurların (dolaysız z madde, dolaysız z işçilik i ilik ve genel imalat maliyetleri) hesaplanması,, izlenmesi ve kontrolü incelenmiştir. Bu ana maliyet unsurlarının n mamuller ile nasıl l ilişkilendirilece kilendirileceği konusunda geliştirilen yöntemler y maliyet hesaplama yöntemleridiry ntemleridir.. Bu yöntemler de uygulanacak maliyet sistemlerinin ortaya çıkışıışı ve gelişimini imini sağlam lamıştır. Yükleme Yöntemleri Maliyet Sistemleri İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

3 Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin birim maliyetlerini sağlıkl klı bir biçimde imde hesaplayabilmek için in hesap birimi (maliyet taşı şıyıcısı) olarak ne gibi mamullerin veya mamul gruplarının n temel alınaca nacağını kesinlikle saptamak gerekir. Maliyet taşı şıyıcısı maliyetlerin yüklendiy klendiği i hesap birimidir. Nelerin birim maliyeti hesaplanmak istenebilir? Genel olarak bir işletmenin i yarattığı her değer er veya hizmet, bir maliyet taşı şıyıcısı sayılabilir. Örneğin; Pazara sunulan mamuller, Pazara sunulan hizmetler, İşletme içerisinde yapılan tamirat işleri, Üretilen elektrik, Kullanılmak üzere üretilen çeşitli tesisat veya İşletme personeline sunulan bazı sosyal hizmetler,vs. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3

4 Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Endüstri işletmelerinde i üretilen mamullerin birim maliyetlerinin hesaplanmasında nda uygulanacak maliyet sistemini belirlerken, etken olan unsurların n başlıcalar caları; Mamul türleri, Üretim tekniği, İşletme büyüklüğü, Örgüt (organizasyon) yapısı, şeklinde sıralanabilir. s Her işletme i tarafından aynen kullanılabilecek, labilecek, bir anlamda hazır reçeteler eteler biçiminde iminde maliyet sistemleri yoktur. Her işletme i kendi yapısal özelliklerine ve gereksinimlerine en uygun maliyet sistemini kurmak, sürekli s olarak geliştirmek ve değişen en koşullara uydurmak ve iyileştirmek zorundadır. r. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4

5 Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin niteliği i ve çeşitliliği i kontrol ve sonuç bakımından önemlidir. Bununla ilgili üç ayrım m çıkmaktadır: Tek mamul üreten işletmeler Benzer mamuller üreten işletmeler Farklı mamuller üreten işletmeler tahlilleri karşı şımıza Farklı mamullerin imali halinde, sayısı bazen yüzlere y varabilecek çeşitlerin bazı gruplar halinde toplanması gerekir. Çeşitlerin ayrımında büyüklük, dış görünüş, kullanılış amacı, uygulanan üretim ve satış yöntemleri esas alınabilir. Hesap planında nda yapılacak bu gruplama, tutulacak hesap sayısını azaltıp, kayıtlar tları kolaylaştırmak bakımından önemlidir. Diğer yandan, mamul grupları bakımından yapılacak kayıtlar, maliyet ve kar tahlillerini hızlandh zlandırır r ve daha anlamlı duruma getirir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5

6 Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Birim maliyetlerin hesabında esas alınacak sistemler üç ana ölçüte göre g aşağıa ğıdaki gibi sınıflands flandırılabilir. labilir. Üretim tekniğine ine ve politikasına göre: g SİPARİŞ Maliyeti-SAFHA Maliyeti Kullanılan lan rakamların n fiili olup olmamasına göre: g FİİLİ Maliyet-STANDART Maliyet Maliyetlerin mamul ve/veya dönemle d ilişkilerine göre: g TAM Maliyet- DEĞİŞ ĞİŞKEN Maliyet İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6

7 Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Sistem olarak asıl önemli ayrım, m,üretim teknik özelliği, i, işi akışı ve iş politikasına dayanan Sipariş-Safha Safha Maliyeti ayrımıdır. r. Bu genel ayrım çerçevesinde evesinde değişik ik maliyet hesaplama yöntemleri ele alınabilir. Bu sistemlerin uygulanmasında nda fiili veya standart rakamlar kullanılabilir. labilir. Öte yandan, aynı işletme, maliyetlerin tümüyle t mamuller arasında ilişki kurabileceği i gibi (tam maliyet) ) sadece değişken maliyetleri dikkate alan bir hesap sistemi de oluşturabilir. Sonuç olarak uygulanacak yöntemler, y tek başlar larına bir maliyet sistemini temsil edemezler. Maliyet sistemi, uygulanacak çeşitli yöntemlerin bir kombinasyonudur. Örnek: Fiili (gerçek) ek) rakamlarla - sipariş maliyeti esasına göreg re- tam maliyet sistemi İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7

8 Maliyet Taşı şıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Çeşitli hammaddelerin işlenip, i şekil ve özellik değiştirdi tirdiği i sanayi kollarından biri olan tekstil sanayinde de üretim koşullar ulları farklılık k gösterebilir. g Mamul çeşidi az olan, belirli bir üretim düzeninde d sürekli ve kitle biçiminde iminde üretim yapan işletmelerde i basit veya katsayılı safha maliyet sistemi uygulanarak, birim maliyetleri kolaylıkla kla hesaplanabilir. Belirli bir zamanda değişik ik mamullerden, değişik ik üretim koşullar ullarına göre, g nispeten az miktarlarda üretim yapıld ldığı zaman uygulanacak sistem, sipariş maliyeti olabilir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8

9 Sipariş Maliyet Sistemi Endüstri işletmelerinde i üretim faaliyetleri ya siparişe göre veya seri olarak yapılmaktad lmaktadır. Sipariş kelimesinin sözls zlük k anlamı müşterilerin mal satın n alma istemi dir. Oysa, sipariş maliyet sisteminde sipariş,, belirli özellikte bir mamulden, belirli miktarda imal etmek için i in işletmenin i teknik servislerine verilen bir iş veya imalat emridir. İş emri genellikle uygulamada müşterilerden m alınan siparişler üzerine yapılmakla birlikte, bir işletme, i geçmi miş dönemlerdeki pazar payına ve işi hacmine uygun olarak belli bir süre s stoka çalışarak, satılmak üzere çeşitli mamuller üretebilir. Birbirinden fiziksel açıdan a farklı her iş ya da üretim grubu (üretim partisi) için in katlanılan üretim maliyetlerinin ayrı ayrı izlenip, sipariş kartlarında biriktirildiği i (toplandığı ığı) ) yönteme y Sipariş Maliyet Sistemi denir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9

10 Sipariş Maliyet Sistemi Sipariş maliyet sisteminde önemli olan muhasebe dönemi d değil, bir işin i in ya da üretim partisinin kendisidir. Bu işi üç günde, üç ayda ya da üç senede bitebilir. İş bitene kadar bu işi için in yapılan üretim maliyetleri devamlı olarak izlenecek, kayıt t edilecek ve işi bittiğinde inde toplamı alınacakt nacaktır. Sipariş maliyet sistemi, üretilen malların n farklı derecelerde dikkat ve özen gerektirdiği i ve bu nedenle farklı iş partileri halinde birbirinden ayrılabildi labildiği i sanayi dallarında uygulanır. Makine sanayi Uçak sanayi İnşaat sanayi Mobilya Matbaacılık Film stüdyolar dyoları Mimarlık k bürolarb roları Hastaneler Konfeksiyon işletmelerindei letmelerinde, üretimin yapısı sistemini kullanmayı gerektirebilir. bu maliyet İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10

11 Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları Herhangi bir üretim partisi veya siparişin in maliyetini saptamak için, i in, işin in başlad ladığı andan bitirildiği i ana kadar, bu sipariş içinin harcanan dolaysız z maddeler ve dolaysız z işçilii iliğinin çok yakından izlenerek kaydedilmesi, iş bittiği i anda söz konusu siparişe üretim genel maliyetlerinden bir pay yüklenmesi gerekir. Bu sistemde siparişle doğrudan ilgili olan dolaysız z malzeme ve dolaysız z işçilik i ilik maliyetleri o siparişe e aynen yüklenir. y Genel imalat maliyetleri ise, siparişe e götürüg usullerle yüklenir. Siparişler işletme i içerisinde i ne kadar farklı yollar izlerse, yüklemede y güçg üçlükler o derecede artar. Bu bakımdan maliyet yerleri ayrımı ve maliyet yükleme y anahtarları seçimi isabetli olmalıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11

12 Sipariş Maliyet Sisteminin Şematik GösterimiG İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12

13 Sipariş Maliyet Kartı Örneği İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13

14 Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları İmalattaki her siparişin in maliyetini ayrı izleyebilmek için i in her siparişe e ait maliyetlerin ayrı bir sipariş kartına işlenmesi gerekir. Bu kartta üç esas maliyet unsurunu (direk malzeme, direk işçilik, i ilik, GİM) G ayrıca yazabilecek sütunlar da bulunmalıdır. Dolaysız z maddelerin siparişle ilişkisi madde istek fişleri yardımıyla, yla, dolaysız z işçilii iliğin in siparişle ilişkisi işçilik ilik zaman kartlarıyla kurulur. Dönem sonlarında nda yapılacak karşı şılaştırmalarda, sipariş hesaplarındaki maliyet türleri t toplamları ile imalattaki ilgili maliyet türleri t toplamları birbirini tutmalıdır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14

15 Örnek 1: tarihinde üretimine başlanan 101 no.lu siparişin in üretim maliyeti bilgileri şöyledir: tarihinde 355 no.lu madde istek fişi i ile 70 kg F hammaddesi kg fiyatı 50 YTL den A üretici maliyet yerinde üretime alınm nmıştır. 101 no.lu sipariş için in dolaysız z işçilik i ilik maliyeti olarak de A esas üretim maliyet yerinde 69 no.lu işçi i çalışma kartı ile 20 saat işçilik i ilik harcanmış olup, saat ücreti 62,50 YTL dir dir.. B esas üretim maliyet yerinde ise de 30 saat işçilik i ilik yapılm lmış olup, saat ücreti 50 YTL dir dir. Genel üretim maliyeti olarak, A esas üretim maliyet yerinde kullanılan lan her direk madde kg başı şına 15 YTL, B esas üretim maliyet yerinde ise çalışılan her direk işçilik i ilik saati (DİS) başı şına 10 YTL lik yükleme yapılacakt lacaktır tarihinde üretimine başlan lanıp, de bitirilen C mamulünden 100 birim üretilmiştir. tir. Sipariş maliyet kartı düzenlenerek, 101 no.lu siparişin in toplam ve birim maliyetlerini hesaplayınız. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15

16 Örnek 1 (devamı): İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16

17 Örnek 2: Bir mobilya şirketinin Ağustos A 2005 ayına ait faaliyet bilgileri aşağıa ğıdaki gibi derlenmiştir tarihindeki stoklar: Dolaysız madde stoku: 832 birim x 100 YTL/birim= YTL Yarı mamul stoku: Mamul stoku: İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17

18 Örnek 2 (devam): Dönem içinde satın alınan dolaysız malzeme Dönem içinde atölyelerce düzenlenen madde istek fişleri İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18

19 Örnek 2 (devam): Ağustos ayının üretim hattına alınan siparişleri için kullanılan direk malzeme için FİFO stok değerleme yöntemi uygulanmış, imalata verilen toplamı YTL ve stok değeri YTL olarak bulunmuştur. Tahakkuk edilen işçilikler: Direk işçilik YTL ve dolaylı işçilik YTL olup, toplam YTL lik işçilik tahakkukundan YTL tutarında çeşitli kesintiler karşılığı düşüldükten sonra, net YTL çalışanlara ödenmiştir. Dolaylı işçilikler dışında genel imalat maliyetlerinin toplamı YTL olarak gerçekleşmiştir. GİM mamullere DİS baz alınarak yüklenmektedir. Buna göre toplam GİM ( == YTL olup, GİM yükleme oranı ( YTL/6.600 DİS=) 15 YTL/DİS olarak hesaplanmıştır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19

20 Örnek 2 (devam): Ağustos ayında tamamlanan siparişler sırasıyla 118 (100 birim), 119 (75 birim) ve 122 (80 birim) numaralı siparişlerdir. Ağustos ayında satışı gerçekleşen siparişler ise sırasıyla 112, 113, 115, 117 ve 122 numaralı siparişlerdir. İstenenler: a. Üretimi tamamlanan ve satışı yapılan siparişlerin maliyetlerini hesaplayınız. b. Ağustos ayı sonunda malzeme stoklarının ve yarı mamul durumundaki siparişlerin maliyetlerini saptayınız. c tarihli mamul stoklarını hesaplayınız. Dolaysız malzeme maliyeti: İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20

21 Örnek 2 (devam): a. Üretimi tamamlanan siparişlerin maliyeti (YTL): Tamamlanan mamullerin toplam maliyeti: YTL Satışı yapılan siparişlerin maliyetleri (YTL): İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21

22 Örnek 2 (devam): b tarihli yarı mamul maliyeti (YTL) : c tarihli mamul maliyeti (YTL): İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22

23 Örnek 3: Sipariş üzerine çalışan bir işletmede, her siparişin maliyeti ayrı hesaplanmaktadır. İki atölye halinde çalışan işletmede siparişlere harcanan direkt işçilik günlük iş emirleri ile izlenmekte, direkt malzeme harcamalarının saptanmasında malzeme ambarının çıkış fişleri temel alınmaktadır. İşletmenin tarihli mizan (ayarlama kayıtlarından sonra) bakiyeleri aşağıdaki gibidir: İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23

24 Örnek 3: Mizan kayıtlar tları sonrası bakiyeler (TL) Hesaplar Kasa Alacaklar Malzeme stok (dönem başı) Makinalar Borçlar Sermaye Amortisman karşılıkları Malzeme alış Ücretler Kira giderleri Faiz maliyetleri Götürü faiz maliyeti Amortisman Bakım maliyetleri Enerji maliyetleri Büro giderleri Gelirler Toplam Borç Bakiyeler Alacak İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24

25 Atölyelerden birinde daha çok işi gücü kullanılmakta, lmakta, ikincisinde ise makinelerle çalışılmaktadır. İşletmenin yönetsel y işleri i için i in ayrı bir büro b vardır. r. Verilen tamamlayıcı bilgiler şunlardır: Birinci atölyede 2 işçi, ikinci atölyede 3 işçi çalışmaktadır. Yıllık ücretler sırasıyla, ve TL dir. Ustabaşının yıllık ücreti TL dir; kendisi 2 atölye ile aynı derecede ilgilenmektedir. Yönetim kısmında bir müdür ve bir memur bulunmaktadır. Yılda TL alan müdür zamanın yarısını yönetsel işlere, yarısını da teknik konulara harcamaktadır. Her iki atölye ile de aynı oranda ilgilenmektedir. Büro memurunun yıllık ücreti TL dir. Böylece mizanda toplamı TL olarak gösterilen ücretlerin lirası yönetime, geri kalan lirası ise teknik servislere ait bulunmaktadır. Enerji maliyetlerinin lirası 1. atölye, lirası 2. atölye ve lirası da yönetim kısmına aittir. Bakım işleri yalnızca 2. atölye için söz konusu olmaktadır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25

26 Kira maliyetleri dairelerin aşağıdaki yüzölçümleri ile oranlı olarak dağıtılmaktadır. 1. atölye 200 m 2 2. atölye atölye 200 Amortisman maliyetleri makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak hesaplanmaktadır. (1. atölyedeki makinelerin alış bedeli TL, ikincidekilerin TL ve yönetim kısmındakilerin TL dır. Alış bedellerinin %50 si amorti edilmiştir.) Yıl sonunda elde liralık malzeme stoku bulunduğu saptanmıştır. Bunun liralık kısmı 1. atölyede, geri kalan liralık kısmı ise 2. atölyededir. Yıl zarfında kullanılan malzemenin liralık kısmı 1. atölyede, bakiyesi 2. atölyede kullanılmıştır. Faiz maliyetleri bağlı sermayenin %4 ü olarak kabul edilmektedir. Bunun hesabında makinelerin defter değeri, eldeki malzeme stokları ile kasada ve alacaklarda bağlı net sermaye (alacaklar-borçlar) esas alınmaktadır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26

27 Eldeki siparişlerden 4 tanesi için şimdiye kadar katlanılan maliyetler aşağıda gösterilmiştir. Sipariş İşçilik No Malzeme 1. Atölye 2. Atölye İstenen : 1. Maliyet dağıtım tablosu düzenlenecektir. 2. Siparişlerin maliyetleri şu iki yönteme göre hesaplanacaktır. a)genel maliyetlerin (GİM+Yönetim) siparişlere yüklenmesinde bütün işletme için direkt işçilik tutarı üzerinden bir maliyet yüzdesi uygulanacaktır. b) Atölyelerden ve yönetim kısmından siparişlere farklı yüzdelerle maliyet yüklenecektir. Yükleme hadleri atölyeler için gene direkt işçilik tutarları üzerinden, yönetim maliyetleri için ise toplam imalat maliyetleri üzerinden hesaplanacaktır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27

28 Çözüm m :Maliyet: dağı ğıtım m tablosu Mal. Türleri Toplam 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Dolaylı işçilik Maaşlar Kira Bakım Amortisman Enerji Büro mal Faiz Toplam Dolaysız İşçilik Malzeme Toplam İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28

29 Açıklamalar Ustabaşının dolaylı işçilik olan ücreti atölyeler arasında yarı yarıya bölüştürülmüştür. ( = TL) Müdürün maaşının yarısı yönetime yüklenmiş, diğer yarısı da eşit olarak, 2 atölye arasında dağıtılmıştır. ( TL). Kira alanla ( m 2 ) oranlı olarak dağıtılmıştır. Bakım, enerji ve büro maliyetleri ait oldukları kısımlara doğrudan doğruya yüklenmiştir. Amortisman, makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak dağıtılmıştır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29

30 Açıklamalar Faiz maliyetlerinin dağıtımı için kısımlar bakımından, bağlı sermaye şöyle hesaplanmıştır: Bağlı Sermaye 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Makinalar * Malzeme stoku Kasa Net Kredi Toplam %4 Faiz * /2 = Atölyelerde bağlı sermaye makinelerin defter değerleri ile malzeme stokundan oluşmaktadır. Yönetimde, makine değerinden başka, kasadaki para ve alacaklarla borçlar arasındaki farkı oluşturan net kredi tutarı ( TL alacak TL borç = TL) bağlı sermaye sayılmıştır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30

31 Malzeme kullanımı şöyle hesaplanmaktadır: Dönem başı stok (mizandan) TL Dönem içinden alınan (mizandan) Toplam TL Dönem sonu stok Dönem içinde harcanan TL Genel maliyet yükleme yüzdelerinin hesabı şöyledir: a) Tek % ile Genel maliyet toplamı / Dolaysız işçilik = / = % b) Farklı % ler: 1. Atölye için: / = % 130,67 2. Atölye için: / = %108,67 Yönetim için : / = %40 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31

32 Yönetim maliyetleri % sinin hesabı için, bu kısmın maliyetleri aşağıdaki imalat maliyetleri toplamına oranlanmıştır: Toplam maliyetler TL Yönetim kısmının maliyetleri(-) Toplam imalat maliyetleri TL 2. Sipariş Maliyetlerinin hesabı a) Tek % ile Sip. No Maliyet Malzeme İşçilik Genel Mal * ** (*) x 2,1238 = (**) = Toplam mal İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32

33 b) Farklı % lerle Sip.no Malzeme İşçilik 1. Atölye Atölye G.İ.M. 1. Atölye ** Atölye Top. İmal. mal Yönetim mal * Toplam mal (+) x 1,3067 = (*) x0,4 = (**) x1,3067= (-) x1,0867 = x0,4 = x1,0867 = İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33

34 İki yönteme y (tek had-departmanlar departmanlar için i in ayrı hadler) göre g siparişlere yüklenen y genel maliyetler aşağıa ğıdaki tabloda özetlenmiştir: tir: Sİp 59 Sip 60 Sip 61 Sip 62 Tek Had: Farklı Hadler: 1. Atölye Atölye Yönetim İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34

35 Yorum Atölyeler ve yönetim için farklı yükleme % leri kullanıldığı zaman, siparişlerin maliyetleri arasında önemli farklar ortaya çıkmaktadır. Tek % li sistemde 59 ve 60 no.lu siparişlerin maliyetleri aynı iken farklı % ler kullanıldığında, 60 no.lu siparişin maliyetinin 59 no.lu siparişindekinden oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. Bunun nedeni, 60 no.lu sipariş üzerinde yalnız 2.atölyede çalışılmasıdır. Bu atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi % iken 59 no.lu siparişin çalışıldığı 1.atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi, % dir. Bunun etkisi yönetim maliyetinin hesabına da yansımaktadır. Genel imalat maliyetlerinin imalata yüklenmesinde tek bir maliyet yükleme haddi kullanılması, ancak tek mamul üreten işletmelerde söz konusu olabilir. Maliyet yerlerinin sayısı ne kadar çok olursa ve siparişler veya imalat partileri işletme içinde ne kadar değişik yollar izlerse, daireler bakımından farklı maliyet hadleri kullanılmasının önemi o derece artar. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35

36 Örnek 4: Sipariş üzerine özel imalatta bulunan bir konfeksiyon işletmenin X tarihindeki stokları aşağıdaki gibidir. Malzeme stoku TL Yarı mamul stoku Bu yarı mamul stoku, üzerinde çalışan ve henüz tamamlanmamış bulunan üç siparişe, o tarihe kadar yüklenmiş olan maliyetler toplamından oluşmaktadır. Sipariş No (50 adet ceket) TL Sipariş No (100 adet etek) Sipariş No (150 adet gömlek) TOPLAM TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36

37 Ekim ayı işlemleri sıra ile şöyledir: 1) TL lik malzeme satın alınmıştır. 2)Üç yeni sipariş alınmış ve bunlar için imalat emirleri düzenlenmiştir. Sipariş No adet manto Sipariş No adet pantolon Sipariş No adet yelek 3) Ekim ayı ücretleri TL dır. Sosyal sigorta işveren payı olan TL genel imalat maliyeti sayılmaktadır. 4) Ekim ayında ambardan şu malzeme çekişleri olmuştur: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL Ayrıca ambardan TL lık tela, astar, düğme ve şeklinde işletme malzemesi çekilmiştir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37

38 5) İşçilik maliyetleri dökümüne göre, sipariş için harcanan direkt işçilik tutarları şöyledir: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL Tahakkuk eden işçiliğin geri kalan TL sı endirekt işçiliktir. 6) Genel imalat maliyetleri imalata dolaysız işçilik tutarının %50si olarak yüklenmektedir. 7) Diğer endirekt imalat maliyetleri (amortisman, vergi, sigorta vs) TL dir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38

39 8) 3050 no lu sipariş için ambardan alınmış bulunan TL lık malzeme kullanılmadığı için ambara iade edilmektedir. 9) Aşağıdaki üç sipariş Ekim ayında tamamlanmış ve karşılarında yazılı bedeller üzerinden müşterilere fatura edilmiştir: Sip No TL Sip. No Sip. No Toplam TL İstenen: 1. Malzeme stok, yarı mamul stok, GİM, imalat, SMM ile ilgili hesapları yapınız., 2. Tamamlanan siparişlerin maliyetlerini belirleyiniz. 3. Fiili GİM ile götürü yüklenen G.İ.M arasındaki farkı saptayınız. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39

40 1) Malzeme Stok Hesabı : Çözüm Dönem başı malzeme stoku TL Dönem içi malzeme alışı (+) TL Dönem içi imalata verilişi(-) Dönem sonu ambara iade (+) Dönem sonu malzeme stoku TL Yarı Mamul Stok Hesabı : Dönem başı y.mamul stoku TL Dönem sonu y. Mamul stoku G.İ.M Hesabı (Fiili) : Endirekt malzeme TL Endirekt işçilik Sos. Sig. İşveren payı Diğer Götürü usulü yüklenen karşılık GİM= x0.50= TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40

41 İmalat Hesabı Maliyet Türü Toplam 3043* 3047* * D.Başı yarı mamul mal D.İçi malzeme maliyeti Direk işçilik GİM TOPLAM İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41

42 Tamamlanan siparişlerin maliyeti: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL Birim Maliyetler: Sipariş No için TL /50 = TL/ adet Sipariş No için TL /100= TL/ adet Sipariş No için TL/ 30= TL/ adet Dönem sonu yarı mamul stok maliyeti: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42

43 Ekim ayında imalata götürü olarak yüklenen GİM TL iken, o ayın fiili GİM i TL ye ulaşmıştır. İmalat TL eksik yüklenmiştir. Eksik maliyet doğrudan SMM hesabına yazılacağı gibi, eldeki yarı mamul stokları ile satışların maliyeti arasında orantılı olarak da dağıtılabilir. İkinci yol kuramsal bakımdan daha doğru olmakla birlikte, bu örnekte 1.yol seçilmiştir. Satılan Malın Maliyeti Hesabı: Tamamlanan üç siparişin maliyeti TL Eksik yüklenen GİM Toplam TL Buradan hareketle brüt kar hesaplanacak olursa: Tamamlanan üç sipariş ile ilgili satışlar TL SMM (-) Brüt kar TL İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 43

44 Proje Maliyeti ve Kontrolü İş partileri (siparişler) işi kolunun özelliklerine göre, g küçük üçük değerde erde ve kısa k sürede s tamamlanabilecek işler i olabileceği gibi, köprk prü,, baraj inşaat aatı,, fabrika yapımı gibi büyük b bütçelerle gerçekle ekleştirilen, tamamlanması aylar, hatta yıllar y süren işler i de olabilir. Bu ikinci gruba giren işlerin i her birine proje adı verilir. Projeyi diğer sipariş türlerinden ayıran özellikler, işin in büyüklüğü,, tamamlanma süresinin s uzunluğu, u, daha fazla uzmanlık, beceri ve koordinasyon gerektirmesi ve sık s k sık s tekrarlanacak bir işi olmamasıdır. Proje, sıradan s bir siparişe e kıyasla k çok daha yoğun ve titiz bir denetim gerektirir. Bu denetim (kontrol), projenin kapsamına, zamanlamasına, na, kalitesine ve maliyetine yöneliktir. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 44

45 Proje Maliyeti ve Kontrolü Projelerde, işi devam ederken bazı değişiklikler iklikler (örneğin, teknik spesifikasyonlarda değişiklikler)u iklikler)u olabilir. Bu değişiklikler iklikler projenin, tamamlanma süresini, tahmini maliyetini ve kalitesini etkilemektedir. Bir projenin gerçek ek maliyeti sipariş maliyet sistemi esasına göre ölçülür. Kontrol amacıyla, projeler bir dizi iş paketlerine bölünür. İş paketleri için in ayrı bir zaman sıralamass ralaması yapılır. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 45

46 A projesi için i in gelişme planı ve maliyet bütçesi b (bin YTL) Bu plan iki yönden kontrole olanak tanır: 1)İş istenen sürelerde tamamlanmakta mıdır? 2) İşe fiilen harcanan para (gerçek maliyet) öngörülen tutarlar kadar mıdır? İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 46

47 Proje Maliyeti ve Kontrolü Haziran sonunda işin %35 oranında tamamlanmış olduğunu ve o ana kadar katlanılan gerçek maliyetin YTL olduğu saptanmıştır. Bu veriler işin planlanan sürenin gerisinde seyretmekte olduğunu, harcamaların ise öngörülenin üstüne çıktığını gösterir. Maliyet performans raporu genellikle iki sapma rakamı hesaplar: maliyet sapması ve zaman (şedül) sapması. Maliyet Sapması= Tamamlanan İşin Gerçek Maliyeti (TİGM) - Tamamlanan İşin Bütçelenmiş Maliyeti (TİBM) Maliyet Sapması= =2.650 (x bin YTL) Zaman (Şedül)Sapması= Tamamlanan İşin Bütçelenmiş Maliyeti (TİBM) -Öngörülen İşin Bütçelenmiş Maliyeti (ÖİBM) Zaman (Şedül)Sapması= = (x bin YTL) Her iki sapma da bu örnekte olumsuzdur. İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 47

48 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 48

49 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 49

50 İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 50