Bankacılık Sektörü Risk Değerlendirme Raporu

Transkript

1 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU BANKACILIK SEKTÖRÜ RİSK DEĞERLENDİRME RAPORU (Aralık 2005 Dönemi) Strateji Geliştirme Dairesi 13 Mart 2006

2 Bu Rapor kamuoyunu bilgilendirme amacıyla esasen Haziran 2005-Aralık 2005 dönemine ilişkin kesin olmayan, geçici veriler üzerinden hazırlanmış bir değerlendirme Raporu olup, içinde yer alan bilgi ve verilere dayanarak verilecek yatırım ya da benzeri kararların sonuçlarından BDDK ve yazarları sorumlu tutulamaz. Görüş ve Önerileriniz İçin: 0 (312)

3 İÇİNDEKİLER TABLO VE GRAFİKLER... İİ KISALTMALAR... İİİ GİRİŞ... 1 YÖNETİCİ ÖZETİ... 3 I. KREDİ RİSKİ... 6 A. RİSKE MARUZ POZİSYON TUTARI... 6 A.1. Krediler... 6 A.2. Tahsili Gecikmiş Alacaklar... 8 B. RİSK FAKTÖRLERİNE DUYARLILIK... 9 B.1. Vade ve Para Cinsi Dağılımı... 9 B.2. Kredi Büyüklüğü Açısından Yoğunlaşmalar... 9 B.3. Kredi Türlerine Göre Portföyün Yapısı B.4. Sektörel Bazda Kredilerin Dağılımı B.5. Sektörel Bazda Tahsili Gecikmiş Alacakların Dağılımı B.6. Tahsili Gecikmiş Alacaklarda Teminatların Dağılımı C. RİSK FAKTÖRLERİNİN GELİŞİMİ C.1. Takibe Dönüşüm Oranları D. RİSKLİLİK DÜZEYİ E. SERMAYE YETERLİLİĞİ II. PİYASA RİSKİ A. PİYASA FAİZ ORANI RİSKİ A.1. Riske Maruz Pozisyon Tutarı A.2. Risk Faktörlerine Duyarlılık A.3. Risk Faktörlerinin Gelişimi A.4. Risklilik Düzeyi B. HİSSE SENEDİ FİYAT RİSKİ B.1. Riske Maruz Pozisyon Tutarı B.2. Risk Faktörlerine Duyarlılık B.3. Risk Faktörlerinin Gelişimi B.4. Risklilik Düzeyi C. KUR RİSKİ C.1. Riske Maruz Pozisyon Tutarı C.2. Risk Faktörlerine Duyarlılık C.3. Risk Faktörlerinin Gelişimi C.4. Risklilik Düzeyi D. SERMAYE YETERLİLİĞİ III. YAPISAL FAİZ ORANI RİSKİ A. RİSKE MARUZ POZİSYON TUTARI B. RİSK FAKTÖRLERİNE DUYARLILIK B.1. Varlık ve Yükümlülüklerin Faiz Yapısı B.2. Yeniden Fiyatlama Tarihine Göre Varlık ve Yükümlülükler Arasındaki Farklar C. RİSK FAKTÖRLERİNİN GELİŞİMİ C.1. Faiz Oranlarının Gelişimi C.2. Faiz Marjı ve Bileşenlerinin Gelişimi D. RİSKLİLİK DÜZEYİ IV. LİKİDİTE RİSKİ A. RİSKE MARUZ POZİSYON TUTARI B. RİSK FAKTÖRLERİNE DUYARLILIK C. RİSK FAKTÖRLERİNİN GELİŞİMİ D. RİSKLİLİK DÜZEYİ SGD i

4 TABLO VE GRAFİKLER TABLOLAR Tablo 1: Tahsili Gecikmiş Alacakların Gelişimi... 8 Tablo 2: Kredilerin Vade ve Para Cinsi Dağılımı... 9 Tablo 3: Kredilerin Büyüklük ve Müşteri Sayısı Dağılımı Tablo 4: Kredi Türlerinin Oransal Payları Tablo 5: Kredilerin Sektörlere Göre Dağılımı ve Takibe Dönüşüm Oranları Tablo 6:TGA İçerisinde En Yüksek Paya Sahip Alt Sektörler Tablo 7: TGA lar ve Teminat ve Garanti Bilgileri Tablo 8: Kredi Riski Senaryo Analizi Sonuçları Tablo 9: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Dağılımı Tablo 10: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Risk Ağırlıklı Aktifler İçerisindeki Payları Tablo 11: Faiz Oranı Genel Piyasa Riskine Tabi Pozisyonların Grup İçi Oransal Payları Tablo 12: Yeniden Fiyatlama Tarihine Kalan Süre İtibarıyla Net Pozisyonların Oransal Dağılımı Tablo 13: Ticari Portföyün Menkul Kıymet Türleri İtibarıyla Dağılımı Tablo 14: Spesifik Riske Tabi Kalemlerin Oransal Dağılımı Tablo 15: İkinci El DİBS Faiz oranlarındaki olası Değişimlerin Etkileri Tablo 16: Eurobond Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo 17: Hisse Senetlerinin Ülke Piyasaları İtibariyle Dağılımı Tablo 18: Endekslere Göre Hisse Senetlerinin Dağılımı Tablo 19: HS ve YF Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo 20: Gruplar İtibarıyla Bilanço İçi ve Genel Yabancı Para Açık Pozisyonunun Gelişimi Tablo 21: Yabancı Para Pozisyonların Para Cinsleri Bazında Dağılımı Tablo 22: Kurlardaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo 23: Yasal Sermaye Yükümlülüğünün Dağılımı Tablo 24: Piyasa Riski Sermaye Yükümlülüğü Bileşenleri Tablo 25: Varlık ve Yükümlülüklerin Faiz Yapısı Tablo 26: Yeniden Fiyatlama Tarihine Göre Varlık-Yükümlülük Arasındaki Fark Tablo 27: Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryolar Tablo 28: Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryo Sonuçları Tablo 29: Bankacılık Sektörü İçin Çeşitli Vade Dilimlerinde Kümülatif Likidite Seviyeleri Tablo 30: Seçilmiş Likit Varlık ve Ödeme Yükümlülüklerinin Oransal Payları Tablo 31: Seçilmiş Kalemlerin Vade Dilimleri İtibarıyla Dağılımı Tablo 32: Gruplar İtibarıyla YP Likidite Dengesi Tablo 33: Çeşitli Senaryolar İçin Oransal Likidite Açıkları-Haziran Tablo 34: Çeşitli Senaryolar İçin Oransal Likidite Açıkları-Aralık GRAFİKLER Grafik 1: TP ve YP Kredi Hacminin Gelişimi... 7 Grafik 2: Krediler ve Brüt TGA nın Toplam Aktifler İçerisindeki Payı... 7 Grafik 3: Brüt ve Net TGA Tutarlarının Gelişimi... 8 Grafik 4: Sektörel Bazda Takibe Dönüşüm Oranları Grafik 5: Ticari Portföy ve Türev Finansal İşlemlerin Gelişimi Grafik 6: İkinci El DİBS Piyasasında Oluşan Ortalama Bileşik Faizler Grafik 7: İkinci El DİBS Faiz Oranı Volatilitesi Grafik 8: Hisse Senetlerinin ve Yatırım Fonlarının Ticari Portföy İçerisindeki Payı Grafik 9: İMKB-100 Endeksinin ve Günlük Getirilerinin Gelişimi Grafik 10: İMKB-100 Endeksi Günlük Getiri Volatilitesi Grafik 11: Bilanço İçi Pozisyon ve Yabancı Para Net Genel Pozisyonunun Gelişimi Grafik 12: USD ve EUR Kurları ile EUR/USD Çapraz Kurunun Gelişimi Grafik 13: USD Getiri Volatilitesinin Gelişimi Grafik 14: Faiz Açıklarının Gelişimi Grafik 15: Faiz Oranlarının Gelişimi Grafik 16: Ortalama Düzeltilmiş Plasman Faizi, Düzeltilmiş Faiz Maliyeti ve Faiz Marjının Gelişimi Grafik 17: Likidite Açıklarının Gelişimi Grafik 18: Para Cinsleri Bazında Oransal Likidite Açıkları Grafik 19: Gruplar ve Vade Dilimleri İtibarıyla Kümülatif Oransal Likidite Açıkları SGD ii

5 KISALTMALAR BDDK BİP BÖMB Dgr. DİBS HS İMKB Kamu KÖMB KYB OÖMB Özel Özk. SYR TCMB TCMB O/N TGA TMSF TP USD Yabancı YBŞ YF YP YPNGP YTL Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Bilanço İçi Pozisyon Büyük Ölçekli Mevduat Bankaları Diğer Devlet İç Borçlanma Senetleri Hisse Senedi İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kamusal sermayeli bankalar Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Orta Ölçekli Mevduat Bankaları Özel sermayeli bankalar Özkaynaklar Sermaye Yeterliliği Rasyosu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TCMB Gecelik Faiz Oranı Tahsili Gecikmiş Alacak Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu bünyesindeki bankalar Türk Parası Amerikan Doları Yabancı sermayeli bankalar Yabancı Banka Şubeleri Yatırım Fonu Yabancı Para Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Yeni Türk Lirası SGD iii

6 GİRİŞ Bankacılık sektörü risk değerlendirme raporu; geçici veriler üzerinden ve zorunlu bir takım varsayımlar çerçevesinde bankacılık sisteminin maruz kaldığı kredi, piyasa, yapısal faiz oranı ve likidite risklerinin banka grupları ve sektör bazında değerlendirilmesine yönelik periyodik bir rapordur. Rapordaki analizler banka grupları veya sektör geneline ilişkin analizlerdir. Bu nedenle banka bazında bilgilere yer verilmemektedir. Raporda banka grupları, genelde bankaların sermaye yapıları ve faaliyet gruplarına göre belirlenmekte (kamu bankaları, özel bankalar, kalkınma ve yatırım bankaları, yabancı bankalar ve TMSF bünyesindeki bankalar) olup, katılım bankaları analiz dışı tutulmuştur. Likidite riskine ilişkin analizlerde mevduat bankaları mevduat tutarlarına göre gruplandırılmış bulunmaktadır. Raporda sektörün risklilik düzeyi kredi, piyasa (faiz, kur ve hisse senedi), yapısal faiz oranı ve likidite riski açısından değerlendirilmektedir. Söz konusu risklerin değerlendirildiği bölümlerde giriş kısmının ardından aşağıda belirtilen alt bölümler bulunmaktadır. A. Birinci alt bölümlerde, ilgili riske maruz olan pozisyonların hacmindeki (tutarlarındaki) gelişmeler incelenmektedir. Örneğin, canlı krediler ve tahsili gecikmiş alacaklar tutarlarındaki gelişim, menkul kıymetler portföyündeki artış/azalışlar, faiz ve likidite açıklarındaki gelişmeler değerlendirilmektedir. B. İkinci alt bölümlerde pozisyonların ilgili risk faktörlerine (faizler, kurlar, vb.) olan duyarlılıklarındaki gelişmeler analiz edilmektedir. Örneğin, kredilerdeki sektörel, kredi büyüklüğü, teminat türleri ve kredi türleri açısından yaşanan yoğunlaşmalar; ticari portföyde yer alan kalemlere ilişkin yeniden fiyatlama tarihi uyumsuzlukları, yabancı para açık pozisyonunun para cinsleri itibarıyla bileşimi; bilânçonun aktif ve pasifindeki vade ve yeniden fiyatlama tarihi uyumsuzlukları ve bunların para cinsleri itibarıyla bileşimi, sektörün fonlama yapısı analiz edilmektedir. C. Üçüncü alt bölümlerde, risk faktörlerindeki gelişim değerlendirilmektedir. Örneğin, faiz oranlarındaki, kurlardaki, hisse senedi fiyatlarındaki, kredilerin takibe dönüşüm oranlarındaki gelişmeler analiz edilmektedir. D. Dördüncü alt bölümlerde, her bir riske ilişkin risklilik düzeyi analiz edilmektedir. Alternatif senaryoların kârlılık düzeyi ve likidite dengesi üzerine etkilerinin incelenmesine yönelik olarak çeşitli stres testleri uygulanmaktadır. E. Sadece kredi ve piyasa riski bölümlerinde yer alan beşinci alt bölümlerde ise bu risklere ilişkin sermaye yükümlülükleri ve bileşenleri değerlendirilmektedir. Rapordaki analizler genelde Haziran 2005-Aralık 2005 dönemlerine ilişkin dönem sonu bakiyelerdeki değişmeler üzerinden yapılmaktadır. İlgili verilerin elde edilebildiği durumlarda ise dönem içi hareketler de değerlendirilmektedir. Aksi belirtilmedikçe analizlerde kullanılan veriler bankalarca BDDK ya yapılan raporlamalardan alınmıştır. Veri kaynağının BDDK olduğu durumlarda, bankalar tarafından gönderilen 13 Mart 2006 tarihi itibarıyla geçici nitelikteki veriler kullanılmıştır. Ayrıca Risk Değerlendirme Raporları periyodik olarak yayımlanmakta olduğu için, tekrardan kaçınmak amacıyla, bazı tablolarda Haziran 2005 dönemine ait verilere yer SGD

7 verilmemiştir. Söz konusu verilere Haziran 2005 dönemi Risk Değerlendirme Raporu ndan ulaşılabilecektir. Rapor içerisinde yer alan değerlendirmelerde, bankaların pozisyonları ve risk faktörlerinde meydana gelen değişmeler sadece risklilik açısından ele almaktadır. Bilindiği üzere, bankacılık faaliyetlerinin doğasından kaynaklanan risk olgusu, kârlılık ve sermaye yeterliliği ile de yakından ilgilidir. Riskliliğin artıyor olması, zarar olasılığı ile birlikte kâr olasılığını da artırmaktadır. Ancak artan risklilik karşısında en ihtiyatlı koruma yolu, sermaye tahsisidir. Dolayısıyla, rapor içerisinde yer alan analizlerin bu çerçevede değerlendirilmesi önem arz etmektedir. SGD

8 YÖNETİCİ ÖZETİ Ekonominin genel yapısı ve makroekonomik göstergeler bankacılık sektörünün riskliliğini önemli ölçüde etkilemektedir. Son yıllarda ekonominin genelinde yaşanan olumlu gelişmeler riskliliği azaltıcı yönde etkiler yapmıştır. Diğer taraftan ekonominin genelinde yaşanan büyüme, bankaların plasmanlarında da artışa yol açarak bankaların portföylerinde riske maruz tutarlarının artmasına neden olmaktadır. Krediler Haziran 2005-Aralık 2005 döneminde artış göstermiş, özellikle ekonomideki olumlu gelişmeler ve YTL ye güvendeki artışa paralel olarak, Türk parası cinsinden kredilerde de önemli artışlar gerçekleşmiştir. Tutar olarak kredilerin artış trendi içinde bulunması, aracılık fonksiyonu ve reel sektörün fonlanması açısından olumlu bir gösterge olarak değerlendirilmekte ve bu gelişmenin ekonomik büyüme, istihdam artışı ve istikrara katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Diğer taraftan kredi tutarlarında yaşanan artışlar, bankaların kredi riskine maruz pozisyonlarını da arttırmaktadır. Brüt tahsili gecikmiş alacaklar tutarının ise Haziran 2005-Aralık 2005 dönemi arasında yükselmiş olması, zarara dönüşme potansiyeli yüksek bu krediler nedeniyle maruz kalınan geri ödenmeme riskini arttırmaktadır. Ancak tahsili gecikmiş alacaklarda karşılıklandırma seviyesinin hâlihazırda oldukça yüksek olması ve net tahsili gecikmiş alacakların incelenen dönemde yatay bir seyir izlemesi bu riski sınırlayıcı bir etken durumundadır. Aktifler içerisinde kredilerin payının artması, kredi riskinin diğer riskler karşısındaki göreli önemini daha da arttırmaktadır. Vade ve para cinsi dağılımı açısından incelendiğinde Haziran 2005-Aralık 2005 döneminde kredilerin ortalama vadesinin uzadığı, Türk parası kredilerin toplam krediler içerisindeki payının yükseldiği gözlemlenmektedir. Kredi riski açısından vadelerin uzaması, kredi riskini arttırmaktadır. Diğer taraftan kurlarda meydana gelebilecek olumsuz gelişmeler yabancı para kredilerde temerrüde düşen kredi sayısını arttırabilecek ve Türk parası kredilerin payının artması kurlardan kaynaklanabilecek kredi riskini azaltıcı olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Analiz döneminde kredi türlerinin oransal paylarındaki en önemli artış tüketici kredilerinde gözlemlenmektedir. Krediler içerisinde tüketici kredilerinin oransal payının artması, kredi riskini çeşitli açılardan etkilemektedir. Tüketici kredilerinin müşteri sayısının fazla olması ve otomobil, konut gibi teminatları bulunması kredi riskini azaltmaktadır. Ancak tüketici kredilerinde yaşanan rekabet, bankaların risk alma eğiliminde artış yaratabilmekte ve risk algılamasını zayıflatabilmektedir. Bankaların rekabet nedeniyle daha riskli kredileri yöneltmeleri durumunda ilerleyen dönemde alacakların takibe dönüşüm oranı artabilecektir. Haziran 2005-Aralık 2005 dönemleri arasında teminatsız kredilerin oranı artmış ve dolayısıyla tahsili gecikmiş alacakların teminatlandırılma oranı gerilemiştir. Takibi geciken kredilerde teminatlandırmanın düşük olması bu kredilerden elde edilecek tahsilâtları düşürebilecek olsa da karşılıkların yüksek olması bu ek zararı sınırlandıracaktır. Kredi riskinin analizi kapsamında, sektörün risklilik düzeyi çeşitli senaryo analizleri vasıtasıyla değerlendirilmiştir. Bu amaçla, nakdi ve gayri nakdi kredilerin sırasıyla %1 ve %5 zarara dönüşmesi durumunda sektörün toplam zarar tutarı ve sermaye yeterlilik rasyosu hesaplanmıştır. İncelenen dönemde sektörün büyüyen kredi portföyüne paralel olarak senaryolar, Aralık 2005 döneminde Haziran 2005 dönemine göre daha olumsuz sonuçlar üretmiştir. Piyasa riski açısından matrah konumunda olan ticari portföy 2005 yılı içerisinde istikrarlı bir artış eğilimi göstermiştir. Piyasa riski açısından olumsuz olarak değerlendirilebilecek olan bu SGD

9 gelişmeye karşın, faiz oranları ve hisse senedi fiyatlarındaki volatilitenin azalmış olması piyasa faiz oranı ve hisse senedi fiyat riski açısından olumlu etkiler göstermiştir. Diğer taraftan, bilânço içi ve dışı pozisyonların birlikte ele alınması ile ulaşılan yabancı para net genel pozisyonunun incelenen dönem boyunca kapalıya yakın bir seyir takip etmiş olması, riske maruz pozisyon tutarının ve döviz kurlarında gözlemlenen volatilitedeki azalmayla birlikte maruz kalınan kur riskinin düşük seviyelerde kalmasını sağlamıştır. Ticari portföyün kompozisyonunda kamu menkul kıymetleri ile Türk parası yatırımların paylarında küçük bir artış meydana geldiği görülmektedir. Faiz oranı riski açısından değerlendirildiğinde, portföyün yaklaşık %85 inin kamu menkul kıymetlerinden oluşması, risk yoğunlaşmasına yol açtığından olumsuz bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Değişken faiz oranlı kıymetlerin payının önemli ölçüde artmış olması ise, faiz oranlarında oluşabilecek ters yönlü gelişmelerin yol açacağı olumsuz etkilerin kısa süre içinde telafi edilmesine olanak sağlayabileceğinden faiz oranı riski açısından olumlu olarak değerlendirilebilecektir. Riske maruz pozisyonları oluşturan finansal araçları ihraç veya garanti eden ya da ödeme yükümlülüğünü üstlenen kuruluşların kredibilitesindeki değişmeler nedeniyle meydana gelebilecek zarar riski olarak tanımlanan spesifik riske maruz pozisyonlar büyük ölçüde kamu menkul kıymetlerinden meydana gelmektedir. Bu husus, genel nitelikli piyasa hareketleri açısından yoğunlaşma riskini artırıcı bir unsur olarak ele alınmakla beraber, kamu kurumlarının kredi kalitesinin firmalara kıyasla önemli ölçüde yüksek ve istikrarlı olması nedeniyle spesifik riski azaltıcı bir etki de yapmaktadır. Faiz oranları, hisse senedi fiyatları ve döviz kurlarındaki değişimlere ilişkin senaryolar kullanılarak piyasa riskine maruz temel kalemleri teşkil eden ticari portföy ile yabancı para pozisyonların değerindeki değişimler analiz edilmiştir. Senaryo analizleri sonucunda, kamu menkul değerlerinin faiz oranlarındaki olası değişimlerden en çok yabancı bankalar ile kamu bankalarının etkileneceği görülmektedir. Eurobond fiyatlarında meydana gelmesi olası değişikliklere en duyarlı kesimin ise özel bankalar ve söz konusu değişikliklerden en az etkilenecek grubun kalkınma ve yatırım bankaları olduğu görülmektedir. Diğer taraftan kamu bankaları sektör ortalamasına en yakın bankalar konumundadır. Hisse senedi ve yatırım fonu fiyat değişikliklerine karşı en duyarlı kesimin kalkınma ve yatırım bankaları olduğu görülmektedir. Diğer taraftan hem banka grupları bazında hem de sektör genelinde hisse senedi ve yatırım fonlarının ticari portföy içindeki payının düşük olması sebebiyle söz konusu kıymetlere ilişkin fiyat değişikliklerinin sermaye üzerindeki etkilerinin Eurobond fiyat değişiklikleri, DİBS faiz oranı değişiklikleri veya döviz kuru değişikliklerine kıyasen oldukça sınırlı kaldığı dikkat çekmektedir. Kurlarda meydana gelebilecek dalgalanmaların sadece bilânço içi yabancı para pozisyonları üzerindeki etkilerinin dikkate alındığı senaryo analizlerinde açık pozisyonun özkaynaklara oranı yüksek olan yabancı bankalar ile özel bankaların, kur artışlarına en duyarlı kesim olduğu gözlemlenmiştir. Bankaların tüm aktif ve pasif kalemleri arasındaki yeniden fiyatlama sürelerindeki uyumsuzluktan kaynaklanan yapısal faiz oranı riskine maruz tutar konumunda olan faiz açıkları incelendiğinde, Haziran 2005-Aralık 2005 döneminde, 1 aylık Türk parası açığın genelde yatay bir seyir izlediği, 1-3 aylık açığın ise negatiften pozitife döndüğü görülmektedir. Yabancı para cinsinden açıklarda ise düşük miktarlı artışlar yaşandığı ancak açıkların genel olarak yatay bir seyir izlediği görülmektedir. Üç aya kadarlık kümülatif Türk parası ve yabancı para açıkların Haziran SGD

10 2005-Aralık 2005 döneminde artmış olması yapısal faiz oranı riskini artırıcı bir unsur olarak değerlendirilmektedir. İncelenen dönemde, varlıklar içinde sabit faizli pozisyonların payı azalırken değişken faizli pozisyonların payı artmış, yükümlülükler içinde ise tam tersi bir gelişme ortaya çıkmıştır. Bu ilerleyen dönemde, faiz düşüşleri olması durumunda banka kârlılıklarını azaltıcı, faiz artışları olması durumunda ise banka kârlılıklarını artırıcı bir gelişmedir. Aynı dönemde, yeniden fiyatlama tarihine göre varlık ve yükümlülükler arasındaki farkların özkaynaklara oranlarındaki gelişmeler incelendiğinde söz konusu oranların genel olarak kısa vadelerde negatif, uzun vadelerde ise pozitif değerler aldığı görülmektedir. Yapısal faiz oranı riski için temel risk faktörü konumunda olan Türk parası faiz oranlarında son yıllarda görülen düşüş trendinin 2005 yılında da devam ettiği ancak faiz düşüşlerinin daha sınırlı boyutta olduğu gözlemlenmektedir. Ayrıca, Haziran 2005-Aralık 2005 döneminde bankacılık sektörünün ortalama plasman faizinin 2,2 puan azalışla %10,8 e, ortalama faiz maliyetinin de 0,9 puan azalışla %6,5 e gerilediği görülmektedir. Bu da faiz marjının %5,7 den %4,3 e gerilemesine sebep olmuştur. Sektörün maruz kaldığı yapısal faiz oranı riski seviyesinin belirlenmesi amacıyla yapılan Türk parası ve yabancı para faizlerdeki değişimleri içeren senaryo analizlerinin sonuçları incelendiğinde, Aralık 2005 döneminde ortaya çıkan kazanç ve kayıpların, Haziran 2005 dönemine kıyasla mutlak değer olarak daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu sonuç iki dönem arasında yapısal faiz oranı riskinin arttığını göstermektedir. Likidite riski açısından ortaya çıkan gelişmeler incelendiğinde, özellikle yılın ilk yarısında vade ve para cinsleri itibariyle likidite açıklarında önemli iniş ve çıkışlar yaşanmadığı gözlemlenmektedir. Bankacılık sektörü için çeşitli vade dilimlerinde kümülatif likidite seviyesi incelendiğinde, tüm vade dilimleri itibariyle varlıklar ve yükümlülüklerin çeşitli para cinslerine göre dağılımı içerisinde YTL nin payının artmış olduğu görülmektedir. Bu durum, YTL cinsinden toplam varlıkların toplam yükümlülükleri karşılama oranındaki artışla birlikte değerlendirildiğinde likidite riskini düşürücü olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilecektir. Mevduatın yaklaşık %90 ının vadesinin 3 aya kadar olması özellikle mevduatlarla krediler arasında vade uyumsuzluğuna neden olmaktadır. Mevduat ve türev işlemler vade açısından kısa vadelerde yoğunlaşırken, menkul değerler uzun vadelerde yoğunlaşmaktadır. Sektörün likidite riskinin seviyesini belirleyen en önemli kalemler konumunda olan aktifte ticari portföydeki menkul değerlerin ve pasifte mevduatın davranışsal vadelerine ilişkin senaryoların oransal likidite açığı üzerine etkisi senaryo analizleri yoluyla incelenmiştir. Bu çerçevede, vadesiz mevduatın ne kadarının davranışsal vadesinin bir aydan daha uzun olduğu, ticari portföyde yer alan ve vadesine kalan süre bir aydan daha uzun olan menkul değerlerin ise ne kadarının ikinci el piyasada satılabileceğine yönelik farklı senaryoların sektörün oransal likidite açığı üzerine etkilerine ilişkin hesaplamalarda, likidite açıkları Haziran 2005 dönemine kıyasla daha düşük olan Aralık 2005 döneminin daha olumlu sonuçlar ürettiği gözlemlenmektedir. SGD

11 I. KREDİ RİSKİ Kredi riski, fon transferi üzerindeki engellemeler ve kısıtlamalar nedeniyle ortaya çıkabilecek transfer riskini de içeren ve kredi müşterisinin kredi sözleşmesinden doğan yükümlülüklerini kısmen yerine getirmesi ya da anlaşma şartlarına uygun olarak yerine getirmemesinden kaynaklanan, bankaların cari ve gelecek dönemlerdeki sermayeleri ile gelirlerinin olumsuz yönde etkilenmesine yol açabilecek zarar riskini ifade etmektedir. Bu çerçevede kredi riski, bankaların fonlarının yazılı veya zımni sözleşmelere dayalı olarak kullandırılması halinde ortaya çıkmaktadır. Bu bölümde, kredi riski, borçlunun temerrüde düşmesi halinde meydana gelebilecek zarar olarak dikkate alınmaktadır. Bu çerçevede, öncelikle sektörün kredi riskine maruz pozisyon tutarının belirlenmesi amacıyla toplam krediler ve tahsili geciken alacaklar incelenmekte, bunu takiben pozisyonların çeşitli açılardan kredi riski faktörlerine olan duyarlılığı analiz edilmektedir. Ayrıca risk faktörlerinin gelişimi ile kredi riskine ilişkin sermaye yeterliliği ve kredilerin çeşitli oranlarda takibe dönüşmesi durumunda ortaya çıkacak zarar miktarına yönelik senaryo analizlerine de yer verilmektedir. A. RİSKE MARUZ POZİSYON TUTARI A.1. Krediler Riske maruz pozisyon tutarının belirlenmesi amacıyla canlı krediler portföyü ile tahsili gecikmiş alacaklar portföyü incelenmektedir. Kredi riskinin başlıca kaynağı, bankaların finansal aracılık fonksiyonunun bir gereği olarak müşterilerine kullandırmış oldukları kredilerdir. Gelişimine Grafik 1 de de yer verilen krediler, 2005 yılı boyunca artış göstermiştir. Aralık Aralık 2005 dönemleri arasında toplam krediler 74 milyar USD den yaklaşık 112 milyar USD düzeyine yükselmiştir. Özellikle ekonomideki olumlu gelişmelere paralel olarak ve YTL ye olan güvenin artmasıyla, TP kredilerde önemli artışlar gözlemlenmektedir. İncelenen dönemde para cinsleri itibarıyla TP kredilerdeki artış 32 milyar USD ve YP kredilerdeki artış 5,7 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde kredilerdeki toplam artış 37,7 milyar USD olup, kredilerdeki artış oranları TP cinsi kredilerde %67, YP cinsi kredilerde %22, toplamda ise %51 olarak gerçekleşmiştir. Kredilerin tutar olarak artış trendi içinde bulunması, reel sektörün fonlanması açısından olumlu bir gösterge olarak değerlendirilmekte ve bu gelişmenin ekonomik büyüme, istihdam artışı ve istikrara katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Diğer taraftan kredi tutarlarında yaşanan artışlar bankaların kredi riskine maruz pozisyonlarını da arttırmaktadır. SGD

12 Grafik 1: TP ve YP Kredi Hacminin Gelişimi 120,0 Milyar USD 100,0 31,8 80,0 60,0 26,1 25,9 26,7 27,0 27,9 28,0 28,9 29,4 29,9 29,6 30,1 30,2 40,0 20,0 47,9 48,9 53,0 51,7 53,1 57,1 61,8 63,6 66,0 69,8 71,8 74,3 79,9 0,0 Ara.04 Oca.05 Şub.05 Mar.05 Nis.05 May.05 Haz.05 Tem.05 Ağu.05 Eyl.05 Eki.05 Kas.05 Ara.05 TP Krediler YP Krediler Kredilerin ve brüt TGA tutarlarının toplam aktifler içerisindeki paylarının gelişimi Grafik 2 de yer almaktadır. Brüt tahsili gecikmiş alacakların (TGA) toplam aktifler içerisindeki payı incelendiğinde, TMSF hariç olmak üzere sektör genelinde bu oranın 0,2 puanlık bir azalış ile %1,9 a düştüğü gözlemlenmektedir. Kredilerin toplam aktife oranında ise yabancı bankalar %49 ile en büyük paya sahipken, bu bankaları kalkınma ve yatırım bankaları ile özel sermayeli bankalar (sırasıyla %46, %43) takip etmektedir. Sektör genelinde ise kredilerin toplam aktifler içindeki payı Haziran 2005 e göre 2 puan artarak 2005 yılı sonu itibarıyla %38 e ulaşmıştır. Grafik 2: Krediler ve Brüt TGA nın Toplam Aktifler İçerisindeki Payı (%) ÖZEL 1 YABANCI KALKINMA & YATIRIM 1 TOPLAM (TMSF HARİÇ) TOPLAM KAMU TMSF / / / / /6 2005/ / /6 2005/ / / / / / / / / / / / /12 Krediler Brüt TGA Grafik 2 incelendiğinde, son bir yıllık dönemde kredilerin aktifler içerisindeki payının özel ve yabancı bankalar ile kamu bankalarında artış gösterdiği gözlemlenmektedir. Aktif içerisinde kredilerin payının artması, kredi riskinin diğer riskler karşısındaki göreli öneminin daha da arttığını göstermektedir. SGD

13 A.2. Tahsili Gecikmiş Alacaklar İncelenen dönemde brüt TGA nın %18,7 lik artışla 7,5 milyar YTL ye ulaştığı ve artışın büyük oranda özel ve yabancı bankalardan kaynaklandığı gözlemlenmektedir. Kamu ve özel sermayeli bankaların toplam TGA sı sektör TGA sının yaklaşık %90 ını oluşturmaktadır. Bankalar tarafından Haziran 2005-Aralık 2005 döneminde tahsili geciken alacaklar için yüksek karşılık ayırma politikası sürdürülmüş, Haziran 2005 te %88,4 olan Karşılıklar/Brüt TGA oranı 1,4 puan artarak %89,8 e ulaşmıştır. Tablo 1: Tahsili Gecikmiş Alacakların Gelişimi (Bin YTL) Tahsili Gecikmiş Alacaklar (Brüt) Tahsili Gecikmiş Alacaklar Karşılığı Karşılıklar / Brüt TGA (%) Haziran 05 Aralık 05 Haziran 05 Aralık 05 Haziran 05 Aralık 05 Kamu ,7 97,0 Özel ,0 86,1 Yabancı ,4 83,3 KYB ,8 93,4 TMSF ,8 87,4 Toplam ,4 89, yılı sonunda diğer gruplara göre göreli daha düşük karşılık ayıran yabancı sermayeli bankalarda Karşılıklar/Brüt TGA oranı 2005 yılının ikinci yarısından itibaren artış trendine girerek sektör ortalamasına yakın bir seviyeye ulaşmıştır. TGA larda karşılık ayırma oranı kamu bankalarında %97 iken özel bankalarda %86,1, yabancı bankalarda %83,3 ve kalkınma ve yatırım bankalarında %93,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Grafik 3: Brüt ve Net TGA Tutarlarının Gelişimi Milyon YTL Ara.04 Oca.05 Şub.05 Mar.05 Nis.05 May.05 Haz.05 Tem.05 Ağu.05 Eyl.05 Eki.05 Kas.05 Ara.05 TGA (Brüt) TGA (Net) Tahsili geciken alacakların Haziran 2005-Aralık 2005 dönemindeki gelişimi incelendiğinde, milyon YTL lik canlı kredinin tahsilinin geciktiği görülmektedir. Brüt TGA tutarı bir yıllık süreçte %18 oranında artmış ancak net TGA tutarı yatay bir seyir izlemiştir. Bunun temel nedeni bankaların artan TGA ları için yüksek karşılık ayırarak net TGA seviyesini aynı düzeyde tutmuş olmalarıdır. SGD

14 Sektörün kredi portföyündeki gelişmeler incelendiğinde, Haziran 2005-Aralık 2005 döneminde kredi portföyünün tutar olarak arttığı dolayısıyla kredi riskine maruz tutarın büyüdüğü gözlemlenmektedir. Diğer taraftan brüt ve net TGA tutarlarının da Haziran 2005-Aralık 2005 dönemi arasında yükselmiş olması, zarara dönüşme potansiyeli yüksek bu krediler nedeniyle maruz kalınan geri ödenmeme riskini arttırmaktadır. Ancak TGA larda karşılıklandırma seviyesinin hâlihazırda oldukça yüksek olması ve karşılıklandırma seviyesinde Haziran-Aralık arasında gözlemlenen artış ilave zararı sınırlayıcı bir etken durumundadır. B. RİSK FAKTÖRLERİNE DUYARLILIK Bu bölümde, kredi riskine maruz pozisyonlar içerisinde en büyük paya sahip olan krediler, kredilerin vade ve para cinsi dağılımı, kredi portföyünde çeşitli açılardan görülen yoğunlaşmaların seviyesi, temerrüt olasılıklarının belirleyicisi olan takibe dönüşüm oranları ve teminatlandırma seviyeleri aracılığıyla incelenmektedir. B.1. Vade ve Para Cinsi Dağılımı İncelenen dönemde, kısa vadeli kredilerin oranının %55 den %51 e gerilediği, orta ve uzun vadeli kredilerin oranının ise %45 ten %49 a çıktığı gözlemlenmektedir. Diğer taraftan, son yıllarda TL ye olan güvendeki ve banka bilânçolarında TP kıymetlerin payındaki artışa paralel olarak, incelenen dönemde TP kredilerin toplam krediler içerisindeki payı %67 den %71 e yükselmiştir. Kredilerin vade ve para cinsi itibarıyla dağılımı Tablo 2 de yer almaktadır. Tablo 2: Kredilerin Vade ve Para Cinsi Dağılımı (%) KREDİLERİN VADE ve PARA CİNSİ DAĞILIMI Haziran 2005 Aralık 2005 Kısa Vadeli Toplam TL YP Orta ve Uzun Vadeli Toplam TL YP Toplam TL YP Kredi riski açısından değerlendirildiğinde; kredilerde vadelerin uzaması, kredi riskini artırıcı bir unsur olurken, kurlardaki olası olumsuz gelişmelerin YP kredilerde temerrüde düşen kredi sayısını artırabilecek olması dolayısıyla TP kredilerin payının artması, kurlardan kaynaklanabilecek kredi riskini azaltıcı olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. B.2. Kredi Büyüklüğü Açısından Yoğunlaşmalar Kredi portföyünün risklilik düzeyinin müşteri ve kredi sayısı, kredi türleri ve sektörel bazdaki yoğunlaşmalar açısından değerlendirilmesi mümkündür. Kredilerin vade dilimleri itibarıyla yoğunlaşması ile ilgili olarak yukarıda yer verilen analizler de bu çerçevede ele alınmalıdır. SGD

15 Kredilerde, müşteri ve kredi sayısı açısından yaşanan yoğunlaşmalar incelenen dönemde azalış göstermekle birlikte önemli ölçüde devam etmektedir. Bu çerçevede, 1 milyon YTL'den büyük kredilerin toplam krediler içerisindeki payı %42,56 dan %40,75 e gerilemiştir. Diğer taraftan ilgili kategorideki müşteri başına ortalama kredi tutarı, YTL den YTL ye yükselmiştir. 50 bin YTL den daha küçük kredilerde müşteri sayısında göreli olarak düşüş yaşanmış (%99,48 den %99,28 ye) ve bu kredilerin toplam krediler içindeki oranı %39,06 dan %38,50 ye inmiştir. Portföyün müşteri ve kredi tutarı dağılımı birlikte değerlendirildiğinde, müşteri başına kredi tutarındaki artışa rağmen, 500 bin YTL den büyük kredilerde yoğunlaşmanın azaldığı ve 500 bin YTL den küçük kredilerde genel olarak arttığı gözlemlenmektedir. Bu durum son dönemde artan bireysel kredilerle ilişkilendirilebilecektir. Kredilerin büyüklük ve müşteri sayısı dağılımına ilişkin bilgilere Tablo 3 te yer verilmektedir. Tablo 3: Kredilerin Büyüklük ve Müşteri Sayısı Dağılımı Müşteri Sayısı (%) Kredi Toplamı (%) Müşteri Başına Kredi Tutarı (bin YTL) KREDİ TUTARI Haz.05 Ara.05 Haz.05 Ara.05 Haz.05 Ara.05 1 Milyon YTL'den Büyük 0,03 0,03 42,56 40, Bin YTL-1 Milyon YTL 0,03 0,03 4,47 4, Bin YTL-500 Bin YTL 0,20 0,26 9,59 10, Bin YTL-100 Bin YTL 0,26 0,40 4,32 5, Bin YTL'den Az 99,48 99,28 39,06 38, Genel Toplam 100,00 100,00 100,00 100, B.3. Kredi Türlerine Göre Portföyün Yapısı İncelenen dönemde kredi türlerinin oransal paylarındaki en önemli artışın tüketici kredilerinde meydana geldiği gözlemlenmektedir (Tablo 4). İncelenen dönemde ekonomik istikrar ve artan gelire paralel olarak ertelenmiş tüketim harcamalarının bu dönemde realize edilmesi sonucu tüketici kredilerinin toplam krediler içerisindeki payı %16,5 den %19,3 e çıkmıştır. Aynı dönemde konut kredilerinin payı da %5,1 den %8,4 e yükselmiştir. Krediler içerisinde tüketici kredilerinin oransal payının artması, kredi riskini çeşitli açılardan etkileyebilmektedir. Bireysel kredilerin takibe dönüşüm oranları genellikle diğer kredilere göre daha düşük seviyelerde gerçekleşmektedir. Tüketici kredilerinin müşteri sayısının fazla olması ve otomobil, konut gibi teminatları bulunması kredi riskini azaltmaktadır. Ancak tüketici kredilerinde yaşanan rekabet bankaların risk alma eğiliminde artışa neden olabilmektedir. Bankaların rekabet nedeniyle daha riskli kredilere yöneltmeleri durumunda ilerleyen dönemde alacakların takibe dönüşüm oranları artabilecektir. SGD

16 Tablo 4: Kredi Türlerinin Oransal Payları (%)* KREDİ TÜRLERİ Haziran 2005 Aralık 2005 İşletme Kredileri 18,3 15,0 İhracat Kredileri 12,3 10,5 Tüketici Kredileri 16,5 19,3 Konut 5,1 8,4 Taşıt 4,2 4,2 İhtiyaç 5,9 5,9 Diğer 1,3 0,8 Kredi Kartları 13,0 11,8 Fon Kaynaklı Krediler 4,3 3,9 Diğer Yatırım Kredileri 3,5 3,4 İhtisas Kredileri 3,4 3,2 İhracat Garantili Yatırım Kredileri 1,8 1,4 İskonto ve İştira Senetleri 0,5 0,5 Kıymetli Maden Kredileri 0,2 0,2 Faktöring İşlemlerinden Alacaklar 0,2 0,2 Müşteri Adına Menkul Değer Alım Kredileri 0,1 0,1 İthalat Kredileri 0,1 0,1 Diğer Krediler 25,8 30,4 Toplam Krediler 100,0 100,0 * İller Bankası verileri hariç tutulmuştur. B.4. Sektörel Bazda Kredilerin Dağılımı Kredilerin sektörlere göre dağılımı ele alındığında, Haziran 2005-Aralık 2005 döneminde kredilerin tüm sektörler itibarıyla arttığı gözlemlenmektedir. Sanayi sektörüne kullandırılan krediler %7,8 takibe dönüşüm oranı ile takibe dönüşüm oranı en yüksek krediler olmayı sürdürmektedir. Diğer taraftan tarım ve sanayi sektörlerine kullandırılan kredilerde, iki dönem arasında sırasıyla %16,1 ve %20,2 lik artış meydana gelmiştir. Bu sektörlere kullandırılan kredilerdeki artış kredi riski açısından olumsuz bir gelişme olarak ele alınırken, kredi riskinin temel unsuru niteliğindeki temerrüt olasılıklarının tahmin edicisi olan takibe dönüşüm oranlarında gözlemlenen azalışlar portföyün risklilik seviyesini azaltıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Tablo 5: Kredilerin Sektörlere Göre Dağılımı ve Takibe Dönüşüm Oranları-Aralık 2005 SEKTÖRLER Yüzde Pay (%) Haziran 2005 e Göre YTL Takibe Dönüşüm Oranı Bazında Değişim (%) (TGA/Toplam Krediler) (%) Tarım 4,6 16,1 2,3 Sanayi 24,9 20,2 7,8 Hizmetler 31,1 24,9 4,1 Diğer* 39,4 27,6 3,3 Toplam 100,0 24,3 4,7 *Diğer krediler; tüketici kredileri ve kredi kartlarını içermektedir. SGD

17 B.5. Sektörel Bazda Tahsili Gecikmiş Alacakların Dağılımı TGA içerisinde en yüksek paya sahip alt sektörler incelendiğinde Haziran 2005 te ilk beş sektör içinde yer alan diğer metal dışı madenler sanayinin Aralık 2005 te yerini araştırma, danışmanlık, reklâm ve diğer faaliyetlere bıraktığı gözlemlenmektedir (Tablo 6). Tekstil ve tekstil ürünlerinin TGA içerisindeki payı 1,4 puanlık artışla %17,6 ya, gıda, meşrubat ve tütün sanayinin TGA içindeki payı ise 2,2 puan artarak %5,5 e yükselmiştir. Bu artışa paralel olarak tekstil ve tekstil ürünleri ile gıda, meşrubat ve tütün sanayi sektörlerinin TGA/Toplam Krediler oranları da 1,5 puanlık artışlarla sırasıyla %15,6 ve %6,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. İncelenen dönemde gözlemlenen bu gelişmelerin kredi riskine etkisi değerlendirildiğinde, TGA oranı yüksek beş alt sektöre kullandırılan kredilerin toplam nakdi krediler içerisindeki payının düşmüş olması, kredi riskini azaltıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Tablo 6: TGA İçerisinde En Yüksek Paya Sahip Alt Sektörler SEKTÖRLER TGA İçindeki Payı (%) Haziran 2005 Aralık 2005 TGA / Toplam Krediler (%) Nakit Krediler içindeki Payı (%) TGA İçindeki Payı (%) TGA / Toplam Krediler (%) Nakit Krediler Tekstil ve Tekstil Ürünleri San. 16,2 14,1 5,6 17,6 15,6 4,6 Gıda Meşrubat ve Tütün San. 3,3 5,4 3,3 5,5 6,9 3,6 Toptan Ticaret ve Komisyonculuk 5,6 4,9 6,1 5,4 4,1 6,1 İnşaat 5,1 7,7 3,4 4,7 6,0 3,6 Araştırma Danışmanlık Reklam ve Diğer Faaliyetler 4,2 7,5 2,9 3,7 7,8 2,1 içindeki Payı (%) B.6. Tahsili Gecikmiş Alacaklarda Teminatların Dağılımı Temerrüt durumunda bankanın maruz kalacağı nihai zarar tutarının bir belirleyicisi olarak kredilerin teminatlandırılma oranları önem arz etmektedir. İncelenen dönemde kredilerdeki artışa paralel olarak toplam brüt donuk alacaklarda esasen teminatsız alacaklar kaleminden kaynaklanan bir artış olduğu gözlemlenmektedir. Ayrıca teminatlandırma oranlarında Haziran 2005 dönemine kıyasla yaşanan düşüş de kredi riskini artırıcı bir unsur olarak değerlendirilebilecektir. Teminatların gruplar bazında dağılımına ilişkin bilgiler Tablo 7 de yer almaktadır. Haziran 2005-Aralık 2005 dönemleri arasında teminatsız kredilerin oranı artmış ve TGA ların teminatlandırılma oranı aynı düzeyde kalmıştır. Takibe intikal eden kredilerde teminatlandırmanın düşük olması bu kredilerden ileride elde edilebilecek tahsilâtları düşürebilecek olsa da karşılıkların yüksek olması bu zararı azaltacaktır. SGD

18 Tablo 7: TGA lar ve Teminat ve Garanti Bilgileri KALEMLER Brüt Bakiye (bin YTL) Haziran 2005 Aralık 2005 Teminata Göre Oransal Dağılım (%) Toplam Teminat/Kredi (%) Brüt Bakiye (bin YTL) Teminata Göre Oransal Dağılım (%) Toplam Teminat/Kredi (%) TOPLAM DONUK ALACAKLAR a) I. Grup Teminata Sahip Olanlar b) II. Grup Teminata Sahip Olanlar c) III. Grup Teminata Sahip Olanlar d) IV. Grup Teminata Sahip Olanlar e)teminatsız Olanlar Yeniden Yapılandırılan Alacaklar Yeni İtfa Planına Bağl. Alacaklar * Tablo 1 ile Tablo 7 de yer alan brüt TGA tutarlarının farklı olmasının sebebi, Tablo 7 de İller Bankası verilerine yer verilmemiş olmasıdır. C. RİSK FAKTÖRLERİNİN GELİŞİMİ Bu bölümde, kredi riski açısından temel risk faktörü olan temerrüt olasılıkları, sektörler bazında hesaplanan takibe dönüşüm oranları ile tahmin edilmesi vasıtasıyla ele alınmıştır. C.1. Takibe Dönüşüm Oranları Kullandırılan kredilerin sektörlere göre dağılımı, ekonominin genel yapısından ve makroekonomik göstergelerden etkilenmektedir. Son dönemde ekonominin genelinde yaşanan olumlu gelişmeler kredilerin takibe düşme olasılıklarını da etkilemiş ve tüm sektörler bazında düşüş yaşanmıştır. Takibe dönüşme oranlarında yaşanan düşüş kredi riski açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Takibe dönüşüm oranlarının gelişimi incelendiğinde (Grafik 4), 2004 yılından itibaren görülen düşüş trendinin 2005 yılı içinde de devam ettiği görülmektedir. Bu çerçevede, takibe dönüşüm oranları tüm sektörlerde azalış göstermiştir. Tüm sektörler için ortalama takibe dönüşüm oranı Haziran 2005 te %5,34 iken Aralık 2005 te %4,65 e kadar gerilemiştir. SGD

19 Grafik 4: Sektörel Bazda Takibe Dönüşüm Oranları (%) 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 Haz.05 Tem.05 Ağu.05 Eyl.05 Eki.05 Kas.05 Ara.05 TARIM SANAYİ HİZMETLER DİĞER TOPLAM Diğer krediler; tüketici kredileri ile kredi kartlarını içermektedir. D. RİSKLİLİK DÜZEYİ Bu bölümde, sektörün maruz kaldığı kredi riskinin düzeyi çeşitli senaryo analizleri vasıtasıyla değerlendirilmektedir. Nakdi ve gayri nakdi kredilerin sırasıyla %1 ve %5 zarara dönüşmesi ihtimali karşısında sektörün toplam zarar tutarı ve zarar durumunda sermaye yeterlilik rasyosu hesaplanmıştır. Tablo 8 de yer alan senaryo sonuçları incelendiğinde nakdi kredilerdeki %5 lik bir takibe dönüşmenin milyon YTL zarara sebep olabileceği ve SYR yi 3,06 puan azaltabileceği görülmektedir. Gayri nakdi kredilerde %5 lik takibe dönüşüm ise milyon YTL lik zarara sebep olabilmekte ve SYR yi 1,24 puan azaltmaktadır yılında sektörün büyüyen kredi portföyüne paralel olarak iki dönem arasında aynı senaryolar farklı tahmini zarar tutarlarına neden olmaktadır. Buna göre; Aralık 2005 dönemi zarar senaryoları, Haziran 2005 dönemine göre daha olumsuz sonuçlar üretmektedir. Tablo 8: Kredi Riski Senaryo Analizi Sonuçları Senaryo Zarar (milyon YTL) Haziran 2005 Aralık 2005 SYR deki SYR Zarar SYR Değişim* (%) (milyon YTL) (%) (puan) SYR deki Değişim** (puan) Nakdi Kredilerin %1 inin Zarara Dönüşmesi ,69-0, ,08-0,73 Nakdi Kredilerin %5 inin Zarara Dönüşmesi ,65-2, ,75-3,06 Gayri Nakdi Kredilerin %1 inin Zarara Dönüşmesi ,01-0, ,46-0,36 Gayri Nakdi Kredilerin %5 inin Zarara Dönüşmesi ,26-0, ,57-1,24 * Haziran 2005 dönemi ortalama SYR %24,2 dir. ** Aralık 2005 dönemi ortalama SYR %22,8 dir. SGD

20 E. SERMAYE YETERLİLİĞİ İncelenen dönemde kredi riskine ilişkin sermaye yeterliliği değerlendirmelerinde kullanılan varlıkların risk ağırlığının dağılımında önemli bir değişiklik gözlemlenmemiştir. %0 ve %20 ağırlığa tabi kalemlerin oranları hemen hemen aynı seviyede kalmış, risk ağırlığı %50 olan kalemlerde 2,1 puanlık bir artış gözlemlenirken, %100 olan kalemlerde ise yaklaşık 2,2 puanlık bir azalış yaşanmıştır. İlgili veriler Tablo 9 da yer almaktadır. Tablo 9: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Dağılımı (%) Pozisyonlar İçerisindeki Payı (%) Kalemler Haziran 05 Aralık 05 Risk Ağırlığı % 0 Olanlar 33,6 33,9 0,3 Fark (Puan) Risk Ağırlığı % 20 Olanlar 11,9 11,7-0,2 Risk Ağırlığı % 50 Olanlar 19,1 21,2 2,1 Risk Ağırlığı %100 Olanlar 35,4 33,2-2,2 TOPLAM 100,0 100,0 Kredi riskine tabi kalemlerin dağılımı incelendiğinde; krediler en yüksek payı alırken (nakdi %39, gayri nakdi %9,2), onu sırasıyla taahhütler (%14,7) ile bankalar ve piyasalar (%11,7) takip etmektedir. İncelenen dönemde bankalar ve piyasalar kalemi dışındaki kalemlerin oransal payında önemli değişiklik olmazken, bu kalemde 3 puanlık bir artış gözlemlenmektedir. Tablo 10: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Risk Ağırlıklı Aktifler İçerisindeki Payları (%) Risk Ağırlıklı Varlıklardaki Payı Kalemler Haziran 2005 Aralık 2005 Nakit Kıymetler 0,7 0,7 0,0 Piyasalardan Alacaklar* 8,7 11,7 3,0 Nakdi Krediler 38,3 39,0 0,7 Fark (Puan) Menkul Kıymetler 10,5 9,9-0,6 İştirakler 2,1 1,0-1,1 Gayri Nakdi Krediler 10,3 9,2-1,1 Taahhütler 14,2 14,7 0,6 Türev işlemler 0,2 0,2 0,0 Diğer 15,0 13,6-1,4 Toplam 100,0 100,0 *Piyasalardan alacaklar kavramı; Merkez Bankasından alacaklar, para piyasasından alacaklar, ters repo alacakları, bankalardan alacaklar, menkul kıymet ödünç piyasasından alacaklar kalemlerini içermektedir. SGD

21 II. PİYASA RİSKİ Piyasa riski, bankaların alım-satım hesapları içerisinde yer alan çeşitli finansal varlık ve yükümlülüklere ilişkin pozisyonların değerinde faiz oranları, hisse senedi fiyat değişiklikleri ve döviz kurlarındaki dalgalanmalar nedeniyle meydana gelebilecek ve sermayelerini veya gelirlerini olumsuz yönde etkileyebilecek zarar riskini ifade etmektedir. Bankaların ticari portföyleri 1 dahilinde çeşitli alanlara yapmış oldukları plasmanların ortak özelliği, bunların piyasa fiyatları ile ifade edilebiliyor olmasıdır. Dolayısıyla piyasa koşullarında ortaya çıkacak her türlü dalgalanma yatırım araçlarının fiyatlarında değişime neden olacak, bu değişimler ise bankalar açısından potansiyel getiriler yanında kayıplara da yol açabilecektir. Bu çerçevede, finansal piyasalardaki dalgalanma ve şoklardan kaynaklanan faiz oranı, kur ve hisse senedi fiyat değişimlerinin dikkatle izlenmesi ve değerlendirilmesi bankalar açısından büyük önem taşımaktadır 2. Bu bölümde, ilk olarak piyasa faiz oranı riski, hisse senedi pozisyon riski ve kur riski için riske maruz pozisyon tutarlarındaki, risk faktörlerine duyarlılıklardaki ve risk faktörlerindeki gelişim değerlendirilmekte ve piyasa riskine ilişkin sermaye yükümlülüğünün bileşenleri analiz edilmektedir. Ayrıca faiz oranı ve hisse senedi pozisyon riski için yapılacak analizler, genel piyasa hareketlerinden kaynaklanan genel piyasa riski ile ihraçcının kredi kalitesindeki değişmelerden kaynaklanan spesifik risk alt bileşenleri açısından ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Son kısımda ise piyasa riski sermaye yükümlülüğü ve alt bileşenleri incelenmektedir. A. PİYASA FAİZ ORANI RİSKİ Piyasa faiz oranı riski, bankaların ticari hesaplarında izlenen getirisi faiz oranları ile ilişkilendirilmiş finansal araçlarla bu araçlara dayalı türev enstrümanlara ilişkin pozisyonların ve hisse senedine dayalı türev ürünlerin nakdi bölümlerinin değerinde faiz oranlarındaki değişimler nedeniyle ortaya çıkabilecek zarar olasılığını ifade etmektedir. Piyasa faiz oranı riskine ilişkin bu bölümde riske maruz pozisyonlar, söz konusu pozisyonların risk faktörlerine duyarlılıkları ve risk faktörlerinin gelişimi analiz edilmektedir. A.1. Riske Maruz Pozisyon Tutarı Faiz oranlarındaki değişim, bankaların gelir-giderleri ile nakit akışlarının bugünkü değerlerinin olumsuz yönde etkilenmesine neden olabilmektedir. Piyasa riski kapsamında değerlendirilen faiz oranı riski ticari portföy içinde yer alan ve değeri veya nakit akışları piyasa faizleri ile ilişkili araçlardan kaynaklanmaktadır. Piyasa faiz oranı riskine tabi pozisyonların gelişimini gösteren Grafik 5 incelendiğinde, ticari portföy ve türev finansal işlemlerin 2005 yılı içerisinde belirgin ve istikrarlı bir artış eğilimi içinde olduğu görülmektedir. Riske maruz pozisyonların tutarının artış eğilimi içinde olması tek başına risklilik düzeyinin arttığının bir göstergesi değildir. Risklilik düzeyindeki değişimin sağlıklı biçimde değerlendirilebilmesi için risk faktörlerinin gelişimi ve bu faktörlere karşı duyarlılıkların da analiz edilmesi gerekmektedir. 1 Ticari portföy, alım-satım amaçlı menkul kıymetler ve satılmaya hazır menkul kıymetlerden oluşmaktadır. 2 Piyasa riskinin diğer bir bileşeni olmasına karşın emtia riski bu raporda yapılacak analiz ve değerlendirmeler kapsamına dahil edilmemiştir. SGD

22 Grafik 5: Ticari Portföy ve Türev Finansal İşlemlerin Gelişimi (Milyar YTL) Milyar YTL Ara.04 Oca.05 Şub.05 Mar.05 Nis.05 May.05 Haz.05 Tem.05 Ağu.05 Eyl.05 Eki.05 Kas.05 Ara.05 Ticari Portföy Türev Finansal Araçlar A.2. Risk Faktörlerine Duyarlılık Esasen, piyasa faiz oranı değişiklikleri nedeniyle maruz kalınan risk, nihai olarak riskin matrahını teşkil eden pozisyonların enstrümanlar bazında bileşiminin, söz konusu pozisyonların faiz yapısının ve yeniden fiyatlanma tarihlerinin bir fonksiyonu olmaktadır. Faiz oranına ilişkin değerlendirmelerin de, bu faktörler dikkate alınarak yapılacak analizlere dayandırılması gerekmektedir. Raporda, faiz oranı açısından risk faktörlerine duyarlılık; ticari portföyü oluşturan kalemlerin yeniden fiyatlama tarihleri arasındaki uyumsuzluklar ve menkul kıymet türlerinin oransal payları aracılığıyla analiz edilmektedir. Faiz oranlarında genel piyasa riskine tabi pozisyonları oluşturan kalemlerin oransal payları ile ilgili banka grupları bazında detaylandırılmış veriler Tablo 11 de yer almaktadır. Söz konusu veriler incelendiğinde, uzun pozisyonları oluşturan kalemlerin dağılımının KYB dışındaki banka gruplarında önemli ölçüde değişiklik göstermediği görülmektedir. Diğer taraftan, tüm banka gruplarında türev işlemlerin kısa pozisyonlar içerisindeki oransal payında diğer işlemler kalemi lehine olmak üzere belirgin bir azalış meydana geldiği dikkat çekmektedir. Aralık 2005 itibarıyla, bankalar için bir alacak hakkını temsil eden uzun pozisyonların, bankalar için bir yükümlülük niteliğinde olan kısa pozisyonlardan önemli ölçüde yüksek seviyelerde bulunduğu gözlemlenmektedir 3. Toplam uzun pozisyonların toplam kısa pozisyonlardan yüksek olması, bankacılık sisteminin olası faiz artışlarından olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Diğer taraftan, net pozisyon tutarlarının yeniden fiyatlama tarihine kalan süreler itibarıyla dağılımı incelendiğinde; söz konusu pozisyonların yaklaşık olarak %38 inin 3 aylık bir sürede yeniden 3 Aralık 2005 itibariyle Toplam Uzun Pozisyonlar/Toplam Kısa Pozisyonların değeri 2,85 olarak gerçekleşmiştir. SGD

23 fiyatlamaya tabi tutulduğu görülmektedir. Bu durum, yabancı bankalar hariç tutulduğunda, faiz oranı nedeniyle ortaya çıkabilecek kayıpların kısa bir zaman dilimi ile sınırlanmasına olanak sağlayabilecektir. Tablo 11: Faiz Oranı Genel Piyasa Riskine Tabi Pozisyonların Grup İçi Oransal Payları (%) Kamu Özel KYB Yabancı Toplam Haz.05 Ara.05 Haz.05 Ara.05 Haz.05 Ara.05 Haz.05 Ara.05 Haz.05 Ara.05 Uzun Pozisyonlar Menk. Değ.Portf Repo Türev İşlemler Diğer Kısa Pozisyonlar Repo Türev İşlemler Diğer Pozisyonların yeniden fiyatlama tarihine kalan süreler itibarıyla dağılımı Tablo 12 de yer almaktadır. Tablo incelendiğinde, pozisyonların önemli bir kısmının kısa vadelerde yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 12: Yeniden Fiyatlama Tarihine Kalan Süre İtibarıyla Net Pozisyonların Oransal Dağılımı (%) Kalan Süre Kamu Özel KYB Yabancı Toplam 1 Ay 14,8-19,7-37,7-295,5-7,2 1-3 Ay 39,2 50,0 40,9-34,0 45,0 3-6 Ay 16,4 21,3 17,2 69,6 19, Ay 8,1 10,8 52,2 16,2 10,4 1-2 Yıl 10,6 22,0 17,9 284,7 18,6 2-3 Yıl 2,4 2,5 4,8 6,6 2,5 3-4 Yıl 0,8 1,6 1,1 9,9 1,3 4-5 Yıl 2,8 3,6 3,6 56,4 3,5 5-7 Yıl 1,5 2,3-0,7 9,3 1, Yıl 1,5 3,9-0,5-16,0 2, Yıl 0,7 0,7 1,1-7,7 0, Yıl 0,7 0,3 0,0 1,7 0,5 20+ Yıl 0,5 0,7 0,1-1,2 0,6 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Vadeye kalan süreleri veya nitelikleri açısından tamamen aynı olan finansal araçlar, faiz oranlarında meydana gelen değişikliklerden her zaman aynı hızda ve aynı oranda etkilenmemektedir. Bu durum, finansal araçların ihraçcılarının kredibilitesinin farklı olmasından, aynı ihraçcının farklı para birimleri cinsinden yükümlülükleri için talep edilen risk primlerinin farklılık göstermesinden ve değişik türdeki menkul değerlerin aynı derecede likit olmamalarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, faiz oranı riskinin incelenmesinde aynı koşul/vadeye sahip ve aynı para birimi cinsinden olsalar dahi devlet tahvilleri ile özel sektör tahvillerin ve Hazine tarafından ihraç edilen TP ve YP cinsinden DİBS lerin ayrıca incelenmesi gerekmektedir. Ticari portföyün menkul kıymet türleri itibarıyla dağılımına Tablo 13 te yer verilmektedir. Ticari portföyün kompozisyonu incelendiğinde, YP cinsindekiler hariç kamu menkul kıymetleri ile TP yatırımların paylarında küçük bir artış meydana geldiği gözlemlenmektedir. Faiz oranı riski açısından değerlendirildiğinde, portföyün yaklaşık %85 inin kamu menkul kıymetlerinden SGD