Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme

Transkript

1 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme Güler Yalçın - Özge Yalçıner Ercoşkun Özet: Orman alanlarındaki arazi kullanımı ve bitki örtüsü değişikliğini, orman alanlarının korunmasını etkileyen dinamiklerden biri arazi mülkiyetidir. Hızlı nüfus artışı sebebiyle kentleşme orman arazileri üzerine baskı yapmaya başlamıştır. Bu durum mülkiyeti de etkilemiştir ve orman alanlarında kaçak yapılaşma sorun haline gelmiştir.. Bu çalışmada orman alanlarının mülkiyet açısından yasal altyapısı, kaçak yapılaşma sonucu orman özelliğini yitirmiş olması sebebiyle orman kapsamı dışına çıkarılmış arazilerin yasal altyapısı ve satışı konu edilmektedir. İlk örnek olarak göçler sonucu nüfus artışının gözlendiği Marmara Bölgesi seçilerek Sakarya iline ait veriler sunulmuştur. İkinci olarak gündemde olan İstanbul 3. Boğaz Köprüsü ve orman alanları üzerine getireceği kentsel yapılaşma ve yayılma örneklenmiştir. Anahtar Kelimeler: Orman, 2/B, mülkiyet, kadastro, sürdürülebilir kentleşme. 2/B Areas in Turkey and Urbanization Abstract: One of the factors that affect the change of the land cover and land use is land ownership. Urban pattern has begun to impose pressure on agricultural lands and forests. This situation has affected ownership as well, and illegal settlements on forests have turned into a problem. This paper discusses the legal infrastructure and sale of forest areas that were excluded from the scope of 2/B areas due to shanty settlement. Sakarya Province in Marmara Region, where population increase is observed due to migration has been selected as the first example. The 3 rd Bosphorus Bridge in Istanbul is presented as the second example, and its likely effects on urban construction and spread are discussed. Key words: Forest, 2/B, ownership, cadastre, sustainable urbanization. GİRİŞ Bitki örtüsü ormanlar, doğal ekosistem altyapısı olarak dünyanın hayati bir parçasını oluşturmaktadır. Topluma su, oksijeni bol temiz hava, dengeli iklim, odun gibi enerji kaynağı; turistik, estetik, ekonomik ve sosyal hizmet; yabanıl hayvan topluluğu ve bazı hayvanlara otlama alanı; ahşap lif, verimli mahsul alı- * Yrd.Doç.Dr., Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Osmaniye - Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Jeodezi ve Coğrafi Bilgi Teknolojileri ABD, Çankaya/Ankara. Doç.Dr., Gazi Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Maltepe/Ankara. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 23 Sayı 3 Temmuz 2014, s

2 32 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 nabilen erozyona uğramamış topraklar, bina materyali sağlamaktadır. (Mondal vd., 2013; Mhache, 2010). Ancak insan faaliyetleri, arazinin kullanımında ve bitki örtüsünde değişikliklerle arazinin bozulması, ormansızlaşma, iklim değişikliği gibi çevresel sorunlara neden olmaktadır (Gobin vd., 2001). Dünyada en belirgin görünen arazi örtüsü değişikliklerinden biri orman alanlarının, ekilebilir tarım arazilerinin, çayır ve meraların, bağların yok olmasıdır (Salvati vd., 2012). Uzun dönemli bu değişiklikler, son dönemlerde artan nüfus ve hızlı kentleşme yani yoğun kentsel büyüme ve kentsel yayılma ile ortaya çıkmaktadır. Kentsel yayılma, dünyadaki birçok metropol kentte yaşanmaktadır (Salvati vd., 2012; Schneider, A. - Woodcock, C.E., 2008; Turok - Mykhnenko, 2007; Kasanko vd., 2006; Dwyer - Childs, 2004). Güney Avrupa ülkelerinde nüfus artış hızının, büyüme hızından daha hızlı olduğu; Porto, Marsilya, Milan, Bolonya, Venedik ve Atina kent örnekleri üzerinden kentleşmedeki yayılma eğilimi görülmektedir (Chaline, 2001; Catalan, 2008). Kentsel yayılma, kentsel alanlar kadar kırsal alanları ve kaynakları da baskı altına almakta ve etkilemektedir (Hoogstra vd., 2004). Ankara daki kentsel yayılma kentin batısında 30 km ye kadar ulaşarak Temelli ye dayanmış, değerli tarım toprakları kaybedilmiştir. Kentleşmeyle birlikte gelen arazi kullanımındaki değişikliklerden biri, orman alanları üzerinde yerleşime ve konutlaşmaya, birçok ormanın yokoluşuna sebep olmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde 2000 yılında %3.1 olan kentsel alanın 2050 yılında %8.1 e ulaşması beklenmektedir ki bu miktar Montana Eyaleti den daha geniş bir alandır. Yine 2050 yılında Rhode Island, New Jersey, Massachussets ve Connecticut olmak üzere 4 eyaletin yarıdan fazlasının kentsel alan olacağı ve yılları arasında orman alanlarının tüketileceği tahmin edilmektedir (Nowak - Walton, 2005). ABD nin çeşitli eyaletlerinde ormanların parçalanışındaki artış ve orman örtüsünün kayboluşu sözkonusuyken (Griffith vd., 2003; Robinson vd., 2005; Shrestha vd., 2011; Miller, 2012), 24 Avrupa ülkesinde kentleşme, ağaçlandırma, ormansızlaşma konuları üzerinden istatistiksel çalışma yapılmıştır (Feranec vd., 2010). Birçok gelişmekte olan ülkede kaçak yapılaşmalar kentsel büyümenin sık görülen bir durumudur. Kamerun un kentsel alanlarının %60 dan fazlası, Tanzanya nın ise %70 civarı konut amaçlı işgal edilmiş durumdadır. Brezilya %80 den fazla hızlı ve yoğun kentsel nüfus artışıyla birçok çevresel sorun yaşamaktadır (Zeilhofer - Topannotti, 2008; Espirito-Santo vd., 2009). Brezilya nın Rondonia Eyaleti nde, hızlı nüfus artışı ve yayılmacı arazi kullanım faaliyetleri etkisiyle Amazon ormanları yok edilmektedir (Pedlowski vd., 1997). Özetle tüm dünya ülkeleri nüfus artışı ve kentsel yayılma baskısıyla orman alanlarına yönelmekte ve orman alanlarının bozulmasına, yok olmasına sebebiyet vermektedir. Türkiye de ise özellikle 1950 sonrasında hızlı kentleşme ve sanayileşme süreci yaşanmış, göç ve aşırı nüfus artışının etkisiyle büyük kentlerimizde arsa ve

3 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 33 konut talebi de hızla artmıştır. Batı ülkelerinin yılda yavaş yavaş yaşadığı sanayileşme ve ona bağlı kentleşmeyi 50 yılda hızlı yaşayan Türkiye barınma ihtiyacına cevap verememiştir. Buna bağlı köyden kente gelen işçilerin aileleri için bir gecede inşa ettikleri gecekondular 1950 lerden başlayarak İstanbul, Ankara gibi büyük kentlerde artış göstermiştir. Barınma amaçlı başlayan gecekondu yapılaşması, özellikle 1980 sonrasında nitelik değiştirerek kentsel rantlardan pay kapma güdüsü içerisinde alternatif bir sektör haline gelmiştir. Bu süreçte imar ve yapılaşmaya ilişkin yasalar, kentsel arsa ve konut üretimine ilişkin politikalar üretilmemiş ve kaynak sağlayacak araçlar yeterince desteklenmemiş; mevzuatın biçimlediği merkezi ve yerel kurumsal yapılanmalar, kentlerimizde imar ve yapılaşma konularında nitelik ve nicelik olarak karmaşıklaşan sorunların büyüklüğü ve çeşitliliği ile orantılı arsa ve konut üretim süreçlerinin geliştirilmesi konusunda yetersiz kalınmıştır. Günümüzde kaçak yapılaşmanın kapsamı gecekondudan lüks konut, alışveriş merkezi, sanayi, depolama, tarım ve turizm yapılarına kadar çeşitlenen geniş bir yelpazeye ulaşmıştır. Kent çeperlerinde ve kıyılarda kamu arazilerinin, içme suyu havzalarının işgal edildiği, tarım ve orman alanlarının yok edildiği bir süreç yaşanmaya başlamıştır (TMMOB, 2004; Keleş, 2006; Uzun vd., 2010; Gülöksüz, 2010). Orman alanlarının yasadışı kullanımı ve kaçak yapıların inşa edilmesi arazi kullanımının ve arazi örtüsünün değişmesine neden olmuştur. Hızlı kentleşmeyi ve ormanlar üzerindeki etkisini Türkiye de yaşamaktadır (Atmiş vd., 2007). İstanbul-Armutlu (Özdemir - Özkan, 2003), Bursa-İnegöl (Başkent - Kadioğullari, 2007), Gebze-Kocaeli (Yıldırım vd., 2002), Bartın (Tunay - Ateşoğlu, 2004) gibi birçok araştırma örneği üzerinden orman alanlarının yokoluşu ve yasadışı kullanımı, yerleşim alanlarının kurulması ve yayılması uzaktan algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknikleri kullanılarak sunulmuştur. Orman alanlarındaki arazi kullanımı ve bitki örtüsü değişikliğini etkileyen dinamiklerden biri arazi mülkiyetidir (Gobin vd., 2001). Dünyada ormanların mülkiyeti genelde devlete ya da diğer kamu kurumlarına aittir. Kamu mülkiyetinde araziler üzerindeki yetki devlet kurumlarındadır, özel mülkiyet ile şahıslar, şirketler ve sivil toplum örgütleri ormanlar üzerindeki mülkiyet haklarına sahiptirler. Bu kavramlarla ormanlar üzerindeki kullanım ve kontrol, ormanların nasıl yönetileceği tanımlanmaktadır. Orman sahipleri farklı yönetim yaklaşımları sergileyebilmektedir. Devlet, orman yöneticilerini orman arazilerinin planlanması, izlenmesi, idare edilmesi ve korunması yönünde görevlendirmektedir. Ancak bazı durumlarda kontrol ve yönetim kısıtlı ve etkisiz kalmaktadır. Ormanların yerleşime veya tarıma açılması, devletin sosyal refahı arttırma ve sosyal gelişim amaçlı orman alanlarını dönüştürebilmesi gibi sebeplerle devlet ormanları azalmaya başlamıştır (Siry vd., 2005).

4 34 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 Türkiye deki önemli sorunlardan biri, nüfus artışı ve kentleşmenin de etkisiyle orman alanları üzerine inşa edilen kaçak yapılarla ormanların yok edilmesidir. Yaşamsal önemi her geçen gün artan orman ekosistemlerinin insan tahribatına karşı korunması sorununun temelinde ormanlardan faydalanmanın hukuksal düzenlemesi yatmaktadır. Türkiye de ormandan faydalanmayı düzenleyen mevzuatın bir parçasını orman niteliğini yitirmiş arazilerin orman rejimi dışına çıkarılmasını düzenleyen Orman Kanunu nun İkinci Madde B Bendi (2/B) oluşturmaktadır. Makalenin temelinde, Türkiye de, nüfus artışı nedeniyle kentsel yaşam alanlarındaki yayılmalar ve bu sebeple orman alanlarının yok edilmesi sorunu ele alınmaktadır. Çalışmada; orman ile mülkiyet arasında ilişki var mı?, varsa bu ilişki yasal olarak tanımlanmış mıdır?, mülkiyet ile ilişkili olarak orman arazileri nasıl yok edilmekte ya da elden çıkarılmaktadır?, orman alanları nasıl orman tanımı dışına çıkarılmaktadır?, Türkiye deki orman arazileri ve orman tanımından çıkarılmış arazilerin rakamsal olarak değeri nedir? Örnek olarak Sakarya ilindeki 2B arazilerinin durumu nedir? Başka bir örnek İstanbul da 3. Boğaz Köprüsü nün orman alanlarına etkisi ne olacaktır?, gibi sorulara cevap aranmaktadır. Çalışmada mülkiyet ve orman ilişkisi, başta Orman Kanunu ve Kadastro Kanunu olmak üzere, yasal mevzuatlarla incelenmiştir. Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi ve Hazine Adına Orman Sınırı Dışına Çıkarılan Yerlerin Değerlendirilmesi ile Hazineye Ait Tarım Arazilerinin Satışı Hakkında Kanun ile de orman sınırları içinde kalan arazilerin orman sınırları dışına çıkarılıp mülkiyete konu edilmesi incelenmiştir. Türkiye deki orman alanları ve orman dışına çıkarılan alanlar ile ilgili rakamsal veriler Orman Genel Müdürlüğü ile Milli Emlak Genel Müdürlüğü resmi yayınlarından elde edilerek sunulmuştur. Örnek çalışma olarak seçilen Sakarya iline ait nüfus istatistikleri TÜİK ten elde edilmiş, 2B arazilerinin durumu Valilik ve Büyükşehir Belediyesi veritabanlarından bulunarak analiz edilmiştir. İkinci örnek olarak seçilen İstanbul daki 3. Boğaz Köprüsü ile ilgili çalışmalarda TMMOB Şehir Plancıları Odası raporlarından yararlanılmıştır. TÜRKİYE DE ORMAN ALANLARINDA MÜLKİYETİN VE 2/B ARAZİLERİNİN YASAL ALTYAPISI Kadastro, bir taşınmazın mülkiyet hakkını belirleme yoludur (Köktürk, 2009: 30), toplumsal bir olgudur ve çalışmalarının sonucunda, toprak ile toprağı kullanan insanın ilişkilerini yansıtmaktadır (Köktürk, 2004: 49). Kadastro, taşınmaz mal mülkiyeti hakkının düzenlenmesi, kullanılması ve korunmasının yanında, ülkenin sosyal ve ekonomik kalkınması için toprağa bağlı tüm yatırım projelerinin temelini oluşturmaktadır (Yalçın, 2011: 3).

5 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 35 Orman Alanlarında Mülkiyet Genel kadastronun en önemli amacı özel mülkiyete konu taşınmazlar için sağlıklı ve güvenilir bir tapu sicili sistemini oluşturmak iken orman kadastrosunun amacı ülke çapında orman niteliğine haiz yerlerin sınır ve mülkiyet durumlarını belirleyerek tapuya tescil edilmesini sağlamak ve bu şekilde orman varlığını korumaktır (Erdoğan, 2005: 62). Orman kadastrosu ile genel kadastro gibi Orman Kanunu ile Kadastro Kanunu da birbirinden ayrı değildir. Arazilerin sınırlarını, maliklerini, üzerlerindeki hak ve yükümlülükleri kayda bağlayan 3402 sayılı Kadastro Kanununda orman kadastrosuna yönelik hükümler bulunmakta ve 6831 sayılı Orman Kanunu ile ilişkilendirilmektedir (Anbar, 2005: 18-28) sayılı kanunundan önceki kanunlarda ormanlar tapulama dışı bırakılmıştır (Erdoğan, 2005: 62). Kabul edilen ilk orman kanunu 3116 sayılı kanundur. Ülkemizde tutarlı bir ormancılık politikası bu kanun ile yaşama geçirilmiştir (Kundakçı - Ergönül, 2005: 386), ancak sadece devlet ormanlarının sınırlandırılması hükme alınmıştır (Sınmaz - Karataş, 1995: 528). Ormanların sınırlandırılması bir kadastro işlemidir, bir orman kadastrosudur sayılı kanun uyarınca tarihinden başlayarak 10 yıl içerisinde orman kadastrosunun tamamlanması öngörülmüş (Köktürk - Köktürk, 2005: 88) ise de özellikle Devlet ormanlarıyla özel ormanların birbirine bitişik veya biri diğerinin içinde olması sebebiyle ölçme zorlukları yaşanmış ve orman kadastrosu tamamlanamamıştır. Bu nedenle 1945 yılında Ormanların Devletleştirilmesi ne ilişkin 4785 sayılı kanun yürürlüğe konulmuş, üzerinde orman bulunan tapulu araziler devletleştirildiği gibi özel ormanlar da devletleştirilmiştir. Kanunun yürürlük tarihi olan tarihinden sonra yapılan ormanların sınırlandırması ve kadastrosu ile bir çalışma alanında tespit edilen orman sınırı, kesin sınır olarak tespit edilmiştir. Orman sınırlarında daraltma ya da genişletme yapılamayacağı yasal olarak ifade edilmiştir (Kundakçı - Ergönül, 2005: ) sayılı kanuna göre sadece devlet ormanlarının kadastrosu yapılmış iken 4785 sayılı kanunla tüm ormanlar devletleştirilerek sınırlandırma işlemleri yapılmaya başlanmıştır. Bu durum özel mülkiyette olan ormanların da devletleştirilmiş olması sorununu gündeme getirmiş ve ileriki yıllarda orman sınırları dışına çıkarılmalarına zemin hazırlamıştır. Bu kanuna göre Devletleştirilmiş olan tüm orman alanlarından bazılarının sahiplerine iadesi söz konusu olmuş, ancak 5658 sayılı kanuna göre iki şart koşulmuştur: İade edilecek orman, Devlet ormanları içinde olmamalı ve Devlet ormanlarından tamamen ayrılmış olmalı tarihinde yürürlüğe giren 6831 sayılı Orman Kanunu ile ilk olarak orman sınırları ve orman kadastrosu işlemleri birleştirilmiştir. Sadece Devlet ormanlarının kadastrosunu öngören 3116 sayılı kanunla özel ormanlara ilişkin

6 36 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 bir işlem yapılamamakta iken, bu eksiklik 6831 sayılı kanunun özel ormanlarda da orman kadastrosunu öngörmesi ile giderilmiştir (Erdoğan, 2005: 64) sayılı kanunla, 4785 sayılı kanuna göre devletleştirilmiş ancak nitelik kaybına uğramış olan arazilerin orman sınırları dışına çıkartılması gündeme gelmiştir. Günümüzde de artık orman niteliğini kaybetmiş alanlar ve orman dışına çıkarılmış/çıkarılacak alanlar gibi ifadeler kullanılmaktadır. Bir arazinin orman arazisi dışına çıkarılabilmesi için öncelikle orman sınırlarının belirlenmiş olması gerekmektedir. Bu genel kadastro ile orman kadastrosunun aynı anda yapılması ile mümkündür (Sınmaz - Karataş, 1995: 301). Kadastro ekibi çalışma alanının sınırını belirler, orman arazilerinin sınırlarını, paftalarına veya haritalarına işler. Arazilerin orman dışına çıkarılması, kadastro ekibinin görevi değildir. Orman Sınırlarının Dışına Çıkarma (2/B) 6831 sayılı Orman Kanunu iklim, su ve toprak rejimine zarar vermeyen ve daha verimli kültür arazisi haline getirilmesi uygun görülen ormanların, orman rejimi dışında çıkarılmasına ve orman tanımına dahil olduğu halde orman rejimine tabi tutulmasında fayda görülmeyen sahipli yerlerin serbest bırakılmasına, sahibine iade edilmesine veya amacına uygun özel bir idare tarzının belirlenebileceğine ilişkin hüküm getirmiştir yılları arasında uygulanan politikalar orman tahribini arttırmıştır. Bu tahrip göz önüne alınarak 1961 Anayasasının 131. maddesi ile orman rejimi konusunda çerçeve çizilmiştir. Bu hükümler 1970 yılına kadar ormanların korunmasında etkili olmuştur. Ancak 1744 sayılı kanunla, 1961 Anayasasının yürürlüğe girdiği gününden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş yerlerin bazı koşullarla orman sınırları dışına çıkarılmasına imkan verilmiştir yılından Orman Kanunu nun 1983 tarihli değişikliğine kadar orman kadastro komisyonları daha çok orman sınırları dışına çıkarma işlemleri için çalışmışlardır. Hatta orman sınırları dışına çıkarma işlemini daha önceden sınırlaması yapılmış ormanlara kadar genişletmişlerdir (Erdoğan, 2005: 65) Anayasası ile orman sınırları dışına çıkarma işleminin kapsamı genişletilmiştir. Anayasanın 169. maddesi orman olarak korunmasında yarar görülmeyen, aksine tarım alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar görülen yerlerin orman niteliğini kaybetmiş olma şartı aranmaksızın orman sınırları dışına çıkarılmasına imkan vermektedir Anayasasında orman niteliğini kaybetmiş olma şartındaki süre tarihine alınmıştır tarihi 2896 sayılı Kanunda da 6831 sayılı Kanunda da 2/B maddesi olarak yerini almıştır Anayasasının 170. maddesinde orman dışına çıkarılacak yerlerin öncelikle orman içinden taşınacak orman köylülerine tahsisi öngörülmüştür ve büyük bir

7 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 37 kısmı orman içinde ya da kenarında yaşayan, ormanla etkileşim içinde olan, başka gelir kaynağı olmayan kırsal halkın yani orman köylüsünün kalkındırılmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır (Çağlar, 2005: 31-32) sayılı Orman Kanununun 2/B maddesine göre eğer bir orman tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmişse, şehir, kasaba ve köy yapıları toplu olarak bulunuyorsa, orman dışına çıkarılabilmektedir. Bununla birlikte bir ormanlık alan üzerinde ağaç ve ağaçcık toplulukları bulunmuyor, ormancılık faaliyetleri ve ekonomisi yönünden orman kurulmasında yarar olmuyorsa, orman niteliğini kaybetmiş, orman rejimi dışına çıkarılabilir demektir (Çağlar, 2005: 31-32). Bu kanuna göre ormanların zaman aşımı yoluyla mülkiyetinin edinilmesi mümkün olamayacağı gibi, devlet ormanları içinde inşaat yapılması, tarla açılması ve yerleşilmesi de mümkün değildir. Ormanın geçilmesi ve kullanılması için zorunlu bulunan orman içi açıklıklar da da özel mülkiyet yasaklanmıştır (Köktürk - Köktürk, 2005: ) tarihinde yürürlüğe giren 3302 sayılı değişiklik kanununun 2/B maddesinde tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş yerlerden; tarla, bağ, bahçe, meyvelik, zeytinlik, fındıklık, fıstıklık (antep fıstığı, çam fıstığı) gibi çeşitli tarım alanları veya otlak, kışlak, yaylak gibi hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler ile şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerleşim alanlarının orman sınırları dışına çıkartılacağı hüküm altına alınmıştır sayılı kanun, 2003 yılında, 4999 sayılı Orman Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile değiştirilmiş ve 2009 yılına kadar orman kadastrosu bu kanun hükümlerine göre gerçekleştirilmiştir. Ardından 2009 yılında 5831 sayılı Tapu Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun yürürlüğe girmiştir. Değişik kanunda, orman kadastro komisyonunca orman sınırları dışına çıkarılan alanların kadastrosunun yapılarak, Hazine adına tescil edilmesi hükme bağlanmaktadır sayılı kanuna göre; orman kadastro komisyonlarınca Hazine adına orman sınırları dışına çıkarılan yerler, fiili kullanım durumları dikkate alınmak ve varsa üzerinde muhdesatın (Bir arazi üzerinde arazi sahibinden bir başkasına ait bulunan yapı veya ağaç) kime veya kimlere ait olduğu ve kim veya kimler tarafından ne zamandan beri kullanıldığı kadastro tutanağının beyanlar hanesinde gösterilmek üzere, askı ilanı hariç diğer ilanlar yapılmaksızın öncelikle kadastrosu yapılarak Hazine adına tescil edilmektedir. Hazine adına orman sınırları dışına çıkarılan yerler, daha önce tescil edilmiş olduğuna bakılmaksızın Maliye Bakanlığı nın talebi üzerine Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü nce fiili kullanım durumları dikkate alınmak suretiyle ifraz ve/veya tevhit de yapılabilmektedir.

8 38 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz /B ARAZİLERİNİN SATIŞI Türkiye de kıyı bölgelerinde, denizle ormanın bir araya geldiği noktalarda, turizm baskısıyla orman alanlarının işgali turizmi teşvik yasalarıyla artmıştır. Kasıtlı orman yangınlarıyla arazi açma, orman içi kaçak yerleşimler ya da kaçak turistik tesis inşaatları çok görülmektedir. Güney illerinde orman vasfını kaybetmiş alan fazladır. Muğla nın Fethiye ilçesinin Ölüdeniz mevkiinde orman arazisinin gasp edilerek yol, kaçak bina ve yüzme havuzu gibi inşaatların yapılması şikayet konusu olmuştur. Bazı otellerin ormanın içerisine parke taşı döşeyerek otellerine yol açarken, bazıları ise resmi kurumlar yanıltılarak ruhsat alındığına dair bilgilere ulaşılmıştır. Ayrıca Kıdrak Koyu üzerindeki yamaçta ruhsata uygunsuz kaçak yapı yapıldığı iddia edilirken, bu yapının etrafı 2/B kapsamında mülkiyete geçirilmek istenmesi nedeniyle orman tahrip edilerek mülk kazanmak istenmektedir (Fethiye Haberler, 2011). Antalya nın Kemer ilçesinin Çıralı sahilinde orman alanı içerisindeki kaçak yapıların yıkılması için Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın açtığı dava sonuçlanmış ve yıkım çalışmaları yapılmıştır (Vatan Gazetesi, 2013). Yaşanan imar ve mülkiyet problemleri, burada yaşayan halkın en büyük sorunu olmasının yanısıra, rantçılar da bu boşluklardan istifade etmeye çalışmaktadır. Bursa Uludağ da bir otel tesisinin yasal izinlere aykırı olarak %70 oranında büyütmeye çalışıldığı orman alanında ruhsata aykırı olarak kaçak yapılar inşa ettiği basına yansımıştır (Anadolu Ajansı, 2013). İstanbul Maslak Hacıosman daki Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın Fatih Ormanı girişinde bulunan Orman Bölge Müdürlüğü ne ait tüm yapıların kaçak olduğu tespit edilmiştir. Bu kaçak yapılaşmaya ek olarak; Fatih Ormanı nın devlet ormanı olması, devlet ormanlarına imar planı uygulanmamasına rağmen ormanın 353 bin metrekarelik alan için imar planı kararı çıkarılmıştır. Bölge imara açılarak bu arazilerin satışının önünün açılması amaçlanmıştır (Sözcü Gazetesi, 2013). Orman arazileri üzerine inşa edilen kaçak yapılar ile orman vasfının kaybedilmesi, 2/B kapsamında orman sınırları dışına çıkarılması ve bu arazilerin satışa konu olması, yukarıdaki örneklerle de görüldüğü gibi, medya gündeminden hiç düşmemektedir. 2/B arazilerinin değerlendirmesi amaçlı tarihli ve 6292 sayılı Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi ve Hazine Adına Orman Sınırı Dışına Çıkarılan Yerlerin Değerlendirilmesi ile Hazineye Ait Tarım Arazilerinin Satışı Hakkında Kanun yayınlanmıştır. Bu kanun ile 2/B arazilerinin mevcut durumu itibariyle yapılacak işlemler ve bu alanların nasıl değerlendirileceği; hak sahibi olma, hak sahibi olanlar için başvuru süresi ve satış bedelinin peşin ya da taksitle ödenmesi durumları için gerekli düzenleme-

9 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 39 ler yapılmıştır. Buna göre; 2/B arazilerinin hak sahibi olabilmek için o yerde kullanıcı ya da muhdesat sahibi olması tarihinden önceye dayanması gerektiği gibi, eğer kullanım kadastrosu yapılıyorsa, bu çalışmalar sırasında tutulan kadastro tutanağında ve tapu kütüğünde bu durumun belirtilmiş olması gerekmektedir. Eğer kullanıcı ya da muhdesat sahibinin tapu kütüğündeki belirtimi 6292 sayılı kanunun yürürlük tarihi olan tarihinden önce yapılmışsa; hak sahiplerinin kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 6 ay içinde illerde defterdarlığa, ilçelerde ise mal müdürlüğüne başvurması gerekmektedir. Bu başvuru süresi normal şartlarda de bitmesi gerekirken uzatmalar olmuş ve en son tarihinde bitmiştir. Kullanım kadastrosu ya da güncelleme çalışmaları, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapılacaksa; hak sahiplerinin; kullanım kadastrosu nun kesinleştiği tarihten, güncelleme çalışmaları yapılmışsa tescil tarihinden itibaren 8 ay içinde illerde defterdarlığa, ilçelerde ise mal müdürlüğüne başvurması gerekmektedir. Yapılan kullanım kadastrosu ya da güncelleme çalışmaları sonucu, tarihinden öncesinden beri kullanıcı ya da muhdesat sahibi gösterilmiş olmaları nedeniyle hak sahibi olanlar süresi içerisinde ilgili idareye başvurup, taşınmazın bedeli karşılığı kendilerine doğrudan satışı talep etmeleri üzerine; başvuru süresinin bitimini takip eden 6 ay içinde satış işleminin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce düzenlenen güncelleme listeleri veya kadastro tutanakları kapsamında kalan taşınmazların satış işlemleri, 1/5/2010 tarihinden itibaren tespit edilen rayiç bedeller üzerinden yapılmaktadır. Hak sahiplerine doğrudan satılacak olan taşınmazların satış bedeli, rayiç bedelin %70 dir. Ancak tamamen ve münhasıran bilfiil tarımsal amaçlı olarak kullanılan ve üzerinde tarımsal amaçlı yapılar (mandıra, sera, ağıl, kümes vb) ile sürekli ikâmet amacıyla kullanılan konut hariç yapı bulunmayan yerler için rayiç bedelin %50 sidir. Satış bedeli peşin ya da taksitle ödenebilmektedir. Satış bedelinin tümünün peşin ödenmesi halinde %20, en az yarısının ödenmesi halinde ise %10 oranında indirim uygulanmaktadır. Bu bedeller, idarece yazılı tebligat tarihinden itibaren en geç üç ay içinde ödenmektedir. Taksitlendirme koşulları yine aynı maddede yer almaktadır. Bu kanun kapsamında yapılacak satış işlemi; 492 sayılı Harçlar Kanunu gereğince alınan harçlardan ve yine tapu işlemleri için alınan döner sermaye bedelinden muaftır sayılı kanun gereğince hak sahiplerine doğrudan yapılan satış işlemi sonucu; bu taşınmazların tapu kütüklerindeki 6831 sayılı kanunun 2/B maddesine tabi olduğu yönünde konulmuş belirtimler, Maliye Bakanlığının talebi üzerine

10 40 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 tapu müdürlüğü tarafından terkin edilmektedir (MEGM, 2012a: 1-10; Koçak, 2013: 2-3). 2/B arazilerinin satışı ile 2/B sahası içerisindeki arazinin kullanıcısı ve/veya muhdesat sahipleri vatandaşlar açısından mülkiyet sorunu giderilmiş olmaktadır. Kadastro müdürlükleri tarafından yapılan çalışmalar ile tapulanmış olduğu halde daha sonraki çalışmalarla orman haritasında 2/B alanında kalan taşınmazlar, 6292 sayılı kanunla birlikte herhangi bir bedel ödenmeksizin önceki kayıt maliklerine iade edilebilmektedir. Yani kadastro müdürlükleri tarafından yapılan çalışmalarla oluşturulan tapular tespit maliklerine, tespit sonrası el değiştirmişse hâlihazırda malik görünenlere, hiçbir bedel ödemeksizin geri dönmüş olmaktadır. Böylelikle kadastro müdürlükleri tarafından daha önce yapılan çalışmalara bir nevi iade-i itibar edilmiş olmaktadır. TÜRKİYE DEKİ 2/B ALANLARI yılları arasında yenilenen orman amenajman planlarının ENVA- NİS veri tabanında güncellenmesi sonucu elde edilen verilere göre ülke ormanları 21,7 milyon ha olarak tespit edilmiş olup bu ormanlık alan miktarı ülke genel alan toplamının %27,6 sı kadardır. Şekil1 de Türkiye nin orman varlıklarının dağılımı gösterilirken Antalya nın, 1,1 milyon ha genel orman alanı ile en çok ormana sahip il, Iğdır ın ise 161 ha orman ile en az ormana sahip il olduğu belirlenmiştir. Şekil 1. Türkiye de Ormanlık Alanların Dağılımı Haritası Kaynak: OGM, 2012.

11 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 41 Orman Genel Müdürlüğü (OGM) sürdürülebilir orman yönetimi açısından önemli olan orman fonksiyonlarını ve alanlarını tanımlamıştır. Ormanlar, ekosistem tabanlı fonksiyonel planlama yaklaşımı ile çok yönlü faydalanma esas alınarak planlanmıştır. Plan verilerine göre ormanların %62,8 i kereste ticareti gibi ekonomik, %31,9 u erozyonu önlemek gibi ekolojik ve %5.3 ü sosyal ve kültürel fonksiyona sahiptir (OGM, 2012: 6-12). Şekil 2. 2/B alanlarının illere göre dağılımı Kaynak: Sakarya Defterdarlığı, Tablo1. 2/B alanlarının fiili kullanım durumu Kullanım şekli Miktar (Ha.) Oran (%) Köy yerleşim alanı 7,035 1,7 Belde yerleşim alanı 8,514 2,0 İlçe yerleşim alanı 6,624 1,6 Sera alanı 2,365 0,6 Narenciye alanı 8,041 1,9 Zeytinlik, fıstıklık, bağ, bahçe 111,115 27,0 Otlak, yaylak, kışlak 35,419 8,6 Diğer ekili alanlar 230,887 56,3 Toplam (Yaklaşık) 410, Kaynak: MEGM, 2012b.

12 42 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 Bugüne kadar yapılan kadastro çalışmaları sonucunda hektar alan orman sınırları dışına çıkarılmıştır (MEGM, 2012b). Kamuoyunda 2/B olarak bilinen orman vasfını kaybetmiş bu arazilere sahip iller arasında hektar ile Antalya ilk sırada yer almaktadır. Mersin, Balıkesir, Ankara, Sakarya, Muğla, Samsun ve İstanbul ilk sıralarda yer alan diğer illerimizdir (Şekil 2). Tüm 2/B alanlarının %5,3 oran ile yani hektarlık alan üzerindeki yerleşim yerleri oluşturmaktadır ve en çok tartışma konusu olan alanlardır (Tablo1) (Sakarya Defterdarlığı, 2013). Bu ilçeler arasında da İstanbul'un Beykoz, Şişli, Sarıyer, Sultanbeyli ve Çekmeköy, Muğla'nın Bodrum, Marmaris, Fethiye ve Dalaman, Mersin'in Anamur, Sakarya'nın Karasu ve Sapanca, İzmir'in Bornova, Menderes, Karaburun, Ödemiş, Buca ve Güzelbahçe ilçeleri dikkati çekmektedir (Hürriyet Gazetesi, 2011). ÖRNEK ÇALIŞMA ALANI 1: SAKARYA Kentleşme olgusunun 1950 lerden sonra net olarak izlendiği Türkiye de, süreç içerisinde, kırdan kente tek yönlü hareketlilik gösteren göçler sonucunda Marmara Bölgesinin durumu dikkat çekicidir (Bilgiç, 2008: 2-3). Örnek olarak Sakarya, Marmara Bölgesi nin kuzeydoğu bölümünde yer alan, İstanbul a ve İstanbul a servis veren sanayi alanı olan Kocaeli ye yakın olan bir ildir. Sakarya da döneminde net göç hızı 4.04, döneminde artan bir eğilimle 5.19 dur (TÜİK, 2013) yılında ülke nüfus artış hızı %13.5 iken Sakarya da %17.8, 2012 yılında ülke nüfus artış hızı %12.0 iken Sakarya da %15.3 olarak izlenmiştir. Bu durum il ve ilçe merkezlerindeki nüfus artışına ülke genelinde %18 olarak yansırken Sakarya il ve ilçe merkezlerinde %23 olarak yansımıştır (Tablo 2) (TÜİK, 2013). İstatistikler Sakarya ilindeki nüfus artış hızının Türkiye nüfus artış hızının üzerinde olduğunu göstermektedir km 2 yüzölçümlü Sakarya da kilometrekareye düşen kişi sayısı 1955 yılında 66, 2000 yılında 156 iken (Sakarya Valiliği, 2004) 2011 yılında 183 e, 2012 yılında 186 ya yükselmiştir. Tablo Nüfus Sayımı Sonuçları ve Nüfus Artış Hızı Toplam İl ve ilçe merkezleri Belde ve köyler Yıllık nüfus artış hızı (%) Türkiye ,5 12,0 Sakarya ,8 15,3 Kaynak: TÜİK, Yerleşim düzeni açısından bakıldığında, dağınık bir yerleşim düzeni karşımıza çıkmaktadır (Sakarya Büyükşehir Belediyesi, 2013: 4-6). Doğum, sanayileşme ve sanayi bölgelerine yakınlık ve göçler neticesinde artan nüfus yerleşim düzeni açısından kırsal alanları da etkilemiştir.

13 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 43 Sakarya da tarım ve orman alanı önemli yer tutmaktadır. İlin yaklaşık % 42 si ormanlık ve fundalık alanlarla kaplı olup, ilçeler bazında en fazla ormanlık alana sahip olan Geyve dir (Sakarya Büyükşehir Belediyesi, 2013: 4-6). Sakarya, hektar ile 2/B arazilerinin en fazla olduğu 5. il konumundadır. 339 mahalle ve köydeki güncelleme ve kadastro çalışmalarında yaklaşık hektar 2/B alanının çalışmaları tamamlanmıştır kişinin kullanımında bulunan bu alanlardan adet 2/B parseli üretilmiştir. Bu parsellerden toplam ha yüzölçümlü adedine kıymet takdiri yapılarak satışa hazır hale getirilmiştir. Kıymet takdiri yapılan bu taşınmazların satış bedeli yaklaşık TL dir adet toplam 9755 ha. yüzölçümlü taşınmazın ise tapu kayıtlarının temini, tespit, değerleme ve başvuru alma ve kıymet takdir işlemleri devam ederken hektar 2/B alanı ise kısmen kadastro tespit davalı ve kadastro müdürlüğünce programa alınacak alanda kalmaktadır. Üretilen 2/B parsellerinden 3857 adet taşınmaz eylemli ormandır, yani daha önceden orman vasfını yitirmiş olması sebebiyle 2/B olarak tanımlanmış, ancak ilerleyen dönemlerde kullanım yetersizliğinden dolayı yeniden ormanlaşma sürecine girmiştir. Orman vasfı kazandırıldığı için bu taşınmazların üzerlerindeki zilyet hakkı geri alınmaktadır adedinin kadastro tespiti itirazlıdır veya kullanıcıları tarafından dava açılmıştır. Karasu ve Kaynarca ilçelerinde bulunan 376 adet taşınmaz Acarlar Longozu dahilinde 1. Derece doğal sit alanında kalırken, Sapanca, Karasu ve Kocaali ilçelerinde bulunan 110 adet taşınmaz Toplu Konut İdaresi (TOKİ) tarafından proje sahası olarak ilan edilmiştir. Hendek, Sapanca, Karapürçek ve Karasu ilçelerinde bulunan 86 adet taşınmaz Sakarya Su ve Kanalizasyon İdaresi (SAS- Kİ) tarafından baraj ve içme suyu projesi kapsamında kalmaktadır. Ferizli ve Karasu ilçelerinde bulunan, 131 adet taşınmaz demiryolu bağlantısı ve istasyon tesisleri güzergâhında kalmaktadır. Tüm bu taşınmazların dışında kalan ve kamu hizmetine ayrılan veya bu amaçla kullanılanlar ile özel kanunlar gereğince değerlendirilmesi gereken taşınmazların hak sahiplerine başka yer verilmesine ilişkin talepler, Maliye Bakanlığı tarafından değerlendirilerek sonuçlandırılacaktır (Maliye Bakanlığı, 2013). ÖRNEK ÇALIŞMA ALANI 2: İSTANBUL 3. BOĞAZ KÖPRÜSÜ Bugün İstanbul da 3. Boğaz Köprüsü nün yapımı ve bu önemli ulaşım bağlantısının getireceği kentsel yapılaşma ve yayılma tartışılmaktadır. Önerilen ve yapımına başlanan 3. Boğaz Köprüsü ve bağlantı yollarının her iki yönde 5 km lik etki kuşağında İstanbul daki özel orman alanlarının % 34 ü, orman alanlarının % 46 sı, 2/B alanlarının % 38 i, tarım alanlarının % 43 ü yer almaktadır (Şekil 3).

14 44 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 Şekil 3. Boğaz Köprüsü güzergâhının 5 km lik etki kuşağında etkilenebilecek doğal alanlar Kaynak: Çalışkan, 2010: 29 Şekil 4. Yıllara göre İstanbul un yeşil alan varlığı Kaynak: Ercoskun, 2012 Köprü ve bağlantı güzergahları için düşünülen 150 metrelik kamulaştırma işlemi sonucunda hattın geçeceği ve doğrudan/koşulsuz etkilenecek olan bölgede ise 680 ha doğal sit alanı, 931 ha tarım alanı ve 2,5 milyondan fazla ağaç barındıran 1453 ha lık orman alanı tamamen yok olacaktır. 3. Boğaz Köprüsü yapıldığı takdirde, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü sürecinde yaşandığı gibi orman

15 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 45 niteliğini yitirdiği gerekçesiyle bazı alanların orman sınırları dışına çıkarılması yönünde baskılar artacaktır (Anadolu Yakası nda, TEM Otoyolu nun geçtiği bölgede, orman niteliğini yitirdiği gerekçesiyle hektar alan orman sınırları dışına çıkarılmıştır). 2/B alanları, özel ormanlar ve tarım alanları bu süreçten ilk olarak etkilenecek alanların başında gelmektedir (Çalışkan, 2010: 28-29). İstanbul da ve Türkiye de Çevre Düzeni Planları esas olarak ekosistemi koruyarak dengeli gelişmeyi hedeflemelidir. Bu planlara aykırı olarak merkezi hükümet kararları kentleri ve kent çeperlerindeki hassas coğrafyaları yok etmektedir (Şekil 4). DEĞERLENDİRME Maliye Bakanlığı nın ifadesiyle tekrar ormana dönüştürülmesi mümkün olmadığı düşünülen 2/B alanlarında imar planlarının yapılamaması nedeniyle düzenli ve planlı kentleşme gerçekleştirilememiş, kaçak yerleşim yerleri oluşmuş, oluşan fiili durum sonrasında bu alanlarda kamu yatırımlarının yapılması zorlaşmış, bu yerlerden vergi alınamamış ve devletle vatandaşlar arasında uzun süren mülkiyet konusunda hukuki ihtilaflar meydana gelmiştir sayılı kanun ile 2/B alanlarında mülkiyet sorunlarının çözümlenmesi, vatandaşların yıllardır tapusuz olarak kullandıkları taşınmazların tapu belgelerinin alınması, tapuları iptal edilenlerin mağduriyetleri giderilerek tapularının bedelsiz olarak iade edilmesi, kullanılan arazilerin fiili durumlarının hukuki zeminlerinin sağlanması ve vatandaş-devlet arasındaki davalara son verilmesi, gecekondu ve kentsel dönüşüm projeleri yapılarak plansız yerleşim yerlerinin düzenlenmesi amaçlanmıştır. Bu kanunla 2/B alanlarının tarihinden önce kullanıcı olan vatandaşların kullandıkları taşınmazları doğrudan satın almalarını sağlamaya yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Yapılacak satış işlemleri sonucunda el edilen gelirlerin afet riski altındaki alanların dönüştürülmesinde, nakledilecek orman köylülerine ait taşınmazların kamulaştırılması ve orman köylülerinin kalkınmalarının desteklenmesinde, orman sınırları dışına çıkarılan alanların en az iki katı verimsiz orman alanlarının ıslahı ve yeni orman alanlarının tesisinde kullanılması hedeflenmiştir. Çarpık ve plansız yerleşimlerin yoğun olduğu alanlarda planlı kentleşmenin sağlanması amacıyla gecekonduyu ıslah ve kentsel dönüşüm projeleri yapılabilmesi kapsamında; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ile belediyelerin uygulama yapabileceği hüküm altına alınmıştır. Vatandaşların haklarının korunarak taşınmazların uygulayıcı kuruma devredilebileceği belirtilmiştir (MEGM, 2012b). Bu kanun ile 2/B arazilerinin satış koşulları belirlenirken daha önce kadastro müdürlükleri tarafından tapulanan taşınmazların orman haritası içerisinde kalması sonucunda, 2/B kapsamında kalan taşınmazlarla ilgili sorunlara da düzenleme getirilmiştir: 5304 sayılı kanun öncesinde yapılan çalışmalarda kadastro

16 46 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 ekipleri ile orman kadastro komisyonlarının diyalog içinde çalışamamalarından kaynaklı sorunlar, orman kadastro komisyonlarında hazırlanan haritaların tescili için teknik sorumluluğa sahip harita mühendisinin komisyonlarda yer almamış olmasından kaynaklı sorunlar ve 3402 sayılı Kadastro Kanununun 4. maddesine göre orman sınırlarının orman idaresi tarafından belirlenmemiş olması durumunda, bu sınırların orman ile ilgili hiçbir teknik ve zirai bilgiye sahip olmayan kadastro ekipleri tarafından belirlenebileceği ve bu şekilde orman kadastrosunun da yapılmış sayılacağı hükmünden kaynaklanan sorunlar sayılı kanuna göre; daha önce kadastro müdürlükleri tarafından kişiler adına tapulandığı halde, daha sonra geçirilen orman kadastrosu sırasında ya da sonrasında 2/B sahasında kalan yerler için herhangi bir bedel ödenmeksizin tapu kayıtları geçerli sayılmaktadır. 2/B sahasında kaldığı için Hazine tarafından açılan dava, Hazine lehine sonuçlanmış olsa bile henüz tapuya tescili yapılmamış ise bunlarda herhangi bir bedel ödenmeksizin önceki malikler adına tesciller geçerli olmaktadır. Bu durum için tapu kütüğündeki; 2/B maddesine tabi olduğu yönündeki belirtme Maliye Bakanlığı nın talebi üzerine tapu müdürlüğünce terkin edilmektedir. Daha önce yapılan kadastro çalışmaları sırasında tapulanan ve orman kadastrosu ile 2/B sahasında kalan yerler hakkında Hazine tarafından dava açılması, davanın Hazine lehine sonuçlanması, tapuda Hazine adına tescil edilmesi durumunda, taşınmazların maliklerinin 6292 sayılı kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 2 yıl içinde idareye başvurmaları halinde, bu yerlerin herhangi bir bedele tabi olmaksızın önceki kayıt malikine ya da yasal mirasçılarına iadesi yapılmaktadır. Özel kanunlar gereğince Devlet tarafından kişilere satılan, dağıtılan, trampa edilen, bedelli veya bedelsiz olarak devredilen veya iskânen verilen ya da özelleştirme suretiyle satılanlar ile hisseleri devredilen özel hukuk tüzel kişileri adına kayıtlı olan ancak daha sonra Hazine adına orman sınırı dışına çıkarıldığı gerekçesiyle tapu kütüklerine 2/B belirtmesi konulan taşınmazların tapu kayıtları geçerli kabul edilmekte, aynı gerekçeyle bu nitelikteki taşınmazlar hakkında dava açılamamakta, açılan davalardan vazgeçilmektedir. Açılan davalar sonucunda Hazine adına tescil edilenler ise, bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki yıl içinde ilgilileri tarafından idareye başvurulması hâlinde önceki maliklerine veya kanuni ya da akdî haleflerine bedelsiz olarak iade edilmektedir. Ancak, bu kişilerden taşınmazlarına karşılık daha önce yer verilenlere veya bedeli ödenenlere iade işlemi yapılmamaktadır. Hukuksal açıdan ele alındığında 6292 sayılı kanun ile Anayasaya aykırı bir düzenleme gerçekleştirilmiştir. Anayasanın 170. maddesine göre bu yerlerden ancak ve de yalnızca Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması, ormanların ve bütünlüğünün korunması bakımlarından değerlendirilmesi olanaklıdır. Kanuna göre bu yerlerin satışlarından elde edilecek gelirler 1-Yatırım amacıyla kullanılmak üzere Vakıflar Genel Müdürlüğü hesabı-

17 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 47 na, 2-Bakanlar Kurulu kararıyla afet riski altındaki alanların dönüştürülmesinde kullanılmak üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bütçesine ve nakledilecek orman köylülerine ait taşınmazların kamulaştırılması, 2/A alanlarının ıslah, imar ve ihyası, iskânı, orman köylülerinin kalkınmalarının desteklenmesi, 2/A ve 2/B alanlarının en az iki katı verimsiz orman alanlarının ıslahı ve yeni orman alanlarının tesisi için kullanılmak üzere Genel Bütçeye aktarılacaktır. Bununla birlikte orman köylüsü olup olmadığı ayrımı gözetilmeden, iskân suretiyle tapusunu aldıkları bu yerlerin mülkiyetinin kişilere devri orman köylüsünü korumayı amaçlayan Anayasa'nın 170. maddesine aykırıdır sayılı kanunun 2/B arazilerinin herkese, yani işgalcilerine de satılabileceği değerlendirilmesi söz konusudur. Anayasal olarak her ne kadar orman köylüsü korunmaya çalışılsa da bu hakların suiistimal edilmesi ve girişimlerde bulunulması da yaşanan bir sorundur. Bir vatandaşın ileriye yönelik çeşitli amaçlarla orman içerisinde bir tarla için arazi açması ve sonra o alan üzerine bir gecekondu inşa etmesi, yıllarca bu arazi ve ürünleri üzerinden fayda sağlaması, üstüne mülkiyet sahibi olması, toplumun diğer fertleri tarafından sözde kurnazlık ve açıkgözlük yapılmaya çalışıldığı görüşünü tetiklemektedir. Bu durum toplum içerisinde haksız kazanç ve haksız mülkiyet edinildiği düşüncesiyle toplumun diğer kesimi tarafından tepkisel düşünceler doğurmakta, gerçek orman köylüsünün ayırımının yapılmasının önemini ortaya çıkarmaktadır. Emekle, zahmetlerle para biriktirilerek alınmaya çalışılan arazilerin karşısında orman arazisini açarak faydalanan ya da kaçak yapılar inşa edenlerin olması, toplumda kırgınlık yaratmakta, dürüstlüğe inançsızlık duygularını kuvvetlendirmekte, haksız ve uygunsuz bir şekilde orman alanlarının kullanılması yaklaşımını düşündürtmektedir. Özellikle işadamı ve sanatçıların orman manzaralı bölgelerde yani şu anda 2/B kapsamındaki araziler üzerinde villa ve çiftlik sahibi olmaları medya aracılığıyla kamuoyuna duyurulmaktadır. Diğer taraftan köylünün hakkı olan 2/B arazilerinin vatandaşa verilmeden kamu kuruluşu tarafından el konulduğu görülmektedir. Örneğin Sakarya ilindeki 2/B uygulamalarına bakıldığında, Sakarya Defterdarlığı, 6292 sayılı kanunun 8. maddesine göre proje kapsamında değerlendirilmek üzere Karasu ilçesi Yalıdere, Kocaali ilçesi Ağalar ve Yalı, Sapanca Uzunkum mevkilerinde 2/B arazisi satış işlemi yapılmaması yönünde TOKİ nin başvuruda bulunduğunu ve bu bölgelerin TOKİ nin inisiyatifinde olacağını duyurmuştur. TOKİ nin projesi kapsamındaki 2/B arazileri doğal güzelliklerin yaşanabildiği mekanlardır. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunlarını Araştırma Derneği Başkanı Doç.Dr. Yücel Çağlar ın Yerel Yönetim Araştırma Yardım ve Eğitim Derneği (YA- YED) Antalya şubesi panelinde belirttiği tespitle birlikte 2/B arazileri kamu yararı gözetmeksizin rasgele satılabilmekte, orman sayılan yerler de yerleşime açı-

18 48 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 labilmektedir. Saptamasına göre 2/B arazisinin yalnızca %4.7 si yapılaşmış, %33.2 si de tarımsal amaçlarla kullanılmaktadır hektarlık arazi ise herhangi bir amaçla kullanılmamaktadır. Siyasal iktidarın temel amacı bu arazileri satmaktır sayılı kanun kapsamında 2/B arazilerinin hak sahiplerine bedeli karşılığında satışı konusunda satış bedeli de büyük tartışmalar yaratmıştır. Örneğin medyadan da izlendiği üzere Antalya ve Muğla illerinde köylüler rayiç bedellerinin yüksek bulmuşlar ve bedellerin düşürülmesi için eylemler yapmışlardır. Ormanların yararları girişte vurgulanmıştı, odun ve diğer orman ürünlerinin kaynağı olması, su üretimi, su varlığını koruma ve düzenlemesi, toprağı koruması, biyolojik çeşitliliği geliştirmesi, iklim üzerinde olumlu etki yapması, rekreasyon yönünden yararı, sağlık üzerinde etkili olması, iş alanı ve geçim kaynağı sağlaması, ulusal savunma ve güvenlik yönünden yararları şeklinde yeniden sıralanabilir. Ormanların özellikle havadaki zehirli karbon gazını tutma ve havadaki zararlı tozları filtreleyerek ürettiği temiz hava, hakim rüzgârlar sayesinde kentin hava ve yaşam kalitesini artırır. Günümüzde pek çok gelişmiş batı ülkesinde kentlerde yaşayanlar (Paris, Londra ve özellikle Viyana da olduğu gibi), ormanlarının kentlerine sağladığı temiz hava ile gurur duymaktadır. Avrupa Yeşil Başkenti (AYB) ünvanı alan kentlerden Hamburg ta kent merkezinden dışarı doğru yeşil halkalar yeşil sistemi oluşturmaktadır. Yine AYB olan Vitoria- Gasteiz da 300km 2 lik bir yeşil kuşak bulunmaktadır, 2013 yılı AYB i Nantes in de %60 ı yeşil alandır. Sulak alan, ormanlar ve nehirler arasında bisiklet ve yürüyüş yolları bulunmaktadır. Flora ve fauna koruma çabaları içinde kuş çeşitliliğini ölçüm ve arı gözlem ağları vardır (Ercoşkun, 2012). Dolayısıyla bir zamanlar yeşil sıfatıyla anılan kentlerimizin ve ormanlarımızın yapılaşma yüzünden tahribi, kısa vadede rant amaçlı çıkarlar ve vizyonsuzluk yüzünden bu duruma gelinmiştir. Kentlerimizde kentsel yayılma yerine kompakt bir kent örüntüsü benimsenmeli, ekolojik koridorları oluşturmalı, kent çeperi tarımda organik gıdalar üretilmeli, ısı adası etkisini azaltarak mikroklima üzerinde serinletici etkisi olan ormanlar ve biyoçeşitlilik korunmalı ve geliştirilmelidir. Orman niteliğini kaybetmiş alanlar derhal yeniden ormanlaştırılmalıdır. Kentsel dönüşüm kapsamında imara uygun alanlarda bireylerin barınma ihtiyacı giderilmelidir, imar hakları transfer edilmelidir. Hızla kentleşen ülkemizde, kentleşme, kent denilen yerleşim birimlerinde ortaya çıkan nicel ve nitel değişimlerdir (Kılınç, 1993: ). Ancak yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaşanan birçok değişimin, yaşamın devamı için zorunlu çevre koşullarının tahrip edilmesi ve bu tahribin insan sağlığına ve toplumsal yapıya zarar verdiği gözlemlenmekte, sürdürülebilir gelişme kavramının önemini göstermektedir. Kentleşme sürecinde sürdürülebilir bir gelişme sağlayabilmenin gereklerinden biri de doğal çevrenin sunduğu olanaklar içinde

19 Türkiye de 2/B Arazileri ve Kentleşme 49 kalmak ve doğal ortamın çeşitliliğini korumak, ormanların tahribatına ve yokoluşuna sebep olmamaktır (Bozlağan, 2002: 56-72; Gökçeer, 1994: 26-27). Çevrenin herkesin ortak varlığı olduğu temeline dayalı çevre hakkı ile başta mülkiyet hakkı olmak üzere diğer haklar arasında görülen çatışmalar, çevre hakkının, yani insanın varolma ve yaşamını sürdürme hakkının yararına dengelenmelidir. Çünkü çevre hakkı genel çıkarları özel çıkarların önüne geçirmektedir (Uz, 2008: ; Ercoşkun, 2011) sayılı kanun için teklif verilirken, 2/B arazisi satışından elde edilecek gelirlerin, genel bütçeye gelir kaydedileceği belirtilmiştir. Gelir, orman köylülerinin kalkınması, orman alanlarının ıslahı, ihyası ve yeni orman alanlarının oluşturulması, gecekondu bölgeleri ve 2-B arazileri üzerindeki yerleşim yerlerinin altyapısının yapılması ve iyileştirmesi, şehirlerdeki yapıların depreme karşı güçlendirilmesi, hayvancılığın desteklenmesi ile devlet üniversitelerinin geliştirilmesi ve desteklenmesi amacıyla kullanılacaktır. Dolayısıyla 2/B arazilerinin satışı, sosyal ve çevresel sorunların çözümü için ekonomik kaynak sağlayacaktır. Zaten kullanılmakta olan araziler ülke ekonomisine katkı sağlayacaktır. Başka yerlerden kaynak sağlama yoluna gidilemez mi? Belirli sermaye grupları ve siyasi aktörlere kazanç getirme olarak görülen bu hassas ekosistemlerin tahribi ile sürdürülebilirlik elden gidecek ve yeni nesillere çöl ve beton yığını bırakacağız. Bu kapsamda afet riski olan alanların dönüştürülmesiyle ilgili kanunda ormanlara, kıyılara, meralara vb. tüm önemli yerlere dönüşüm adı altında müdahale edilmek istenmesi endişe vericidir. 2/B satışlarının gelirinin dönüşüm projelerine aktarılacağı şüphelidir. SONUÇ Türkiye deki yasal altyapının irdelenmesiyle mülkiyet ve ormanın ayrılmaz bir bütünlük içerisinde olduğu kesindir. Orman alanlarının korunması ve sürdürülebilir kılınmasında en önemli faktörlerden biri, orman alanlarının devlet mülkiyetinde ve korunmasında olmasıdır. Böylelikle ormanlar kişisel tercihler ve çıkarlarla değerlendirilmeyecek, kamu çıkarları düşünülerek tasarruf edilecektir. Orman alanları üzerinde gerçekleştirilen faaliyetler, orman özelliğinin kaybolmasına ve dolayısıyla orman tanımının dışına çıkarılmasına, özel mülkiyete konu olmasına sebebiyet vermektedir. Turizm, konut, kentleşme, ticari ve endüstriyel yapılaşma, kerestecilik, tarım ya da mera alanı açma gibi faaliyetlerle yok olan orman alanlarının, her bir faaliyet için yokoluş oranının ve miktarının tespiti ayrı bir çalışma konusudur. Özellikle kentleşme ve konut alanı yaratma sebebiyle orman özelliğini yitiren alanların tespiti ve olumsuz gelişmelerin engellenmesi temel sorunlar arasındadır. 2B arazilerinin satışından ne gelir elde

20 50 Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(3) Temmuz 2014 edilebilir ve bu kaynak vaad edilen kentsel dönüşüm projelerinde ne derece kullanılabilir? Bunlar ayrı araştırma konularıdır. Orman alanlarının amacı dışında başta konut olmak üzere farklı amaçlarla uzun yıllar kullanılabilmesi siyasi iradenin ve otoritenin buna izin vermiş olmasının bir sonucudur. Bu durumun da hukuksal ve siyasal yöntemlerle çözüme bağlanabileceği görülmektedir. Ancak fiilen işgal altında bulunan konut, fabrika, ticari merkez, turistik tesis gibi alanların vatandaşa satılmasının ardından, bu dönemde gündeme gelen 2/B sorununu bir milat belirleyip bundan sonraki süreçte orman arazilerinin tahrip edilerek elden çıkmasının önlenmesi gerekmektedir. Orman alanlarının yönetimi başlıca bir konudur ve gerek merkezi gerekse yerel yönetimlerle, orman köylüleriyle ortaklaşa çalışmaların yapılması önemlidir. Kentsel projelerin stratejik ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi) raporlarıyla etüdünün yapılması ve orman alanlarına ve çeperlerine müdahale edilmemesi, aksine mutlak koruma alanları ve tampon bölgelerin konulması ve planlaması gerekir. Ekonomik getirisi nedeniyle kamu yararı geri plana itilen kentsel projeler ve kaybedilen yeşil alanlar daha sonra kent halkıyla hükümetleri karşı karşıya getirmemelidir. KAYNAKÇA Anadolu Ajansı (2013), Ormanda Kaçak Yapı Mücadelesini Bakanlık Kazandı, 17 Mayıs ( ). Anbar, Ömer Ali (2005), Orman Tahdit Haritaları Doğrultusunda Tapu ve Kadastro İşlemleri, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi (eds.), Orman Kadastrosu ve "2B" Sorunu Sempozyumu, Eylül 2004, Çizgi Basım Yayın, İstanbul, s Atmiş, Erdogan - Özden, Sezgin - Lise, Wietze (2007), Urbanization Pressures on Natural Forests in Turkey: An Overview, Urban Forestry and Urban Greening, Vol. 6, s Başkent, Emin Zeki - Kadioğullari, Ali İhsan (2007), Spatial and Temporal Dynamics of Land Use Pattern in Turkey: A Case Study in İnegöl, Landscape and Urban Planning, Vol. 81, s Bilgiç, Didem ERTEN (2008), Kentleşme Sürecinde Konut Olgusunun Geçirdiği Değişimler Çerçevesinde Yukarı Değirmendere-Çarşıiçi Mahallesi Örneği, Megaron YTÜ Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, Cilt 3, No. 1, s Bozlağan, Recep (2002), Sürdürülebilir Gelişme Düşüncesine Giriş, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 11, Sayı 1, s Catalan, Bibiana - Sauri, David - Serra, Pere (2008), Urban Sprawl in The Mediterrian? Patterns of Growth and Change in The Barcelona Metropolitan Region , Landscape and Urban Planning, Vol. 85, s Evaluation and Perspec-