SÜREÇ DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI İLE YAZMA BECERİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ÇALIŞMA: BENİM ÖYKÜLERİM

Transkript

1 Xiii. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayi,6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya SÜREÇ DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI İLE YAZMA BECERİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ÇALIŞMA: BENİM ÖYKÜLERİM A STUDY ON THE IMPROVEMENT OF WRITING SKILLS BY PROCESS EVALUATION APPROACH: MY STORIES Banu Karabay Koçyiğit TED İstanbul Koleji Ölçme Değerlendirme Uzmanı banuk@tedistanbul.k12.tr Derya Gündüz Sefer TED İstanbul Koleji Ölçme Değerlendirme Uzmanı deryag@tedistanbul.k12.tr Özet Bu çalışmayla; görsel malzemelerden yola çıkarak algılama, keşfetme, düşünme, yorumlama ve sentezleme becerileri ile şekillendirilmiş yaratıcı yazı yazma çalışmalarından yararlanarak, öğrencilerin yazma becerilerini geliştirmek ve süreç içindeki gelişimlerini tanımlanmış ölçütlere göre belirlemek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda öğrenci yönergesi, gruplandırılmış resim dizisi ve yönlendirici sorulardan oluşan Benim Öykülerim kitapçığı ile akran değerlendirme formu ve öğretmen dereceli puanlama anahtarını içeren bir materyal hazırlanmıştır. Bu materyal; bir Yaratıcılık uygulaması, altı öyküleme çalışması ve öğrencilerin çalışmaya ilişkin görüşlerini aktardıkları Derin Bakış uygulaması olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Öğrencinin bu resim dizisinden yola çıkarak yazdığı altı öyküye bir bütün olarak bakıldığında, öyküleme sürecindeki gelişiminin gözlemlenebileceği düşünülmüştür. Ayrıca her öyküleme çalışmasının sonunda akran ve öğretmen değerlendirmesi yapılarak öğrenciye, belirlenen ölçütler açısından, öyküsü hakkında dönüt verilmiştir. Böylece bir sonraki öyküleme çalışmasında yazacağı öyküyü bu dönütlere göre şekillendirmesi ve süreç içinde yazma becerisini geliştirmesi sağlanmıştır. Anahtar Sözcükler: Yaratıcı yazı yazma, süreç değerlendirme, akran değerlendirme, dereceli puanlama anahtarı (rubric) Abstract The aim of this study is to improve the writing skills of students with the help of creative writing studies formed with abilities of perseption, discovery, thinking, interpreting and making sythesis, and to determine their development in the process in accordance with the defined criteria. To do this, a material composed of a student directive, a grouped picture series and a contemporary evaluation form as a booklet named My Stories which is composed of guiding questions and an answer key has been prepared. This material is composed of three seperate parts. The first being Creativity application, the second being six narration studies and the third part being Deep Sight application in which the students express their opinions on the study. It has been thought that when one looks at the six stories, the student has written, using this picture series, his or her improvement in the narration process can be observed. In addition, at the end of each narration study, by making peer and instructor evaluations, feedback about his or her story has been given to the student in accordance with the defined criteria. Using this method has made it possible to form the next narration study with improved writing skills. Key Words: Creative writing, process evaluation, contemporary evaluation, rubric I. GİRİŞ Yazılı Anlatımın Önemi Anadil eğitiminde yazma becerilerinin önemi tartışılmazdır. Yazma becerileri; yalnızca Türkçe dersinde değil, her ders ve ortamda duygu, düşünce, görüş, bilgi ve bakış açılarının dile getirilmesinde bir araçtır. Disiplinler arası bu işlevselliğinin yanı sıra öğrencilerin düşünme, algılama, yorumlama, soyutlama, sentezleme gibi üst düzey zihinsel becerilerinin gelişmesine de katkı sağlamaktadır. Nasıl Bir Yazılı Anlatım Eğitimi? 1

2 Geleneksel yazı yazma çalışmalarında öğrencilerden, duygu ve düşüncelerini önceden belirlenmiş bir sıraya uygun ve yazılı anlatım kurallarına sıkı sıkıya bağlı kalarak anlatmaları istenmektedir. Bu da öğrencileri, yazının içeriğini zenginleştirmekten çok biçimsel özelliklerine dikkat etmeye yöneltmektedir. Yaratıcı yazı yazma, öğrencilerin hayal güçlerini kullanarak, duygu ve düşüncelerini sentezlemelerini gerektiren bir süreçtir (Oral, 2003). Bu nedenle, yazı yazma çalışmalarının, öğrencilerin duygu ve düşüncelerini kâğıda dökerken yaratıcılıklarını özgürce kullanmalarına olanak sağlayacak nitelikte olması gerekir. Yazı yazma, süreç içinde gelişen bir beceri olduğu için, ürün odaklı değerlendirme yöntemleri öğrencilere, bu becerilerini geliştirmelerine katkı sağlayacak yeterli dönütleri verememektedir. Bu nedenle, yazılı anlatım becerilerinin değerlendirilmesinde yazma sürecinin sonunda yapılan ürüne yönelik sayısal ölçümler yerine; öğrencileri yazma süreci içinde değerlendirerek, gelişimi ve izlemeyi sağlayan süreç değerlendirmeye ağırlık verilmelidir. Çünkü yapılan sayısal değerlendirmelerle başarının göstergesi olarak verilen puan; öğrencilerin bireysel farklılıklarını gözardı ederek, değişim ve gelişimleri belirlemede eksik kalmaktadır. Ayrıca süreci izlemeye yönelik ölçme değerlendirme çalışmalarında, öğrencilerin performanslarını daha rahat sergileyebildikleri de gözlenmektedir. II. YAZILI ANLATIM BECERİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ VE SÜREÇ DEĞERLENDİRME Öğretim ve değerlendirme sürecinde yaşanan bu eksiklikler yazılı anlatım becerilerinin geliştirilmesine ve süreç içinde değerlendirilmesine yönelik bu çalışmanın çıkış noktası olmuştur. Buradan hareketle çalışmanın amacı; görsel malzemelerden yola çıkarak algılama, keşfetme, düşünme, yorumlama ve sentezleme becerileri ile şekillendirilmiş yaratıcı yazı yazma çalışmalarından yararlanarak, öğrencilerin yazılı anlatım becerilerini geliştirmek ve bu süreç içindeki gelişimlerini tanımlanmış ölçütlere göre belirlemektir. Bu amaçla kullanılan materyallerin yönergeleri, öğrencileri yaratıcı yazmaya yönlendirecek nitelikte hazırlanmıştır. Çalışmadaki yönlendirici sorular; görsel malzemedeki ayrıntıları yakalama, çerçevenin dışında kalanları kurgulama ya da görünenlerin arkasında yatan anlamı keşfetme gibi uygulamaları içermektedir. Bu uygulamaların değerlendirilmesinde öğrencilerin yazılı anlatım sürecindeki gelişimleri, akran ve öğretmen değerlendirme formları yardımıyla belirlenmiştir. Yaratıcı Yazı Yazma Çalışması : Benim Öykülerim Benim Öykülerim çalışmasında amaç; öğrencinin yaratıcı ve özgün bir öykü oluştururken, kahramanları, olayları, yer ve zaman içinde kurgulayabilmesini ve başlık, dil, anlatım, yazım, noktalama, sayfa düzeni ve yazı güzelliği konularına da dikkat ederek, öyküsünü etkili bir şekilde sunabilmesini sağlamaktır. Bu amaçla kullanılan materyal; öğrenciyi, farklı sorular sormaya, ayrıntıları görmeye ve düşünmeye yönlendirecek şekilde hazırlanmıştır. 2

3 Yazma sürecindeki gelişimi gözlemleyebilmek için kullanılan materyal, öğrencilerin yaratıcılıklarını sergileyebilecekleri birbiriyle bağlantılı resimler kullanılarak hazırlanmıştır. Öğrencinin bu resim dizisinden yola çıkarak yazdığı altı öyküye bir bütün olarak bakıldığında, öyküleme sürecindeki gelişiminin gözlemlenebileceği düşünülmüştür. Ayrıca her öyküleme çalışmasının sonunda akran ve öğretmen değerlendirmesi yapılarak öğrenciye, belirlenen ölçütler açısından, öyküsü hakkında dönüt verilmiştir. Böylece bir sonraki öyküleme çalışmasında yazacağı öyküyü bu dönütlere göre şekillendirmesi ve süreç içinde yazma becerisini geliştirmesi amaçlanmıştır. A. Materyalin Hazırlanması Hazırlanan materyal; Benim Öykülerim kitapçığı ile akran değerlendirme formu ve öğretmen dereceli puanlama anahtarını içermektedir. 1. Benim Öykülerim Kitapçığı Öğrenci yönergesi, gruplandırılmış resim dizisi ve yönlendirici sorulardan oluşan materyal, bir kitapçık olarak hazırlanmıştır. Öğrencilerin duygu, düşünce, görüş ve yaratıcılıklarıyla ortaya çıkardıkları ürünü sahiplenmeleri için kitapçıklarına kapak yapmaları istenmiştir. a. Öğrenci ve Öğretmen Yönergeleri Öğrenciler için hazırlanan yönerge, materyalin yapısına ve çalışmanın nasıl uygulanacağına ait bilgileri içermektedir. Ayrıca yönergede, öğrencinin öykü yazma sürecinde nasıl bir yol izleyeceği ve öyküsünde hangi özellikleri bulundurması gerektiği öykü yazmaya özendirecek şekilde ifade edilmiştir. Bunun yanı sıra öğrencilere, öykülerini oluştururken resimlerden ne şekilde yararlanabileceklerine ve öykülerinin öğelerini nasıl oluşturabileceklerine ilişkin ipuçları da verilmiştir. Özetle, öğrencilere ulaşmalarını istediğimiz nokta ve buna ulaşmak için nasıl bir yol izlemeleri gerektiği açıklanmıştır. Öğretmen yönergesi, öğrencilerin nasıl yönlendirileceğini anlatan bir açıklama ve uygulama basamaklarını içeren bir takvimden oluşmaktadır. b. Resim Dizisi ve Yönlendirici Sorular 24 resimden oluşan bir resim dizisi kullanılarak hazırlanmış bu materyal; bir Yaratıcılık uygulaması, altı öyküleme çalışması ve öğrencilerin çalışmaya ilişkin görüşlerinin aktarıldığı Derin Bakış uygulaması olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. 3

4 Dizinin ilk resmi; Resimde görünen ne ya da neyin parçası olabilir? Bu resmi kullanarak düşündüğünüz şeyi çiziniz ve özelliklerini anlatan bir yazı yazınız. yönlendirmesi ile Yaratıcılık uygulaması olarak kullanılmıştır. İlk resimden sonraki 22 resim, toplam altı öyküleme için mekan ya da konu olarak birbirleri ile ilgili olmalarına göre altı gruba ayrılmıştır. Her bir resme ilişkin; resimde görünenlerin dışındakileri düşünmeye, resimde görülen ipuçlarını fark etmeye, ne ya da kim olduğunu bilmediği nesneler, kişiler ve yerler hakkında tahminde bulunmaya yönlendirecek türde sorular kullanılmıştır. Ayrıca öğrencilerin öykülerini birbiri ile ilişkili yazmalarını sağlamak için, her öyküleme çalışmasının ilk resmine ait yönlendirici sorular, bir önceki öykünün son resmi ile ilişki kurmalarını sağlayacak yapıda hazırlanmıştır. Resim dizisindeki tümevarım ilişkisini sonlandıran Derin Bakış adlı son resim; öğrencilerin çalışma boyunca düşündüklerini, hissettiklerini ve öğrendiklerini anlatan bir yazı yazmalarını içerecek şekilde kullanılmıştır. 2. Öğrenci Akran Değerlendirme Formu ve Öğretmen Dereceli Puanlama Anahtarı Materyalle ilişkilendirmeyi, öykünün temel öğelerine yer vermeyi ve yazılı anlatıma yönelik temel becerileri içerecek şekilde hazırlanmış akran değerlendirme formu ve öğretmen dereceli puanlama anahtarı ölçütleri aşağıda belirtilmiştir. Sayfa Düzeni ve Yazı Güzelliği Başlık Dil ve Anlatım Yazım Kuralları Noktalama İşaretleri Resimleri Algılama ve Yorumlama Kahraman(lar) Olay(lar) Olayın Geçtiği Yer ve Zaman İçerik Yaratıcılık / Özgünlük Değerlendirme formlarında bu ölçütler, değerlendirenin öyküyü incelemesine uygun olacak şekilde sıralanmıştır. Ayrıca öğrencilerin bilişsel düzeylerinin ötesinde bir inceleme gerektirdiği için 4

5 İçerik ölçütüne, yalnızca öğretmen değerlendirmesinde yer verilmiştir. Bunun dışında diğer ölçütler de öğrencilerin düzeylerine uygun olarak adlandırılmıştır. Akran değerlendirme formunda ölçütlerin içeriği; öğrenci diliyle yazılmış tümceler olarak ifade edilmiş ve öğrenciler tarafından, Başarılı, Orta, Geliştirilmeli şeklinde değerlendirilecek biçimde düzenlenmiştir. Öğretmenler için hazırlanmış olan dereceli puanlama anahtarı ise, Başlangıç Düzeyinde (1), Geliştirilmesi Gerekir (2), Oldukça İyi ya da Kabul Edilebilir (3), Mükemmel ya da Örnek Gösterilecek Nitelikte (4) şeklinde derecelendirilmiş ve belirlenen ölçütler bu derecelemelere uygun tümcelerle ifade edilmiştir. B. Materyalin Uygulanması Bu çalışma; 4. ve 5. sınıf düzeyinde toplam 270 öğrenciye, 21 ders saati sürecek şekilde yaklaşık bir aylık bir zaman diliminde uygulanmıştır. Uygulamadan önce ilgili sınıf düzeyindeki öğretmenlere, materyalin tanıtımına ilişkin yönergeler ve uygulama takvimi verilerek açıklanmıştır. Uygulama sırasında aşağıda belirtilen aşamalar izlenmiştir. Benim Öykülerim kitapçığının tanıtılması ve öğrenci yönergelerinin okunarak uygulamanın anlatılması Akran değerlendirme formlarının tanıtılarak öğrencilerin, değerlendirme ölçütlerinden haberdar edilmesi Yaratıcılık uygulaması ve öğrenci ürünlerinin paylaşımı Öyküleme çalışmaları Her öyküleme çalışmasının uygulanmasında, Şema-1 de I. Öyküleme Çalışması ile örneklendirilen sıra izlenmiştir. Her öyküleme çalışmasında; resimlerin sırayla verilmesi, yönlendirici soruların yanıtlanması ve öykülerin yazılması yaklaşık iki ders saati sürmüştür. Öğrenciler belirlenen takvime göre öyküleri yazdıktan sonraki gün, akran değerlendirmesi ile birbirlerini değerlendirmişlerdir. Öğretmen değerlendirmesi için de iki gün süre verilmiştir. Daha sonra her bir öyküleme çalışmasına ait hem akran hem öğretmen değerlendirmeleri öğrencilere iletilmiştir. Bir sonraki öyküleme çalışması, öykülerinin ölçütlere uygunluğu konusunda akran ve öğretmen değerlendirmelerinin öğrenci tarafından incelenmesinin ardından başlatılmıştır. 5

6 Şema-1: I. ÖYKÜLEME ÇALIŞMASI 1. Resmin verilmesi 2. Resmin verilmesi 3. Resmin verilmesi 4. Resmin verilmesi Yönlendirici soruların yantılanması Öykülerin Yazılması (sorulara verdiği yanıtları içerecek şekilde) Değerlendirme Akran Öğretmen Derin Bakış uygulaması ve öğrencilerin çalışma boyunca düşündükleri, hissettikleri ve öğrendiklerinin paylaşılması Öğrencilerin kitapçıklarına kapak yapmaları III. SONUÇ VE ÖNERİLER Uygulama sonucunda öğretmenlerle yapılan paylaşımlarda aşağıda yer verilen sonuçlara ulaşılmıştır. Öğrencileri yönlendiren ve yaratıcılıklarını ortaya koymalarını sağlayan yapıda hazırlanmış bu materyal, yaratıcı yazı yazma becerilerini geliştirmekte ve öğrencilerin bireysel gelişimini ortaya sermektedir. Uygulamada, öğrencilerin değerlendirme ölçütlerini bilmeleri, öykü yazma sürecinde bu boyutlara dikkat etmelerini sağlamıştır. Her uygulama sonrasında yarattığı öykünün akranı ve öğretmeni tarafından değerlendirmesi öğrencinin kendisini farklı iki açıdan görebilmesini sağlamıştır. Değerlendirmede kullanılan formların dereceli puanlama anahtarı şeklinde hazırlanması, belirlenen ölçütler açısından bir standart sağlamıştır. Yapılan bu çalışmada Derin Bakış uygulaması ile öğrenciler, çalışma boyunca düşündüklerini, hissettiklerini ve öğrendiklerini içeren yazılarında aşağıda belirtilen ifadelere yer vermişlerdir. Öykü yazmanın güzel bir şey olduğunu keşfettim. Bir yazarın öykü yazarken ne hissettiğini ve duygularını anladım. Hiç bir öykü kitapçığım olacağını düşünmemiştim. Bu çalışmayla en büyük hayalimi gerçekleştirdim. 6

7 Artık yazdığım kompozisyonları çok iyi buluyorum. Düşündüklerimi daha iyi yazıp ifade ediyorum. Bu çalışmayı çok sevdim. Bana öykü yazmayı öğretti. Bir paragraf bile oluşturamıyorken, şimdi bir öykü yazıyorum. Her zaman yapmak istediğim ama yapamadığım (öykü yazmak) şeyi arkadaşlarımın, sınıfımın ve öğretmenimin yardımıyla başardım. Arkadaşlarımın bana yazdığı uyarılar, söylediği sözler beni etkiledi. Bu çalışmadan bende kalan iz: Şimdi daha iyi öykü yazacağıma inanıyorum. Daha profesyonel oldum. Bu çalışmayı yaptığımızdan beri Türkçe m gelişti. Hayal gücüm gelişti. İlginç karakterler yaratabilme yeteneğine sahip oldum. Bu çalışmada resimlerin içinde olduğumu düşündüm. Bazı öykülerde insanları kendime benzettim. Kendi huylarımı da ekleyerek yazdım. Kendimi ve özelliklerimi fark ettim. Öykü yazarken kendimin ne kadar yaratıcı olduğunu öğreniyorum. Yeteneklerimi fark ediyorum, eksiklerimi öğreniyorum. Yaşantımızdaki her olayda geniş düşünmemiz gerektiğini öğrendim. Yapılan uygulama sonucunda, örneklendirilen türdeki materyallerin ve ölçme değerlendirme yönteminin; öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştireceği, farklı bir bakış açısı kazandıracağı, okul öğrenmelerini zenginleştireceği ve öğrencilerin yazılı anlatım becerileri hakkında bilgi vereceği ve bu doğrultuda öğretim ve ölçme değerlendirme alanlarına katkı getireceği düşünülmektedir. 7

8 KAYNAKÇA Oral, G. (2003) Yine Yazı Yazıyoruz, Ankara: Pegem A Yayıncılık. 8