YOZGAT İLİNDEKİ SÜT ÜRETİCİ BİRLİKLERİNİN DURUMU VE EKONOMİK KATKILARI

Transkript

1 YOZGAT İLİNDEKİ SÜT ÜRETİCİ BİRLİKLERİNİN DURUMU VE EKONOMİK KATKILARI Uğur SAĞLAM Yozgat İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Yozgat ÖZET Tarımsal üretimi talebe göre planlamak, ürün kalitesini iyileştirmek, üreticilerin gücünü artırıcı tedbirler almak için ürüne dayalı tarımsal üretici birlikleri kurulmaktadır. Türkiye de en yaygın kurulan ve en çok üyeye sahip olan üretici birliği süt üreticileri birliğidir. Bu araştırma Yozgat ta faaliyet gösteren süt üretici birliklerin durumunu ve ekonomik katkılarını tespit etmek, üyelerin sosyo-ekonomik yapısı, birlik hakkındaki bilgi düzeyleri, beklentileri ve sorunlarını belirlemek ve bu sorunlara çözüm önerileri sunmak amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın ana materyalini süt birliklerine üye 347 üreticiyle yapılan anket verileri oluşturmuştur. Yozgat ta 14 ilçenin 11 inde kurulmuş olan süt üretici birliklerine üretici üyedir. Yapılması gereken anket sayısı birlik kurulan ilçelerin üye sayısına oranlanarak tüm ilçelerdeki üreticilerin katılımı sağlanmıştır. Ayrıca araştırmada kamu kurum ve kuruluşlarının, süt üretici birliklerinin konu ile ilgili istatistik verilerinden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda üreticilerin eğitim durumlarıyla, birlik tanımını bilmeleri, ürününü birlik aracılığıyla pazarlayan üreticilerin üye olmaktan memnuniyet durumları arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Yozgat ta Süt Üretici Birlikleri sütün pazarlanması ve fiyatının belirlenmesinde etkili olarak üreticilerin gelirlerine önemli bir katkı sağlamaktadırlar. Anahtar Kelimeler: Tarım, ekonomi, üretici birliği, süt, Yozgat THE SITUATION OF MILK PRODUCER ASSOCIATION AND ECONOMIC CONTRUBITION IN YOZGAT ABSTRACT Agricultural producers associations, which are based on agricultural product, have constructed for the planning of agricultural production to demand, the enhancing of product quality, the increasing the force of the producer. In Turkey, the most common producer association is Milk Producer Association (MPA) and it has a lot of members. The aims of this study are the determination of situation and economic contributions of MPA in Yozgat, the structure of socio-economic of members, the knowledge level of members about Association, the determine their expectation and problems and solve these problems. The main materials of research are the survey which are applied the members of MPA. There are 14 district in Yozgat and at 11 district have 3528 members. The number of surveys are estimated by the proportion the number of member. Thus, all of the producers in district are participated to the survey. Moreover, the statistics data of public institutions and organizations and MPA is 711

2 utilized in this study. As a result of study that knowledge of producer association and member s satisfaction which selling via MPA has significant relation with education levels of producers. MPA giving important contribution that marketing of milk and determining of price in Yozgat. Keywords: Agriculture, economy, producer association, milk, Yozgat 1. GİRİŞ İnsanın ilk gıdası olan süt, beslenme için ihtiyaç duyulan temel besin ögeleri; protein, karbonhidrat ve vitaminlerin en doğal, en dengeli ve en hesaplı kaynağıdır. Bu nedenle, sağlıklı beslenme için süt ve süt ürünlerinin yeterli miktarda tüketimi önem taşımaktadır. Her toplum için beslenmenin kalitesi, yeterliliği ve sürdürülebilirliği kalkınmanın bir göstergesidir. Süt ve süt ürünlerinin tüketim miktarları da gelişmiş toplum olmanın bir göstergesi kabul edilmektedir (Özsan ve ark., 2012). Türkiye de yıllar itibari ile sağılan hayvan sayısı ve verimdeki artışla birlikte süt üretim miktarında artış görülmüştür. Süt üretim miktarında ki artışa bağlı olarak süt ürünleri üretim miktarı da artmıştır. Türkiye de genel olarak süt, içme sütü olarak değil peynir, ayran ve yoğurt olarak tüketildiği için içme sütü miktarı, toplam arz ve kullanımı diğer süt ürünlerine göre daha az oranda artmıştır (Ataseven ve Gülaç, 2014). Sütün üretilmesi önemli bir ekonomik kaynaktır. Üreticiden perakende satış noktasına kadar istihdam oluşturur. En kolay nakde çevrilebilen ürün olması nedeniyle tarım kesiminde aylık düzenli tek gelir kaynağıdır. Sermaye birikimi meydana getirir ve tarım kesiminde göçü önleyerek yerel gelişmeye katkı sağlar. Tarımsal üretimin diğer kollarının yanında sanayi sektöründe hammadde olarak kullanılır ve böylece tarım sanayi entegrasyonuna katkı sağlar. Süt, üreticiler için önemli bir gelir kaynağı olması, ömrünün kısa olması, piyasa dolaşımının hızlı olması, üretimi, saklanması ve pazarlanmasının zor olması nedeniyle örgütlenmesine en çok ihtiyaç duyulan tarım ürünlerinden biridir. Süt üreticileri, kooperatifler, yetiştirici birlikleri ve üretici birlikleri gibi tarımsal üretici örgütleri çatısı altında örgütlenmişlerdir. Ürün bazlı örgütlendikleri model ise Süt üretici birlikleridir. Üretici örgütleri (birlikleri) adı verilen örgütlenme biçiminin AET nin kurucu üyesi olan ülkelerde oluşturulması 1962 yılında tarım ürünlerinin üretim ve ticaretinde genel rekabet kurallarına uyum konusunda alınan kararlar sonrasına dayanmaktadır (Eraktan, 2003). Türkiye-AB ilişkilerine mesnet olan temel belgeler ışığında Türk Tarım Politikasının AB Ortak Tarım Politikasına uyum yükümlülüğünün önemli bir aracı olarak üretici örgütlerinin oluşturulması gerekmektedir. AB de örgüt/topluluk/grup şeklinde adlandırılan bu tarımsal örgütlenme biçimi, bu Kanunda birlik olarak nitelendirilmektedir. Nitekim, üretici birliklerinin kuruluşu, gelişmesi ve bununla ilgili hukuki düzenlemelerin yapılması hususu, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planında yer alan hukuki ve kurumsal düzenlemeler kapsamında tarımsal politikalarla ilgili yapısal değişim projesi dahilinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na verilmiştir (Köroğlu, 2003). Tarımsal üretimi talebe göre planlamak, ürün kalitesini iyileştirmek, üreticilerin gücünü artırıcı tedbirler almak, pazara geçerli norm ve standartlara uygun ürün sevk etmek ve ürünlerin ulusal ve uluslararası ölçekte pazarlama gücünü artırıcı tedbirler almak amacıyla ürüne dayalı tarımsal üretici birlikleri 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanununa göre kurulmaktadır. Tarımsal üretici birlikleri en az 16 tarım üreticisinin bir araya gelmesiyle, asgari ilçe düzeyinde kurulmaktadır. Aynı ürün veya ürün grubu için ilçe düzeyinde en fazla bir birlik kurulabilir. Her türlü bitkisel ve hayvansal ürünler, su ürünleri ile organik tarımsal üretim 712

3 sistemi ile yetiştirilen ürünlerde tarımsal üretici birlikleri kurulabilmektedir (Anonim, 2011a). Üretici birlikleri kuruluşunda kurulacak ilçedeki üretim kapasitesi aranır sayılı yasa ile tarımsal üretici birliklerine; taşınır ve taşınmaz mal edinmeleri ve kendi mülkiyetine almamak koşulu ile iç ve dış pazarlara ürün sevk etmeleri ve bunlar üzerinden belirli oranda hizmet payı almaları yetkisi verilmiştir. Bu yetkiler, birliklerin çok net olmasa da ticaret yapabilecekleri anlamına gelmektedir. Aslında kanunda bu konuda belirsizlikler vardır. Kanun üretici birliklerinin net olarak ticaret yapıp/yapamayacaklarını belirtmemektedir sayılı kanun ile kooperatiflere alternatif örgütler oluşturulmadığı imajını güçlendirmek için, bazı konularda dernekler yasasına atıfta bulunularak kooperatifdernek yapısına uygun bir örgüt modeli oluşturulmaya çalışılmıştır (Yercan, 2007). Birliğin gelirleri, genel kurul tarafından belirlenen, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde onundan az, yarısından fazla olmamak şartıyla giriş aidatı ve yıllık aidatlar, üyelere sağlanan danışmanlık hizmeti ücreti, pazarlanan ürünlerin satış bedelinden kesilen hizmet payı vb. gibi diğer gelirlerden oluşmaktadır (Anonim, 2011a). Ülkemizde hayvansal üretim, meyve, sebze ve süs bitkileri, tarla bitkileri, su ürünleri ve organik ürünler konularında üyesi bulunan 900 üretici birliği kurulmuştur (Anonim, 2013a). Çizelge 1. Üretici birliklerinin ürün gruplarına göre dağılımı Ürün/ Ürün Grupları Birlik Sayısı Üye Sayısı Hayvansal Üretim Meyve Sebze ve Süs Bitkileri Tarla Bitkileri Su Ürünleri Organik Ürünler Toplam Kaynak: GTHB, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü,2016,Ankara Ayrıca süt, kırmızı et, yumurta, bal, meyve, yağlı tohumlu bitkiler, su ürünleri ve deniz ürünleri avcılığı konularında, üyesi bulunan 538 üretici birliği merkez birliklerini oluşturmuşlardır (Anonim, 2013a). Çizelge 2. Üretici merkez birlikleri Ürün/ Ürün Grupları Birlik Sayısı Üye Sayısı Süt Kırmızı Et Yumurta Bal Meyve Yağlı Tohumlu Bitkiler Su Ürünleri Deniz Ürünleri Avcıları Toplam Kaynak: GTHB, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü,2016,Ankara Türkiye de en yaygın kurulan ve en çok üyeye sahip olan üretici birliği süt üreticileri birliğidir. Süt üretici birlikleri ana faaliyet olarak birliğe kayıtlı üreticilere ait süt müstahsil makbuzlarının Ulusal Süt Kayıt Sistemine veri girişlerini aylık dönemler halinde yapmaktadırlar. Bu kayıtlar neticesinde üreticilere süt teşvik primi, buzağı destekleme pirimi ve aşı desteği almaları konusunda kayıtların tutulmasında katkı sağlamaktadır (Sağlam, 2013). 713

4 Araştırma bölgesi olarak seçilen Yozgat ilinde üyesi bulunan 11 Süt Üreticileri Birliği kurulmuştur. İlde sorun yaşanan süt pazarlama konusu Süt üretici birliklerinin yürüttüğü en önemli faaliyettir. İl Genelinde birlikler aracılığıyla toplam 12 ton/gün süt çeşitli firmalara pazarlanmaktadır. Üretilen sütün işlenerek pazarlanmasının sağlanabileceği bir tesis bulunmamaktadır. Ayrıca devlet tarafından verilen süt destekleri de birlikler aracılığıyla üreticilere ödenmektedir. Destekleme ödemesi olarak, 2015 yılında toplam TL ödeme yapılmıştır. Çizelge 3. Süt üretici birliklerinin ilçelere göre dağılımı Adı Üye sayısı Oranı (%) Sarıkaya İlçesi Süt Üreticileri Birliği Boğazlıyan İlçesi Süt Üreticileri Birliği Akdağmadeni İlçesi Süt Üreticileri Birliği Sorgun İlçesi Süt Üreticileri Birliği Çekerek İlçesi Süt Üreticileri Birliği 234 6,6 Çayıralan İlçesi Süt Üreticileri Birliği 203 5,7 Saraykent İlçesi Süt Üreticileri Birliği 182 5,2 Kadışehri İlçesi Süt Üreticileri Birliği 174 4,9 Yozgat Merkez Süt Üreticileri Birliği 135 3,9 Yerköy İlçesi Süt Üreticileri Birliği 101 2,8 Şefaatli İlçesi Süt Üreticileri Birliği 95 2,7 Toplam Kaynak: İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Tarımsal Örgütlenme Birimi, 2015, Yozgat Bu araştırma Yozgat ta faaliyet gösteren süt üretici birliklerin durumunu ve ekonomik katkılarını tespit etmek, üyelerin sosyo-ekonomik yapısı, birlik hakkındaki bilgi düzeyleri, beklentileri ve sorunlarını belirlemek ve bu sorunlara çözüm önerileri sunmak amacıyla yapılmıştır. 2.MATERYAL VE METOT Araştırma materyali birincil ve ikincil veri kaynaklarından toplanmıştır. Süt üretici birliklerine üye üreticilerle yapılan anketlerden elde edilen bilgiler araştırmanın birincil verilerini oluşturmuştur. Bu verilerin tamamı yüz yüze görüşme yoluyla elde edilmiştir. Araştırmanın ikincil veri kaynaklarını tarımsal üretici örgütlenmesi konusunda daha önce yapılmış araştırmalar, yayınlanan kitap ve istatistikler ile literatür taraması yoluyla elde edilen diğer veriler oluşturmuştur. Ayrıca Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğü, Türkiye İstatistik Kurumu, Yozgat Valiliği, Yozgat İl ve İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri, Süt Üretici Birliklerinin il ve merkez kuruluşlarının kayıtları ve yayınları da araştırmanın ikincil veri kaynaklarını oluşturmuştur. Araştırmada süt birliklerine üye 347 üreticiyle anket çalışması yapılmıştır. Yozgat ta 14 ilçenin 11 inde kurulmuş olan süt üretici birliklerine üretici üyedir. Yapılması gereken anket sayısı birlik kurulan ilçelerin üye sayısına oranlanarak tüm ilçelerdeki üreticilerin katılımı sağlanmıştır. Örneklem sayısının tespitinde, formüllü, sonlu anakitle yöntemi ve %95 güvenilirlikle, süt üretici birliklerine üye üye toplam popülasyon 714

5 olarak ele alınarak %5 hata payıyla örneklem hesabı yapılmış ve 347 örneklem sayısı yeterli bulunmuştur. Verilerin toplanmasında amaca uygun anket formları kullanılmıştır. Araştırma verileri bilgisayar ortamına aktarılmış, sayısal verilerin özelliklerine ve araştırmanın amacına uygun istatistiksel yöntemlerle veriler analiz edilmiştir. Araştırma kapsamındaki üreticilere uygulanan toplam 347 anket için Microsoft Excel 2010 paket programında genel bir veri tabanı oluşturulmuştur. Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, İstatistiksel analizler için SPSS 17.0 (SPSS, 2009) Software programı kullanıldı. Çalışma verilerinin değerlendirilmesi için frekans tabloları hazırlandı. Ayrıca dört soruya verilen cevapların birbirine göre dağılımlarını karşılaştırırken Crosstabs Testi kullanıldı. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yozgat ta faaliyet gösteren süt üretici birliklerine üye üreticilerin sosyo-ekonomik nitelikleri Çizelge 4 de gösterilmiştir. Ülkemizde tarımsal üretimin yapıldığı kırsal kesimlerde genelde yaşlı nüfus yaşamakta, genç nüfus ise kentlerin sahip olduğu olanakların cazibesi, kaliteli eğitim ve sağlık olanaklarından faydalanma beklentisi, çocuklarına daha iyi bir gelecek hazırlama isteği nedeniyle ilçe ve il merkezlerine göç etmektedirler. Araştırma sonucuna göre Yozgat ta süt üretici birliklerine üye üreticilerin %63 ü yaş arasında, %49,5 i ilkokul mezunudur. Üyelerin eğitim durumları ile birlik tanımını bilme durumları karşılaştırıldığında eğitim düzeyi arttıkça tanımı bilme oranı artmaktadır. Tarımsal üretimde ailedeki tüm bireyler aynı zamanda işletmenin birer çalışanı durumunda olduklarından ailedeki birey sayısı önem kazanmaktadır. Yapılan araştırmada üretici ailelerinin %47,5 i 5-7, %39,5 i 2-4 kişiden oluşmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu 2014 yılı verilerine göre ortalama hane halkı büyüklüğü 3,6 iken araştırmaya katılan üretici ailelerinin ortalama büyüklüğünüm 5,2 kişiden oluştuğu görülmektedir.. Araştırmada birlik üyesi üreticilerin ortalama 16,9 adet büyükbaş hayvan varlığına, ortalama 8,6 adet sağılan hayvan varlığına sahip olduğu, sağmal hayvan başına günlük süt üretim miktarının ortalama 8,5 lt olduğu ve işletme başına ortalama 73,6 lt süt üretimi gerçekleştirildiği tespit edilmiştir. İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü istatistikleri incelendiğinde ortalama büyükbaş işletme büyüklüğü 15,6 adet, işletme başına sağılan hayvan varlığı ortalama 6,2 adet, sağılan hayvan başına günlük süt üretim miktarı ortalama 6,5 lt, olduğu görülmüştür. Süt üretici birliklerine üye üreticilerin aylık gelirleri incelendiğinde %40,5 i TL arasında elde ederken %30,5 i ise TL arasında gelir elde etmektedir. Bu üreticilerin %68,5 i gelirlerinin 500 TL ye kadar olan miktarını, %5 i gelirlerinin 2000 TL nin üzerinde bir miktarını süt birlikleri aracılığıyla elde etmektedirler. Ayrıca birliklere üye üreticilerin devletin tarımsal desteklerinden haberdar olma durumları incelendiğinde üreticilerin %84 ünün bilgi sahibi olduğu, ancak hala %16 lık bir kısmının haberdar olmadığı yönünde beyanda bulunduğu tespit edilmiştir. Üreticilerin üye oldukları birliği tanımaları ve kendilerine sağladığı yararları bilmeleri beklenir. Bu nedenle araştırmada üreticilerin birlik tanımını ve sağladığı yararları bilme durumları incelenmiştir. Birliği kısaca üyelerin kurduğu, yönetimde söz sahibi olduğu ve ortak menfaatleri gözeten bir kuruluş olduğunu söyleyen araştırmaya katılan üreticilerin %54,5 ini oluştururken, %15,5 i birliği devletin kurduğu ve yönettiği bir kuruluş olarak tanımlamaktadır. Yine araştırmada üreticilerin %47 si birliğin kendilerine devlet desteklerinden faydalanma konusunda yarar sağladığını, %33 ü süt pazarlamaya yardımcı olduğunu beyan etmişlerdir. 715

6 Yaş Eğitim Ailedeki birey sayısı Aylık gelir (TL) Süt Üreticileri Birliği aracılığıyla sağlanan gelir Devlet desteklerinden haberdar olma Çizelge 4. Üyelerin sosyo-ekonomik nitelikleri Kişi Sayısı Oranı (%) , , , ,5 61 yaş ve üzeri 14 4,0 İlköğretim ,5 Ortaöğretim 88 25,5 Lise 73 21,0 Önlisans 5 1,5 Lisans 7 2,0 Lisansüstü 2 0,5 2 4 kişi ,5 5 7 kişi , kişi 40 11,5 11 kişi ve üzeri 5 1, , , , ve üzeri 49 14, , , , ve üzeri 17 5,0 Evet ,0 Hayır 56 16,0 Örgütlerin başarısı yapılan araştırmalarla üyelerinin memnuniyet düzeyleriyle ölçülebilir. Yapılan araştırmada bazıları kısmen de olsa %83 5 oranında birlik üyesi olmaktan memnuniyet söz konusu iken birlik yöneticilerinden memnuniyet %74,5 dir. Bu durum birliğe üye olmaktan memnun olanların bir kısmının yöneticilerden memnun olmadığını göstermektedir. Yöneticilerden çalışmalarından memnun olmamanın sebeplerinin incelenmesinde ise üye üreticilerin %39,2 sinin yöneticilerin keyfi davranışlarda bulunduğu fikrine sahip oldukları tespit edilmiştir. Yönetici çalışmalarından yeterli faydayı sağlayamadığını söyleyen üreticilerin oranı ise %27,5 dir.bu sonuçlar yöneticiler ile üyeler arasında bilgilendirme ve güven konusunda sorunlar olduğunu göstermektedir. Yönetimlerin başarılı çalışma örnekleri ve şeffaf yönetim anlayışıyla memnuniyet düzeyini artırmaları ve böylece istenen güven ortamının sağlanması mümkün olacaktır. Araştırmada sütü sadece birlik aracılığıyla pazarlayanların memnuniyet oranının sütü sadece birlik aracılığıyla pazarlamayanlara göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Tüm örgütlenme modellerinde Genel Kurul tüm üyelerin katılımıyla yapılan toplantı ve örgütün en yetkili organıdır. Genel Kurul toplantılarında faaliyetler, mali tablolar görüşülür, ibra edilir ve yeni dönem için yönetim kuruluna yetki verilir. Ayrıca üyelerin çalışmalar konusunda bilgilendiği toplantı olan genel kurullara katılımın yüksek olması beklenir. Katılım üyelerin sahiplenme duygusunun ve örgütün etkinliğinin artmasının yanında üyeler denetim yetkisini de ancak genel kurul toplantılarında kullanabilmektedirler. 716

7 Birlik tanımını bilme Birliğin Sağladığı Yararlar Birliğin en önemli sorunu Birlik Tarafından Eğitim Düzenleme Genel kurullara katılım Genel kurula katılma nedenleri Genel kurula katılmama nedenleri Üye Olmaktan Memnuniyet Birlik yöneticilerinden memnuniyet Memnun olmama nedenleri Çizelge 5. Üyelerin birlik hakkındaki bilgi ve görüşleri Kişi Sayısı Oranı (%) Üyelerin kurduğu bir kuruluş ,5 Devletin kurduğu ve yönettiği kuruluşlar 40 11,5 Üyelerin kurduğu, devletin yönettiği kuruluşlar 54 15,5 Fikrim yok ,5 Süt pazarlama konusunda ,0 Devlet desteklerden faydalanma konusunda ,0 Mesleki ve teknik bilgi konusunda 16 4,5 Tarımsal girdileri daha ucuza temin etme 16 4,5 Bürokratik engellerin ortadan kaldırılması 2 0,5 Hiçbiri 36 10,5 Mevzuat 31 9,0 Üst örgütlenme 24 7,0 Finansman 76 22,0 Yönetim sorunları 64 18,5 Denetim 62 18,0 Eğitim 88 25,5 Evet 92 26,5 Hayır ,5 Hepsine Katılıyorum 43 12,5 Çoğuna Katılıyorum 95 27,5 Bazen katılıyorum 78 22,5 Çok azına katılıyorum 31 9,0 Hiç katılmıyorum 99 28,5 Yapılan çalışmaları öğrenmek ,8 Kurullarda görev almak 23 9,1 Yönetim kuruluna etkin kişileri seçmek için 28 11,2 Kararlar hakkında fikir beyan etmek için 42 16,8 Diğer üyelerle beraber olmak için 23 91, Mazeretim nedeniyle 63 63,2 Üyelere bir yarar sağlamadığı için 19 19,3 Toplantılar sıkıcı olduğu için 7 7,0 Yönetime hep aynı kişiler seçildiği için 5 5,3 Diğer 5 5,3 Çok memnunum 69 20,0 Memnunum ,0 Kısmen memnunum 57 16,5 Memnun değilim 29 8,5 Hiç memnun değilim 28 8,0 Çok memnunum 36 10,5 Memnunum ,0 Kısmen memnunum 76 22,0 Memnun değilim 43 12,5 Hiç memnun değilim 45 13,0 Yeterince bilgi alamıyorum 17 19,6 Tam olarak denetlediğini düşünmüyorum 9 9,8 Yöneticilerinin keyfi davranışlarda bulunuyor 35 39,2 İstediğim faydayı elde edemiyorum 24 27,5 Diğer 3 3,9 Araştırmada genel kurulların hepsine katılan üye sayısı sadece %12,5 oranındadır. Çoğunlukla katılanların oranı %27,5, hiç katılmayanların oranı ise %28,5 dir. Üyelerin %53,8 i genel kurullara yapılan çalışmaları öğrenmek amacıyla katılmaktadırlar. Genel Kurullara hiç katılmayanların durumu incelendiğinde üyelerin %63,2 si mazereti nedeniyle 717

8 katılmazken %19,3 ü bir yarar sağlamadığı için katılmadıklarını beyan etmişlerdir. Genel kurul toplantılarının önemi üyelere anlatılmalı, özellikle yönetimi denetleme görevlerini yerine getirmeleri için çaba gösterilmelidir. Genel kurullara katılanların yönetici çalışmalarından memnuniyet durumları daha yüksek orandadır. Araştırmada üye üreticilere birliklerin en önemli sorunları sorulmuş ve %25,5 lik oranla eğitim sorunları öne çıkmıştır. Bu sorunu sırasıyla finansman, yönetim, denetim, mevzuat ve üst örgütlenme sorunları takip etmektedir. Birlik Aracılığıyla Pazarlama Birlik Dışında Pazarlama Birliğin Süt Fiyatını Belirlemeye Etkisi Birliğin Ödemeleri Zamanında Yapması Birliğin Ödemeleri Yapma Süresi Süt fiyatından memnuniyet Memnun Olmama Nedenleri Çizelge 6:Süt pazarlama hakkında bilgiler Kişi Sayısı Oranı (%) Evet 97 28,0 Hayır ,0 Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 12 8,3 Tüccar 40 27,8 Pazarda satış 52 36,1 Diğer 40 27,8 Evet ,0 Hayır ,0 Evet ,5 Hayır 68 19,5 Ayda bir ,0 2 ayda bir 21 6,0 Süresi belli olmuyor 88 25,5 Diğer 78 22,5 Çok memnunum 16 4,5 Memnunum 87 25,0 Kısmen memnunum 85 24,5 Memnun değilim 35 10,0 Hiç memnun değilim ,0 Para geç ödeniyor 9 9,8 Kesilen komisyon fazla 12 13,0 Fiyatlar istikrarlı değil 50 54,3 Nakit ödenmiyor 2 2,2 Diğer 19 20,7 Tarımsal üretimin tüm dallarında olduğu gibi süt üretiminde de elde edilen ürünleri pazarlamak ve gelir elde etmektedir. Süt, ömrünün kısa olması, piyasa dolaşımının hızlı olması, üretimi, saklanması ve pazarlanmasının zor olması nedeniyle pazarlamanın örgütler aracılığıyla yapılması daha fazla önem taşımaktadır. Yapılan araştırmada üreticilerin %28 lik kısmı ürünlerini sadece birlik aracılığıyla pazarlarken %72 si diğer pazarlama kanallarını da kullanmaktadır. Bu üreticilerin %8,3 ü sütü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi aracılığıyla pazarlar iken düğer üreticiler tüccarlar aracılığıyla, pazarda satarak veya diğer bir şekilde pazarlamaktadır. Üreticilerin %37 si Birliklerin pazarlama fiyatının belirlenmesinde etkili olduğunu, %80,5 i ödemelerin zamanında yapıldığını belirtmiş ve %46 oranında üretici ödemelerin ayda bir yapıldığı söylemiştir. Araştırmada süt fiyatından memnuniyet durumları da incelenmiş ve çok memnun olan üretici sayısı oranının sadece %4,5 olduğu görülmüştür. Buna karşılık hiç memnun olmayanların oranı % 36 dır. Memnun olmama sebepleri incelendiğinde ise % 54,3 lük orana sahip üreticiler fiyatların istikrarlı olmamasını memnun olmama sebebi olarak göstermiştir. Ayrıca araştırmada süt üreticileri birliğinin süt fiyatlarının belirlemedeki etkisi, süt üreticilerinin süt fiyatlarındaki memnuniyet değişimini etkilemektedir. Fiyatların belirlenmesinde etkili olmadığını düşünenlerin çoğunluğu süt fiyatlarından memnun değilken 718

9 fiyatların belirlenmesinde birliğin etkili olduğunu düşünenlerin süt fiyatından memnun olduğu gözlenmiştir. 4. SONUÇ Tarımsal Üretici Birlikleri AB ne uyum çalışmaları kapsamında yeni bir örgütlenme modeli olarak kurulmuştur. Tarımsal üretimi talebe göre planlamak, ürün kalitesini iyileştirmek, üreticilerin gücünü artırıcı tedbirler almak amacıyla kurulan Üretici Birlikleri sorunlara çözüm getirememiştir. AB nde tam karşılığı bulunamayan birlikler kuruluş mevzuatından kaynaklanan sorunlar nedeniyle kendilerinden beklenen görevleri tam olarak gerçekleştirememişlerdir. Bu nedenle 2004 yılında çıkarılan kanunla kurulan ve artık bir gerçek olan Tarımsal Üretici Birlikleri mevzuatı yeniden gözden geçirilmelidir. Başta kooperatifler olmak üzere diğer üretici örgütleriyle çakışan çalışma konuları yeniden düzenlenmelidir. Süt birliklerinde olduğu gibi üretime yönelik verilen prim destekleri ürün bazında ayrılarak ilgili birlik aracılığıyla verilmelidir. Ürünün pazarlama fiyatının belirlenmesinin üreticinin elinde olmaması, emeğin ve üretimin maliyetinin hesaplanmaması, ürünün pazarlandığı kesimin genellikle özel sektör olması ve bu sektörün belirleyici güç olması fiyat istikrarsızlığına sebep olarak gösterilebilir. Bu konuda devletin gerekli önlemleri almasının yanında üreticilerin örgütlerini pazarlama konusunda harekete geçirmeleri yararlı olacaktır. Yapılan araştırmaya benzer, bugüne kadar tarımsal örgütlenme konusunda kamu, özel sektör, sivil toplum örgütleri, özellikle üst örgütler ve üniversiteler tarafından yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen veriler en iyi şekilde değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmeler sorumlu devlet kurumları tarafından dikkate alınarak gerekli yasal düzenlemelerle örgütlerin yeniden yapılanması, yeni destekleme modelleri, en önemlisi de üretici ve yöneticilere eğitim-yayım konularında çalışmalar yapılması sağlanmalıdır.ayrıca üretici örgütlerinin yöneticileri kendilerine kanun ve ana sözleşmenin tanıdığı yetkiler hakkında bilgilendirilmelidirler. Ancak bu sayede görev ve sorumluluklarının bilincinde olarak örgütleri yönetmeleri sağlanabilir. Yöneticiler üyelerin kendilerinden bekledikleri çalışmaları yapma konusunda çaba sarf etmeli, mensuplarını her konuda bilgilendirmeli, şeffaf bir yönetim sergilemelidirler. Süt üreticilerin en önemli sorunu ürünü pazarlama konusunda ilde işleme tesisinin bulunmamasıdır. Ürünler toplanarak diğer illerdeki tesislerde işlenmektedir. Üretici örgütleri ile sanayi kuruluşları arasında sözleşmeli üretim modelinin hayata geçirilmesi fayda sağlayabilir. Yozgat ta süt üretici birlikleri 11 ilçede örgütlenmesini tamamlamış ve süt destekleme ödemeleri faaliyetlerini yürütmektedir. Ayrıca 4 ilçede birlikler süt pazarlama konusunda üyelerine yardımcı olmaktadırlar. İlin Anadolu nun ortasında olması büyük bir avantajdır ve bunun iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Yatırım yapabilecek kuruluşlara bilgilendirme yapılması ve yatırımcılara gerekli kolaylıkların il düzeyinde de sağlanması sütün pazarlanması ve üretici gelirinin artırılması mümkün olacaktır. Üreticilerin işletmelerini koruyup yaşatabilmeleri üretici örgütlenmesiyle mümkündür. Üreticilerin mesleki ve ekonomik örgütlerine sahip çıkmaları önem taşımaktadır. Ancak bu şekilde kaynak ve potansiyellerini daha etkin ve verimli kullanmış olacaklar ve örgütleri aracılığıyla görüş ve önerilerini ileterek tarım politikalarının geliştirilmesine katkı sağlamış olacaklardır. 719

10 KAYNAKLAR Anonim, Tarımsal Üretici Örgütleri İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara Anonim, Tarımsal Örgütlenme Tablosu ( tarihi itibariyle), Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Ankara, Ataseven Yasan, Z ve Gülaç, Z.N., Süt ve Süt Ürünleri Durum ve Tahmin, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Tepge Yayın No:233, Ankara. Ekmen, M.E., Avrupa Birliği Ortak Piyasa Mekanizmasının Uygulanmasında Çiftçi Örgütlerinin Rolü ve Türkiye İçin Öneriler (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 248 sayfa. Eraktan, G., AB- Türkiye Üretici Örgütlülüğü ve Değişim. AB Genişleme sürecinde Türkiye-Tarımsal ve Kırsal Politikalar. Tarım Haftası Sempozyum, TMOBB Ziraat Mühendisleri Odası, 8 Ocak 2003, Ankara). Köroğlu, S., Avrupa Birliği nde ve Türkiye de Tarımsal Örgütlenme, AT Uzmanlık Tezi, Ankara. Özsan, M.E., Taşçı, K., Yeldan, E., 2012.Sütaş Aksaray Entegre Tesisleri Yatırımının Ekonomik Etki Analizi, Sütaş Bilimsel Araştırmalar Yayın Dizisi, 2012/06/001, Tepge Yayın No:233, Ankara. Sağlam, U., Uşak İlinde Tarımsal Üretici Örgütlenmesi ve Yapısal Sorunlar, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Tepge Yayın No:248, 146 sayfa, Ankara SPSS, SPSS Statistics 17, Data Analysis with Comprehensive Statistics Software, BrotherSoft, Issaquah, WA, USA. Yercan, M., Türkiye ve Avrupa Birliğinde Tarımın Örgütlenme Deseni ve Tarımsal Kooperatifler, Tarım Ekonomisi Dergisi No:1, s19-29, İzmir 720