Transkript

1 Þiddete Maruz Kalan ve Þiddet Uygulayanlarla Ýletiþim ve Görüþme

2 Þiddete Maruz Kalan ve Þiddet Uygulayanlarla Ýletiþim ve Görüþme Hazýrlayanlar Prof. Dr. Ayþe Yalýn Öðr.Gör. Dr. Nursen Oral Dr. Nurdan Güleç Yrd. Doç. Dr. Sevsen Cebeci Uzm. Psk. Ýmran Kezer Doç. Dr. Þennur Kýþlak Uzm. Psk. Filiz Güner Özduygu Uzm. Dr. Tijen Þengezer Yrd. Doç. Dr. Banu Yýlmaz

3 T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü Ekim 2008 Bu kitabýn basým, yayýn, çoðaltým ve daðýtým hakký T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü ne aittir. Bu yayýn Avrupa Birliði desteði ile oluþturulmuþtur. Hiç bir þekilde Avrupa Birliði nin görüþlerini yansýtmamaktadýr.

4 Önsöz Kadýnlara yönelik aile içi þiddet, temel insan haklarý ve özgürlüklerinin ihlali olup, kadýnlar ve erkekler arasýndaki eþit olmayan güç iliþkilerinin bir sonucu olarak ortaya çýkan önemli bir sorundur. Aile içi þiddet özel alanda meydana geldiði için çoðu zaman gizli tutulmakta, bu nedenle boyutlarýnýn tespiti son derece güç olmaktadýr. Oysa son yýllarda uzun süreli çabalarýn sonucunda þiddete maruz kalan kadýnlara sunulan hizmetlerin niteliðinin deðiþmesi için gerekli düzenlemeler yapýlmýþtýr. Bu düzenlemelerin baþýnda Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu ve Ailenin Korunmasýna Dair Kanun da yapýlan deðiþiklikler ile 2006/17 Sayýlý Çocuk ve Kadýnlara Yönelik Þiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi Ýçin Alýnacak Tedbirler konulu Baþbakanlýk Genelgesi ve 2007/8 tarihli Ýçiþleri Bakanlýðý Genelgesi gelmektedir. Uygulamanýn geliþtirilmesi için T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) tarafýndan Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý: hazýrlanmýþtýr. Kadýna yönelik aile içi þiddet; saðlýk hizmetleri, kolluk kuvvetleri, adalet hizmetleri ve sosyal hizmetler gibi pek çok hizmet alanýnýn ortak çabalarýyla önlenebilecek bir sorundur. KSGM tarafýndan Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonunun teknik, Avrupa Birliðinin mali katkýlarýyla yürütülen Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Projesi kapsamýnda, þiddete maruz kalan veya risk altýndaki kadýnlara sunulan hizmetlerin güçlendirilmesi ve hizmet sunan kamu kurum ve kuruluþlarýnda çalýþan polis memurlarý, avukatlar, hakimler, savcýlar, sosyal çalýþmacýlar, saðlýk personeli gibi çeþitli meslek gruplarýna, medya ve sivil toplum kuruluþu çalýþanlarýna hizmet içi eðitim paketleri hazýrlanmasý amaçlanmýþtýr. Bu kapsamda tüm meslek gruplarý için Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Temel Eðitim baþlýðý altýnda 1) Toplumsal Cinsiyet Eþitliði, 2) Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet, 3) Aile Ýçi Þiddetle Ýlgili Yasal Düzenlemeler, 4) Þiddete Maruz Kalan Kadýnlara Sunulan Hizmetler ve 5) Þiddete Maruz Kalan ve

5 Þiddet Uygulayanlarla Ýletiþim ve Görüþme konularýnýn yer aldýðý bir eðitim paketi ile þiddete maruz kalanlara hizmet sunanlarýn kendi meslek gruplarýna yönelik, mesleki sorumluluklarýný içeren eðitim dokümanlarý hazýrlanmýþtýr. Sýnýf içi uygulamalarýn etkililiðini saðlamak üzere her bir doküman için Eðitici Rehberi hazýrlanmýþtýr. Ayrýca eðiticiler için yetiþkin eðitimi yaklaþýmlarýný ve tekniklerini anlatan Yetiþkin Eðitimi Kýlavuzu hazýrlanmýþtýr. Elinizdeki dokümanýn hazýrlanabilmesi için Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Projesi çerçevesinde 2007 yýlý Haziran ve Temmuz aylarýnda proje illerinden Ankara, Ýstanbul, Trabzon, Gaziantep ve Þanlýurfa da eðitim ihtiyaç analizi çalýþmalarý yürütülmüþ; söz konusu meslek gruplarýnýn temsilcileriyle derinlemesine görüþmeler, grup çalýþmalarý yapýlmýþ ve sonuçlar bu dokümana yansýtýlmýþtýr. Ayrýca, dokümanýn hazýrlýk çalýþmalarý sýrasýnda ve deneme eðitimlerinde ilgili kamu kurum ve kuruluþlarý ve sivil toplum kuruluþlarýnýn temsilcilerinin, meslek kuruluþlarýnýn ve akademisyenlerin görüþlerinin alýnmasýna ve katkýlarýnýn saðlanmasýna özen gösterilmiþtir. Bu dokümanlar, eðitim uygulamalarý sýrasýnda, kolaylaþtýrýcý ve katýlýmcý olarak, zamanlarýný ve enerjilerini ayýracak olan meslek elemanlarýnýn katkýlarýyla geliþecektir. Çalýþmaya katkýda bulunan tüm kiþilere, kurum ve kuruluþlarýn temsilcilerine teþekkür ederim. Bu dokümanýn kadýnlarýn insan haklarýnýn korunmasý ve geliþtirilmesi, toplumsal yaþamda konumlarýnýn güçlendirilmesi, eþit hak, fýrsat ve imkanlardan yararlanmalarý amacýna katký saðlamasý dileðiyle. Esengül Civelek Kadýnýn Statüsü Genel Müdürü

6 ÝÇÝNDEKÝLER 5 Ýçindekiler 1. Ýletiþim 2. Maðdurla Görüþme 3. Þiddet Uygulayan Kiþiyle Görüþme 4. Görüþmeyi Sonlandýrma 5. Görüþme Engelleri 6. Kaynakça

7 6 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME Ýletiþim Ýletiþim olarak adlandýrýlabilecek olan bilgi alýþ veriþ süreci, yaþamdaki önemli olaylardan birisidir. Canlýlar, varlýklarýný sürdürebilmek için iletiþimde bulunmak zorundadýrlar. Dökmen (2002), iletiþimi, bilgi üretme, aktarma ve bu iletileri anlamaya, yorumlamaya çalýþma süreci; karþýlýklý bilgi alýþ veriþi olarak tanýmlamaktadýr. Cüceloðlu (2002) da iletiþimi, iki kiþi arasýnda yer alan anlam alýþ veriþi olarak tanýmlamakta ve bu süreçte her bir duyu organýnýn bir iletiþim kanalý iþlevi gördüðünü belirtmektedir. Ýletiþim Bilgi üretme, aktarma ve bu iletileri anlamaya, yorumlamaya çalýþma sürecidir. Dökmen, 2002 Ýki kiþi arasýnda yer alan anlam alýþ veriþidir. Cüceloðlu, 2002 Yukarýdaki tanýmlardaki alýþ veriþ sözünden de anlaþýlacaðý üzere, iletiþimde bilgi akýþýnýn iki yönlü olmasý beklenir. Ancak, insanlar arasýndaki bütün konuþmalar iletiþim olarak kabul edilemeyebilir. Þöyle ki, ana babalar çocuklarýna, ya da amirler memurlarýna sadece birtakým emirler verip onlarýn bu emirler karþýsýndaki tepkileriyle ilgilenmezlerse bu tavýrlarýný iletiþim deðil, tek yönlü bilgi iletimi olarak kabul etmek daha uygun olacaktýr (Dökmen, 2002). Bilgi iletimi bazen iletiþime dönüþür, bazen de dönüþmez. Tubbs ve Moss (Aktaran: Dökmen, 2002), bir iletiþimin kiþiler arasý iletiþim sayýlabilmesi için þu üç ölçütün olmasý gerektiðini belirtmiþlerdir: a) Kiþiler arasý iletiþime katýlanlar belli bir yakýnlýk içinde ve yüz yüze olmalýdýr. b) Katýlýmcýlar arasýnda tek yönlü deðil karþýlýklý ileti alýþ veriþi olmalýdýr. c) Söz konusu iletiler (mesajlar) sözlü ve sözsüz nitelikte olmalýdýr. Bu iki tür ileti dýþýndaki iletilerin kullanýldýðý iletiþimler,

8 ÝLETÝÞÝM 7 örneðin yazýþmalar, kiþiler arasý iletiþim sayýlmaz. Ýletiþim becerisi olarak tanýmlanan süreç, her þeyden önce, dinleme becerisi ile baþlar. Gerçekten dinleyebilmek için, önce beynin, gönderilen iletileri bir önkoþul olarak duyabilmeye, görebilmeye ve hissedebilmeye geçebilmesi gerekir. Beynimiz çevreden gelen uyarýcýlarý beþ temel duyusuyla algýlar: Duyarak, görerek, dokunarak, tadarak ve koklayarak. Ýletiþim, gönderilen bu iletilerin, duyu organlarý tarafýndan algýlanmasýyla baþlar. Ýletilerimizi karþýmýzdakine, benzer bir þekilde ya göstererek, ya anlatarak, ya dokunarak (veya duygu ifade ederek), ya da koku ile göndeririz. çalýþmasý (satýr aralarýný okumaya çalýþmasý), Bir an önce sonuca gelmekten ve acele kararlar almaktan kaçýnmasý, Kendi ön yargýlarýnýn farkýnda olmasý, önemlidir. Böylece, etkin dinleme yoluyla, bir iletinin doðru anlaþýlýp anlaþýlmadýðý denetlenir, dolayýsýyla da yanlýþ anlamalar ortadan kalkar. Etkin dinleme, karþýmýzdaki kiþi için, kendini özgürce ifade edebileceði bir ortam yaratarak, onun güçlü duygularýný anlamasýna ve bunlarý ifade etmesine yardým eder. Bunun sonucunda, kiþi kendi tepkileri konusunda sorumluluk alabilir ve bu da problemlerin çözümünü kolaylaþtýrýr. Sonuçta, tüm bunlar karþýmýzdaki kiþinin de bizi dinleme isteðini arttýrýr (Gordon, 1997). Dinlemenin etkin olabilmesi için dinleyicinin; Daha iyi bir dinleyici olmaya istekli olmasý, Konuþma isteðini bastýrmasý, Konuþan kiþiye bakmasý, Duygularýný bir kenara býrakmasý, Baþka þeylerle oyalanmamasý, Ana noktalarý yakalamaya çalýþmasý, Dinleme sýrasýnda söylenenlere itirazlar hazýrlamamasý, Söylenmeyen þeyleri dinlemeye Ýletiþim sürecinin dinlemeyi izleyen aþamasý, anlamayý hedefler. Gelen iletiyi anlayabilmek, en genel anlamýyla, söz konusu konuyu karþý açýdan görebilmek demektir. Anlayabilmek, bir olayla ilgili yürütülen farklý düþüncelerin her birinin, mantýksal açýdan kendi içlerinde tutarlýlýk gösterdiði varsayýmýný temel alýr. Buna göre, düþünceler arasýnda doðru / yanlýþ veya haklý / haksýz gibi ayýrýmlar anlamsýzdýr. Anlamanýn temelinde yatan bu varsayýmýn anlamlý gördüðü tek þey,

9 8 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME düþüncelerin birbirlerinden olan farklýlýklarýdýr. Her düþünce, bir bütünün bir kenarýndan yakalamýþ, o kesiti anlamýþ ve anladýðýný da tutarlý bir mantýk silsilesi ile kendi içinde doðrulaþtýrmýþ bir açý, bir penceredir. Ýletiþimde, bütünü anlamak, ona bakan açýlarý anlamayý gerektirir. Kiþinin tümüyle kendi iç iletilerinin mantýksal döngüsü içinde kalmasý ve bu döngüyü bir kale gibi savunmasý açý sadakati ve ben bilirimcilik olarak adlandýrýlmaktadýr (Özer, 2005). Açý sadakati ile iletiþime kalkýþan kiþilerin en göze çarpan özellikleri, anlamaktan çok, kendi görüþlerinin anlaþýlmasý ve kabul edilmesi için mücadele vermeleridir. Soru Sorarken Yargýlayýcý, Cevabý belli, Sorgulama tipinde sorular sormayýnýz. Karþýnýzdaki kiþiyi soru yaðmuruna tutmayýnýz. Karþýdaki kiþiye, anlama gayretini en somut þekilde yansýtan ileti türü, soru sormaktýr. Soru sorarken, yargýlayýcý, cevabý belli ve sorgulama tipinde sorularýn sorulmamasý ve karþýdaki kiþinin soru bombardýmanýna tutulmamasý, iletiþimin daha etkili olmasý açýsýndan önemli noktalardýr. Anlama uðraþýsýný geliþtirebilecek, karþýdaki kiþinin anlaþýldýðý duygusunu yaþayabilmesine aracýlýk edebilecek üç soru türünden söz edilebilir: a- Açýk uçlu sorular, b- Kapalý uçlu sorular ve c- Açýcý yansýtma (yanký) sorularý. Açýk uçlu sorular, en genel anlamýyla, evet veya hayýr ile yanýtlanamayacak ve kiþinin belirli bir konuyla ilgili görüþlerini, düþüncelerini ve duygularýný açýklamaya davet eden soru türüdür. Bu tür sorular, dinleme ve anlama kanallarýnýn tümüyle açýk olduðu iletisini, en isabetli bir þekilde ileten sorulardýr. Özellikle iletiþimin baþlarýnda kullanýlmalarý uygun olup, iletiþimin sonraki aþamalarýna geçiþi kolaylaþtýrýrlar. Ancak, açýk uçlu bir soruya verilen yanýtta, açýlmasý gereken, belirsizlik taþýyan düþünceler veya duygular olabilir. Bu durumlarda, genel ve belirsiz þekilde sunulmuþ kavramlarý belirginleþtirmek veya ilgili verileri alabilmek (iletiyi verileþtirmek) için kapalý uçlu sorular sorulabilir. Açýcý yansýtma sorularý, temelde kiþinin gönderdiði iletinin anlaþýlýp anlaþýlmadýðýný test eden sorulardýr. Bu tür sorular, bir soru olmaktan çok, iletiyi alan

10 ÝLETÝÞÝM 9 Empati, Sempati Empati, bir kiþinin karþýsýndaki kiþinin duygularýný doðru olarak anlamasý, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesidir; sempatide ise anlama olsun olmasýn karþýdakine hak vermek söz konusudur. kiþinin, gönderen kiþiye, söz konusu iletiyi kendi diliyle, anladýðý gibi geri göndermesidir. Yani bir tür, yeniden ifadelemek ya da tanýmlamak týr. Bu, anlamanýn dakikliði veya netliðini saðlama amacý taþýr. Ýletiþim sürecinin anlama aþamasý, alýcýnýn kendi içsel iletilerini devre dýþý býrakarak, tüm algýlama süreçlerini gelen iletiye yönlendirmesini gerektirir. Empati tanýmý, üç temel öðeden oluþmaktadýr: a) Empati kuracak kiþi, kendisini karþýsýndakinin yerine koymalý, olaylara onun bakýþ açýsýyla bakmalýdýr. Yani, empati kurmak isteyen kiþinin, karþýsýndaki kiþinin fenomenolojik alanýna girmesi gereklidir. b) Empati kurmuþ sayýlmamýz için, karþýmýzdaki kiþinin duygularýný ve düþüncelerini doðru olarak anlamamýz gereklidir. Karþýmýzdakinin yalnýzca duygularýný ya da yalnýzca düþüncelerini anlamýþ olmak yeterli deðildir. c) Empati tanýmýndaki son öðe ise, empati kuran kiþinin zihninde oluþan empatik anlayýþýn, karþýdaki kiþiye iletilmesi davranýþýdýr. Karþýmýzdaki kiþinin duygularýný ve düþüncelerini tam olarak anlasak bile, eðer anladýðýmýzý ona ifade etmezsek empati kurma sürecini tamamlamýþ sayýlmayýz. Empati kuracak kiþi, kendisini karþýsýndaki kiþinin yerine koymalý, olaylara onun bakýþ açýsýyla bakmalýdýr. Karþýmýzdaki kiþinin rolüne girerek empati kurduðumuzda, o kiþinin rolünde kýsa bir süre kalmalý, daha sonra bu rolden çýkarak, kendi yerimize geçebilmeliyiz. Aksi halde özdeþim kurmuþ ya da sempati duymuþ oluruz. Günlük dilimizde empati ve sempati kavramlarý sýklýkla birbirlerinin yerine kullanýlmaktadýr. Bir insana sempati duymak, o insanýn sahip olduðu duygu ve düþüncelerin aynýsýna sahip olmak; onunla birlikte acý çekmek ya da sevinmektir. Sempatide yandaþ olmak esastýr. Kendimizi sempati duyduðumuz kiþinin yerine koymamýz ve onu anlamamýz þart deðildir. Empatide ise, karþýmýzdaki kiþiyle ayný duygularý ve görüþleri paylaþmamýz gerekmez; sadece onun duygularýný ve düþüncelerini anlamaya çalýþýrýz. Bir insaný anlamak ve

11 10 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME ona hak vermek farklý þeylerdir. Empatide anlamak, sempatide ise anlamýþ olalým ya da olmayalým, karþýmýzdakine hak vermek söz konusudur (Dökmen, 2002). Karþýmýzdaki insanlara empatik tepki vermenin baþlýca iki yolu vardýr: Yüzümüzü ve bedenimizi kullanarak onu anladýðýmýzý ifade etmek ve sözlü olarak onu anladýðýmýzý ifade etmek. Empatik tepki vermenin en etkili yolu bu ikisini birlikte kullanmaktýr. Mevcut sýnýflamalar dikkate alýndýðýnda, kiþiler arasý iletiþim sözlü ve sözsüz olarak iki ana sýnýfa ayrýlmaktadýr. Sözlü iletiþim, dil ve dil ötesi olmak üzere iki alt sýnýfa ayrýlmaktadýr. Dil ötesi iletiþim, sesin niteliði ile ilgilidir. Sesin tonu, hýzý, þiddeti, hangi kelimelerin vurgulandýðý, duraklamalar vb. özellikler dil ötesi iletiþim sayýlýr. Dille iletiþimde kiþilerin ne söyledikleri, dil ötesi iletiþimde ise nasýl söyledikleri önemlidir. Araþtýrmalar, insanlarýn günlük yaþamda birbirlerinin ne söylediklerinden çok, nasýl söylediklerine dikkat ettiklerini göstermektedir. Sözsüz iletiþim, konuþma ya da yazý olmaksýzýn, insanlarýn birbirlerine birtakým iletiler iletmeleri sürecidir. Bu iletiþim þeklinde insanlarýn ne söyledikleri deðil, ne yaptýklarý ön plana çýkar. Sözsüz iletiþimin içinde; yüz ve beden duruþu, bedensel temas, mekan kullanýmý ve araçlar gibi bileþenler yer almaktadýr. Ýletiþim konusundaki çalýþmalarda, iletiþim sürecinde sözsüz iletilerin, sözel iletilere kýyasla çok daha aðýrlýklý bir yeri olduðu belirtilmektedir. Örneðin, Mahrebian (Aktaran: Özer, 2005), iletiþim sürecinde, yüz ifadelerinin %55, ses tonunun %38 ve sözcüklerin %7 gibi aðýrlýklar taþýdýðýný ifade etmektedir. Yüz ve beden: Sözsüz iletiþimde, yüzümüzdeki ifade, el ve vücut hareketlerimiz, vücudumuzun duruþu ve göz temasýmýz önemli bir yer tutar. Yüz ve beden ifadeleri, niyet edilerek ya da niyet edilmeden yapýlýr. Ýnsanlar, niyet edilen ifadeler yoluyla birbirlerine birtakým anlamlar iletirler. Baþý evet / hayýr anlamýnda sallamak, kaþlarý kaldýrarak hayýr, dudaklarý büzerek belki demek, ya da omuzlarý kaldýrarak umursamazlýk belirtmek, niyet edilen ifadelere örnektir. Bu tür ifadeler, sözlü dil olmamalarýna karþýn, sözlü anlatýmda kullanýlan ifadelerle eþ

12 ÝLETÝÞÝM 11 anlam taþýyan ifadelerdir. Bu nedenle, niyet edilen ifadeler, diller gibi kültürden kültüre farklýlýk gösterebilir. Niyet edilmemiþ yüz ve beden ifadelerine ise duygusal ifade adý verilmekte, çeþitli kaynaklarda, yüz ifadeleri (facial expressions) denildiðinde, duygusal yüz ifadeleri kastedilmektedir (Dökmen, 2002). Örneðin, insanlarýn yüzlerinde aniden korku ya da hayret ifadesinin belirmesi gibi. Bedensel temas, sözsüz iletiþim yollarýndan biridir. Farklý bedensel temaslar aracýlýðýyla, karþýmýzdakine çeþitli iletiler vermeye çalýþýrýz. Karþýmýzdakinin dostluðunun bizim için özel bir önemi olduðunu göstermek istediðimizde, elini avuçlarýmýzýn arasýna alarak sýkarýz, karþýmýzdakinin koluna, omzuna dokunuruz. Diðer sözsüz iletiþim þekilleri gibi, bedensel temasýn anlamý da kültürel farklýlýklar gösterebilir. Örneðin, ülkemizde iki erkeðin -özellikle gurbete çalýþmaya giden erkeklerin- el ele, kol kola dolaþmalarý, bir dostluk ifadesi kabul edilip yadýrganmazken, ayný davranýþ, bazý ülkelerde cinsel içerikli bir davranýþ olarak yorumlanabilmektedir. Mekan kullanýmý: Ýnsanlar, kendi çevrelerinde oluþturduklarý boþ mekanlar yoluyla da iletiþimde bulunurlar. Baþka insanlara olan uzaklýðýmýzý ayarlayarak, onlara uzak ya da yakýn durarak, birtakým iletiler iletiriz. Sevdiðimiz insanlara yakýn durmayý tercih ederken, daha az sevdiklerimizle aramýzda biraz daha fazla mesafe bulunmasýna dikkat ederiz. Bir dostunuzla aranýzda ortalama 30 cm uzaklýk býrakarak konuþuyorsanýz, bu uzaklýk o kiþiyle olan dostluk düzeyinizin bir göstergesidir. Söz konusu 30 cm, dostunuzla aranýzda adý resmen konmamýþ bir tür sýnýrdýr. Konuþurken dostunuzun daha yakýn ya da daha uzak durmasý sizi rahatsýz edebilir. Eðer bu kiþiyle aranýz açýlýrsa, konuþmak zorunda kaldýðýnýzda, 30 cm den daha uzak durmaya baþlarsýnýz. Konuþma dilimizdeki aralarý açýldý sözü bu durumu güzel özetlemektedir. Bu sözü, hem iliþkileri bozuldu hem de mekan içinde birbirlerinden uzak durmaya baþladýlar anlamýnda kullanýrýz. Sokakta tanýmadýðýmýz birisi, 5 cm kadar yanýmýza yaklaþýp bize bir adres sormak isterse, pek çoðumuz en azýndan bir adým uzaklaþmak isteriz. Bu davranýþýmýzla o kiþiye, Seni tanýmýyorum, bu kadar fazla yaklaþma. iletisini vermiþ oluruz.

13 12 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME Konuþma dilimizde akrabalarýmýza, dostlarýmýza yakýnlarým dediðimizde, onlarýn hem duygusal hem de fiziksel anlamda bize yakýn olduklarýný belirtmiþ oluruz. Mekanlarýn kullanýlýþ þekli, dostluðun bir göstergesi olabileceði gibi, statünün de göstergesi olmaktadýr. Genelde, önde olmak, yüksekte oturmak, saðda oturmak yüksek statü anlamýna gelmektedir. Krallar, sultanlar, yüksek rütbeli yöneticiler, din adamlarý, bilginler ve zenginler önde yürürler; yargýçlar, profesörler yüksek kürsülerde otururlar. Önde yürümek yüksek statü iþaretidir. Ancak, öndeki kiþi ile arkasýndakiler yüz yüze iletiþimde bulunamadýklarýndan, önde yürüyenlerle arkada yürüyenler arasýnda statü farkýndan doðan bir kopukluk ortaya çýkabilir (Dökmen, 2002). Araçlar: Kiþiler arasý iletiþimde ileti iletmek için baþvurduðumuz yollardan biri de, birtakým araçlar kullanmaktýr. Rozetler ya da takýlar takarak, kokular sürerek, belirli kýyafetlere bürünerek, çevremize çeþitli iletiler iletebiliriz. Bu tür araçlar çeþitli anlamlar iletir ve kiþiler arasý iletiþimde insanlarýn birbirlerine nasýl davranacaklarýný önemli ölçüde belirler. Örneðin, cenaze evinde, aðýtlar yakarak bize matemde olduðu iletisini veren bir kiþinin yanýnda, kahkaha atmamaya özen gösteririz. Sözsüz iletiþim yollarýndan bir tanesini kullanabileceðimiz gibi, bu yollardan birkaçýný birlikte de kullanabiliriz. Örneðin, birtakým araçlar kullanarak kiþisel mekanýmýzýn sýnýrlarýný çevremize ilan edebiliriz. Bir pastanede yanýmýzdaki koltuða ceketimizi koyduðumuzda, bu davranýþýmýz çevreye, o koltuðun sahibi bulunduðu iletisini verir. Kiþisel mekanlarýn nasýl kullanýlacaðý konusunda, kiþiler arasýnda ve kültürler arasýnda bazý farklýlýklar bulunmaktadýr. Genelde, günümüzdeki Batý kültüründe kiþisel mekanlar daha büyük, Doðu ve Akdeniz kültürlerinde ise kiþisel mekanlar daha küçüktür. Ýletiþimde araç ve mekan kullanýmý yoluyla statü belirlemek de mümkündür. Örneðin, genelde insanlarýn statüleri yükseldikçe masalarýnýn da büyümesi gibi. Kiþiler arasý iletiþimde sözsüz iletiþimin iki önemli iþlevi vardýr. Birinci iþlevi, sözsüz

14 ÝLETÝÞÝM 13 iletiþim yoluyla birtakým anlamlar iletilebilir. Örneðin, yakamýza taktýðýmýz rozetle mesleðimizi, baþýmýzý sallayarak bir görüþü onayladýðýmýzý, dostumuzun elini tutarak onu sevdiðimizi ifade edebiliriz. Ýkinci iþlevi ise, sözlü iletiþimi desteklemesi, onun akýcýlýðýna katkýda bulunmasýdýr. Konuþan kiþi yüzünü ve bedenini kullanarak sözlü anlatýmýný destekler. Dinleyen ise, sergilediði yüz ve beden ifadeleri ile konuþana geri-bildirim verir. Bu sýrada konuþan kiþi, karþýsýndakinin, söylediklerini anlayýp anlamadýðýný ya da sýkýlýp sýkýlmadýðýný, onun davranýþlarýna bakarak tahmin etmeye çalýþýr. Sözsüz iletiþim türlerinden, göz temasý ve vücutla yönelme (konuþulan kiþiye doðru yönelme), kiþiler arasý iletiþimi baþlatmada önemli rol oynar. Gözlerindeki pýrýltý beni etkiledi, Her þey gözlerinden okunuyordu, Gözler yalan söylemez, Göz göze gelmekten kaçýnmak, vb. birçok deyiþ, göz temasýnýn, insan iletiþiminde ne denli önemli bir yeri olduðunu yansýtmaktadýr (Özer, 2005). Tüm bu anlatýlanlarýn ýþýðýnda, etkili bir iletiþim için gerekli olan özellikler þöyle sýralanabilir (özetlenebilir); Konuþurken yüz yüze bakacak þekilde, ayný seviyede olmak ve karþýmýzdakine doðru hafifçe eðilmek, Konuþmacýyla göz temasý kurmak (onun söyledikleriyle ilgilendiðimizi gösterir), Aradaki mesafeyi ne çok uzak ne de çok yakýn tutmak, Yüz ifadesinin, konuþmacýnýn söyledikleri ile tutarlýlýk göstermesi, Yumuþak bir ses tonu ile ve acele etmeden konuþmak, Kafa sallamak, gülümsemek, vb. davranýþlarla karþýmýzdaki kiþiyi konuþmaya, kendini açmaya cesaretlendirmek, Konuþurken olumlu yaklaþmak ve karþýmýzdaki kiþiyi küçük düþürmekten kaçýnmak, Açýk uçlu sorular kullanmak (Hiçbir ön yargý olmaksýzýn, iletilere herhangi bir yapý gerektirmeksizin, karþýmýzdaki kiþinin duygu ve düþüncelerini kendi tarzýyla ifade etmesini saðlar, onu yüreklendirir), Etkin dinlemeyi kullanmak, Geri- bildirim vermek, Empati yapmak (iletiþimin devamlýlýðýný saðlar),

15 14 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME Etkili bir iletiþimdeki önemli engeller ise þöyle tanýmlanabilir; Sürekli emir vererek konuþmak, Sert ve asabi bir þekilde dinlemek, Sürekli aþaðýlayarak ve alaycý bir ses tonuyla konuþmak, Karþýnýzdaki kiþi sizinle konuþurken baþka þeylerle uðraþmak, Karþýnýzdaki kiþiyle ciddiyetsiz bir biçimde çok yakýn mesafede konuþmak, Karþýnýzdakini sýk boðaz ederek ýsrarcý olmak ve karar vermeye zorlamak, Ýsteksiz, asýk suratlý olmak ve konuþurken karþýnýzdaki kiþinin yüzüne bakmamak, Karþýnýzdaki kiþiye akýl vermek ve yaptýðý seçimleri eleþtirmek.

16 MAÐDURLA GÖRÜÞME 15 Maðdurla Görüþme Görüþme, temelde bir tür karþýlýklý konuþmadýr. Ancak birçok açýdan günlük konuþmadan farklýdýr. Bu farklar oldukça ince farklardýr. Görüþme, ustalaþýlmasý zaman alan bir beceridir. Görüþmenin amacý, sadece basit bir þekilde, kiþinin geçmiþi hakkýnda bilgi toplamak deðil, ayný zamanda kiþinin hissettiklerine empatik bir yoldan ulaþmaktýr. Böyle bir yaklaþým doðru tanýma ve anlama için temeldir ve görüþmenin baþarýsý, empatik anlamanýn geliþimine baðlýdýr. Bir görüþmeci, ne kadar duyarlý olursa kiþinin problemlerini o kadar iyi kavrar, ayný zamanda kiþinin geliþ nedenleri hakkýnda daha kolay ve ayrýntýlý bir biçimde bilgi vermesini saðlar. Görüþme Basit bir þekilde, kiþinin geçmiþi hakkýnda bilgi toplamak deðil, ayný zamanda kiþinin hissettiklerine empatik bir yoldan ulaþmaktýr. Kiþinin içinde bulunduðu duygusal güçlükler, onun bulunduðu çevreden soyutlanmasýna neden olabilir ancak, ilgili bir dinleyici tarafýndan sorunlarýnýn paylaþýlmasý yaþantýsý, kiþiye büyük bir rahatlýk saðlayabilir. Baþlangýçta böyle bir iliþkinin kurulmasý, kiþiyi daha sonraki aþamalara hazýrlar (Güleç, 1997). Maðdurla görüþme, aile içi þiddete maruz kalan ve risk altýndaki bireyin o andaki durumunun deðerlendirilmesi, bilgilendirilmesi ve gerekli görüldüðü durumlarda uygun hizmet alým merkezlerine yönlendirilmesi amacýný taþýr. Bu baðlamda, görüþmecinin, görüþmenin çerçevesini çizmesi ve yukarýda belirtildiði gibi, bu görüþmenin deðerlendirme ve bilgilendirme, gerekirse yönlendirme görüþmesi olduðunu ve bir terapi görüþmesi olmadýðýný dikkate almasý gerekir. Maðdurla görüþürken, onun sorunlarýný anlamak için, içeriðe odaklanmanýn yaný sýra sürece de odaklanmak gerekir. Sürece dikkat etmek, üçüncü kulak la dinlemek,

17 16 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME zihinsel olarak zaman zaman geriye çekilip, konuþmayý gözlemek demektir (Güleç, 1997). Genelde görüþmeci, yargýlamayan bir tutum takýnmalý, maðdura ilgi, þefkat ve yakýnlýk göstermelidir. Görüþme sýrasýnda karþýsýndaki kiþiyi rahatlatan, ona saygý gösteren bir görüþmeci, verimli bir iletiþimde bulunacaktýr (Kaplan ve Sadock, 1996; Öztürk, 1981). Görüþmeci, maðdurun adýný önceden öðrenmeli, öðrenemediyse kendini tanýtmalýdýr. Mümkünse maðdur görüþmeye yalnýz alýnmalýdýr (Kaplan ve Sadock, 1996). Maðdur küçük çocuðu ile birlikte gelmiþ olabilir. Çocuk, annesinin söylediklerini anlayabilecek ve görüþme sýrasýndaki duygusal tepkilerinden etkilenebilecek bir yaþta ise ve mümkünse bir görevlinin yanýnda tutulmalýdýr. Maðdur, odaya sýcak bir ifadeyle davet edilmeli ve bilgi kiþiyi incitmeden alýnmalýdýr. Elini sýkmamaya ve dokunmamaya özen gösterilmelidir. Þiddet görerek görüþmeye gelmiþ kiþi, en ufak bedensel bir temasta bile, kendisine zarar verilebileceðini düþünerek, irkilmeyle tepkide bulunabilir. Görüþmeye gelmiþ olan maðdur, dýþarýdan gelebilecek bir tehlike olasýlýðý nedeniyle, sýrtý kapýya dönük oturmak istemeyebilir. Bu nedenle, odada yüzünün kapýya dönük olarak oturtulmasýna özen gösterilmelidir. Görüþmeye baþlarken maðdurun kendisini daha rahat hissedebilmesi açýsýndan bir bardak su ikramý uygun olabilir. Görüþme sýrasýnda görüþmeci ve görüþülen kiþi ayný göz hizasýnda olabilecek þekilde oturmalýdýr. Oturma mesafesi, maðduru mahremiyeti bakýmýndan rahatsýz etmeyecek bir uzaklýkta, ne çok uzak ne de çok yakýn bir þekilde ayarlanmalýdýr. Maðdura hitap ederken Siz diyerek hitap edilmelidir. Genç ise, izni alýnarak Sen denilebilir. Maðdurla tanýþýp, görüþmenin amacý konusunda fikir birliðine ulaþtýktan sonra, kiþinin nereden baþlayacaðýna izin verecek þekilde genel bir soruyla görüþmeye baþlamak uygun olur. Örneðin; Bugün sizi buraya getiren nedir? Sorununuzun ne olduðunu anlatabilir misiniz? Sýkýntýlarýnýzý öðrenmek ve size yardýmcý olmak istiyorum. Sizi dinlemeye hazýrým.

18 MAÐDURLA GÖRÜÞME 17 Baþýnýza gelenleri bana anlatýrsanýz size daha iyi yardým edebilirim. Benimle neyi konuþmak istersiniz? Buraya gelirken aklýnýzdan neler geçti? Buradan ne gibi beklentileriniz var? Eðer kiþi, görüþmenin baþlangýcýnda çok gergin görünüyor ve açýk uçlu sorulara yanýt vermek konusunda güçlük çekiyorsa kiþinin kendini rahat hissetmesini saðlamak ve ona zaman kazandýrmak üzere, yaþýný, yaþam koþullarýný ilgilendiren yansýz sorular sorabilirsiniz. Görüþmelerde gizlilik, önemli bir ilkedir. Bu nedenle, maðdura da bu ilkeden söz edilerek, konuþulanlarýn gizli kalacaðý, aileye bilgi verilmeyeceði konusunda güvence verilmelidir. Bu güvencenin verilmesi, maðdurun kendisini daha rahat bir biçimde açmasýný ve duygularýný paylaþmasýný kolaylaþtýrabilir. Dolayýsýyla maðdur, görüþme için kendisini yüreklenmiþ hissedebilir (Hepworth, Rooney ve Larsen, 2002) Görüþme sýrasýnda görüþmeci, iyi bir dinleyici olmalý ve tüm dikkatini maðdura vererek, duygu ve düþüncelerini anlamaya çalýþmalýdýr. Bunu yaparken, olabildiðince içten, sevecen, yumuþak ve güven verici olmak için çaba göstermelidir (Goldman, 1984). Görüþme Sýrasýnda Görüþmeci, olabildiðince sakin, kabullenici, anlayýþlý, tarafsýz, yargýsýz olmalý, maðdurun izleyebileceði bir dil kullanmalýdýr. Görüþme sýrasýnda, görüþmeci, maðdurun içinde bulunduðu durumun güçlüðü karþýsýnda olabildiðince sakin, kabullenici, anlayýþlý, tarafsýz ve yargýsýz olmalý ve kullandýðý sözcüklerin, cümle yapýsýnýn, maðdurun izleyebileceði düzeyde olmasýna dikkat etmelidir. Görüþme sýrasýnda maðdura, onu anlamaya yönelik bir ilgi göstermeli, maðduru yargýlamadan, önyargýlara kapýlmadan ele alabilmeli, yani kabullenebilmelidir (Öztürk, 1981). Görüþmenin baþarýlý bir biçimde yürütülebilmesi için, görüþmecinin açýk uçlu, yüksüz ve yargýsýz sorular sormasý uygun olacaktýr. Ayný zamanda sorularýn yönlendirici olmamasýna, doðrudan maðdurun duygu ve düþüncelerini aktarmasýna izin verecek biçimde açýk uçlu sorular olmasýna da dikkat edilmelidir (Güleç, 1997; Kaplan ve Sadock, 1996).

19 18 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME Örneðin, Kendinizi kötü hissetiniz deðil mi? yerine Kendinizi nasýl hissettiniz? Görüþmeci, maðdurun söyledikleri karþýsýnda empatik anlayýþla maðduru dinlediðini ve anladýðýný göstermelidir. Yukarýda da belirtildiði gibi, maðdurla yapýlan görüþmede amaç, o andaki durumun deðerlendirilmesi, maðdurun bilgilendirilmesi ve gerekli görüldüðü durumlarda uygun hizmet alým merkezlerine yönlendirilmesidir. Bu görüþmenin deðerlendirme aþamasýnda, þiddetle ilgili bilgi toplarken maðdura sorulabilecek örnek sorular þunlar olabilir: Örnek Sorular Þiddeti engellemek için hangi yollara baþvurdunuz?, Bunlar iþe yaradý mý? Daha önce baþvurmamýþsýnýz, þimdi ne oldu da yardým almaya karar verdiniz? Yardým almanýzý engelleyecek kiþi ya da kiþiler var mý? Þu an güvende olmak için neye ihtiyacýnýz var? Eðer þu anda sadece sözel þiddete maruz kalýyorsanýz, bunun sonucunun ne olacaðýný düþünüyorsunuz?, Size göre bunu ne önleyebilir? Benim size nasýl yardýmcý olabileceðimi düþünüyorsunuz? Size baþka kim yardýmcý olabilir, nasýl? Görüþmecinin, görüþme sýrasýnda, kullandýðý sözel ve sözel olmayan iletiþim bileþenleri de maðduru, konuþmasýný sürdürmesi için cesaretlendirebilir (Goldman, 1984). Görüþmenin, saðlýklý bir biçimde sürdürülebilmesi için, maðdurun kullandýðý dil ve ifade biçimine dikkat edilmeli, onun diline ve sözcüklerine benzer ifadeler kullanýlmalýdýr. Maðdur, yerel bir dil kullanýyor ve iletiþim saðlanamýyorsa, maðdurun yakýný olmayan bir kiþinin görüþmede çevirmen olarak bulundurulmasý da uygun olabilir (Hepwort ve Ark., 2002).

20 ÞÝDDET UYGULAYAN KÝÞÝYLE GÖRÜÞME 19 Þiddet Uygulayan Kiþiyle Görüþme Görüþmeci, öncelikle aile içinde þiddete maruz kalmýþ kiþilerle görüþme yapacaktýr, ancak, zaman zaman faille de görüþme yapmak zorunda kalabilir. Böyle durumlarda, görüþmenin nasýl yapýlandýrýlacaðý, genel görüþme ilkelerine ek olarak, nelere dikkat edilmesi gerektiði konularýnda da görüþmecinin donanýmlý olmasýnda yarar vardýr. Çünkü fail kendini haklý gördüðü, kýnanma ve suçlanma korkusu içinde olduðu, sorunu kendisinin çözebileceðine inandýðý, durumu olduðundan daha önemsiz gördüðü, kurumsal desteklere güvenmediði, vb. nedenlerle görüþmede isteksiz olabilir. Farkýndalýk ve bilinçlilik düzeyi bunlara paralel olarak çok düþük olduðunda da görüþme, görüþmeci açýsýndan kolay olmayabilir. Bu nedenle, genel görüþme ilkeleri ve faille görüþülürken dikkat edilmesi gereken noktalar aþaðýda gözden geçirilecektir. Görüþmenin amacý, aile içinde ya da dýþýnda þiddet uygulayan bireylerin durumlarýnýn deðerlendirilmesi ve gerekli görüldüðü durumlarda, uygun hizmet alým merkezlerine yönlendirilmesidir. Görüþmenin amacý, hiçbir þekilde terapi yapmak deðildir. Görüþme sýrasýnda faile, onu anlamaya yönelik bir ilgi göstermeli, faili yargýlamadan, önyargýlara kapýlmadan ele alabilmeli, yani kabullenebilmelidir. Görüþmeci ön yargýsýz olamayabilir ancak, kendi önyargýlarýnýn neler olduðunun ve fail üzerinde nasýl etkiler yapabileceðinin farkýnda olmalýdýr. Görüþmeci, yargýlamadan kurtulamýyor, duygularýný denetlemede güçlük çekiyorsa faille bir baþka görüþmecinin görüþmesini saðlamalýdýr. Görüþme sýrasýnda, sorular, yüksüz, yansýz ve yargýsýz olmalýdýr. Yüksüz, yansýz ve yargýsýz sorular, faile yargýlandýðý duygusu nu yaþatmayan sorulardýr (Güleç, 1997; Kaplan ve Sadock, 1996).

21 20 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME Görüþmeci failin adýný önceden öðrenmeli, öðrenemediyse kendini tanýtmalýdýr. Mümkünse fail, görüþmeye yalnýz alýnmalýdýr. Fail küçük çocuðu ile birlikte gelmiþ olabilir. Çocuk, onun söylediklerini anlayabilecek ve görüþme sýrasýndaki duygusal tepkilerinden etkilenebilecek bir yaþta ise ve mümkünse bir görevlinin yanýnda tutulmalýdýr. Kiþi, odaya profesyonel bir ifadeyle davet edilmeli; bilgi kiþiden, yansýz ve suçlamadan alýnmalýdýr. Görüþme sýrasýnda oturma mesafesi, faili rahatsýz etmeyecek ve görüþmecinin de kendisini tehlikeye atmayacaðý bir uzaklýkta, ne çok uzak ne de çok yakýn bir þekilde ayarlanmalýdýr. Kendisine oturmasý için seçenekler sunulmalý, ancak görüþmenin özelliði nedeniyle ve görüþülen kiþinin aþaðýda sözü edilecek özelliklere sahip olma olasýlýðý göz önünde bulundurularak, görüþmecinin oturduðu yerin kapýya daha yakýn olmasý tercih edilmelidir. Aþaðýdaki özellikler þiddet uygulayan kiþinin olasý özellikleridir: Silah taþýma, Öfkesini denetlemekte güçlük çekme, Alkol ve madde kullanma, Sabýka kaydýnýn bulunmasý, Kýskançlýk, eþinin üzerinde baský kurma isteði, Sen benimsin, benim kalacaksýn þeklinde düþünceye sahip olma, Tehditkar davranýþlarda bulunma (boðmaya çalýþma, ölümle tehdit etme vb), Ruhsal sorunlarýnýn olmasý (intihar eðilimi, kendine zarar verme eðiliminin olmasý), Güç ve intikam saplantýsýnýn olmasý, Erkekliðinin sorgulanmasýna aþýrý duyarlý olmasý. Kýsaca, yukarýda sayýlan tüm bu nedenlerle, görüþme sýrasýnda görüþmecinin ve failin güvenliði açýsýndan, dýþarýda kapý yakýnýnda görevli birilerinin bulunmasýna ya da yalnýz olmamaya dikkat edilmelidir. Görüþme yapýlan odanýn kapýsýnýn kilitlenmemesi, varsa üzerindeki anahtarýn çýkarýlmasý gerekir. Her zaman maðdur olan kadýnýn ve çocuklarýn güvenliðine öncelik verilmelidir. Þiddet uygulayan kiþi ne kadar piþman olmuþ görünse de, maðdurun kararýna saygý duyulmalý ve arayý düzeltme giriþimlerinde bulunulmamalýdýr. Öncelik, çiftlere özel konuþma þansý vermeye deðil, maðdurun güvende olma hakkýnýn saðlanmasýna verilmelidir.

22 ÞÝDDET UYGULAYAN KÝÞÝYLE GÖRÜÞME 21 Faile hitap ederken de, maðdura olduðu gibi, Siz diyerek hitap edilmelidir. Genç ise izni alýnarak Sen denilebilir. Görüþme sýrasýnda, yaþananlarla ilgili bilgi toplarken, faile, görüþmenin amacýnýn, yaþanan olayý kendisinden öðrenmek, ona yardýmcý olmak ve onu dinlemek olduðu belirtilmelidir. Bu amaç doðrultusunda, aþaðýdaki ifadelerden yararlanýlabilir. Örnek Ýfadeler Sizi dinlemeye hazýrým. Benimle neyi konuþmak istersiniz? Buraya gelirken aklýnýzdan neler geçti? Buradan ne gibi beklentileriniz var? Ben size nasýl yardýmcý olabilirim? Ayrýca, þiddet uygulayan kiþinin, kendi davranýþlarýnýn sorumluluðunu almasý için þiddet hakkýnda doðrudan konuþmasýný saðlayacak sorular da sorulmalýdýr: Þu an hangi nedenle buradasýnýz? ( Ne oldu da bugün buradasýnýz? ) Ne zamandýr bu tür davranýþlar sergiliyorsunuz? Sizce bu tür davranýþlarýnýzýn ortaya çýkmasýnýn ne tür nedenleri var? Bunu yaparken ne hissettiniz? Eþiniz nasýl tepki verdi? Eþiniz bu yaþadýklarýnýn ardýndan neler hissediyor olabilir? Davranýþýnýzýn sonucu ne oldu? Bunlar sizce iþe yaradý mý, hangileri yaramadý? Sizce çocuklar ve diðerleri evdeki bu þiddet ortamýndan nasýl etkileniyorlar? Ne kadar sýklýkla þiddete baþvurmaktasýnýz? Baþka ortamlarda da öfkelenip kendinizi zor tuttuðunuz ya da tutamadýðýnýz zamanlar olur mu? Böyle giderse neler olabilir? Size göre bu çatýþmalarý ne önleyebilir? Yardým almayý bugüne dek hiç düþündünüz mü? Aranýzdaki çatýþmalarý çözmek için hangi yollara baþvurabilirsiniz? (Yalom ve Kessler, 2006). Görüþme sýrasýnda görüþmeci, iyi bir dinleyici olmalý, þiddet uygulayan kiþiye yansýz bir biçimde yaklaþmalý, eyleme odaklanmalý ve tüm dikkatini faile vererek, onun duygu ve düþüncelerini anlamaya çalýþmalýdýr. Bunu yaparken, görüþmede olabildiðince güven verici olmak için çaba göstermelidir (Goldman, 1984). Görüþme Sýrasýnda Failin kendini haklý gösterme çabasý içinde olabileceði göz önünde bulundurularak;

23 22 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME þiddetin ciddiyetini küçümseyen ifadeler kullanýlmamalý, aksine yaþananlarýn ciddiyeti sürekli vurgulanmalýdýr. Namus gibi kavramlar açýsýndan hassas ve çocuklarýný tekrar görememe endiþesi, geçimsizliðe raðmen ayrýlma korkusu yaþýyor olabileceði ve hatta evliliði sürdürmeyi hýrs haline getirebileceði bilinmelidir. Görüþme Sýrasýnda Görüþmeci, failin içinde bulunduðu durumun güçlüðü karþýsýnda, olabildiðince sakin, kabullenici, anlayýþlý, tarafsýz ve yargýsýz olmalý ve kullandýðý sözcüklerin, cümle yapýsýnýn failin izleyebileceði düzeyde olmasýna dikkat etmelidir. Görüþmenin baþarýlý bir biçimde yürütülebilmesi için, görüþmecinin yüksüz ve yargýsýz sorular sormasý uygun olacaktýr. Ayný zamanda, sorularýn yönlendirici olmamasýna, doðrudan failin duygu ve düþüncelerini aktarmasýna izin verecek biçimde açýk uçlu sorular olmasýna dikkat edilmelidir.örneðin, Kendinizi kötü hissettiniz deðil mi? Kendinizi suçlu hissettiniz mi?, Çok öfkelendiniz mi? yerine Kendinizi nasýl hissettiniz? Görüþmeci, failin söyledikleri karþýsýnda empatik anlayýþla, faili dinlediðini ve anladýðýný göstermelidir. Görüþmecinin, görüþme sýrasýnda, kullandýðý sözel ve sözel olmayan iletiþim bileþenleri de faili, konuþmasýný sürdürmesi için cesaretlendirebilir. Karþýlýklý olarak iletiþimin saðlýklý bir biçimde sürdürülebilmesi için, failin kullandýðý dil ve ifade biçimine dikkat edilmeli, onun diline ve sözcüklerine benzer ifadeler kullanýlmalýdýr. Fail, yerel bir dil kullanýyor ve iletiþim saðlanamýyorsa, failin yakýný olmayan bir kiþinin görüþmede bulundurulmasý da uygun olabilir (Hepworth ve Ark., 2002). Ýlk görüþmenin ardýndan, fail gerekirse daha uzun süreli psikolojik yardým için hastanelerin ilgili bölümlerine ya da duruma göre devletin diðer ilgili kurumlarýna yönlendirilebilir (Örneðin, madde, alkol baðýmlýlýðý tedavisi görmesi, öfke denetimi eðitimi, iletiþim becerileri eðitimi almasý gibi).

24 GÖRÜÞMEYÝ SONLANDIRMA 23 Görüþmeyi Sonlandýrma Görüþmelerin uygun bir biçimde sonlandýrýlabilmesi için, görüþmenin sonuna doðru, kiþiye (hem maðdura hem de faile) bazý sorular ve yorumlar için zaman býrakmak gerekir. Çoðu zaman, kiþilerin en önemli bilgi ve endiþelerini görüþmelerin sonuna sakladýklarý göz önünde bulundurulmalýdýr. Görüþmecinin, maðdura / faile, görüþme süresinin bitmekte olduðunu, kalan dakikalar içinde, eklemek istediði ya da görüþmecinin bilmesini istediði herhangi bir þey olup olmadýðýný sormasý uygun olur.

25 24 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME Görüþme Engelleri Þiddet maðdurlarýnýn büyük bir kýsmý, çeþitli engellere baðlý olarak, yaþadýklarý þiddeti konuþmak ve bir baþkasýna açýklama yapmakta güçlük çekerler. Çoðu zaman þiddete iliþkin göstergeler çok açýk biçimde görülüyor olsa bile, þiddete maruz kalanlarla çalýþan kiþiler de kendilerini çaresiz hisseder ve ne yapacaklarýný bilemiyor olabilirler ve bu nedenle de þiddeti sorgulamakta güçlük çekebilirler (UNFPA, 2001). Örneðin, bir çalýþmada, doktorlarýn aile içi þiddeti sorgulamama nedenleri araþtýrýlmýþ ve araþtýrma sonuçlarýna göre; katýlýmcýlarýn %71 i yeterli zamanýn olmayýþýný, %51 i hastayý rahatsýz etme korkusunu, %50 si müdahale konusunda kendini güçsüz hissetmesini, %42 si ise hastanýn davranýþý üzerinde denetime sahip olamamasýný gerekçe olarak bildirmiþlerdir (Sisley, 2008). Ortam Maðdurla görüþürken, görüþmenin yapýlacaðý ortamla ilgili bazý özellikler, önemli engelleyici etkenler arasýnda olabilir. Görüþme, maðdur açýsýndan güvenli, ne çok geniþ ne de çok dar olan kapalý bir odada yapýlmalýdýr. Görüþmenin yapýlacaðý odanýn, dýþarýdan içeriye ve içeriden dýþarýya ses geçirmeyen, rahatlatýcý, sýcak, aydýnlýk bir ortam olmasý gerekir. Bu oda, binanýn dýþ kapýsýna yakýn olmamalýdýr. Maðdurun kendisini daha rahat hissedebilmesi için, görüþme yapýlýrken arada masa bulunmamasý ve gerektiðinde kullanýlmak üzere mendil bulundurulmasý gerekir (Hepworth ve Ark., 2002). Görüþmenin sýk sýk kesintiye uðramasýný engellemek için, odadaki telefonun görüþme sýrasýnda çalmamasý saðlanmalýdýr. Yine, hem görüþmenin kesintiye uðramasýný en- Görüþme Ses geçirmeyen, Rahatlatýcý, sýcak, Aydýnlýk, Görüþmeci ve görüþülenden baþka kiþilerin olmadýðý bir odada yapýlmalýdýr.

26 GÖRÜÞME ENGELLERÝ 25 gellemek hem de mahremiyeti saðlamak için, görüþme odasýna görüþmeciden baþka kiþilerin girip çýkmalarýnýn engellenmesi önemli bir noktadýr. Çünkü görüþmede gizlilik ilkesi, görüþmenin saðlýklý bir biçimde yürütülmesi için önemli etkenlerden biridir. Görüþme sýrasýnda olduðu gibi, maðdurun baþka bir ile nakledileceði bilgisinin de gizli tutulmasý gerekir. Görüþme yapan kiþinin, baþvuran kadýn adýna karar vermemesi gerekir. Maðdurun kaygýsýný, korkusunu arttýrmamak adýna, oda içinde þiddet ile ilgili afiþ olmamasýna dikkat edilmelidir. Ancak, duvarlara bunun kadýnlarýn suçu olmadýðý ve hiç kimsenin böyle bir muameleyi hak etmediðini gösteren fotoðraflar (afiþler) asýlabilir. Maðdurun kendisine zarar verme olasýlýðý dikkate alýnarak, odada silah, kesici ya da delici aletler bulundurulmamalýdýr. Yine, hem maðdurun kendisine zarar vermesinin hem de baþkalarý tarafýndan zarar görmesinin engellenmesi için, maðdur, mümkünse odada uzun süre tek baþýna býrakýlmamalý, eðer varsa kapýnýn üzerindeki anahtar çýkartýlmalýdýr. Ýnanç ve duygular Þiddete maruz kalmak hoþ olmayan bir yaþantý olduðundan, maðdur bunu hatýrlamak istemeyebilir. Hatýrladýðýnda rahatsýz olabilir veya þiddeti hak ettiði ve þiddetin gerekli olduðu þeklinde bir düþünceyi içselleþtirmiþ olabilir (Schraiber, 2002). Þöyle ki, þiddetin yaþamýn kaçýnýlmaz bir parçasý olduðuna inanabilir ve þiddeti uygulayana inanarak, þiddet için kendini suçlayabilir. Yine, maðdurun yaþadýðý utanç ve suçluluk duygusu da þiddetin açýklanmasýný engelleyici etkenler arasýnda sayýlabilir. Çalýþmalarda, aile içi þiddet maðdurlarýnýn yardým almamalarýnýn önemli nedenlerinden birinin, insanlarýn onlarýn yaþadýklarýna inanmayacaklarý ve onlarý suçlayacaklarý düþüncesinin olduðu belirtilmektedir (TCFV, 2003). Aile içi þiddet, genellikle toplum tarafýndan mahrem bir konu olarak kabul edilmekte; erkeklerin kadýnlara þiddet uygulamasý gerekçelendirilebilir durumlarda kabul edilebilir bir davranýþ olarak algýlanmaktadýr. Böylece, toplumdaki deðer yargýlarý da, birçok kadýnýn destek ve koruma hizmetlerine ulaþmasýný engelleyerek, aile içi þiddetin gizli kalmasýna yol açabilmektedir. Aile içi þiddet olaylarýna dýþarýdan birinin müdahale etmesi, hatta bu konunun

27 26 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME tartýþýlmasý, hoþ görülmeyebilmektedir. Sonuç olarak, þiddet yaþayan kadýnlar, þiddeti bir suç olarak görmemekte; yaþadýðý þiddeti, önemli ya da ciddi olarak algýlamamakta ve bu durumla kendisinin baþ etmesi gerektiðine inanmaktadýr (Özvarýþ ve ark., 2008). Birçok kadýn, bütün evliliklerde kavgalar ve beraberinde þiddetin yaþanabileceði algýsýna sahip olabilir ve bu nedenle yaþadýðý þiddeti ciddiye almayabilir veya küçümseyebilir. Kadýn, içinde bulunduðu durumun düzeleceðini umut ederek iliþkisini sürdürmek isteyebilir, eþi her zaman þiddet uygulamýyorsa, eþinin deðiþeceðini umut edebilir ve bu nedenle açýklama gereði duymayabilir (Özvarýþ ve ark., 2008; ). þiddet ortamýnda uzun süre kalmasý durumunda ise, bu duygunun süreðenleþtiðini göstermiþtir (Özvarýþ ve ark., 2008). Þiddete maruz kalan kadýnýn kendisine destek olacak ve koruyacak hizmetleri ve bu hizmetleri almak için nereye baþvuracaðýný bilmiyor olmasý da þiddeti açýklamasýný engelleyebilir. Aile içi þiddet maðdurlarýnýn çoðu, bir destek sistemine sahip deðildir. Þiddeti uygulayan kiþi, bazý davranýþlarýyla kadýnýn içinde bulunduðu toplumdan soyutlanmasýna neden olabilir. Örn. telefon kullanmasýný engelleyebilir, arkadaþ / aile toplantýlarýnda onu aþaðýlayabilir, maðdur çalýþýyorsa iþe kendisi götürüp getirebilir (Sisley, 2008; Kadýnýn ekonomik özgürlüðünün olmamasý, kendini ve çocuklarýný þiddet yaþadýðý ortamdan uzaklaþtýracak maddi olanaðýnýn bulunmamasý, þiddetin süreklilik göstermesindeki bir diðer etkendir. Bu durum, þiddetle mücadele gücünü de olumsuz etkileyerek kadýný kýsýr döngüye sokabilir. Yapýlan çalýþmalar, kadýnýn, þiddet ortamýndan uzaklaþamadýðý veya þiddeti engelleyemediði zaman çaresizlik duygusu yaþadýðýný, Toplum üyeleri, kadýnlara þiddete katlanmasý ve ailenin daðýlmasýna izin vermemesi yönünde baský yapabilir. Ayrýca, kadýnlara þiddetin kendi suçlarý olduðu, mutlaka hak edecek bir þeyler yapmýþ olduklarý ve anlatsalar bile kimsenin inanmayacaðý iletisini de verebilir. Çoðu kez, yardým ve destek çaðrýsý içinde, kurumlara (hastane, polis merkezi vb.)

28 GÖRÜÞME ENGELLERÝ 27 baþvuran kadýnlardan, þiddet belirtileri taþýmalarýna karþýn, þiddetin sorgulanmasý ile ilgili bilgi alýnmayabilir. Þiddet maðdurlarý genelde yaþadýklarý konusunda hiç kimseye bir þey anlatamadýklarýndan, þiddet konusunda çalýþanlarýn, þiddeti sorgulama, deðerlendirme ve tanýlama konusunda eðitilmeleri oldukça önemlidir. Þiddet konusunda en ufak bir kuþku olduðunda, þiddet konusunda çalýþanlar, maðdura, þiddetle ilgili sorular sormalýdýr. Maðdur þiddete uðradýðýný reddedebilir. Bu, onun güvenmek için daha fazla zamana ihtiyacý olduðu anlamýna gelir. Þiddet konusunda çalýþanlarýn yapacaðý ilk þey, duyarlý olmak ve yargýlayýcý olmamaktýr. Travmayý Atlatmak Ýçin Yapýlan araþtýrmalar, þiddet maðdurlarýnýn yaþadýklarý travmayý atlatmalarýnda en önemli etkenin, kendisine ve anlattýklarýna deðer veren duyarlý ve bilgili kiþilerin varlýðý olduðunu göstermiþtir. (Özvarýþ ve Arýk, 2008) Bir maðdurun danýþmanlýk, korunma ve yasal destek gibi çok farklý gereksinimleri olabilir ancak, dinlenilmek ve inanýlmak ilk gereksinimidir. Bu baþlangýç olmadan, kadýnýn yardým basamaðýndaki diðer süreçlere geçmesi mümkün olmayabilir (Özvarýþ ve ark., 2008). Þiddet konusunda çalýþanlar, þiddetin yaþandýðý toplumla ayný kültürel deðerleri paylaþtýklarýndan, bazý kadýnlarýn þiddeti hak ettiðini veya þiddeti sadece belli bir grup insanýn yaþadýðýný düþünebilirler. Þiddete uðramak onur kýrýcý ve küçük düþürücü olduðu için, kadýn, onu ciddiye almayan ve deðer vermeyen kiþilerle þiddeti konuþmak konusunda isteksiz olabilir. Þiddet konusunda çalýþanlarýn, þiddet konusunda bilgileri olmadýðýný, bu konu ile ilgilenmeyeceklerini veya konuþmaya zamanlarý olmayacaðýný düþünebilir (Özvarýþ ve ark. 2008). Þiddete uðradýðý için utanç duyan, þiddeti hak ettiðini, yardým almayý hak etmediðini düþünen, yaþadýðý þiddeti açýklamanýn kendi güvenliðini riske atacaðýndan korkan, þiddetin neden olduðu fiziksel ve ruhsal belirtilerin farkýnda olmayan ve gördüðü þiddeti yeterince ciddi bulmayan ve önemsemeyen ve þiddet konusunda çalýþanlarýn kendi problemleri ile ilgilenmeyeceðini düþünen kadýnlar, yaþadýklarý þiddet hakkýnda konuþmak istemeyebilirler. Þiddete maruz kalan kadýn yardým alma konusunda da isteksiz olabilir. Bunun

29 28 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VE ÞÝDDET UYGULAYANLARLA ÝLETÝÞÝM VE GÖRÜÞME nedeni utanç ve suçluluk duygularýdýr. Þiddete maruz kalan kadýn; Bir kez daha kýnanma ve suçlanma korkusu içinde olabilir. Ailesini koruma isteðine sahip olabilir. Bu sorunu kendisinin çözebileceðine inanýyor olabilir. Durumu olduðundan daha önemsiz görüyor olabilir. Yukarýda anlatýlanlar dikkate alýndýðýnda, þiddete maruz kalan kadýnla ve þiddeti uygulayan faille iletiþim kurmak durumunda kalabilecek olan meslek elemanlarýnýn, bu hizmeti sunarken belirli birtakým iletiþim kurallarýný ve görüþme ilkelerini dikkate almalarýnýn önemi açýkça görülmektedir. Ýletiþim kurallarý çerçevesinde; bu hizmeti sunan kiþinin, karþýsýndakini etkin dinlemesi, empatik bir iliþki kurmasý, sorularýný yansýz, yüksüz ve yargýsýz olarak yöneltmesi bunlar arasýnda sayýlabilir. Bu görüþmeler sýrasýnda görüþmecinin, kendisinden, maðdurdan, failden, ortamdan kaynaklanan birtakým engellerin, görüþme sürecini olumsuz yönde etkileyebileceðinin farkýnda olmasý ve bunlara yönelik birtakým önlemler almasý maðdur ve faille görüþme sýrasýnda akýlda tutulmasý gereken durumlardýr. Krize müdahalenin ardýndan, gerekli olduðunda, hem maðdur hem de failin daha uzun süreli psikolojik yardým için hastanelerin ilgili bölümlerine, ve devletin diðer ilgili kurumlarýna yönlendirilmesinde de fayda vardýr.

30 KAYNAKÇA 29 Kaynakça 1. Akýn, A., Özvarýþ, Þ.B., Demirören, M., Þener, S., Tumay, Þ. (2008). Türkiye de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Saðlýk Hizmetleri. Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Projesi. Ankara 2. Cüceloðlu, D. (2002). Ýletiþim Donanýmlarý- Keþkesiz Bir Yaþam Ýçin Ýletiþim. Ýstanbul: Remzi Kitabevi 3. Dökmen, Ü. (2002). Ýletiþim Çatýþmalarý ve Empati (20. Baský). Ýstanbul: Sistem Yayýncýlýk 4. Goldman, H. H. (1984). The Psychiatric Interview. Review of General Psychiatry. California: Lange Medical Publications 5. Gordon, T. (1997). Aile Ýletiþim Dili. Ýstanbul: Sistem Yayýncýlýk 6. Güleç, C. (1997). Psikiyatrik Görüþme ve Hasta Hekim Ýliþkileri. Psikiyatri Temel Kitabý. C. Güleç ve E.Köroðlu (Eds.). Ankara: Hekimler Yayýn Birliði 7. Hepworth; D. H. ; Rooney, R. H. & Larsen, J. A. (2002 ). Direct Social Work Practice, Theory and Skills. CA: Wadsworth Group.Brooks/Cole de den indirildi. 8. Kaplan, H. I. & Sadock, B.J. (1996). Birinci Basamak Psikiyatri Elkitabý. B. Büyükkal (Çev) Ýstanbul: Turgut Yayýncýlýk 9. Sisley, A. C. Domestic Violence de medschool. umaryland.edu/minined/ powerpoint den indirildi. 10. Özer, K. (2005). Ýletiþimsizlik Becerisi. Ýstanbul: Sistem Yayýncýlýk 11. Öztürk, M. O. (1981). Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý. Ankara: Türkiye Sinir ve Ruh Saðlýðý Derneði Yayýný, No: Schraiber, L.B. & d Oliveira, A.F.P.L. (2002). Violence Against Women and Brazilian Health Care Policies: A Proposal For Integrated Care in Primary Care Services 13. International Journal of Gynecology and Obstetrics, 78 (1), TCFV (Texas Council On Family Violence) (2003). Prevalence, Perceptions and a Wareness of Domestic Violence in Texas. Executive Summary 15. UNFPA Raporu. (2001). A Practical Approach to Gender-Based Violence: A Programme Guide for Health Care Providers & Managers. New York: Pilot Edition 16. Yalom, I.& Kessler, H. (2006). Evlilik Terapisi. Ýstanbul: Prestij Yayýnlarý