Transkript

1 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Ýlgili Ulusal ve Uluslararasý Yasal Düzenlemeler

2 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Ýlgili Ulusal ve Uluslararasý Yasal Düzenlemeler Eray Karýnca Ankara 8. Aile Mahkemesi Hakimi

3 T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü Aralýk 2008 Bu kitabýn basým, yayýn, çoðaltým ve daðýtým hakký T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü ne aittir. Bu yayýn Avrupa Birliði desteði ile oluþturulmuþtur. Hiç bir þekilde Avrupa Birliði nin görüþlerini yansýtmamaktadýr.

4 Önsöz Kadýnlara yönelik aile içi þiddet, temel insan haklarý ve özgürlüklerinin ihlali olup, kadýnlar ve erkekler arasýndaki eþit olmayan güç iliþkilerinin bir sonucu olarak ortaya çýkan önemli bir sorundur. Aile içi þiddet özel alanda meydana geldiði için çoðu zaman gizli tutulmakta, bu nedenle boyutlarýnýn tespiti son derece güç olmaktadýr. Oysa son yýllarda uzun süreli çabalarýn sonucunda þiddete maruz kalan kadýnlara sunulan hizmetlerin niteliðinin deðiþmesi için gerekli düzenlemeler yapýlmýþtýr. Bu düzenlemelerin baþýnda Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu ve Ailenin Korunmasýna Dair Kanun da yapýlan deðiþiklikler ile 2006/17 Sayýlý Çocuk ve Kadýnlara Yönelik Þiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi Ýçin Alýnacak Tedbirler konulu Baþbakanlýk Genelgesi ve 2007/8 tarihli Ýçiþleri Bakanlýðý Genelgesi gelmektedir. Uygulamanýn geliþtirilmesi için T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) tarafýndan Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý: hazýrlanmýþtýr. Kadýna yönelik aile içi þiddet; saðlýk hizmetleri, kolluk kuvvetleri, adalet hizmetleri ve sosyal hizmetler gibi pek çok hizmet alanýnýn ortak çabalarýyla önlenebilecek bir sorundur. KSGM tarafýndan Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonunun teknik, Avrupa Birliðinin mali katkýlarýyla yürütülen Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Projesi kapsamýnda, þiddete maruz kalan veya risk altýndaki kadýnlara sunulan hizmetlerin güçlendirilmesi ve hizmet sunan kamu kurum ve kuruluþlarýnda çalýþan polis memurlarý, avukatlar, hakimler, savcýlar, sosyal çalýþmacýlar, saðlýk personeli gibi çeþitli meslek gruplarýna, medya ve sivil toplum kuruluþu çalýþanlarýna hizmet içi eðitim paketleri hazýrlanmasý amaçlanmýþtýr. Bu kapsamda tüm meslek gruplarý için Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Temel Eðitim baþlýðý altýnda 1) Toplumsal Cinsiyet Eþitliði, 2) Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet, 3) Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Ýlgili Ulusal ve Uluslararasý Yasal Düzenlemeler, 4) Þiddete Maruz Kalan Kadýnlara Sunulan Hizmetler ve 5) Þiddete Maruz Kalan ve Þiddet Uygulayanlarla Ýletiþim ve Görüþme

5 konularýnýn yer aldýðý bir eðitim paketi ile þiddete maruz kalanlara hizmet sunanlarýn kendi meslek gruplarýna yönelik, mesleki sorumluluklarýný içeren eðitim dokümanlarý geliþtirilmiþtir. Sýnýf içi uygulamalarýn etkililiðini saðlamak üzere her bir doküman için Eðitici Rehberi ve eðiticiler için yetiþkin eðitimi yaklaþýmlarýný ve tekniklerini anlatan Yetiþkin Eðitimi Kýlavuzu hazýrlanmýþtýr. Elinizdeki dokümanýn hazýrlanabilmesi için Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Projesi çerçevesinde 2007 yýlý Haziran ve Temmuz aylarýnda proje illerinden Ankara, Ýstanbul, Trabzon, Gaziantep ve Þanlýurfa da eðitim ihtiyaç analizi çalýþmalarý yürütülmüþ; söz konusu meslek gruplarýnýn temsilcileriyle derinlemesine görüþmeler, grup çalýþmalarý yapýlmýþ ve sonuçlar bu dokümana yansýtýlmýþtýr. Ayrýca, dokümanýn hazýrlýk çalýþmalarý sýrasýnda ve deneme eðitimlerinde ilgili kamu kurum ve kuruluþlarý ve sivil toplum kuruluþlarýnýn temsilcilerinin, meslek kuruluþlarýnýn ve akademisyenlerin görüþlerinin alýnmasýna ve katkýlarýnýn saðlanmasýna özen gösterilmiþtir. Elinizdeki Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Ýlgili Ulusal ve Uluslararasý Yasal Düzenlemeler dokümaný, Aile Mahkemesi Hakimi Eray Karýnca tarafýndan, yasa uygulayýcýlara yönelik olarak hazýrlanan Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddete Ýliþkin Hukusal Durum ve Uygulama Örnekleri kitabýnýn diðer meslek gruplarý için yalýnlaþtýrýlmýþ ve kýsaltýlmýþ halidir. Proje kapsamýnda hazýrlanan bu dokümanlar, eðitim uygulamalarý sýrasýnda, kolaylaþtýrýcý ve katýlýmcý olarak, zamanlarýný ve enerjilerini ayýracak olan meslek elemanlarýnýn katkýlarýyla geliþecektir. Çalýþmaya katkýda bulunan tüm kiþilere, kurum ve kuruluþlarýn temsilcilerine teþekkür ederim. Bu dokümanýn kadýnlarýn insan haklarýnýn korunmasý ve geliþtirilmesi, toplumsal yaþamda konumlarýnýn güçlendirilmesi, eþit hak, fýrsat ve imkanlardan yararlanmalarý amacýna katký saðlamasý dileðiyle. Esengül Civelek Kadýnýn Statüsü Genel Müdürü

6 ÝÇÝNDEKÝLER 5 Ýçindekiler Giriþ 1. BÖLÜM: Hukuki Durum ve Kavramlar, Ýç Hukuktaki Düzenlemeler 1 Hukuki Durum ve Kavramlar 2. Ulusal Hukuktaki Düzenlemeler 3. Ailenin Korunmasýna Dair 4320 Sayýlý Kanun 4. Uygulamada Karþýlaþýlan Sorunlar 5. Boþanma Halinde veya Yakýn Yaþam Arkadaþlýklarýnda 4320 Sayýlý Kanun un Uygulanmasý Olanaðý 6. Diðer Mevzuat Örnek Karar BÖLÜM: Uluslararasý Hukukta Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetin Önlenmesi 1. Birleþmiþ Milletler Belgeleri 2. Avrupa Konseyi Belgeleri 3. Uluslararasý Düzenlemelerin Ýç Hukuka Etkisi Sonuç ve Öneriler 51 Kaynakça 52

7 6 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER Giriþ Kadýn ve çocuklara yönelik þiddet, mülkiyetin erkek egemen yapýsý deðiþmediði için günümüz toplumlarýnda da aynen devam etmektedir. Türkiye de þiddetin terbiye biçimi olarak algýlanmasý, aile içinde ve kamusal yaþamda meþru görülmesi þiddetin yeniden üretilmesine ve gizlenmesine yol açmaktadýr. Araþtýrmalara göre kadýnlarýn %47 si þiddet nedeniyle fiziksel zarar görmekte ve bunlarýn sadece dörtte biri hastane, doktor ya da bir saðlýk kurumuna baþvurmaktadýr. Yaralanma olaylarýnda genellikle özel tedavi uygulanmakta ve yaþanan þiddet gizlenmektedir (Baþbakanlýk Aile Araþtýrma Kurumu, 2000, s.27). kurbanlarýnýn genellikle kadýnlar ve çocuklar olduðu vurgulanmýþtýr (TBMM Genel Kurul Tutanaðý, 13 Aðustos 1997). Aile içi þiddetin en aza indirilmesi, tekrarýnýn önlenmesi, yaptýrýmsýz kalmamasý için yapýlacak þey, þiddetin kaçýnýlmaz olmadýðýnýn benimsenmesinin saðlanmasý, bu konudaki duyarlýlýk ve farkýndalýk bilincinin geliþtirilmesidir. Yapýlmasý gereken sýnýr çizmekten, yani þiddeti amacýna bakarak deðerlendirmekten vazgeçmek ve hiçbir þekilde olumlanamayacak þiddet biçimleri kataloðunu mümkün olduðunca geniþletebilmektir (Reemtsma, 1998, s.14) sayýlý Ailenin Korunmasýna Dair Kanun un görüþülmesi sýrasýnda da Meclis Genel Kurulu nda, aile içi þiddetin önemli bir toplumsal sorun olduðu ve þiddet Þiddetin kaynaðýnda, yani toplumun en küçük yapý taþý olan aile içinde önlenmesi, hakkýmýz olan daha uygar ve demokratik bir toplumda yaþamamýzýn önkoþuludur.

8 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 7 Hukuki Durum ve Kavramlar, Ýç Hukuktaki Düzenlemeler 1. Hukuki Durum ve Kavramlar Ýç hukuk ve uluslararasý hukukta kadýna yönelik aile içindeki þiddetin önlenmesine iliþkin metinleri irdelemeye geçmeden önce bazý kavramlarý açýklamak yararlý olacaktýr. Kadýnýn aile içi þiddetten korunmasý konusunda yasal düzenlemelerde sýkça geçen bu kavramlar, yasal düzenlemelerin doðru yorumlanmasý yanýnda amaca uygun ve etkili biçimde uygulanmasý açýsýndan da önemlidir. Bu kavramlarýn baþlýcalarý, þiddet, aile ve aile içi þiddet olarak sýralanabilir. 1.1 Þiddet ve Þiddet Biçimleri Þiddet, insanýn maddi ve manevi varlýðýna zarar veren her türlü davranýþtýr. Kaba dayak atmaktan, duygusal eziyete ve parasýz býrakmaya kadar çeþitli yönleri olduðu için hukukun olduðu kadar, diðer sosyal bilimlerin de ilgi alanýndadýr ve ceza yasalarý veya özel yasalardaki yaptýrýmlarla yasaklanmýþtýr. Aile içi þiddet günümüzde ceza kanunlarýndaki düzenlemelerin yanýnda bazý özel kanunlarla da yaptýrýma baðlanmýþtýr. Çünkü aile içindeki þiddet, þiddetin en çok rastlandýðý yerlerden birinin aile olmasýna karþýn, kavram olarak zihinlerde tam olarak yer etmediði için yeteri kadar bilinmemektedir. Hatta kadýna yönelik þiddet toplumumuzda kanýksanmýþ olup kültürümüzün bir parçasý haline gelmiþ ve atasözlerimize de yansýmýþtýr: Kadýnýn sýrtýndan sopayý, karnýndan sýpayý eksik etmeyeceksin. Kýzýný dövmeyen, dizini döver. Bunlardan sadece iki tanesidir. Aile içi þiddeti tanýmlamadan önce þiddet türlerini genel olarak bilmek yararlý olacaktýr. Buna göre aile içi þiddet; fiziksel þiddet, cinsel þiddet, duygusal (psikolojik, sözel) þiddet ve ekonomik þiddet olarak dört baþlýkta incelenebilir. Fiziksel Þiddet Þiddetin en çok bilinen çeþididir. Yumruk, tokat, tekme ya da sopa ve benzeri herhangi bir araç kullanarak kaba dayak atmaktan, vücutta sigara söndürmeye ve

9 8 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER öldürmeye dek uzanan çok geniþ bir kapsama alaný vardýr. Öldürme eylemi Türk Ceza Kanunu nda suç olarak düzenlenmiþtir. Kasten öldürmenin yanýnda dayak ve kötü muamele sonucu ölüme neden olmak ve ayný biçimde uygulanan þiddet nedeniyle kiþinin intihar etmesine sebep olmak da suçtur. Ülkemizde çok rastlanan aile içi þiddet türlerinden biri de namus cinayetleridir. Kadýn ya da genç kýzýn ailesinin isteði dýþýnda duygusal iliþkiye girmesi, kötü yola düþmesi, gayrimeþru çocuk doðurmasý -ki bebeðin babasý genellikle yakýn akrabalardan biri olabilmektedir.- gibi bahanelerle kadýnlar, kardeþleri, babalarý, eþleri hatta eski eþleri tarafýndan öldürülebilmektedir. Eski Ceza Kanunu uygulamasýnda faillere bu durumlarda tahrik hükümleri uygulanarak cezalarýndan yarý oranýnda indirim yapýlabilmekteyken, Yeni Ceza Kanunu nda bu indirim kaldýrýlmýþtýr. Artýk namus cinayetleri, hukuksal korumadan yararlandýrýlmamaktadýr. birine karþý kötü muamelede bulunan kimse hapisle cezalandýrýlýr. Örneðin aç býrakmak, soðukta dýþarýya atmak bu kapsamdadýr. Aile hukukundan kaynaklanan bakým, eðitim veya destek olma yükümlülüðünü yerine getirmeyen kiþi de þikayet üzerine cezalandýrýlýr. Yükümlülüðün kapsamýnýn Türk Medeni Kanunu uyarýnca belirlenmesi gereklidir. Terbiye ve eðitim yetkisinin kötüye kullanýlmasý da suçtur. Cinsel Þiddet En yalýn biçimiyle cinsel þiddet, eylemi gerçekleþtiren ister koca ister baþkasý olsun, kadýnýn isteði dýþýnda veya istemediði biçimlerde cinsel iliþkiye zorlanmasýdýr. Bunun dýþýnda yine kadýna istemi dýþýnda yöneltilen her türlü cinsel amaçlý sözlü veya fiziksel eylem de cinsel þiddettir. Evlilik içi tecavüz yanýnda, ensest iliþki de çok rastlanan aile içi cinsel þiddet türüdür. Ensest, nikâhýn yasak olduðu yakýn akrabalar arasýndaki cinsel iliþki anlamýna gelir. Örneðin, öz ana babalarla çocuklar veya kardeþler arasýndaki cinsel iliþki ensest olarak kabul edilir. Öldürmenin dýþýnda, bedensel bütünlüðe, saðlýða saldýrý olarak tanýmlanan etkili eylemler de Ceza Kanunu açýsýndan suçtur. Ayný konutta birlikte yaþadýðý kiþilerden Evliliðin erkeklere, eþi üzerinde cinsel alanda mutlak anlamda kullaným hakkýna sahip olduðu yolundaki geleneksel anlayýþ Yeni Ceza Kanunu ile terk edilmiþtir. Kesin

10 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 9 olarak belirtelim ki evlilik, eþlere diðer eþ üzerinde onun istemi dýþýnda veya onun istemediði yöntemle cinsel iliþki kurma hakkýný vermez. Böyle bir eyleme teþebbüs dahi suçtur. Erkeðin eþi üzerindeki her türlü kullaným hakkýnýn olduðuna iliþkin erkek hem sever, hem de döver þeklinde dile getirilen inanýþ yanlýþtýr. Sevginin sevilene zarar vermesi biçiminde gerçekleþen hastalýklý yaklaþým kabul edilemez. Bu yüzden gazetelerde aþk cinayeti baþlýðýyla verilen, içeriðinde Aþkýna karþýlýk vermeyen kadýný öldürdü ya da yüzüne kezzap döktü. biçiminde sürdürülen mantýk terk edilmelidir. Sözel / Duygusal / Psikolojik Þiddet Hakaret ya da tehdit biçiminde kendini gösteren duygusal ya da psikolojik þiddet, bazen fiziksel þiddetle birlikte, çoklukla baðýmsýz olarak gerçekleþen ve en çok rastlanan aile içi þiddet türüdür. Hakaret ve sövme, bir kiþinin namus, þeref ve haysiyetine saldýrýdýr ve ceza kanunlarýnda suç olarak yer almýþtýr. Ancak, kendine karþý þiddet kullanýlmasýndan dolayý hakaret ve sövme söz konusu ise bu eylem suç oluþturmaz. Örneðin kendisine sarkýntýlýk eden kiþiye yapýlan hakaret bu kapsamdadýr. Tehdit ise maðduru, belli karar ve hareketlere zorlamak amacýyla yapýlýr. Tehdidin suç oluþturmasý için korkutarak sonuç almasý, zarar vermesi zorunlu deðildir. Maðdurda etkili olmasý yeterlidir. Maddi ve manevi olabileceði gibi maðdurun yakýnlarýna da yöneltilmiþ olabilir. Yaygýn olarak görülen bir diðer aile içi psikolojik þiddet biçimi de özgürlükten yoksun býrakmadýr, karý koca ve çocuklar arasýnda iþlenmesi hali cezanýn artýrýlma nedenidir. Ekonomik Þiddet Çaðdaþ toplumlarda boþanmalarda ekonomik nedenler önemli bir yer tutarken, aile içi þiddette de ekonomik þiddet, giderek artma eðilimi içindedir. Artýk mahkeme kararlarýnda da ekonomik þiddetin boþanma veya koruma kararlarýna gerekçe oluþturduðu örneklere rastlanmaktadýr. Bu anlamda ekonomik þiddet, Bireylerin çalýþmalarýný ve gelir saðlamalarýný engellemek, çalýþmaya zorlamak, kiþisel kazançlarýna veya mal varlýklarýna el koymak, bunlarý yönetmelerine engel olmak, þeklinde ortaya çýkan davranýþlar olarak tanýmlanmaktadýr (Erdem, 2007, s.56)

11 10 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER 1.2 Aile Türk Medeni Kanunu (TMK) nun 134. maddesi ve devamýnda evlenmenin þekil þartlarý düzenlenmiþtir. Buna göre: Evlenme, yetkili evlendirme memuru önünde yapýlmamýþsa, evlenme yoktur (Öztan, 2002, s.389) Buna karþýn TMK net bir aile tanýmý vermemekte, ele alýnan konuya göre aile iliþkisini dar ya da geniþ olarak belirlemekte ve resmi evlilikle sýnýrlamamaktadýr. Bunu, ailenin süreç içindeki deðiþimini sezen kanun koyucunun uzak görüþlülüðü olarak da deðerlendirmek olanaklýdýr. Öðretide de: aile sanki yaþayan bir canlýdýr ve kavram zaman ile zemine göre deðiþiklik göstermektedir denilmiþtir (Koçhisarlýoðlu, 2007, s.57). Medeni Kanun, Evlilik Hukuku kýsmýnda aileyi eþler olarak algýlarken, velayete iliþkin düzenlemelerinde ailenin ana baba ve çocuklardan oluþtuðunu kabul etmiþtir. Buna karþýn Ev Düzeni baþlýðý altýndaki 367. maddesinde, aile kavramýný çok geniþ olarak belirlemiþtir. Buradaki tanýma göre ana baba ve çocuklar dýþýnda, onlarla kan baðýyla veya evlilik baðýyla baðlý olan akrabalar yanýnda, iþçi, bahçývan, hizmetçi gibi kiþiler, bir sözleþme iliþkisi içinde bunlarla bir arada yaþýyorlarsa aile kavramý içindedir. Öyleyse aile kavramý, incelenen somut olaya göre gerektiðinde hakim tarafýndan somutlaþtýrýlmalýdýr. Ýsviçre Medeni Hukukçularýndan yapýlan alýntýlarda da aile ve aile yararý kavramýnýn belirsizliði ve tanýmlanmasýndaki güçlükler gözetilerek: Bu kavramýn yorumunda hakimlerin serbestisi hemen hemen tamdýr, hemen hemen diyoruz, zira onlarýn kararlarýný gerekçelendirme ödevleri vardýr ve bu ödevleri aracýlýðýyla bir sýnýr ortaya çýkmaktadýr, denilmektedir (Koçhisarlýoðlu, 2007, s. 62). 1.3 Aile Ýçi Þiddet Aile içi þiddet, ailede bir bireyin diðerine karþý þiddet uygulamasý halinde söz konusu olur. Aile bireylerinin yaralanmasýna, sindirilmesine, öfkelendirilmesine veya duygusal baský altýna alýnmasýna yol açan fiziki veya herhangi bir þekildeki hareket, davranýþ veya eylemler bütünüdür (Sümer, 1998, s.131) sayýlý Kanun un gerekçesinde de benzer biçimde, aile içinde bir bireyin diðer bir bireye yönelik fiziki, sözel ve duygusal kötü davranýþlarý olarak tanýmlanmýþtýr. Yukarýda deðinildiði üzere, öldürmekten, yaralamaya, sakatlamaya, tecavüze, ensest iliþkiye, parasýz býrakmaya, çalýþmayý engellemeye, aþaðýlamaya kadar çok çeþidi

12 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 11 vardýr. Aile içi þiddette, toplumsal cinsiyet rol kalýplarý önemli bir yer tutmaktadýr. Geleneksel kültürde, erkek çocuklarýnýn aktif ve saldýrgan olmasý desteklenirken; kýz çocuklarýnýn edilgen olmalarý ve itaat etmeleri istenmektedir. Erkeklere gösterilen hoþgörü, kadýnlardan esirgenmektedir. Bu anlayýþ içinde büyüyen kýz çocuðu evlenince de yaþadýðý eþ þiddetine karþý kendini savunamamakta, katlanmak zorunda kalmaktadýr. Ancak Türkiye, imzaladýðý uluslararasý belgeler ve iç hukukundaki düzenlemeler doðrultusunda kadýna karþý ayrýmcýlýðýn ve þiddetin önlenmesine iliþkin epey yol almýþtýr. 2. Ulusal Hukuktaki Düzenlemeler Özel hukuk sistemlerinin temelini oluþturan Roma Hukuku nda klasik dönem boyunca aile babasý, suç iþleyen aile bireylerini yargýlama ve cezalandýrma hakkýna sahipti. Suçlu bulduðu bireyleri dövebilir, hapsedebilir ve hatta öldürebilirdi. Aile babalarýnýn aile bireylerini satmak, kiralamak, ailede yeni doðmuþ çocuklarý öldürmek haklarý vardý (Karadeniz, 1986, s.160). Günümüz toplumunda ise aile hukuku iliþkileri, diðer hukuki iliþkilerden çok daha önemlidir. Bu itibarladýr ki devlet, aile hukuku alanýna diðer hukuk alanlarýndan çok daha fazla karýþmak zorundadýr. Gerçekten devlet; aile iliþkilerinin gerek meydana gelmesinde, gerek devamýnda ve sona ermesinde geniþ çapta karýþma (müdahale) ve denetleme görev ve yetkisiyle donatýlmýþ bulunmaktadýr (Akýntürk, 2002, s.14). Ancak, aile iliþkilerine devletin karýþmasý, bu iliþkilerin aile bireyleri ile devlet arasýnda kurulmasý anlamýna gelmez; iliþkiler tamamen eþit durumda olan aile bireyleri arasýndadýr. Devlet bu iliþkilere salt kamu yararý ve kamu düzeni düþüncesiyle ve sadece denetlemek açýsýndan karýþmaktadýr (Aktýntürk, 2002, s.15). Bunun önemli istisnasý ilerde ayrýntýlarýyla deðineceðimiz 4320 sayýlý Ailenin Korunmasý Hakkýndaki Kanun dur. Bu Kanun ile devlet, aile içi þiddetin önlenmesi konusunda taraf olduðunu açýkça göstermiþtir. Kanun nýn gerekçesinde bildirildiði üzere bu Kanun un amacý, þiddet maðduru olan kadýn ve çocuklarý korumaktýr. Bu Kanun dan baþka, baþta Anayasa olmak üzere bazý temel yasalarda da kadýn ve çocuklarý koruyan düzenlemeler bulunmaktadýr.

13 12 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER 2.1 Anayasa Ulusal hukukta Anayasa temel metindir. Kanunlarýn Anayasa ya uygun olmasý gerekir. Aksi durumda o kanun maddesinin, uygulama aþamasýnda mahkemeler aracýlýðýyla ya da doðrudan Cumhurbaþkaný ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nde grubu bulunan siyasi partiler tarafýndan iptali istenebilir. Aile içi þiddetin temelinde, kadýnýn ekonomik anlamda güçsüzlüðü vardýr ve erkeðin yasalardan ve ataerkil geleneklerden kaynaklanan aile içindeki üstün konumu, bu þiddeti besleyen en önemli etkendir. Konumuz olan aile içi þiddetin önlenmesi açýsýndan, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý nýn 5, 10, 12, 17, 19 ve 41 nci maddeleri, her türlü ayrýmcýlýðý reddeder ve eþitliði düzenler. Ayrýmcýlýðýn reddi ve eþitliðin saðlanmasý, ayný zamanda aile içinde kadýna yönelik þiddeti ortaya çýkaran etkenlerin de kaldýrýlmasý anlamýna gelir. Anayasa nýn Devletin Temel Amaç ve Görevleri baþlýklý 5. maddesine göre devlet; kiþilerin ve toplumun huzur ve mutluluðunu saðlamak için temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle baðdaþmayacak surette sýnýrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldýrmak ve maddi manevi varlýðýnýn geliþmesi için gerekli þartlarý hazýrlamaya çalýþmakla görevlidir. Kanun önünde eþitlik baþlýklý 10. maddeye, tarihinde eklenen ikinci fýkra, pozitif ayrýmcýlýða doðru atýlan önemli bir adýmdýr: Kadýnlar ve erkekler eþit haklara sahiptir. Devlet, bu eþitliðin yaþama geçmesini saðlamakla yükümlüdür. Buna karþýn eþit pozisyon ve güçte olmayanlarýn yasa önünde eþit olmalarýnýn rekabet ortamýnda bir yararý olmayacaðý açýktýr. Öyleyse, Kadýnlarýn istihdam, siyaset, eðitim gibi çeþitli alanlarda karþýlaþtýðý engellerin aþýlmasý ve toplumsal geliþme için pozitif ayrýmcýlýk benimsenmelidir (Ýba, 2008, s97). Herkes, kiþiliðine baðlý, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. diyen 12. madde ise, en temel hak olan þiddete uðramadan yaþama hakkýný güvenceye almaktadýr. 17. maddenin 3. fýkrasý, þiddeti yasaklamaktadýr: Kimseye iþkence ve eziyet yapýlamaz; kimse insan haysiyetiyle baðdaþmayan bir cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz. Yine kiþi hürriyeti ve güvenliði baþlýklý 19. madde, Herkes, kiþi hürriyeti ve

14 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 13 güvenliðine sahiptir biçimindeki düzenlemesiyle, kiþi olarak kadýnýn özgürlüðünü güvenceye alýr. Ailenin Korunmasýna Dair 4320 sayýlý Kanun un çýkarýlýþýnýn uluslararasý dayanaðý, Pekin Eylem Platformu nun önerileri iken, ulusal ölçekteki dayanaðý ise gerekçesinde de belirtildiði üzere Anayasa nýn 41. maddesidir: Devlet, ailenin huzur ve refahý ile özellikle ananýn ve çocuklarýn korunmasý ve aile planlamasýnýn öðretimi ile uygulanmasýný saðlamak için gerekli tedbirleri alýr, teþkilatý kurar. 41. maddeye tarihinde þu fýkra eklenmiþtir: Aile Türk toplumunun temelidir ve eþler arasýnda eþitliðe dayanýr. Buradaki eþitliðin kanunlar önündeki eþitlik olarak algýlanmasý doðrudur. Nitekim bu düzenlemeden sonra çýkarýlan Medeni Kanun da, önceki kanunda var olan, Erkek evin reisidir. biçimindeki düzenlemeye yer verilmemiþtir. 2.2 Türk Ceza Kanunu Yeni Türk Ceza Kanunu nda kadýna yönelik þiddete iliþkin suçlar geliþtirilmiþ, örneðin tecavüzün eþe karþý yapýlmasý da suç sayýlmýþ; töre cinayetlerinin cezayý indirici deðil, aðýrlaþtýrýcý neden sayýlmasý saðlanmýþ; namus ve töre cinayetleri kasten öldürme kapsamýna alýnmýþ ve ceza indirimleri kaldýrýlmýþtýr. Kasten öldürme suçu, eþe karþý iþlenmiþse verilecek ceza, aðýrlaþtýrýlmýþ müebbet hapis cezasýdýr. Kasten yaralama suçu eþe karþý iþlenmiþse 86. maddeye göre ceza artmaktadýr. Bunun dýþýnda, evlilik içi cinsel saldýrý suçu eþe karþý iþlenmiþse eskiden suç oluþturmamaktaydý. Ancak yeni TCK nýn 102/2 maddesine göre, Cinsel saldýrý fiili vücuda organ veya sair bir cisim sokulmasý suretiyle eþe karþý iþlenirse, maðdur eþin þikâyeti ile soruþturma ve kovuþturma yapýlabilecektir. Öngörülen ceza, 7 yýldan 12 yýla kadar hapistir. Bu suç üçüncü derece dâhil kan veya kayýn hýsýmlýðý iliþkisi içinde bulunan bir kiþiye karþý iþlenirse, verilen cezalar yarý oranýnda artýrýlmaktadýr. Ýþlenmekte olan ve iþlenmiþ bir suçun yetkili makamlara bildirilmemesi, TCK nýn 278. maddesinde düzenlenmiþtir. Bu maddeye göre suçun oluþabilmesi için henüz icra edilmekte olan bir suçun varlýðý gereklidir. Bir kimsenin kaçýrýlarak belli bir yerde tutulduðunun bilinmesine

15 14 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER karþýn, yetkililerin durumdan bilgilendirilmemesi, iþlenmekte olan suçun bildirilmemesine örnektir. Kamu görevlilerinin görevleri nedeniyle veya görevlerini yaparken bir suçun oluþtuðunu öðrendikleri halde bunu yetkili organlara bildirmemeleri, TCK maddedeki suçu oluþturur. Bu suçun oluþmasý için "bildirim konusu suçun kamu görevlisinin yürüttüðü görevle baðlantýlý olmasý gerekir. Ýþlenen suçun görevle baðlantýlý olmamasý durumunda, ihbara iliþkin genel kurallar geçerlidir. Ayrýca görevlerinin özelliði gereði, mesleklerini yaparlarken, tabip, diþ tabibi, eczacý, ebe, hemþire ve saðlýk hizmeti veren diðer kiþilerin öðrendikleri suçu bildirme yükümlülükleri TCK 280. maddede düzenlenmiþtir. Bu yükümlülük madde metninde sayýlanlarla sýnýrlý deðildir. Örneðin bir týbbi tahlil labaratuvarýnda çalýþanlar için de bu yükümlülük vardýr. Ayrýca Ceza Muhakemeleri Kanunu nun 100. maddesine göre de kasten öldürme, cinsel saldýrý, çocuklarýn cinsel istismarý suçlarýnýn iþlendiði yönünde kuvvetli þüphe sebeplerinin varlýðý halinde tutuklama sebebi var sayýlabilecektir. 2.3 Türk Medeni Kanunu 1926 tarihli Medeni Kanun la çocuk yaþta evlenmeler, çok eþlilik yasaklanmýþ, resmi nikâh sayesinde kadýn, evlenme iradesini Devletin resmi görevlisi önünde ve tanýklar huzurunda açýklayarak eþini özgürce seçme özgürlüðüne kavuþmuþ, eþit koþullarda boþanma ve çocuklarý üzerinde velayet hakkýna sahip olmuþtur tarihinde yürürlüðe giren 4721 sayýlý Türk Medeni Kanunu ise beklendiði ve olmasý gerektiði gibi aile hukukunda kadýn erkek eþitliðini, önceki yasadan daha ileri bir düzeyde saðlamýþtýr. Yeni Medeni Kanun daki kadýn erkek eþitliðini pekiþtiren bu düzenlemelerden bazýlarý þunlardýr: Kadýn soyadýný, kocasýnýnkinden önce gelmek üzere kullanma hakkýna sahiptir (m.187). Konutu seçme hakký eþlere birlikte tanýnmýþtýr (m.187). Eþler, evlilik birliðini birlikte temsil ederler (m.188). Eþler çocuklarýn velayetini birlikte kullanýrlar (m.336). Uygulamada yine kadýn lehine olan bir düzenleme de boþanmadan sonra açýlacak nafaka davalarýnda nafaka alacaklýsýnýn yerleþim yerinin yetkili kýlýnmasýdýr (m.177).

16 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 15 Ekonomik anlamdaki en önemli düzenleme ise, edinilmiþ mal rejiminin yasal mal rejimi olarak kabul edilmesidir (m.202). Böylece kadýnýn ev iþlerindeki emeði deðerlendirilmiþ ve boþanma halinde eþlerin birlikteyken edindikleri kiþisel olmayan mallarýnýn yarýsý üzerinde kadýnýn hak sahibi olmasý saðlanmýþtýr. Türk Medeni Kanunu nda ayrýmcýlýðýn ve aile içi þiddetin önlenmesi amacýyla yapýlan bu düzenlemeler, evlilik birliði sürerken ve birlikte yaþamaya ara verilmesi biçiminde ikiye ayrýlabilir A. Evlilik Birliði Sürerken Alýnabilecek Önlemler Türk Medeni Kanunu uyarýnca eþler, evlilik birliðinden doðan yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya evlilik birliðine iliþkin önemli bir konuda uyuþmazlýða düþülmesi halinde, ayrý ayrý veya birlikte hakimin müdahalesini isteyebilirler. Evlilik birliðini korumaya yönelik bu düzenlemeler Türk Medeni Kanunu nun 195. maddesinde yer almýþtýr. Buna göre: Evlilik birliðinden doðan yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya evlilik birliðine iliþkin önemli bir konuda uyuþmazlýða düþülmesi halinde, eþler ayrý ayrý veya birlikte hakimin müdahalesini isteyebilirler. Hakim, eþleri yükümlülükleri konusunda uyarýr; onlarý uzlaþtýrmaya çalýþýr ve eþlerin ortak rýzasý ile uzman kiþilerin yardýmýný isteyebilir. Hakim gerektiði takdirde eþlerden birinin istemi üzerine Kanun da öngörülen tedbirleri alýr. Eþler birlikte yaþarken, eþlerden birinin istemi üzerine hakimin, ailenin geçimi için her birinin yapacaðý parasal katkýyý belirleyeceði hususu da 196. maddede yer almýþtýr. Ailenin ekonomik varlýðýnýn veya evlilik birliðinden doðan mali bir yükümlülüðün yerine getirilmesi amacýyla, eþlerden birinin istemi üzerine diðer eþin mal varlýðýyla ilgili tasarruf yetkisinin kýsýtlanmasý da 197. ve 198. maddeler kapsamýnda hakimden istenebilir. B. Birlikte Yaþamaya Ara Verilmesi Halinde Alýnabilecek Önlemler Medeni Kanun da yetersiz de olsa eþ þiddetine deðinilmektedir. Örneðin 197. maddede, Eþlerden biri, ortak hayat sebebiyle kiþiliði, ekonomik güvenliði veya ailenin huzuru ciddi biçimde tehlikeye düþtüðü sürece ayrý yaþama hakkýna sahiptir denilmektedir.

17 16 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER Burada da þiddete uðrayan eþin baþvurusu gereklidir. Ancak tedbirin içeriði ve yaptýrýmý belirlenmediði için koruma yetersiz kalmaktadýr maddenin sonraki fýkralarýna göre de haklý bir sebebe dayalý olarak birlikte yaþamaya ara verilmesi halinde, yine eþlerden birinin istemi üzerine hakim eþlerden birinin diðerine yapacaðý parasal katkýyý belirler; eþlerin konut ve ev eþyasýndan yararlanma ve mallarýnýn yönetimine iliþkin önlemleri alýr; çocuklarla ana-babasý arasýndaki iliþkiyi düzenler ve borçlulara ait önlemleri alýr. Bu önlemler ekonomik þiddet halinde yararlý olmaktadýr. 2.4 Aile Mahkemelerinin Kuruluþ, Görev ve Yargýlama Usullerine Dair Kanun Ülkemizde tarih ve 4787 sayýlý Aile Mahkemelerinin Kuruluþ, Görev ve Yargýlama Usullerine Dair Kanun ile aile mahkemeleri kurulmuþtur. Bu mahkemeler aile içi þiddeti önlemek ve baþta Anayasa olmak üzere Medeni Kanun un gerektirdiði, eþitliðe dayalý aile modelini oluþturmak ve güçlendirmek için uzman mahkemeler olmalarý bakýmýndan önemlidir. Týpký Medeni Kanun gibi Aile Mahkemelerinin Kuruluþ, Görev ve Yargýlama Usullerine Dair Kanun da aile içi þiddetin önlenmesi için yargýca önemli yetkiler tanýmýþtýr. Öte yandan, evlilik birliðini koruyucu düzenlemelerin kiþilik deðerlerini koruyucu yönü dikkate alýndýðýnda, bu önlemlerin aile içi þiddet durumunda da uygulama alaný bulacaðý açýktýr. Çünkü aile içi þiddet durumunda da, eþlerin birbirlerinin kiþilik deðerlerine saygýlý olma yükümlülüðü ihlal edilmiþ olmaktadýr. Aile içi þiddet durumunda, 4320 sayýlý Kanun la saðlanan hukuki korumalarýn, Medeni Kanun da yer alan evlilik birliðini koruyucu düzenlemelerden öncelikle yararlandýrýlmasý gerekmektedir. Örneðin, Kanun un 6. maddesinin 1. (a) bendine göre, aile mahkemesi hakimi, diðer kanunlardaki hükümler saklý kalmak üzere görev alanýna giren konularda ve yetiþkinler hakkýnda evlilik birliðinden doðan yükümlülükleri konusunda eþleri uyararak gerektiðinde uzlaþtýrýr. 7. madde uyarýnca aile mahkemeleri, önlerine gelen dava ve iþlerin özelliklerine göre, esasa girmeden önce, aile içindeki karþýlýklý sevgi, saygý ve hoþgörünün korunmasý bakýmýndan eþlerin ve çocuklarýn

18 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 17 karþý karþýya olduklarý sorunlarý tespit ederek bunlarýn sulh yoluyla çözümünü, gerektiðinde uzmanlardan da yararlanarak teþvik eder. Kanun un 5. maddesine göre ise bu uzmanlar psikolog, pedagog ve sosyal çalýþmacýdýr; atamalarý Adalet Bakanlýðý nca yapýlýr. Bu kiþilerin bir nedenle atanmamýþ olmasý halinde ya da hakim tarafýndan gerek görüldüðünde, baþka uzmanlardan da yararlanýlacaktýr. iddiasýnýn ciddiye alýnmayacaðý korkusunu taþýmasý ya da saldýrganýn cezalandýrýlmayacaðýndan ve þiddetin bu yüzden tekrarlanacaðýndan çekinmesidir. Bunda polis merkezi, saðlýk, savunma ve yargý mensuplarýnýn kendi toplumsal deðerleri nedeniyle ya da Kanun u henüz yeterince bilmemeleri nedeniyle Kanun u gerektiði gibi uygulamamalarýnýn da etkisi vardýr (Karýnca, 2007a, s129). 3. Ailenin Korunmasýna Dair 4320 Sayýlý Kanun Kýsaca koruma emri olarak tanýmlanan 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna Dair Kanun 14 Ocak 1998 tarihinde çýkarýlmýþtýr. Þiddete uðrama olasýlýðý olan kiþiler, en yakýn aile mahkemesine baþvurarak Ailenin Korunmasýna Dair Kanun uyarýnca bir koruma emri alabilirler. Aile mahkemesi baþvurunun hemen ardýndan maðdur, saldýrgan ya da tanýk dinlemeye gerek duymadan koruma emrini hemen vermek zorundadýr. Aile içi þiddete uðrayanlarýn korunmasý amacýyla kabul edilen bu Kanun dan bilgi sahibi olanlarýn ve yararlananlarýn oraný, aile içi þiddete uðrayan kadýnlarýn sayýsýna göre hâlâ çok düþüktür. Bunun nedeni, þiddete uðrayan kadýnýn ekonomik güçsüzlüðü nedeniyle cesaretinin olmayýþý ve 3.1 Koruma Kanunu nun Amacý Kanun un genel gerekçesine göre amacý, aile içi þiddetten maðdur olan kadýný koruyucu yasal tedbirlerin alýnmasýný ve ailenin korunmasýný saðlamak ve aile içerisinde gerçekleþen þiddetin yol açtýðý ve açacaðý zararlarýn toplum bünyesinde derin ve kalýcý izler býrakmasýna engel olmaktýr. Bu amaç, 5636 sayýlý Kanun la yapýlan deðiþiklik sýrasýnda gerekçede, 4320 sayýlý Kanun un temel amacý aile içinde þiddeti uygulayan bireyi, ortak yaþam alanýndan uzaklaþtýrarak ve diðer bir takým tedbirleri uygulamaya koyarak aile içi þiddeti önlemektir, biçiminde açýklanmýþtýr. 3.2 Koruma Kararýný Kimler Ýsteyebilir Kanun da koruma önlemlerinden yararlanabilecek kiþiler açýkça sayýlmýþtýr.

19 18 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER Buna göre: 1. Eþlerden biri, 2. Çocuklar, 3. Ayný çatý altýnda yaþayan diðer aile bireylerinden biri, 4. Cumhuriyet baþsavcýlýðý, 5. Yasal olarak ayrý yaþama hakký olan veya evli olmalarýna raðmen fiilen ayrý yaþayan aile bireylerinden biri aile içi þiddetin maðduru olarak ya da onun adýna korunma kararý isteyebilir. Ancak asýl sorun aile kapsamýna kimlerin gireceði ve ailenin diðer bireylerinin kimler olduðuna iliþkindir. Bu konuda Kanun da düzenleme olmadýðý için öncelik Türk Medeni Kanunu ndadýr. Yukarýdakilere ek olarak korunma isteyebilecek kiþiler ise þunlardýr: 6. Eþlerin üst soylarý, 7. Eþlerin ortak olmayan çocuklarý, 8. Eþlerin vesayeti altýnda olan ve ev içinde birlikte yaþayan kiþiler, 9. Eþlerden birinin vesayeti altýnda olmakla birlikte devamlý surette aile ile birlikte yaþayan ve eþlerin korumasý altýnda olan kimseler, 10. Eþlerin üst soylarý veya ayrý çocuklarý olmamakla birlikte, ahlaki vazifenin ifasý amacýyla devamlý surette ailenin korumasý altýnda yaþayan uzak hýsýmlar (Erdem, 2007, s.53-54). Öte yandan Kanun da yer almamasýna karþýn, boþanmýþ ya da aile gibi bir arada yaþayan, ancak resmi nikah kýyýlmamýþ olan bireyler de bu Kanun kapsamýnda korunmaktadýr. Buna iliþkin mahkemelerden verilen kararlar mevcuttur. Öyleyse, Kanun dan yararlanabileceklerin sayýsýnýn sýnýrlanmasý yerine, aile içindeki iliþkinin niteliði deðerlendirilerek inisiyatifin hakime býrakýlmasý, amaca daha uygun olacaktýr. 3.3 Karar Kime Karþý Verilir 4320 sayýlý Kanun un ilk halindeki, kusurlu eþ ifadesi nedeniyle korunma kararý yalnýz eþe karþý istenebiliyordu. Oysa günlük yaþamda aile içi þiddetin eþ dýþýnda kayýnvalide, kayýnpeder, kayýnbirader, eniþte, görümce, yenge gibi kiþiler tarafýndan gerçekleþtirildiði de görülmektedir. Bu nedenle 5636 sayýlý Kanun la yapýlan deðiþiklikle, kusurlu eþ ifadesinin yanýna veya diðer aile bireyi olarak ekleme yapýlmýþtýr. Böylece Kanun daki önlemlerin kusurlu eþin yaný sýra þiddet uygulayan diðer aile bireyleri hakkýnda da uygulanmasýna olanak tanýnmýþtýr.

20 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 19 Korunma kararýný isteyebilecek kiþilerin ayný zamanda aleyhlerine karar verilmesi olanaklýdýr. 3.4 Kanun un Uygulanma Aþamalarý Polis Merkezine Baþvuru Polis merkezinde her durumda maðdurun þikayetinin kayda geçirilmesi saðlanmalýdýr. Öte yandan, aile içi þiddet olaylarýnda polis merkezlerinde asýl olan maðdur odaklý bir yaklaþýmýn benimsenmesidir. Polis merkezinde ya da olay yerinde maðdur ve þüpheli asla ayný ortamda bulundurulmamalýdýr. Maðdurun þikayetleri hýzla, bir kerede ve onun anlattýðý ayrýntýlara önem verilerek saptanmalý, bu yapýlýrken gereksiz ayrýntýlardan kaçýnýlmalý ve kiþiliði örselenmemelidir. Olanaklýysa bu iþlemler kadýn polis aracýlýðýyla yapýlmalýdýr (Özvarýþ ve diðerleri, 2008). Aile içi þiddet, kimi zaman cinsel içerikli Maðdur konuþabilecek durumdaysa, kendisi ve zanlý hakkýnda isim, adres, telefon numarasý, zanlýnýn kullandýðý araçlar, zanlýnýn olay yerinde halen bulunup bulunmadýðý ve mevcut deðilse, zanlýnýn betimlenmesi ve eþkaline iliþkin bilgi alýnarak gerekliyse takviye ekip gönderilmesi saðlanmalýdýr. Eðer ihbar telefonla yapýlmýþsa, görevli memur olay yerine varýncaya kadar maðdur telefonda tutularak yukarýdaki bilgiler alýnmalýdýr. Görevli memur, maðdurun tehlikede olup olmadýðýný veya acil týbbi yardýma ihtiyacý olup olmadýðýný belirlemek, varsa gerekli hizmeti saðlamak ve ihtiyaç varsa ambulans temin etmekle yükümlüdür. Cinsel saldýrý maðduru, delillerin kaybolmamasý amacýyla yýkanmamasý ve kýyafetlerini deðiþtirmemesi için uyarýlmalýdýr. de olabileceðinden, baþvuruyu yapan kadýn ve çocukla empatik iliþki kurulmasý, mahremiyetine saygý gösterilmesi, gizliliðe önem verilmesi, maðdura karþý sakin ve sabýrlý davranýlmasý önemlidir. Maðdura da istemi halinde avukat görevlendirilmesini isteme hakký olduðu anlatýlmalý ve (CMK.m.234) ifade tutanaðýnýn bir örneði verilmelidir.

21 20 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER Polis merkezine yapýlan baþvuru üzerine yaralanma veya korunma ve sýðýnma gerektiren bir durum varsa, polis bunlarý saptayarak durum hakkýnda derhal Cumhuriyet savcýlýðýný bilgilendirmekle yükümlüdür. bir zarar söz konusuysa yýkanýlmamalý, giysiler deðiþtirilmemeli ve bu tür izler silinip kaybolmadan en geç 24 saat içerisinde polis merkezine ya da Cumhuriyet savcýlýðýna þikâyetçi olunup rapor alýnmalýdýr. Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu na (SHÇEK) Bildirim SHÇEK uzmanlarýnýn özellikle tehlikenin yoðun olarak hissedildiði durumlarda devreye girmesi, maðdurun can güvenliði açýsýndan son derece önemlidir. Bu nedenle polis merkezlerinde Cumhuriyet savcýlýðý yanýnda ikinci olarak bilgilendirilecek birim SHÇEK tir. Ýçiþleri Bakanlýðý nýn 2007/8 sayýlý Genelgesi ile SHÇEK in aile içi þiddet halleri için 7 gün 24 saat iliþki kurulabilecek bir personel görevlendirilmesi emredilmiþtir. Adli Týbba Sevk Bedende herhangi bir yara bere izi var ise polis merkezinden adli týbba sevk isteminde bulunulmalý ve vücutta meydana gelen zarar doktor tarafýndan raporla tespit edilmelidir. Kanýtlarýn kaybolmamasý açýsýndan gerektiðinde tecavüz ve benzeri Cumhuriyet Baþsavcýlýðýna Baþvuru Polis merkezi yerine doðrudan Cumhuriyet baþsavcýlýðýna baþvurmak da olanaklýdýr. Ancak þikâyet dilekçesinde þiddetin kim tarafýndan kime yöneltildiði, þiddetin ne olduðu, ad ve adresler ile ne zaman yapýldýðý ve devam edip etmediði, silah ve benzeri araç kullanýlýp kullanýlmadýðý belirtilmelidir. Cumhuriyet baþsavcýlýðý, eylemin baþka bir suçu oluþturmasý halinde dahi, o suç için yapýlacak araþtýrmayla zaman yitirmeden, evraký ayýrarak en kýsa zamanda aile mahkemesine ulaþtýrmalýdýr. Þüphelinin ifadesinin alýnamamasý gibi çeþitli nedenlerle evrak bekletilmemeli, aile içi þiddetin acele niteliði gereði evrak hemen ayný gün aile mahkemesine ulaþtýrýlmalýdýr.

22 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 21 Doðrudan Aile Mahkemesine Baþvuru Polis merkezi ya da savcýlýða baþvurmaksýzýn doðrudan nöbetçi aile mahkemesine baþvurulabilir. Bu baþvuruda yetki kurallarý iþlemez. Yani o anda bulunulan yerdeki aile mahkemesine baþvurmak olanaklýdýr. Boþanma davasý açýlmýþsa o davaya bakan mahkemeden de koruma kararý istenebilir. Boþanma davasý var iken örneðin coðrafi olarak farklý yerde olunmasý nedeniyle korunma isteminde bulunulmuþsa, 4320 sayýlý Kanun kapsamýndaki istemin önem ve aceleliði yanýnda her ikisi de ayrý cinsten istemler olduðundan birleþtirme kararý verilmemesi gerekir. Aksi tutum baþvuruyu yapan kadýnýn, dosya boþanma davasýna bakan hakim önüne gidinceye deðin þiddet görme tehlikesinin devamýna göz yummak olur ki Kanun un korumak istediði deðerle baðdaþmaz. Öte yandan tüm baþvurularda þiddet belgelenmek zorunda deðildir; ancak belge varsa eklenmesinde yarar vardýr. Baþvuru üzerine harç alýnmaz, duruþma yapýlmaksýzýn karar verilir. 3.5 Koruma Kararýnda Verilebilecek Tedbirler Kanun da eþine ya da çocuklarýna yönelik þiddet uygulayan kiþiye karþý alýnacak önlemlerin tamamýnýn mý yoksa bazýlarýnýn mý uygulanacaðýný hakim takdir edecektir. Koþullar gerektiriyorsa kusurlu eþ veya diðer aile bireyi hakkýnda Kanun da belirtilenler dýþýnda da tedbirler uygulanabilir. Örneðin, þiddet uygulayan kiþinin psikolojik kontrol altýna alýnmasý, alkol tedavisi yapýlmasý veya küçük çocuklarýn yurtlara veya daha emniyetli akraba yanýna gönderilmesi gibi tedbirlere karar verebilir (Ekþioðlu, 2002, s.123). Bunun dýþýnda oturulan ev kusurlu eþe ait ise bu eþ tarafýndan satýlmasý ihtimali varsa evin satýlmasýný önleyici önlemleri de alabilir. Kanun da yer alan tedbirler þu baþlýklarda toplanmýþtýr: Kusurlu eþe: 1- Diðer eþe veya çocuklara veya ayný çatý altýnda yaþayan diðer aile bireylerine karþý þiddete veya korkuya yönelik davranýþlarda bulunmamasý, 2- Müþterek evden uzaklaþtýrýlarak bu evin diðer eþe ve varsa çocuklara tahsisi ile diðer eþ ve çocuklarýn oturmakta olduðu eve veya iþyerlerine yaklaþmamasý, 3- Diðer eþin çocuklarýn veya ayný çatý altýnda yaþayan diðer aile bireylerinin eþyalarýna zarar vermemesi, 4- Diðer eþin, çocuklarý veya ayný çatý altýnda yaþayan aile bireylerini iletiþim vasýtalarýyla rahatsýz etmemesi,

23 22 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER 5- Varsa silah vb. araçlarýný zabýtaya teslim etmesi, 6- Alkollü veya uyuþturucu herhangi bir madde kullanýlmýþ olarak ortak konuta gelmemesi veya ortak konutta bu maddeleri kullanmamasý, 7- Bir saðlýk kuruluþuna muayene veya tedavi için baþvurmasý ihtar olunur. Þiddete veya Korkuya Yönelik Davranýþlarda Bulunmama Bu uyarý ile faile, diðer eþe veya çocuklara veya ayný çatý altýnda yaþayan diðer aile bireylerine karþý þiddete veya korkuya yönelik davranýþlarda bulunulmamasý ihtar edilir. Hemen her baþvuruda öncelikle bu uyarý yapýlmalýdýr sayýlý Kanun un çýkarýlýþ felsefesine en uygun yaptýrýmdýr. Öyleyse, kabul edilen her baþvuru sonrasý verilen kararda bu tedbire hükmedilmeli, diðer tedbirler amaca uygunluk kriterine göre eklenmelidir. Konuttan Uzaklaþtýrma Bu önlem, ortak olarak yaþanýlan evden, þiddet uygulayan aile bireyinin uzaklaþtýrýlarak bu evin diðer eþe ve varsa çocuklara tahsisi ile diðer eþ ve çocuklarýn oturmakta olduðu eve veya iþyerlerine yaklaþmamasýna iliþkindir. Konutun kime ait olduðu, konut kira ise sözleþmede kimin taraf olduðu tedbirin uygulanmasýnda etkili olmayacaktýr. Aile konutu yanýnda yazlýk veya dað evi için de bu tedbir verilebilir. Diðer tedbirlerle sonuç alýnabilecek olaylarda bu tedbirin kullanýlmamasý Kanun un amacýna uygun olur. Ancak, maðdur açýsýndan, taraflarýn bir arada olmasý þiddet uygulanmasý tehlikesini içinde barýndýrýyorsa, öncelikli olan güven içinde yaþama hakký olduðu için bu tedbirin hýzla uygulanmasýnda tereddüt edilmemeli, gerekiyorsa itiraz üzerine gözden geçirilerek, diðer tedbirlerin yeterli olup olmayacaðý deðerlendirilmelidir. Bu tedbirle psikolojik þiddetten de korunma söz konusudur. Maðdurun izlenerek, önüne çýkýlarak korkutulmasýnýn da önüne geçilmiþ olunmaktadýr. Ailenin Korunmasýna Dair Kanun un Uygulanmasýna Dair Yönetmelik in 8. maddesinin 2. fýkrasý uyarýnca, bu tedbirin uygulanmasý, kusurlu eþ veya þiddet uygulayan diðer aile bireyinin, uzaklaþtýrýldýðý konutun kira, elektrik, su, telefon, doðalgaz ve benzeri giderlerini karþýlamaya devam etmesine engel deðildir. Hakim uzaklaþtýrýlan kiþinin bu tür yükümlülüklerinin devamýna karar verebilir.

24 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 23 Eþyalara Zarar Vermeme Bu uyarý, diðer eþin, çocuklarýn veya ayný çatý altýnda yaþayan diðer aile bireylerinin eþyalarýna zarar verilmemesini içerir. Zarar verme amaçlý alma, satma, devretme gibi iþlemler de bu kapsamdadýr. Kiþilerin özel eþyalarý yanýnda mülkiyeti kusurlu kiþiye ait olmakla birlikte ortak kullanýma ait eþyalarý da kapsar. Ancak, kiþiye ait olmakla birlikte ortak kullanýma býrakýlmýþ olan eþyalar için gerçek niyet araþtýrýlmalý, yarar zarar hesabý özellikle itiraz aþamasýnda hakim tarafýndan yapýlmalýdýr. Ýletiþim Araçlarýyla Rahatsýz Etmeme Bu uyarýda amaç, diðer eþin, çocuklarýn veya ayný çatý altýnda yaþayan aile bireylerinin iletiþim araçlarýyla rahatsýz edilmemesidir. Ýletiþim aracýnýn cinsi ve özelliði önemli deðildir. Birisiyle haber göndermek de bu uyarýya aykýrýlýk oluþturur. Ancak her arama karara aykýrýlýk oluþturmaz. Yani bir babanýn çocuðunun doðum gününü kutlamak için ya da ekonomik bir soruna iliþkin olarak hane halkýný telefonla aramasý veya herhangi bir yolla haber göndermesi karara aykýrýlýk oluþturmaz. Burada korunmak istenen deðer, maðdurun korkudan uzaklaþtýrýlarak tinsel varlýðýnýn korunmasý ve bu süre içinde korkusuz yaþayarak mevcut yaralarýný onarmasý, yani korkutulmasýnýn önlenmesidir. Silah ve Benzeri Araçlarý Kolluða Teslim Etme Þiddet uygulayanýn daha önce silahla þiddet uygulayýp uygulamamasýnýn bir önemi yoktur. Kanun un uygulanmasýna iliþkin Yönetmelik in 11. maddesi uyarýnca, silâh veya benzeri araçlarýn teslimi tedbiri; hakim tarafýndan, aile içi þiddete maruz kalan aile bireylerinden birisinin korunmasý amacýyla kusurlu eþe veya þiddet uygulayan diðer aile bireyine ait olan silah veya benzeri araçlarýn genel kolluk kuvvetlerine teslimi ve tedbir süresinin sonuna kadar adlî emanete alýnmasý amacýyla hükmedilen tedbirdir. Þiddetin önlenmesi için karar derhal uygulanmalý, þiddet uygulayan aile bireyine silahýný teslim etmesi için süre tanýnmamalýdýr. Ortak Konutta Sarhoþluk veya Uyuþturucu Kullanýmý Bu uyarý, sarhoþluk veya uyuþturucu madde kullanýmýnýn þiddeti tetiklediði yolundaki kabule dayanmaktadýr. Bu uyarýya aykýrýlýk için bu maddeleri kullanmýþ olarak ya da sarhoþ biçimde konuta veya iþyerine gelinmiþ olunmasý ya da orada kullanýlmasý yeterlidir. Ayrýca þiddet uygulanmýþ olmasý aranmaz. Ancak,

25 24 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER kiþinin belli bir süre bile olsa alkol kullanmasý yasaklanamaz. Bir Saðlýk Kuruluþuna Muayene veya Tedavi Ýçin Baþvurma Kanun a sonradan eklenen bu tedbir ile þiddet uygulayan bireyin herhangi bir rahatsýzlýðýnýn bulunup bulunmadýðý hususunun tespiti ve tedavisi ile uyguladýðý veya uygulayacaðý þiddetin ortadan kaldýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Yönetmelik in 13. maddesinin 2. ve 3. fýkralarýnda uygulamanýn nasýl olacaðý düzenlenmiþtir: Hakim, muayene ve tedavinin saðlanmasý için þiddet uygulayan kiþilerin illerde il saðlýk müdürlüðüne, ilçelerde saðlýk grup baþkanlýðýna baþvurmasýný kararýnda belirtir. 3.6 Tedbir Nafakasý Tedbir nafakasýna en çok kusurlu eþin ortak konuttan uzaklaþtýrýlmasý halinde gereksinme duyulmaktadýr. Hakim, maðdurlarýn yaþam düzeylerini göz önünde bulundurarak tedbir nafakasýna hükmedecektir. Bu emredici bir düzenlemedir. Uygulamada göz ardý edilmemelidir. Kuþkusuz Medeni Kanun uyarýnca nafaka baðlanmýþsa, ayný kiþiye bu yasa uyarýnca yeniden nafaka baðlanmaz. Ýstekte bulunulurken nafaka takdiri için gerekli veri ve belgeler dilekçeye eklenmelidir. Baþvuruda harç alýnmamaktadýr; bunun yaný sýra 5636 sayýlý Kanun ile getirilen önemli bir deðiþiklik, kararlarýn infazý için icraya konulmasý aþamasýnda da harç alýnmayacaðýnýn düzenlenmesidir. Deðiþiklik Kanun un amaç ve ruhuna uygundur. Bu kiþiler il saðlýk müdürlükleri ruh saðlýðý þubelerince veya saðlýk grup baþkanlýklarýnca resmî veya kendi istekleri üzerine özel saðlýk kurumlarýna sevk edilir. Ýlgilinin tedaviyi sürdürüp sürdürmediði ve yapýlan iþlemin sonucu il saðlýk müdürlüðü veya saðlýk grup baþkanlýðý tarafýndan Cumhuriyet baþsavcýlýðýna bildirilir. 3.7 Koruma Kararýna Ýtiraz ve Duruþmanýn Yapýlmasý Kanun da itiraz ve temyizin yapýlabilirliði ya da yapýlamazlýðýna ve süresine iliþkin olarak bir düzenleme yer almamaktadýr. Kanun da yer almadýðý ve nihai karar da olmadýðý için koruma kararý temyiz edilemez. Ancak Anayasa nýn 41. maddesi uyarýnca hakkýnda yapýlan kamusal

26 HUKUKSAL DURUM VE KAVRAMLAR, ÝÇ HUKUKTAKÝ DÜZENLEMELER 25 iþlemlere karþýn, kiþilerin baþvuru olanaðýnýn bulunmasý zorunluluktur. Hiçbir itiraz, süresiz olamayacaðý için de Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMUK) 108/2 deki 10 günlük sürenin kýyasen uygulanmasý olanaklýdýr. Yani koruma kararýný öðrenen, þiddet uygulayan eþ, kararý öðrenmesinden itibaren 10 gün içerisinde itiraz edebilir. Öte yandan, itiraz kararýn uygulanmasýný durdurmaz. Ýtiraz üzerine mahkeme taraflara duruþma gününü bildiren bir davetiye göndererek bildirdiði tarihte duruþma yapar. Artýk taraflar iddia ve savunmalarýný her türlü delille kanýtlayabilirler (Karýnca, 2007b, s. 119). Ýstenmeyen olaylarýn meydana gelmemesi ve maðdurun tekrar travma yaþamasýný önlemek için duruþma süresince gerekli önlemler alýnmalýdýr. Hakim itirazý kabul edebilir, bu durumda koruma kararýnda itiraz edilen tedbirler kalkar. Hakimin itirazý reddi halinde ise tedbirler devam eder ve bu karar kesindir. 3.8 Koruma Kararýnýn Uygulanmasý Koruma kararý ile verilmiþ olan tedbirleri uygulayacak birim polis merkezidir. Polis merkezi, kararda var ise þiddet uygulayanýn evden uzaklaþtýrýlmasýný saðlar; varsa silahýný alýr. Ancak bunu yaparken kiþiye, özel eþyalarýný almasý için gerekli fýrsat ve zaman tanýnmalýdýr. Bu bildirimin bir tutanakla saptanmasýnda, tedbirlere aykýrý davranýldýðýnda yaptýrým uygulanabilmesi için yarar vardýr. Kararýn uygulanmasý için bir örneði Cumhuriyet baþsavcýlýðýna ulaþtýrýlýr. Cumhuriyet baþsavcýlýðý kayýtlarýna iþlediði kararý, uygulanmasý için ilgili mahalli karakola gönderir ve uygulamayý karakol aracýlýðýyla izler. Mahkemelerin kararý isteyen tarafa elden vererek doðrudan ilgili emniyet birimine gönderdiði de görülmektedir, ancak izlenebilmesi açýsýndan ayný zamanda Cumhuriyet baþsavcýlýðýna da bir örneði gönderilmelidir. Kanun da açýkça yazmamasýna karþýn koruma kararýnýn uygulanabilmesi için kararýn bir örneði polis merkezi tarafýndan aile içi þiddet uygulayan eþe de bildirilmelidir. Ýlgili kolluk gücü tarafýndan koruma kararýna uyulmadýðýnýn saptanmasý veya öðrenilmesi sonucunda, maðdurun þikâyet dilekçesi vermesine gerek kalmaksýzýn kendiliðinden soruþturma yapýlarak evrak Cumhuriyet baþsavcýlýðýna gönderilir. Baþka bir kiþinin ihbarý da iþlem yapýlmasýna yeterlidir.

27 26 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE ÝLGÝLÝ ULUSAL VE ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER Cumhuriyet savcýsý, evrakla birlikte getirilen koruma kararýna aykýrý davranan kiþiyi sorguya çektikten sonra kamu davasý açar. 3.9 Koruma Kararýna Aykýrý Hareketin Yaptýrýmý Koruma kararýna aykýrýlýk suçunun yaptýrýmý üç aydan altý aya kadar hapistir. Koruma kararýnýn usulüne uygun biçimde teblið edilmesi yaptýrým uygulanmasý açýsýndan önemlidir. Bu suçun yargýlamasý öncelikli iþlerden sayýlmalý ve yasal zorunluluklar söz konusu deðil ise ilk celsede bitirilmelidir. Eðer koruma kararýna aykýrý hareket, ayný zamanda baþka bir suçu oluþturuyorsa, sanýk o suçtan ayrýca yargýlanacaktýr. 4. Uygulamada Karþýlaþýlan Sorunlar Þiddetin En Az Bir Kere Gerçekleþmesi Kanun un gerekçesinde açýkça belirtildiði üzere, þiddetin gerçekleþme olasýlýðýnýn bulunmasý tedbir kararýnýn verilmesi için yeterlidir. Aksi düþünce maðdura, hele bir kere þiddete uðra da öyle gel demek olur ki yasanýn çýkarýlýþ amacý ve korumak istediði hukuki yarar ile de baðdaþmaz. Ancak özellikle evden uzaklaþtýrma önleminin uygulanmasý durumunda titiz davranýlmalý, tehlikenin ciddi olup olmadýðýna, en azýndan itiraz aþamasýnda bakýlmalýdýr. Hakimin Baþvuru Aramaksýzýn Koruma Kararý Vermesi Görülmekte olan bir boþanma davasý sýrasýnda, taraflardan birinin þiddete uðrama tehlikesi içinde bulunduðunu ve bir türlü korunma isteminde bulunulmadýðýný gören hakimin, gerek Medeni Kanun uyarýnca, gerek 4320 sayýlý Kanun uyarýnca gerekli tedbirlere hükmedebileceðini kabul etmek aile hukukunun dinamik yapýsýna ve Kanun un özüne uygun düþer. Buna karþýn maðdurun þikayetinden kendi özgür iradesiyle vazgeçmesi halinde tedbirlerin kaldýrýlmasý, yine kararýn þiddeti önleme amacý yanýnda, aile birliðini koruma yolundaki niteliðine de uygun olacaktýr. Koruma Kararý Verilmesi Ýçin Duruþma Yapýlmasý ve Delil Toplanmasý Korunma için aile içi þiddetin belgelendirilmesinin istenmesi Kanun un amacý ve kapsamýna uygun deðildir. Kanun un 1. maddesinin gerekçesinde de belirtildiði üzere, baþvurunun hemen ardýndan tanýk ya da karþý tarafý dinlemeye gerek olmadan tedbirlere karar verilebileceðinden, duruþma yapýlmaksýzýn ve delil toplanmaksýzýn koruma kararlarýna hükmetmek