IRIS MURDOCH 1919 da İrlanda da doğan İngiliz romancı, oyun yazarı, şair, denemeci, felsefeci ve senaryo yazarı. Murdoch hemen her yıl hacimli birer

Transkript

1 IRIS MURDOCH 1919 da İrlanda da doğan İngiliz romancı, oyun yazarı, şair, denemeci, felsefeci ve senaryo yazarı. Murdoch hemen her yıl hacimli birer roman yazmış olmasının yanında, Sartre, Romantic Rationalist (1953) [Sartre: Yazarlığı ve Felsefesi, Çev. S. Hilav, Yazko Yay., 1981]; The Fire and The Sun (1977) [Ateş ve Güneş, Çev. S. R. Kırkoğlu, Ayrıntı Yay., 1992]; The Sovereignty of Good (1971) (İyinin Egemenliği) ve Metaphysics as a Guide to Morals (1992) (Bir Değerler Kılavuzu Olarak Metafizik) gibi felsefi çalışmalarıyla da tanınır. Bir süre Oxford Üniversitesi nde felsefe dersleri vermiştir. Felsefeci geçmişi, genellikle karmaşık ahlaki, dini ve etik mesellerle uğraşan kurmaca yapıtlarında hissedilir ölçüde etkindir. Romanları zekice bir mizah duygusunu içermeleri, dolambaçlı olay örgüleri ve ayrıntı zenginlikleriyle dikkati çeker. Murdoch, Kara Prens (1973) romanıyla James Tait Black Anma Ödülü nü ve The sea, The Sea (1978) ile de Booker Mc Connel Ödülü nü kazanmıştır. Murdoch ın ilk romanı Under The Net (1954) [Ağ, Çev. Nihal Yeğinobalı, Ayrıntı Yay., 1993] en iyi yapıtlarından biri olarak görülür ve ahlaki meseleleri işlemesi bakımından yazarın tipik yapıtlarındandır. Murdoch ın bazı romanları ısırgan komediler, bazıları ise ironik trajediler olarak sınıflandırılmıştır. Yazarın başlıca konusu genellikle sevgi ilişkilerinin içerdiği çeşitli çatışmalar ve romanlarında sık sık görülen karmaşık aşk üçgenleridir. Murdoch ın romanlarının birçoğu, modern çağda geçmelerine karşılık büyü ve gizem öğeleri, olay örgüsündeki ani, acayip kaymalar, on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyılın gotik romanlarını çağrıştırır. Murdoch ın romanlarında çoğunlukla The Flight From the Enchanter daki (1956) Mischa Fox, A. Severed Head'deki (1961) [Kesik Bir Baş, Çev. S. R. Kırkoğlu, Ayrıntı Yay., 1988] psikolog ya da Philosopher s Pupil'deki (1983) (Filozofun Öğrencisi) felsefeci gibi, günümüze özgü cazibeli biri, diğer kişilerin davranışlarını etkiler ve olayları yönlendirir. Murdoch ın imgeci düzyazı üslubu, yapıtlarında fantastik, simgesel bir boyut yaratmasına yardımcı olur. Yazar kendisiyle yapılan bir söyleşide şöyle demiştir: Gerçek hayatta fantastik olan ile sıradan olan, sade olan ile simgesel olan genellikle çözülmez biçimde iç içe geçmiştir. Bence en iyi romanlar da hayatı, bunları birbirinden koparmaksızın araştırıp gözler önüne serenlerdir. Murdoch ın yapıtları hayranı olduğu on dokuzuncu yüzyıl Rus romanlarıyla, özellikle de Dostoyevski yle karşılaştırılmıştır; zira yazar genellikle, Anglo- Amerikan edebiyatında daha yaygın olarak görüldüğü gibi bir ya da iki ana karakterin bakış açısına odaklanmaktansa karmaşık ilişkiler içindeki çok sayıda kişiyi içeren hacimli metinler yazmıştır. Diğer önemli romanları şunlardır: The Bell (1958) [Çan, Çev. H. Özdemir, İmge Kitabevi, 1992]; The Unicorn (1963) [Tek Boynuzlu At, Çev. T. Nutku, Can Yay., 1983]; The Red and The Green (1965) (Kırmızılar ve Yeşiller); The Time of The Angels (1966) [Melekler Zamanı, Çev. N. Yeğinobalı, Ayrıntı Yay., 1995], Bruno s Dream (1969); Nuns and Soldiers (1980) (Rahibeler ve Askerler) ve The Good Apprentice (1986) (İyi Çırak).

2 Ayrıntı: 292 Edebiyat Dizisi: 99 Kara Prens Iris Murdoch Kitabın Özgün Adı The Black Prince İngilizce'den Çeviren Aysun Babacan Yayıma Hazırlayan Erdal Alova Son Okuma Mehmet Celep Penguin Books/1973 basımından çevrilmiştir. Kesim Ajans Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları'na aittir. Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Kapak İllüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.: 244 Topkapı/İst. Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 2000 İkinci Basım 2013 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım Tic. San. ve Ltd. Şti. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Iris Murdoch Kara Prens

4 EDEBİYAT DİZİSİ GÜNDELİK MUTLULUĞA ALIŞMA/Anja Meulenbelt Ë MURPHY/Samuel Beckett Ë MASAL MASAL İÇİNDE/Khimaira/John Barth Ë ZEN VE MOTOSİKLET BAKIM SANATI/Robert M. Pirsig Ë PARFÜMÜN DANSI/Tom Robbins Ë SINIRSIZ RÜYALAR DİYARI/J. G. Ballard Ë FRANSIZ TEĞMENİN KADINI/John Fowles Ë BEYAZ OTEL/D.M. Thomas Ë MYRA/Gore Vidal Ë DALGALAR/Virginia Woolf Ë ATLANTİK ÖTESİ/Witold Gombrowicz Ë HAYRANLIK/Anja Meulenbelt Ë FERDYDURKE/Witold Gombrowicz Ë MELEKLER ZAMANI/Iris Murdoch Ë PAULINA 1880/Pierre Jean Jouve Ë EŞEKARISI FABRİKASI/Iain Banks Ë ROCK LANETİ/Iain Banks Ë KAYIP ZAMAN/Anja Meulenbelt Ë SENİ İÇİME GÖMDÜM/ Andrew Jolly Ë BAŞTAN ÇIKARICININ GÜNLÜĞÜ/Søren Kierkegaard Ë KONFIDENZ/Ariel Dorfman Ë ALTIN DAMLA/Michel Tournier Ë BİR GARİP VAKA: MATMAZEL P./Brian O'Doherty Ë NIETZSCHE AĞLADIĞINDA/Irvin D. Yalom Ë KIZILAĞAÇLAR KRALI/Michel Tournier Ë AİLEDE BİR ÖLÜM/James Agee Ë KUTSAL BÖLGE/Carlos Fuentes Ë KALPSİZ AMANDA/Jurek Becker Ë 62-MAKET SETİ/Julio Cortázar Ë ÇARPIŞMA/J.G. Ballard Ë ÜÇLEME-Molloy-Malone Ölüyor-Adlandırılamayan/Samuel Beckett Ë DUR BİR MOLA VER/Tom Robbins Ë HIRSIZIN GÜNLÜĞÜ/Jean Genet Ë KÜÇÜK DEĞİŞİMLER/ Marge Piercy Ë LILA/Robert M. Pirsig Ë ERGİNLİK YAŞI/Michel Leiris Ë AŞKSIZ İLİŞKİLER/Samuel Beckett Ë ESİRGEYEN GÖKYÜZÜ/Paul Bowles Ë YALANCI JAKOB/Jurek Becker Ë DİVAN/Irvin D. Yalom Ë PORNOGRAFİ/Witold Gombrowicz Ë MERCIER İLE CAMIER/Samuel Beckett Ë BİR ERKEĞE NASIL TECAVÜZ EDİLİR?/Märta Tikkanen Ë BENDENİZ VE MARCO POLO/Paul Griffiths Ë DOĞMAMIŞ KRİSTOF/Carlos Fuentes Ë RÜYA SAKİNLERİ/Iris Murdoch Ë HİÇ İÇİN METİNLER ve Uzun Öyküler/ Samuel Beckett Ë DUYGU YOLCULUĞU/Laurence Sterne Ë BETTY BLUE/Philippe Djian Ë AĞAÇKAKAN/ Tom Robbins Ë ANARŞİST/Tristan Hawkins Ë BAKAKAİ/Witold Gombrowicz Ë PORTNOY'UN FERYADI/ Philip Roth Ë 10 1/2 BÖLÜMDE DÜNYA TARİHİ/Julian Barnes Ë SUNİ TENEFFÜS/Ricardo Piglia Ë MANŞ ÖTESİ/Julian Barnes Ë ADA/Aldous Huxley Ë GÜLÜN MUCİZESİ/Jean Genet Ë MÖSYÖ/ Jean-Philippe Toussaint Ë ÇİÇEKLERİN MERYEM ANASI/Jean Genet Ë BAŞUCU OĞLANI/Alison Fell Ë YARATIK/John Fowles Ë SENİ SEVMİYORUM/Julian Barnes Ë ZENCİLER/Jean Genet Ë TÜNEL/ Ernesto Sábato Ë KARA PRENS/Iris Murdoch Ë KARNINDAN KONUŞANIN ÖYKÜSÜ/Pauline Melville Ë TANRI'NIN AĞZINDAN EVRENİN HİKÂYESİ/Franco Ferrucci Ë HAYATIN VE AŞKIN YASALARI/ Connie Palmen Ë KAHRAMANLAR VE MEZARLAR/Ernesto Sabato Ë KAYNAK VE ÇALI/Michel Tournier Ë CENNETE BİR KOŞU/J.G. Ballard Ë DİŞİ ADAM/Joanna Russ Ë FLAUBERT'İN PAPAĞANI/Julian Barnes Ë ALDATMA/Philip Roth Ë KOKAİN GECELERİ/J.G. Ballard Ë ACABA NASIL?/Samuel Beckett Ë MANTISSA/John Fowles Ë KOLEKSİYONCU/John Fowles Ë BENJAMIN: DAR GEÇİTTEKİ AYDIN/Jay Parini Ë METEORLAR/Michel Tournier Ë ARKADAŞLIK/Connie Palmen Ë AŞK VESAİRE/Julian Barnes Ë SİRİUS'TAN GELEN KURBAĞA/Tom Robbins Ë BAYAN GULLIVER CÜCELER ÜLKESİNDE/Alison Fell Ë GELECEKTEN ANILAR/William Morris Ë BENİMLE TANIŞMADAN ÖNCE/Julian Barnes Ë İNGİLTERE İNGİLTERE'YE KARŞI/Julian Barnes Ë İYİ İŞ/David Lodge Ë YİTİK RUHLAR IRMAĞI/Connie Palmen Ë TERAPİ/David Lodge Ë ÖLÜRKEN/Jim Crace Ë GÜZELLİK HIRSIZLARI/Pascal Bruckner Ë SÜPER KENT/ J.G. Ballard Ë SISKA BACAKLAR/Tom Robbins Ë BETON ADA/J.G. Ballard Ë İLK AŞK, SON TÖRENLER/ Ian McEwan Ë GILLES İLE JEANNE/Michel Tournier Ë BİR KOMÜNİSTLE EVLENDİM/Philip Roth Ë KIZILDERİLİNİN ŞARKISI/James Welc Ë SİNEMA MÜDAVİMİ/Walker Percy Ë KARANLIKLARIN EFENDİSİ/Ernesto Sabato Ë METROLAND/Julian Barnes Ë BİZİ NEDEN TERK ETTİN SAYIN BAŞKAN?/ François Vigouroux Ë DÜŞÜNCE BALONLARI/David Lodge Ë MİLENYUM İNSANLARI/J.G. Ballard Ë MÜNECCİM KRALLAR/M. Tournier Ë BEYAZDAKİ KARA/Maggie Gee Ë KAYBOLUŞ/G. Perec Ë HINÇ AYLARI/P. Bruckner Ë LİMON MASASI/J. Barnes Ë BÜYÜCÜ/J. Fowles Ë GÜNDOĞUMUNA YOLCULUK/J. Barnes Ë OKLUKİRPİ/J. Barnes Ë FISKADORO/D. Johnson Ë HAYALETLERİN GÖÇÜ/P. Melville Ë ÖLEN HAYVAN/P. Roth Ë SICAK ÜLKELERDEN DÖNEN VAHŞİ SAKATLAR/Tom Robbins Ë PASTORAL AMERİKA/P. Roth Ë ABANOZ KULE/J. Fowles Ë ARTHUR VE GEORGE/J. Barnes Ë VAHŞET SERGİSİ/J. G. Ballard Ë VİLLA MEÇHUL/Tom Robbins Ë ASKER GRAMAFONU NASIL TAMİR EDER?/ Sas a Stanis i ć Ë FARMAKON/Dirk Wittenborn Ë NE KADAR İLERİ GİDEBİLİRSİN/D. Lodge Ë GERİYE UÇAN YABAN ÖRDEKLERİ/T. Robbins Ë BİR SAHTEKÂR OLARAK HAYATIM/P. Carey Ë İNTERNETTE BALIK AVLAMAK/Nasreen AKHTAR Ë LANCELOT/Walker Percy Ë ÖLÜ BİR DİLDE AŞK/Lee Siegel Ë VAHŞİ İNSANLAR/Dirk Wittenborn Ë GÜNEŞİ DURDURACAĞIZ/F. Bouillot Ë SHYLOCK OPERASYONU/ Philip Roth Ë KAYBEDENLERİN BELLEĞİ/Michel Ragon Ë SAVAŞ ARTIĞI/Ha Jin Ë YAZAR, YAZAR/D. Lodge Ë B, BİRA/Tom Robbins Ë EVE YÜZMEK/Rolf Lappert Ë HAFIZ DİVANI/Hafız-ı ŞiraziË KUZEYE GÖÇ MEVSİMİ/Tayeb Salih Ë OEGSTGEEST'E DÖNÜŞ/Jan Wolkers Ë TURİNG'İN HEZEYANI/Edmunda Paz Soldán Ë KOVBOY KIZLAR DA HÜZÜNLENİR/Tom Robbins Ë NABIZ/Julian Barnes

5 Ernesto de Marchi'ye...

6

7 İçindekiler Editör'ün Önsözü...9 Bradley Pearson'ın Önsözü...11 Kara Prens Bir Aşk Kutlaması Birinci Bölüm...25 İkinci Bölüm Üçüncü Bölüm Bradley Pearson'ın Sonsözü Oyunun Karakterleri'nden Dört Sonsöz Christian'ın Sonsözü Francis'in Sonsözü Rachel'ın Sonsözü Julian'ın Sonsözü Editör'ün Sonsözü...489

8

9 Editör'ün Önsözü E linizdeki eserden pek çok yönden ben sorumluyum. Eserin yazarı olan dostum Bradley Pearson yayımlanmaya hazır olması için kitabı bana teslim etti. Mekanik açıdan bakacak olursak bu sayfaların okurların eline geçmesine benim ajansım aracılık etmiş oldu. Ayrıca kitapta "aziz dost" (ve benzeri) sıfatlarıyla gönderme yapılan ve zaman zaman hitap edilen kişi de benim. Fakat Pearson'ın dramındaki aktörlerden biri değilim. Bradley Pearson'la dostluğum, burada anlatılan olaylardan daha sonraki bir zamanda başlamıştır. İkimizin de iyi şeylere ihtiyacı olduğu ve birbirimizde dostluğun güzelliğini bulduğumuz bir zamandı. Bradley'ye verdiğim cesaret ve 9

10 gösterdiğim anlayış olmasaydı bu öykü anlatılamadan kalırdı. Bunu güvenle söyleyebilirim. Kayıtsız bir dünyaya karşı gerçeği haykıran insanlar genellikle bir süre sonra yorgun düşer, sesi çıkamaz olur ya da kendi akıllarından kuşku duymaya başlarlar. Benim yardımım olmasaydı, Bradley'nin başına gelecek olan da buydu. Onun kendisine inanacağı, inanç duyacağı birine ihtiyacı vardı. Tam ihtiyacı olduğu sırada beni, öteki ben'ini buldu. Olan bitenin özü ve ana hatları bir aşk öyküsüne dayanıyor. Yani derinlemesine de yüzeysel olarak da olan biten bu. Erkeğin yaratıcı mücadelesi, gerçek ve sağduyu arayışı bir aşk öyküsüdür. Sonrası da muğlak ve bazen hile katılarak anlatılır. Erkeğin arayışları ve mücadeleleri belli belirsiz bir biçimde ve gizliden gizliye yürütülür. Bu karanlık ışıkla yaşayanlar bu durumu anlayacaklardır. Hem, bir aşk öyküsünden daha basit ve daha çekici ne olabilir? Sanatın korkunç şeylere bir çekicilik kazandırması, onun zaferi de olabilir, laneti de. Sanat bir yok oluştur. Bradley Pearson'ın yok oluşu olmuştur. Oldukça farklı bir bakımdan da benim de yok oluşum oldu. Editör olarak yaptığım iş oldukça basitti. Belki de kendimi başka bir şey olarak tanımlamalıyım... ama ne? Bir tür impresario mu? Perdenin önünde gösteri yapan ve sonra da ciddi bir ifadeyle perdeyi kapatan bir soytarı ya da palyaço mu? Son sözü, son değerlendirmeyi ya da hepsinin özetini kendime sakladım. Fakat kendi isteğimle, Bradley'nin yargıcı olarak görünmektense soytarısı olarak görünüyorum. Bir bakıma ikisi de olabilirim. Bu öykünün anlatılmasının gerekliliği, birden fazla yönüyle, öykünün kendi içinde ortaya çıkacaktır. Fakat işin içinde sır yok. Her sanatçı mutsuz bir âşıktır... ve mutsuz âşıklar öykülerini anlatmak ister. P.A. Loxias Editör 10

11 Bradley Pearson'ın Önsözü B u öyküde aktarılan olayların üzerinden yıllar geçti ama anlatımımda modern bir teknik kullanacak ve anlatı bilincinin şimdiki anda olmakta olan seri olayların üzerinden bir ışık gibi geçmesine izin vereceğim; anlatıcı, geçmişi bilecek ama gelecekte neler olabileceğini bilemeyecek. Yani, geçmişteki kimliğime bürünecek ve öykü anlatımının sıradan kuralları gereği, yalnızca o zamanki (pek çok yönden şimdikinden çok farklı olan) kavrayışımla anlatacağım. Böylece, örneğin, "Elli sekiz yaşındayım" diyeceğim çünkü o zaman öyleydim. Tıpkı o zamanlar yaptığım gibi insanlar hakkında sağlam temelleri olmayan yargılarda bulunacağım, hatta ba- 11

12 zen haksızlık da edeceğim çünkü o zamanlar öyle yapmıştım. Şimdiki kavrayışımın ışığında yargılamayacağım. Ancak öyküyü bu kavrayıştan mahrum da etmeyeceğim. Bunun gereğine inanıyorum. Hatta bu, öyle bir dereceye varacak ki, "derinlere nüfuz eden bir ışık" olacak, aslında böyle de olmalı. Bir sanat eseri yaratıcısı kadar iyi olmalı. Bundan daha fazlasına ulaşamaz ya da bu durumda olduğu gibi, daha azı da olamaz. Erdemlerin gizli adları vardır; bu gizli erdemlere ulaşmak zordur. Değerli olan her şey gizlidir. Daha sonraları disiplinli bir sadelik içinde geçen yaşamımda öğrendiklerimi anlatmaya ya da adlandırmaya kalkmayacağım. Şimdi, o zamankinden daha aklı başında, daha iyiliksever ve kesinlikle daha mutlu bir adam olduğumu ve bilgeliğin ışığı bir aptalın üzerine vurduğunda, onun aptallıklarla beraber, gerçeği de bütün çıplaklığıyla gözler önüne sereceğini umuyorum. Dolaylı olarak bu "röportajı" bir sanat eseri olarak betimlemiş bulunuyorum. Tabii, söylemek istediğim bunun hayal ürünü bir eser olduğu değil. Bütün sanatlar uyumsuzlukları ele alır ve sadeliği amaçlar. Sanatın iyisi gerçeği anlatır, daha doğrusu gerçeğin ta kendisidir, belki de tek gerçektir. Burada karşınıza çıkacak olan eserin akıllı bir biçimde sanatkârane ve sanatkârane bir biçimde akıllıca olmasına çalıştım ve gerçeği nasıl anlıyorsam öyle anlatmaya ve bu dramın yalnızca yüzeysel ve "heyecan verici" yönlerini değil, daha derinlerde yatan anlamlarını da iletmeyi amaçladım. İnsanların kendileri hakkında, gerçekte olduklarından farklı ve genellikle bütünüyle çarpık fikirleri olduğunun farkındayım. İnsanlar kendilerini gerçek anlamda, o uzun eylem süreçlerinde gösterirler, kendileriyle ilgili yarattıkları o kısa teorilerde değil. Bu, yapıtlarında ortaya çıkan uzantılarda bir şeyler gizlediğine inanır görünen sanatçılar için vazgeçilmez bir önem taşır. İşte, yaptığı işe ters düşse bile yine de acınası içgüdülerle bir şeyler saklamaya çalışan ben de aynı şekilde burada kendimi sergilemiş oluyorum. Bu ihtiyatlı başlangıçla 12

13 birlikte kendimle ilgili genel bir betimleme girişiminde bulunacağım: Daha önce de açıkladığım gibi, şu anda, birkaç yıl önceki persona'nın kimliğinde, az sonra okuyacağınız öykünün utanç verici "kahramanı" olarak konuşuyorum. Elli sekiz yaşındayım. Bir yazarım. "Bir yazar": Bu aslında benimle ilgili yapılabilecek en sade ve en doğru genel tanım. Ayrıca bir psikolog, amatör bir filozof, insan ilişkileri öğrenen bir öğrenciyim; öyleyim çünkü bütün bunlar benim gibi bir yazar olmanın bir parçasını oluşturuyor. Hep arayış içinde oldum. Bu arayışım, az önce sözünü ettiğim gibi doğruyu anlatmaya çabalama biçimini aldı. Umuyorum ve inanıyorum ki tanrı vergisi bu özelliğimin saflığını hep korudum. Bunun anlamı, başka pek çok şeyin yanında, yazarlıkta da asla başarılı olamadığımdır. Hiçbir zaman memnun etmeyi, doğruyu anlatmaya yeğlemedim. Uzun bir zaman boyunca, yaşamın acılarını tanıdım ama kendimde ifade etmedim. Bir sanatçıya verilebilecek en kutsal ve en anlamlı komut, "bekle" komutudur. Sanat adına az şehit verilmemiştir, en azından sessizliklerini koruyanlar için söylenebilir bu. Beyaz bir sayfanın saflığını, uygunluk ve güzelliğin en kusursuz halinden daha azıyla, yani doğru olandan daha azıyla doldurup suiistimal etmektense, yaşamları boyunca sessizce beklemeyi tercih eden sanat azizleri de var. Çok iyi bilindiği gibi, çok az eserim yayımlandı. "Çok iyi bilindiği gibi" sözünü, sanat alanının dışındaki maceralarım sonunda kazandığım üne dayanarak söylüyorum. Tanınmamış biri değilim ama maalesef bunun nedeni yazar olmam değil. Bir yazar olarak yalnızca algılama gücü yüksek olan birkaç kişiye ulaştım ve şüphesiz yine öyle olacak. Belki de bütün yaşamıma dahil olan bu çelişki (öyle bir saçmalık ki bunun üzerinde düşünmeyi asla bırakmayacağım) az sonra okuyacağınız dramatik öyküyü oluşturuyor ve öbür eserlerimde olmayan bir özelliği taşıyarak belki de benim tek "en çok satan" kitabım olmaya aday. Burada şüphesiz, kaba dramın unsurları, basit 13

14 insanların duymaya bayılacakları "müthiş" olaylar var. Bununla bağlantılı olarak ben de kendi payıma düşeni, yani "baş sayfa haberi" olmaya hak kazanıyorum. Yayımlanan eserlerimi anlatmaya kalkmayacağım. Bunlar pek okunmadı ama yukarıda anlattığım bağlamda bu eserlerden çok söz edildi. Yirmi beş yaşındayken vaktinden önce gelişmiş bir romanım yayımlanmıştı. Kırk yaşındayken bir başka romanım ya da sözde romanım yayımlandı. İçinde "metinler" ya da "çalışmalar" yer alan küçük bir kitap daha çıkardım, buna tam olarak felsefi bir eser diyemeyeceğim (belki düşünceler denebilir). Bana filozof olacağım kadar zaman verilmedi ve ben bundan ancak kısmen pişmanlık duyuyorum. Yalnızca öyküler ve sihir gerçekten dayanıklı çıkabilir. İnsanın anlayış alanı ne kadar küçük olursa olsun, sanatın o kişiye öğreteceği şeyler, felsefeden daha fazladır. Yaratma eyleminde, bütün sanatçıların çok iyi bildiği bir tür ümitsizlik duygusu vardır. Ahlakta olduğu gibi sanatta da büyük şeyler yanımızdan geçerken çabucak yitip gidebilir çünkü o anda gözümüzü kırparız. Nedir o kritik an? Büyüklüğü tanımak, onu yakalamak ve uzatabilmek gerekir. Fakat çoğumuz için, "gelmekte olan şeyler üzerine düş kurmak" ile "artık çok geç, geçti gitti" arasındaki boşluk girilemeyecek kadar küçüktür. Bu yüzden bunların birer birer yanımızdan geçip gitmesine izin verir ve pek net olmasa da tekrar deneme şansının verileceğini geçiririz aklımızdan. Bu yüzden sanat eserleri ve yine bu yüzden insanların yaşamlarının tümü, göz kırpmalar ve çabucak ileriye doğru devam etme gibi eylemlerle lekeleniyor. Bir öyküyü yazmak için aklıma birçok fikir geliyor ama bunları daha ayrıntılarıyla düşünmeye başladıktan sonra artık bana yazmaya değer gelmiyorlar çünkü onları şimdiden "yapmış" gibi hissediyorum kendimi; yani kötü oldukları için değil, daha o andan itibaren geçmişe ait oldukları ve onlara duyduğum ilgiyi kaybettiğim için yazmaya değer bulmuyorum. Düşüncelerim çok çabuk bayatlıyor benim için. Bazı şeylere fazlasıyla erken baş- 14

15 layarak mahvetmiş oluyorum. Öbürleriniyse kafamda o kadar yoğun evirip çevirmiş oluyorum ki daha başlamadan bitiyorlar. Projeler bir saniye içinde tamamlanmamış puslu bir düş olmaktan çıkıp kurtarılmaya değmez eski bir tarih oluveriyor. Bütün romanlar yalnızca isimlerinden ibaret kalıyor. Bu kalıntıdan fırlayan üç adet ince cilt, "yazar olmak" gibi kutsal bir iddiayı üzerine oturtmaya değmeyen çok zayıf bir temel gibi görünüyor. Ama aslında (içimden "elbette" demek geliyor ya) bu açıdan kendime duyduğum inanç, bu kader, hatta bu kıyamet karşısında duyduğum mutlaklık hissi ne zayıfladı ne de sarsıldı. "Beklemekteyim" her zaman sabırla değil ama en azından son yıllarda giderek artan bir güvenle beklemekteyim. Eninde sonunda, geleceği saran o perdenin arkasında büyük bir başarının gizlenmekte olduğunu hissediyorum. Bu kadar bekleyen biri sonunda gülümsesin artık. Aslında kaderimin beni getireceği nokta kendimle ilgili bu küçük öyküyse, bütün beklentilerimi bunun üzerine kurmuş olduğumu görürsem kendimi aldatılmış mı hissederim acaba? Aslında kandırılmış dememek gerek çünkü bu karanlığın karşısındaki birisi bazı haklardan yoksundur. Hiçbir insanın ilahi gücü uygulama hakkı yoktur. Yapabileceği tek şey beklemek, denemek ve tekrar beklemektir. Evrensel olarak tahrif edilmiş, yanlış anlatılmış bir şeyin doğrusunu koruyabilme gibi temel bir ihtiyaç, bu girişim için sıradan bir motiftir: Bu girişim de bugüne kadar gizli kalmış bir güzelliği anlatma girişimidir. Ben bir sanatçı olduğum için bu öykü de bir sanat yapıtı biçimini alacaktır. Bu derin motifler onun içinde de var; bunlara değer olmasını umalım. Kendimden azıcık daha söz edeceğim. Ailemin bir dükkânı vardı. Francis Marloe'nun düşündüğü kadar ya da onun düşündüğü biçimde olmasa da bu, önemli bir ayrıntı. Öteki bütün "oyuncularımdan" önce Francis'ten söz etmemin nedeni onun en önemli oyuncu olması değil: Francis'in zerre kadar önemi yok ve olayların gidişatıyla yakın bir ilişki içinde de de- 15

16 ğil. O bu öyküde, ikincil bir rolde, kıyıda kalmış bir adam, korkarım gerçek hayatta da öyle. Zavallı Francis hiçbir şeyin kahramanı olamayacak. Herhangi bir otobüse mükemmel bir beşinci teker olabilir. Ama onu öykünün maskotu yaptım, bunun bir nedeni, sırf mekanik anlamda da olsa öyküyü onun açıyor olması ve o gün Francis bunu yapmamış olsaydı ben de asla, vesaire vesaire. Bir çelişki daha var. Kişi sürekli olarak rastlantının saçmalığı üzerine düşünmeli; bu konu ölüm konusundan bile daha öğreticidir. Francis'e özel bir yer vermiş olmamın bir nedeni de, bu dramın baş oyuncularının içinde muhtemelen bir tek Francis'in benim yalancı olmadığıma inanması. Hâlâ yaşıyorsan ve bu sözcükleri okuma şansına sahipsen, sana müteşekkirim Francis. Daha sonraları bana inanan bir başkası daha bana ne kadar ölçülemez bir değere sahip olduğunu gösterdi. Ama o zamanlar gören ve anlayan bir tek sen vardın. O trajedinin üzerinden geçen okyanuslar dolusu suyun ötesinden seni selamlıyorum, Francis. Ailemin bir dükkânı vardı. Croydon'un aşağısında bir tür gazeteci dükkânı. Dükkânda günlük gazeteler ve dergiler, mektup kâğıtları vesaire ve berbat "hediyelikler" satılırdı. Kız kardeşim ve ben bu dükkânda yaşardık. Sık sık çayımızı burada içerdik ve tezgâhın altında uyumak gibi bir "hatıram" da var. Ama o dükkân bizim için ev ve çocukluğumuzun mitolojik bölgesiydi. Kimi şanslı çocukların, geçmişlerine dair "yerel yaşam alanı" olarak andıkları bahçeleri ya da manzaraları vardır. Bizim de dükkânımız vardı: dükkânın çekmeceleri, rafları, kokuları, bize sonsuz gelen boş karton kutuları, kendine özgü pisliği. Darmadağınık başarısız bir dükkândı. Annemiz ve babamız da dağınık ve başarısız insanlardı. Her ikisi de ben yirmili yaşlarımdayken öldü; önce babam, çok geçmeden de annem. Annem ilk kitabımın yayımlanmasına kadar yaşadı. Benimle gurur duymuştu. Annem beni utanç ve öfkeyle doldurmuştu ama onu sevmiştim. (Sus Francis Marloe!) Babamdan oldum olası hoşlanmamıştım. Ya da bel- 16