EĞİTİM BİLİMLERİ MERKEZİ

Transkript

1 EĞİTİM BİLİMLERİ MERKEZİ

2 EDĠTÖR - HAZIRLAYAN Ahmet Nafiz DEMĠR 2

3 GENEL YAYIN YÖNETMENĠ-EDĠTÖR Ahmet Nafiz DEMĠR DĠZGĠ Ebim Dizgi Servisi Makbule ERDOĞAN Yağmur ÇAPACI Deniz Can DEMĠR KAPAK-SAYFA TASARIM EBĠM BASKI EN/SA Ofset Sk. No: 57/B Efes ĠĢhanı Kat: 2 Çankaya ĠZMĠR Tel: ebim Bu kitabın her türlü yayın hakkı, Ebim Basın Yayın Dan. Özel Eğitim Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. ġti ne aittir ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümleri gereğince; yayıncının izni olmaksızın bu kitabın tamamı veya bir kısmı elektronik ortam dahil kopya edilemez, çoğaltılamaz ve kitaptan alıntı yapılamaz. 3

4 1. Bölüm. EĞĠTĠMDE TEMEL KAVRAMLAR EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ÖĞRENME EĞĠTĠM Eğitim, bireylerde kendi yaģantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranıģ değiģikliği meydana getirme sürecidir. Eğitim; Kasıtlı ve istendik olması, Kendi yaģantısı yoluyla gerçekleģmesi, Belli bir süreç içerisinde gerçekleģmesi DavranıĢ değiģikliği oluģması özelliklerini taģır. Eğitimin kasıtlı ve istendik olması; planlı ve önceden belirlenmiģ hedefler doğrultusunda gerçekleģtirilmesini, Kendi yaģantısı yoluyla gerçekleģmesi; bireyin öğrenme sürecine aktif olarak katılması, çevresiyle etkileģime girerek öğrenmesini, Belli bir süreç içerisinde gerçekleģmesi; bütün bir yaģamı kapsadığını, DavranıĢ değiģikliği oluģturması; BiliĢsel, duyuģsal ve devinimsel (psikomotor) öğrenmeleri (davranıģ değiģikliklerini) ifade eder. Eğitimin Amaçları: Var olan değerleri korumak ve aktarılmasını sağlamak, GeçmiĢten gelen değerlerle yeni değerleri bağdaģtırmak, GeçmiĢten gelen olumsuz (çağa uygun olmayan) değerleri ortadan kaldırmak, gerekiyorsa yerine yeni değerler üretmek, Geleceğe dönük ve çağın gereklerine uygun değerler üretmek, Toplumsal geliģimi ve kalkınmayı geliģtirip devam ettirecek nitelikle değerler üretmek, Bireylere bilgi ve beceri kazandırmak. Eğitimin ĠĢlevleri: Bireylerin bedensel, duygusal, zihinsel yönden dengeli bir Bireysel Ģekilde geliģimini sağlamak. ĠĢlevler Bireylerde olumlu benlik algısı geliģimini sağlamak. AraĢtıran, sorgulayan, yeniliklere ve geliģmelere açık bireyler Toplumsal yetiģtirmek. ĠĢlevler SosyalleĢmeyi sağlamak. Kültürel mirasın aktarılmasını sağlamak. Bireylerin bilinçli tüketici ve üreticiler olarak yetiģmesini Ekonomik sağlamak. ĠĢlevler Ekonomik kalkınmayı sağlayacak nitelikli insan gücü yetiģtirmek. Devletin temel yapısını, siyasal düzenini benimseyen ve koruyan Siyasal bireyler yetiģtirmek. ĠĢlevler Bilinçli seçmen, lider ve yöneticiler yetiģtirmek. EĢ seçme, tanıdık sağlama, statü kazandırma, çocuk bakıcılığı, iģsizliği önleme, çocuğun Gizil ĠĢlevi ekonomik sömürüsünü önleme, suç önleme gibi gizil iģlevleri vardır. KÜLTÜR Herhangi bir toplumun, tarihsel süreç içerisin-de ürettiği ve kuģaktan kuģağa aktardığı maddi ve manevi özelliklerin bütünüdür. Kültür iki temel ögeden oluģur: Maddi Kültür: Binalar, giysiler, araç-gereçler vb Manevi Kültür: Değerler, inançlar, düģünce biçimleri, normlar vb Kültürün Özellikleri: Görelidir. Her toplumun kendine özgü bir kültürü vardır. Tarihseldir. GeçmiĢten günümüze süregelmiģtir. 4

5 Ġnsan eseridir. Ġnsan, hem kültürü oluģturur, hem de ondan etkilenir. Dinamiktir. Zaman içerisinde değiģir. Kültürün ĠĢlevleri: Bireyin davranıģlarını yönlendirerek toplumsal düzeni sağlar. Toplumsal kiģiliğin oluģmasını sağlar. (SosyalleĢme) Toplumsal dayanıģma ve birlik duygusu oluģturur. Toplumları, diğer toplumlardan farklı kılar. Kültürle Ġlgili Temel Kavramlar: Üst Kültür: Bir toplumda, her kes tarafından bilinen ve benimsenen, geçerli olan genel kültür özellikleridir. Örnek; Türk kültürü, Ġngiliz kültürü vb. Alt Kültür: Üst kültür içerisindeki dil, din, töre veya etnik köken bakımından kendine özgü özelliklere sahip toplulukların kültürüdür. Örnek: Alevi kültürü, Çerkez kültürü vb. Kültürleme: Toplumun kendi kültürel özelliklerini yeni kuģaklara veya farklı kiģilere etkileģim yoluyla aktarmasıdır. Örnek: Türkçe bilmeyen bir öğrenci grubuna Türkçe öğretmek Kültürlenme: Bir kiģi veya topluluğun, farklı bir toplumun kültürünü kazanması. Örnek: Rize ye atanan bir öğretmenin, bir süre sonra Karadeniz ağzı ile konuģmaya baģlaması. KültürleĢme: Farklı kültürlerin karģılıklı etkileģim içerisine girmesiyle kültür alıģveriģi gerçekleģmesidir. KarĢılıklı bir değiģim vardır. Örnek: Hakkari, Çukurca TaĢbaĢı Köyü ne atanan sınıf öğretmeninin bir yandan hiç Türkçe bilmeyen çocuklara Türkçe öğretirken bir yandan da kendisinin günlük yaģam içerisinde Kürtçe yi öğrenmesi. Kültürel Yayılma: Bir kültürdeki maddi veya manevi bir kültür ögesinin, diğer kültürlere de aktarılmasıdır. Örnek: Fast Food kültürü. (Amerika dan dünyaya -Türkiye dahil- yayılmıģtır.) Kültürel Gecikme (Kültür BoĢluğu): Bir toplumdaki maddi kültür ögelerinde oluģan deği- Ģimin hızına, manevi kültür ögelerinin ayak uyduramamasıdır. Türk toplumunda Görgüsüzlük olarak ifade edilir. Örnek: Cep telefonu dünya genelinde hızla yaygınlaģmıģtır (Maddi kültür). Ancak, Türk toplumunda cep telefonu kullanma görgüsü (manevi kültür) aynı hızda geliģmediği için, otobüste, sokakta, camide, tiyatroda vb. yüksek sesle cep telefonu ile konuģulabilmektedir. Kültürel Asimilasyon: Bir kültürün, kendi içerisindeki alt kültürleri yok edip, kendisine benzetmesidir. Doğal yollarla veya devlet zoruyla olabilir. Örnek: Anadolu da yaģamıģ birçok uygarlık ve kültür, kendinden sonraki uygarlıklar tarafından yok edilmiģtir. Kültürel YozlaĢma: Yabancı kültürlerin olumsuz etkisi ve toplumun kendi kültürüne yeterli derecede sahip çıkamaması sonucu meydana gelen kültürel bozulmadır. Örnek: Türkiye de iģyeri isimlerinin özellikle Ġngilizce olması için özenilmesi, Ġngilizce ile Türkçe kelimelerin dahi birleģtirilerek dilin bozulması. Kültür Emperyalizmi: Bir topluma ait kültürün, baģka toplumlara ihraç edilmesi, baģka kültürlere yayılmasıdır. Bilinçlidir. Örnek: Amerikan kültürünün (dil, yemek, örf vb.) birçok geliģmemiģ ülkede televizyon vb. yolla yayılması. Kültürel ġok: Kendi kültür ortamından farklı bir kültür ortamına geçen bireylerin yaģadıkları uyumsuzluk ve bunalım durumudur. Örnek: Hiç Türkçe bilmeyen insanların ya- Ģadığı bir okula atanan öğretmenin ilk anda yaģayacağı uyumsuzluk ve Ģok. Eğitim-Kültür ĠliĢkisi; Eğitim, kültür aktarımında önemli bir araçtır. Eğitim, kültürden etkilenir, kültürden yararlanır ve onun izlerini taģır. Kültür daha durağandır. Eğitim ise geliģime ve değiģime daha açıktır. Eğitim, toplumsal kültürü hem etkiler hem de ondan etkilenir. 6

6 EĞĠTĠMĠN SINIFLANDIRILMASI 1. Ġnformal Eğitim: Önceden belirlenmiģ bir program veya plâna bağlı olmaksızın gerçekleģen eğitimdir. Çocuğun televizyondan öğrendikleri, oyun oynarken arkadaģlarından öğrendikleri, aile içerisinde anne baba v.b. yakın akrabalardan öğrenilenler bu gruplama içerisinde ele alınabilir. Tüm bu öğrenmeler, önceden plânlanmamıģ, öğreticisi profesyonel (öğretmen v.b.) olmayan, zamanı ve mekânı önceden bilinmeyen öğrenmelerdir. DavranıĢ değiģikliği olumlu (istendik) olabileceği gibi olumsuz (istenmeyen) yönde de olabilir. Buradan yola çıkarak informal öğrenmenin özellikleri; Örgün Eğitim Okulöncesi Eğitim, İlköğretim, Ortaöğretim ve Yükseköğretim kademelerini kapsar. Formal Eğitim Plansız ve programsız olması Öğreticisinin profesyonel olmaması, GerçekleĢme zamanının ve yerinin önceden belli olmaması, doğal ortamlarda kendiliğinden gerçekleģmesi, 2. Formal Eğitim: EĞĠTĠM Yaygın Eğitim Örgün Eğitim Kurumları dışında kalan kurslar, dersaneler, hizmet içi eğitim.vb. kapsar. Ġnformal Eğitim Edinilen davranıģın olumlu veya olumsuz olabilmesi olarak özetlenebilir. Kazandırılmak istenen davranıģların önceden belirlendiği, planlı ve programlı bir Ģekilde profesyonel eğitimciler tarafından kurumsal bir yapı altında gerçekleģtirilen eğitimdir. Okul öncesi eğitim kurumları, ilköğretim, orta öğretim ve yüksek öğretim kurumlarında gerçekleģtirilen eğitim, hizmetiçi eğitim etkinlikleri ve kurslar formal eğitim kapsamındadır. DavranıĢ değiģikliği sürecinde informal eğitimden farklı olarak, kazandırılmak istenen davranıģlar önceden belirlenmiģtir ve olumlu (istendik) davranıģ değiģikliği hedeflenmiģtir. Eğitim etkinlikleri profesyonel eğitimciler tarafından gerçekleģtirilir ve etkinliklerde profesyonel araç-gereç ve donanımdan yararlanılır. Formal eğitimin bu nitelikleri göz önünde tutulduğunda özellikleri Ģöyle sıralanabilir; Planlı ve programlıdır, Bireylere kazandırılmak istenen davranıģlar önceden belirlenmiģtir, Eğitim etkinlikleri profesyonel eğitimciler tarafından gerçekleģtirilir, Eğitimin gerçekleģtirileceği yer ve zaman önceden belirlenmiģtir, Olumlu (istendik) davranıģ değiģiklikleri hedeflenmiģtir. Etkinliklerde profesyonel araç-gereç ve materyallerden yararlanılır. Formal eğitim, taģıdığı belli özelliklere göre örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki gruba ayrılır. A) Örgün Eğitim: Belirli yaģ grupları düzeyinde programlanmıģ, birbirini takip eden aģamalılık özelliği taģıyan, süreklilik gerektiren ve bir okul çatısı altında gerçekleģen, genellikle bir diploma ile sonuçlanan eğitimdir. En önemli özelliği birbirini takip eden aģamalardan (süreklilik) oluģması ve belli yaģ gruplarına yönelik olmasıdır. (Örneğin; okul öncesi eğitimde 6 yaģın anasınıfı olması, 7 yaģında ilköğretim okulu 1. sınıfa baģlama, ilköğretimin 6-14 yaģ sınırlarını kapsaması v.b.) Örgün eğitimde süreklilik aģamalılığı, yani bir kademeyi atlayarak daha üst kademelere devam edilemeyeceğini ifade eder. (Örneğin; Ġlköğretim okulu bitirilmeden lise eğitimine baģlanamaz.) 7

7 Örgün eğitim kurumları; Okul öncesi eğitim kurumları (kreģ ve anaokulu) Ġlköğretim okulları, Orta öğretim okulları (liseler) Yüksek öğretim kurumları (2 yıllık ön lisans diploması veren meslek yüksek okulları, 4-6 yıllık lisans-yükseklisans diploması veren fakülteler, enstitüler, konservatuarlar, uygulama ve araģtırma merkezleri) Açık öğretim veya uzaktan eğitim yoluyla gerçekleģtirilen eğitimler örgün eğitim kapsamında değil yaygın eğitim kapsamındadır. B) Yaygın Eğitim: Örgün eğitim sisteminin belli bir basamağından ayrılmıģ, hiç girmemiģ olan veya örgün eğitime devam etmesine rağmen belirli bir alanda eğitim almak isteyenlerin, isteğe bağlı olarak katıldıkları eğitim türüdür. Hizmet içi eğitim etkinlikleri, dershaneler, her tür kurs çalıģmaları, açıköğretim ve uzaktan öğretim etkinlikleri yaygın eğitim kapsamındadır. Önemli özellikleri; belli bir yaģ grubuna dönük planlanmıģ olmaması, süreklilik (aģamalılık) gerektirmemesi ve isteğe bağlı olmasıdır. Yaygın eğitimin amacı, milli eğitimin temel ilkelerine ve genel amaçlarına uygun olarak; örgün eğitim kademelerinde bulunan veya bu kademelerin herhangi birisinden ayrılmıģ olan ya da örgün eğitim sistemine hiç girmemiģ yurttaģlara istekleri doğrultusunda eğitim vermektir. Yaygın eğitim kurumları Ģunlardır; Her tür dershane, Tüm kurslar, Meslek alanlarında düzenlenen hizmet içi eğitim etkinlikleri, Bireysel geliģimi desteklemek amacıyla kurumlar tarafından düzenlenen her tür kurs ve eğitim etkinlikleri. ÖĞRETĠM Öğretim: Bireylerde istenilen davranıģ değiģikliklerinin oluģturulabilmesi ve öğrenmenin gerçekleģtirilebilmesi amacıyla düzenlenen süreçlerin tümüdür. Ġnsan hayatının belirli dönemlerinde programlı, planı, bir klavuz yardımıyla ve genellikle bir belge (diploma) ile sonuçlanan, temel amacının bireyde istenilen yönde davranıģ değiģiklikleri geliģtirme olan süreçler bütünüdür. Öğretme: Bireylerde istenilen davranıģ değiģikliklerinin oluģturulması, öğrenmenin gerçekleģtirilmesi sürecinde, öğrenmeye kılavuzluk etme veya öğrenmeyi sağlama etkinliğidir. Öğrenme: Bireyde, çevresiyle etkileģimi ve kendi yaģantısı yoluyla bilgi ve davranıģlarında kalıcı izli değiģiklik meydana gelmesi sürecidir. Öğrenme sonucu kazanılan davranıģlar istendik (olumlu) olabileceği gibi istenmeyen (olumsuz) davranıģlar da olabilir. (Örnek; Çocuğun arkadaģlarından küfretmeyi öğrenmesi.) Rastlantı sonucu öğrenilen durumlar öğrenme kapsamındadır. Eğitim-Öğretim KarĢılaĢtırması: Eğitim Öğretim Öğretime göre Eğitime göre daha daha kapsamlıdır. az kapsamlıdır. YaĢamı kapsayan YaĢamın belli bir süreçtir. dönemlerini içerir. Zaman yönünden Zaman yönünden kapsamlı ve çok kısıtlı ve sınırlıdır. boyutludur. Planlı-programlı ve Rastlantısal istendik davranıģlar öğrenmeler de kazandırma eğitim hedeflidir. kapsamındadır. Yer, zaman ve Her zaman planlı, mekan belirlidir. programlı olmayabilir. 8

8 EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM-ÖĞRENME ĠLĠġKĠSĠ Öğrenme: Bireyin, çevresiyle etkileşimi sorunucu davranışlarında değişiklik meydana gelmesidir. Eğitim: Bireyin davranışlarında, kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranış değişikliği meydana getirme sürecidir. Öğretim: Belli bir ortamda, belli bir zaman diliminde, planlı ve programlı olarak davranış değişikliği meydana getirme sürecidir. Öğretme: Öğrenmeye kılavuzluk etme veya eğitim öğretim sürecini gerçekleştirme işidir. EĞĠTĠM Informal Eğitim: Plansız, programsız, profesyonel eğitimcileri ve profesyonel araç gereçleri olmayan, yeri, zamanı ve mekanı belli olmayan eğitimi içerir. Formal Eğitim: Planlı, programlı, profesyonel eğitimcileri, profesyonel araçgereçleri olan, yeri, zamanı ve mekanı önceden belli olan eğitimi içerir. Örgün Eğitim: Okulöncesi, İlköğretim, Ortaöğretim ve Yükseköğretim kademelerini içerir. Yaygın Eğitim: Örgün eğitim kurumları dışındaki her tür kurs, dersane, hizmetiçi eğitim, halkeğitimi vb. tüm kurumsal eğitimleri içerir. Öğrenme, eğitim ve öğretimden daha daha geniģ kapsamlı bir kavramdır. 9

9 Eğitimin Sınıflandırılması Diğer kitaplar ve testler için aģağıdaki linki tıklayınız. ÖZET TABLO Eğitim Eğitimin ĠĢlevleri Kültür Kültürle Ġlgili Temel Kavramlar Ġnformal Eğitim EĞĠTĠMDE TEMEL KAVRAMLAR Bireylerde, kendi yaģantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranıģ değiģikliği meydana getirme sürecidir. Bireysel iģlevler Toplumsal iģlevler Ekonomik iģlevler Siyasal iģlevler Gizil iģlevler Herhangi bir toplumun, tarihsel süreç içerisinde ürettiği ve kuģaktan kuģağa aktardığı maddi ve manevi özelliklerin bütünüdür. Kültür iki temel ögeden oluģur: Maddi Kültür: Binalar, giysiler, araç-gereçler vb Manevi Kültür: Değerler, inançlar, düģünce biçimleri, normlar vb Üst Kültür Alt Kültür Kültürleme Kültürlenme KültürleĢme Kültürel Yayılma Kültürel Gecikme (Kültür BoĢluğu) Kültürel Asimilasyon Kültürel YozlaĢma Kültür Emperyalizmi Kültürel ġok Önceden belirlenmiģ bir program veya plâna bağlı olmaksızın gerçekleģen eğitimdir. Çocuğun televizyondan öğrendikleri, oyun oynarken arkadaģlarından öğrendikleri, aile içerisinde anne baba v.b. yakın akrabalardan öğrenilenler bu gruplama içerisinde ele alınabilir. Formal Eğitim Öğretim Öğretme Öğrenme Örgün Eğitim: Belirli yaģ grupları düzeyinde programlanmıģ, birbirini takip eden aģamalılık özelliği taģıyan, süreklilik gerektiren ve bir okul çatısı altında gerçekleģen, genellikle bir diploma ile sonuçlanan eğitimdir. Yaygın Eğitim: Örgün eğitim sisteminin belli bir basamağından ayrılmıģ, hiç girmemiģ olan veya örgün eğitime devam etmesine rağmen belirli bir alanda eğitim almak isteyenlerin, isteğe bağlı olarak katıldıkları eğitim türüdür. Hizmet içi eğitim etkinlikleri, dershaneler, her tür kurs çalıģmaları, açıköğretim ve uzaktan öğretim etkinlikleri yaygın eğitim kapsamındadır. Bireylerde istenilen davranıģ değiģikliklerinin oluģturulabilmesi ve öğrenmenin gerçekleģtirilebilmesi amacıyla düzenlenen süreçlerin tümüdür. Bireylerde istenilen davranıģ değiģikliklerinin oluģturulması, öğrenmenin gerçekleģtirilmesi sürecinde, öğrenmeye kılavuzluk etme veya öğrenmeyi sağlama etkinliğidir. Bireyde, çevresiyle etkileģimi ve kendi yaģantısı yoluyla bilgi ve davranıģlarında kalıcı izli değiģiklik meydana gelmesi sürecidir. 10

10 GeçmiĢ yıllarda bu konuyla ilgili sorulan KPSS soruları (KPSS ) Eğitim, bireyin davranıģların yoluyla istendik değiģmeler oluģturma sürecidir. Bu tanımda istendik sözcüğü ile anlatılmak istenen temel koģul aģağıdakilerden hangisidir? A) Eğitimin hedefleriyle ilgili olma B) Bireyin isteklerini dikkate alma C) Güncel gereksinimleri karģılama D) Bireye fiziksel güç kazandırma E) Toplumsal yardımlaģmayı artırma Yanıt: Eğitimde istendik lik kavramıyla vurgulanmak istenen Ģey, öngörülen, önceden onaylanmıģ ve eğitim yoluyla kazandırılmak istenen davranıģları ifade etmektedir. Yanıt A'dır. (KPSS ) Eğitim ve kültür arasındaki iliģkiyi konu alan aģağıdaki ifadelerden hangisi yanlıģtır? A) Eğitim uygulamaları, kültürel değerlerin izlerini taģır. B) Eğitim ve kültür, geliģmeye karģı aynı ölçüde dirençlidir. C) Eğitim kurumları, iģlevini yerine getirirken kültürel olanaklardan yararlanır. D) Okul, kültürün aktarılmasında önemli bir araç görevi yapar. E) Eğitim hem kültürü etkiler, hem de kültürden etkilenir. Yanıt: Kültür, varolan yapıyı aynen korumak ister. Ancak eğitim, var olan kültürü aktarırken ileriye dönük yeni değiģiklikleri hem yaratır, hem de yeni nesillere aktarır. Kültür, eğitime oranla değiģime daha dirençlidir. Yanıt B'dir. (KPSS ) Bireylerin okulda aldığı eğitim, aileden, arkadaģ gruplarından, akrabalarından aldıkları eğitimden farklılıklar gösterir. Okul eğitimini farklı kılan temel özellik hangisidir? A) Toplumun kültürüyle uyumlu uygulamalara yer verilmesi B) KiĢilik geliģiminin ön planda tutulması C) Bireylerle daha fazla etkileģim kurulması D) Eğitimin planlı etkinliklere dayanması E) Bireylerin teknolojik geliģmelere uygun yetiģmesi Yanıt: Formal eğitimi informal eğitimden ayıran en önemli özellik, planlı ve programlı olmasıdır. Yanıt D'dir. (KPSS ) AĢağıdakilerden hangisi, çocuğun akranlarıyla oynarken veya arkadaģ grupları içinde edindiği informal öğrenmelerin özeliklerinden değildir? A) Olumlu veya olumsuz olarak gerçekleģebilir B) Doğal ortamda, kendiliğinden oluģur C) Planlı ve programlıdır D) Yer, zaman, ortam ve mekan değiģebilir E) Kazanılan beceriler kiģiden kiģiye değiģiklik gösterebilir Yanıt: Ġnformal eğitim, önceden bir plan veya programı olmayan, bireylerin daha çok rastgele öğrenmelerle edindikleri davranıģları kapsar. Yanıt C'dir. (KPSS ) Türk erkeğiyle evli olan yabancı bir kadın eve girerken ayakkabılarını çıkarmayı, büyüklerin elini öpmeyi, misafirperverliği öğrenir. Türk erkeği ise eģinden pizza yapmayı ve değiģik dans figürleri öğrenir. Bu durum aģağıdakilerden hangisine örnek verilebilir? A) KültürleĢme B) Örgütleme C) Kültürleme D) BireyselleĢtirme E) Zoraki kültürleme Yanıt: Bireyin karģıdakinin kültürünü alması kültürlenme, kendi kültürünü baģkasına aktarması kültürleme karģılıklı kültür alıģveriģinde bulunmak ise kültürleģme olarak tanımlanır. Yanıt A'dır. 11

11

12 2. Bölüm. TÜRK EĞĠTĠM SĠSTEMĠ VE YASAL DÜZENLEMELER TÜRK MĠLLĠ EĞĠTĠM SĠSTEMĠ EĞĠTĠMLE ĠLGĠLĠ YASAL DÜZENLEMELER Uluslararası Belgeler: Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 26. madde: Herkes eğitim hakkına sahiptir. En azından temel eğitim parasız ve zorunlu olmalıdır. Teknik ve mesleki eğitimden herkes yararlanabilmelidir. Yüksek öğretim, yeteneklere göre herkese açık olmalıdır. Eğitimin amacı, insan kiģiliğini bütün olarak geliģtirmek ve insan hakları ile temel hürriyetlerine karģı saygıyı güçlendirmek olmalıdır. Eğitim, bütün milletler, ırk ve din grupları arasındaki anlayıģ, hoģgörü ve dostluğu geliģtirmeli, barıģın korunması için BirleĢmiĢ Milletler in çabasını teģvik etmelidir. Çocukların görecekleri eğitim ve öğretim tarzını tespit yetkisi öncelikle aileye aittir. 7. Ġnsan haklarına ve temel özgürlüklere, BirleĢmiĢ Milletler AnlaĢması nda benimsenen ilkelere saygı geliģtirilmelidir. 8. Çocuğun ana-babasına, kültürel kimliğine, dil ve değerlerine, yaģadığı veya geldiği ülkenin ulusal değerlerine ve kendisinden farklı uygarlıklara saygısının geliģtirilmesi gerekmektedir. 9. Çocuğun anlayıģı, barıģ, hoģgörü cinsiyetler arası eģitlik, gerek etnik, ulusal, dini gruplar ve yerli halktan olsun; gerekse bütün insanlar arasında olsun dostluk ruhuyla Özgür toplumda yaģantıyı sorumlulukla üstlenecek Ģekilde hazırlanmalıdır. 10. Çocuğun doğal çevre saygısının geliģtirilmesi esas alınmalıdır. ANAYASA VE KANUNLARIMIZDA EĞĠTĠM Osmanlı Döneminden Ġtibaren Anayasa ve Yasalarda Eğitim: Çocuk Hakları SözleĢmesi nde eğitimle ilgili açıklamalar: 1. Ġlköğretim herkes için zorunlu ve parasız hale getirilmelidir. 2. Ortaöğretim sisteminin, genel olduğu kadar mesleki nitelikte de olmak üzere çeģitli biçimlerde örgütlenmesi teģvik edilmeli ve bunların bütün çocuklara açık olması sağlanmalıdır. Gerekli durumlarda mali yardım yapılmalı ve öğretimi parasız hale getirmek için uygun tedbirleri alınmalıdır. 3. Uygun olan bütün araçları kullanarak yüksek öğretim yetenekleri doğrultusunda herkese açık hale getirilmelidir. 4. Eğitim ve meslek seçimine iliģkin bilgi ve rehberliği bütün çocuklar için elde edilebilir hale getirmelidir. 5. Okullarda düzenli bir biçimde öğrenci devamının ve okulu terk etme oranlarının düģürülmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır. 6. Çocuğun kiģiliğinin, zihinsel ve bedensel yeteneklerinin olabildiğince geliģtirilmesi gerekmektedir. 1876, Kanun-i Esasi: Türk tarihinin ilk anayasası olarak kabul edilmektedir. Kanun-i Esasi de, mevcut yasalara uymak kaydı ile eğitim ve öğretimin serbest olduğu, bütün okulların devletin gözetimi altında bulunduğu, ilköğretimin bütün bireyler için zorunlu olduğu hükümleri yer almıģtır Anayasası: Türkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasıdır anayasanın 87. maddesinde, Ġlkokul bütün Türkler için zorunlu ve devlet okullarında parasızdır. hükmü yer almıģtır Anayasası: 1961 Anayasası eğitimle ilgili doğrudan veya dolaylı olarak birçok maddeyi barındırmakla birlikte KPSS açısından önemli olabilecek tek bilgi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi nin zorunlu olmaktan çıkarılarak seçmeli ders haline getirilmesidir. Ancak bu düzenleme 1982 Anayasası ile kaldırılmıģtır.

13 1982 Anayasası: 1982 anayasasında Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi baģlığı altında 42. maddede eğitim öğretimle ilgili konulara yer verilmiģtir. Bunun dıģında, 24. maddede, Din ve Ahlak eğitimi, 41. maddede, Annenin ve Çocuğun Korunması ve Aile Planlaması Öğretimi, 58. maddede, Gençliğin Korunması, 62. maddede, Yabancı Ülkelerde YaĢayan VatandaĢların Çocuklarının eğitimini düzenlemektedir: 1) Din ve Ahlak Eğitim ve Öğretimi, ilk ve ortaöğretim kurumlarında zorunludur. Devletin gözetim ve denetiminde yapılır. 2) Kimse eğitim-öğretim hakkından yoksun bırakılamaz. 3) Eğitim ve öğretim, Atatürk Ġlkeleri ve Ġnkılapları doğrultusunda, çağdaģ bilim ve eğitim esaslarına göre, devletin gözetimi ve denetimi altında yapılır. 4) Ġlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaģlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır. 5) Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, devlet okullarıyla eriģilmek istenen seviyeye uygun olarak kanunla düzenlenir. 6) Eğitim ve öğretim kurumlarında, eğitim-öğretim, araģtırma ve inceleme dıģında hiçbir faaliyet yapılamaz ve eğitim-öğretim devletin gözetim ve kontrolünde yapılır. 7) Türkiye Cumhuriyeti vatandaģlarına Türkçeden baģka hiçbir dil anadil olarak okutulamaz ve öğretilemez. 8) Devlet, maddi imkanlardan yoksun baģarılı öğrencilerin öğrenimlerini sürdürmeleri amacıyla burslar ve baģka yollar aracıyla yardımlar yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime muhtaç olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. hükümleri yer almaktadır. Ġlköğretimin zorunlu hale getirilmesi ilk olarak Kanun-i Esasi de yer almıģtır. Ancak, Kanun-i Esasinin uygulanmamıģ olması nedeniyle ilköğretimin zorunluluğu da uygulanamamıģtır. Ġlköğretimde zorunluluk uygulaması 1924 Anayasasıyla gerçekleģmiģtir. YASALARDA EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM Uluslararası sözleģmeler ve anayasada belirtilen eğitimle ilgili temel esaslar doğrultusunda, eğitim öğretim sisteminin düzenlenmesi ve iģleyiģi ile ilgili esasları belirleyen yasalar vardır. Bu yasalar ve içerikleri Ģunlardır: 1924 Tarihli, 430 Sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu: 3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen bu yasayla, eğitim-öğretim birleģtirilerek bütün okulların yönetimi Milli Eğitim Bakanlığı na devredilmiģ, ilköğretimin her Türk vatandaģı için zorunlu olduğu hükmü getirilmiģtir Tarihli, 222 Sayılı Ġlköğretim ve Eğitim Kanunu: 222 Sayılı Ġlköğretim ve Eğitim Kanunu, okulların statülerini, türlerini ve eğitim-öğretimin iģleyiģi ile ilgili konuları düzenlemektedir Tarihli ve 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu: 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, öğretmenlik mesleğini ve özelliklerini de tanımlamıģtır. Bu tanımlamaya göre öğretmenlik; Devletin eğitim ve öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir. Ayrıca, Öğretmenlik mesleğine hazırlık, genel kültür, özel alan eğitimi ve öğretmenlik meslek bilgisi ile sağlanır. hükmü de bu kanunda yer almaktadır. Alan bilgisi: Öğretmenin uzmanı olduğu konu alanını (branģı: Türkçe, Fizik, Matematik vb.) ifade eder. Meslek bilgisi: Öğretebilme becerisini, yöntemteknik bilgisini ifade eder Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, Türk Milli Eğitim sisteminin yapısını, genel amaçlarını ve temel ilkelerini, öğretmenlik mesleğini, okul bina ve tesisleri ile eğitim araç-gereçlerini sistem bütünlüğü içerisinde ele almaktadır. Bu kanunda, Türk Eğitim sisteminin yapısı, örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki alt sisteme ayırarak düzenlenmiģtir. Türk Milli Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri de bu kanunla belirlenmiģtir. 13

14 Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Amaçları: 1) Devletimizin, anayasada ifade edilen temel yapısına ve Atatürk Ġlkelerine bağlı, milli, ahlaki, kültürel ve manevi değerlerini benimseyen, koruyan, geliģtiren ve demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti ne karģı görev ve sorumluklarım bilen ve uygulayan bireyler yetiģtirmek. 2) Bireyleri, beden, zihin, ruh ve duygusal bakımdan sağlıklı, geliģmiģ bir kiģiliğe ve yapıcı yaratıcı özelliklere sahip, insan haklarına saygılı hür ve bilimsel düģünen özelliklere göre yetiģtirmek. 3) Bireyleri, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda hayata ve mesleklere hazırlamak suretiyle Türk milletini çağdaģ uygarlığın yapıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır. Türk Milli Eğitim Sisteminin Özel Amaçları: Türk milli eğitim ve öğretim sistemi, yukarıdaki genel amaçları gerçekleģtirecek Ģekilde düzenlenmelidir. Bunun için çeģitli derece ve türdeki eğitim kurumlarının özel ve genel amaçları, Milli Eğitimin genel amaçları ile aģağıdaki temel ilkelere uygun olarak tespit edilmelidir. Türk Milli Eğitiminin Temel Ġlkeleri: 1. Genellik ve eģitlik: Eğitim kurumları ayrım yapmaksızın herkese açıktır, kimseye ayrıcalık tanınamaz. 2. Ferdin ve toplumun ihtiyacı: Milli eğitim hizmeti, Türk toplumu ve Türk vatandaģlarının ihtiyaçlarına göre düzenlenir. 3. Yöneltme: Bireyler eğitim süreçleri boyunca, kabiliyet ve yeteneklerine göre çeģitli eğitim kurumlarına yöneltilerek yetiģtirilirler. 4. Eğitim hakkı: Ġlköğretim görmek her Türk vatandaģının hakkıdır. 5. Fırsat ve imkan eģitliği: Eğitimde, kadın, erkek herkese fırsat eģitliği sağlanmalı, bu vesile ile yoksul olan baģarılı öğrenciler, parasız yatılılık, bursluluk yoluyla en yüksek eğitim kademelerine kadar desteklenmelidir. 6. Süreklilik: Bireylerin genel ve mesleki eğitimlerinin hayat boyunca devam etmesi sağlanmalıdır. 7. Atatürk Ġlke ve Ġnkılapları ile Atatürk Milliyetçiliği: Eğitim sürecinin her kademe ve çeģidinde milli birlik ve bütünlüğün sağlanması için Atatürkçülük ve Atatürk milliyetçiliği esas alınmalıdır. 8. Demokrasi eğitimi: Demokratik bir ülke yapısına sahip olmak amacıyla demokrasiyi özümsemiģ vatandaģlar yetiģtirilmelidir. 9. Laiklik: Türk milli eğitiminde laiklik esastır. Din kültürü ve ahlak bilgisi ilk, orta ve liseler ile bunların dengi okullarda zorunludur. 10. Bilimsellik: Ders programları ve eğitim öğretimde kullanılan araçlar bilim ve medeniyet sahasındaki geliģmelere paralel olarak yenilenir. Bilimsellik, eğitimin bütün alanlarında teģvik edilir. 11. Planlılık: Milli eğitimin geliģmesi, her türlü kalkınma planlarına paralel olarak önceden planlanmalıdır. Eğitim, insan gücü ve araç gereç yönünden dikkatlice planlanmalıdır. 12. Karma eğitim: Bazı istisnalar hariç, okullarda karma (kız ve erkek) eğitim yapılması esastır. 13. Okul-aile iģbirliği: Eğitimde planlamanın baģarılı olması için okul aile iģbirliğine önem verilmelidir. 14. Her yerde eğitim: Eğitimi sadece okul ve bazı süreçlerle sınırlamamak gerekir. Evde, iģte, çevrede vatandaģların eğitimi hayat boyu sürdürülmelidir Tarih ve 3797 Sayılı Milli Eğitim Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Kanunu: Bu kanun ile Milli Eğitim Bakanlığının örgüt yapısı, merkez, taģra ve yurtdıģı örgütü olmak üzere üç birimden oluģturulmuģtur. Merkez örgüt: Merkez örgüt, Ankara daki Milli Eğitim Bakanlığı merkez yönetimini ifade eder. Bakan, MüsteĢar ve MüsteĢar Yardımcıları ile Sürekli Kurullar ve DanıĢma ve Denetim Birimlerinden oluģur. 14

15 TaĢra Örgütü: Milli eğitimin taģra teģkilatı, il örgütü içinde valiliğe bağlı il milli eğitim müdürlükleri ile ilçelerde kaymakamlığa bağlı Ġlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinden oluģmaktadır. Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü içinde: Milli Eğitim Müdürlüğü, Müdür Yardımcılıkları ve Ġl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı Ģube müdürlükleri ve birimleri vardır. YurtdıĢı Örgütü: Milli Eğitim Bakanlığının yurtdıģında, Türklerin bulunduğu ülkelerde bulunan çocukların eğitimlerini devam ettirmelerini sağlamak için temsilcilikleri bulunmaktadır. oluģtuğu ortaya çıkmaktadır. Eğitimin sistem yapısını oluģturan bu ögeler birbirinden bağımsız parçalar olarak değil, bir bütündür. Eğitimde Verimliliği Etkileyen Faktörler: 1. Eğitim Sisteminin Girdileri: Eğitim sisteminin girdilerinin niteliklerinin yüksek olması, süreçlerin doğru ve istenilen nitelikte gerçekleģmesini ve doğal olarak da sonucunürünün de nitelikli olmasını doğrudan etkiler. Eğitim sisteminin girdileri aģağıdaki gibi sıralanabilir: Öğrenci, öğretmen, ülke ekonomisi, programlar, yönetim yaklaģımları vb. EĞĠTĠMDE PLANLAMA Nitelikli bir eğitim hizmeti sunulabilmek için çevre Ģartlarının kontrol altına alınarak düzenlenmesi gerekir. Eğitimde çevre Ģartlarının düzenlenmesi ise özellikle planlı ve programlı çalıģmayı ifade eder. Eğitim hizmetlerinin planlı ve programlı bir Ģekilde organize edilmesi, nitelikli eğitim hizmeti sunulabilmesi için bir zorunluluktur. Bu zorunluluk, eğitim hizmetleri ile ilgili organizasyonların düzenlenmesinde sistemliliği, bir baģka deyiģle eğitimde sistem yaklaģımını ortaya çıkarmıģtır. EĞĠTĠMDE SĠSTEM YAKLAġIMI Eğitim hizmetleri, içeriği itibarıyla çok yönlü bir yapıya sahiptir. Bu yapıyı etkileyen ve eğitim hizmetlerinin niteliğine doğrudan etki eden birçok faktör vardır. Bu faktörlerin hiç birisi birbirinden bağımsız olarak düģünülemez. Dolayısıyla tüm bu faktörlerin belirli bir sistem içerisinde düzenlenmesi gerekir. Sistem ise; belirlenen amaçlara ulaģmak için, hizmetleri etkileyen faktörlerin birbiriyle iliģkilendirilerek, bu amaçları gerçekleģtirebilecek Ģekilde organize edilmesi olarak tanımlanabilir. Her sistem; girdiler, iģlemlerin gerçekleģtirildiği süreçler, çıktılar ve değerlendirme ögelerinden oluģur. Eğitime de sistem yaklaģımı açısından bakıldığında, girdileri, süreçleri ve çıktıları olan, değerlendirme ve kontrol etkinliklerinin gerçekleģtirildiği bir yapıdan 2. Eğitim Sisteminin Süreç Ögesi: Öğrencinin, eğitim sistemine giriģiyle baģlayan ve eğitim sisteminden çıktı olarak ayrılana kadar geçen süre, eğitimin süreç ögesi olarak tanımlanabilir. Bu süreç, belirlenen hedef davranıģ veya kazanımların öğrenciye kazandırılması için gerçekleģtirilen tüm etkinlik ve iģlemleri ifade eder. Sürecin etkili ve verimli bir Ģekilde iģlemesi, sistem girdilerinin yeterliliği ve uygunluğu ile doğrudan ilgilidir. Girdiler ne kadar 15

16 yeterli ve uygun ise süreçlerin iģleyiģi de o kadar sağlıklı olacak, doğal olarak çıktıların niteliğini etkileyecektir. Eğitim sisteminin süreç ögesini, bir baģka deyiģle iģleyiģini etkileyen baģlıca faktörler arasında Ģunlar sayılabilir: Öğretmen: Sistemin iyi iģleyebilmesi için öğretmenin konu alanına hakim olması, eğitimle ilgili yeterli bilgi, beceri ve donanıma, olumlu tutumlara sahip olması gerekmektedir. Öğretmen niteliği ve motivasyonu, sürecin iģleyiģini ve çıktıların niteliğini doğrudan etkilemektedir. Öğrenci katılımı: Öğrencilerin derslere aktif katılımı eğitim öğretim hizmetleri sürecinin daha nitelikli bir Ģekilde gerçekleģmesini sağlamaktadır. Ders programının uygulanması: Programın etkili bir Ģekilde uygulanması, programın hazırlanmasında ve uygulanmasında gereken eğitsel nitelikleri ve özellikleri taģıması, belirlenmiģ hedeflerin öğrenci geliģim düzeylerine uygun olarak belirlenmiģ olması ve program hazırlama ilkelerine uygunluğu, sürecin iģleyiģini doğrudan etkilenmektedir. Programın iģleniģ sürecinde, yani eğitim durumlarının düzenlenmesinde kullanılacak ipucu, dönüt, pekiģtireç ve katılım gibi faktörlerin varlığı ile öğretme-öğrenme yöntem ve teknikleri, kullanılan araç gereç ve materyaller eğitim sisteminin süreç ögesinin niteliğini etkilemektedir. Yönetim yapısı: Yönetimin, okulun madde ve insan kaynaklarını en iyi Ģekilde organize ederek en yüksek verimi elde edecek Ģekilde iģleyiģi planlaması, eğitim süreci sonunda elde edilecek verimi de doğrudan etkilemektedir. 3. Eğitim Sisteminin Çıktı Ögesi: Öğrencilerin, süreç içerisinde kazanmıģ oldukları, süreç sonunda gözlenebilen kazanım, davranıģ veya nitelikler eğitim sisteminin çıktılarını oluģturur. Bir baģka deyiģle; eğitim sisteminde ürün öğrenci değil, süreç içerisinde öğrencinin kazanmıģ olduğu davranıģ değiģiklikleri, niteliklerdir. Sistemin çıktısı olarak planlanan davranıģlar öğrencilerde; Ġstenilen yeterlikte kazanılmıģ, Ġstenilen yeterlikte kazanılmamıģ ya da, Ġstenmeyen davranıģlar kazanılmıģ olabilir. Hedeflenen davranıģların istenilen yeterlikte kazanılmıģ olması, sistem ögesinin olması gerektiği gibi yeterli düzeyde iģlediğini gösterir. Kazandırılmak istenen davranıģların istenen yeterlikte olmaması veya istenmeyen davranıģların kazanılmıģ olması ise, sistem ögesinin yeterli düzeyde iģlemediğini, istenen davranıģları kazandıracak niteliklere sahip olmadığının bir göstergesidir. 4. Eğitim Sisteminin Değerlendirme Ögesi: Eğitim süreçleri sonunda ortaya çıkan durumun hedeflerle tutarlılığının tesbit edilmesi gerekir. Bu tesbit sonucunda, hedeflere ne derece ulaģıldığını veya ulaģılamadığını belirleyerek, yetersizliğe veya olumsuz sonuçlara neden olan durumların saptanması, eksikliklerin ve aksayan yönlerin belirlenerek sistemin iģleyiģinin yeniden organize edilmesi, deği- Ģiklikler yapılması gerekiyorsa, gereken düzenlemelerin yapılması gereklidir. Sonucun istenilen yeterlikte olabilmesi için en uygun değerlendirme, toplam kalite yönetiminin de temel felsefesinde yer alan sürecin her aģamasında kontrol ve değerlendirme yapılmasıdır. TOPLAM KALĠTE YÖNETĠMĠ Son yıllarda dünya genelinde yaygın olarak benimsenen bir yönetim anlayıģıdır. Türkiye de de 1990 lı yıllardan itibaren yaygınlaģmaya baģlamıģtır. Sistem yaklaģımına dayanır. Temel sayıltısı; ürün veya hizmet üretiminde, her aģamada kontrol ve düzeltme iģlemlerinin yapılması, yani süreçlerin kontrol edilmesi sağlanırsa, sonucun kendiliğinden istenilen yeterlikte olacağıdır. Yani, süreç odaklı bir yönetim anlayıģıdır. Takım çalıģması, toplam kalite yönetiminin vazgeçilmez unsurudur. Takım çalıģmalarında iģbirliği esastır. Takım çalıģmalarında iģbirliği; paylaģım, etkileģim ve katılım, sinerji (artı güç) ortaya çıkarır. Not: KPSS de; Ekiple öğretim, süreç odaklı değerlendirme, iģbirlikli öğrenme gibi kavramlarla iliģkilendirilerek bu konuda soru sorulabilir. 16

17 ÖĞRETĠM SĠSTEMLERĠ BaĢlıca Öğretim Sistemleri Toplu Öğretim Sistemi Decroly Sistemi Dalton Planı Platoon Planı Winnetka Sistemi Proje Sistemi Jena Sistemi Sistem; Belli amaçlara ulaģmak için birbirleriyle iģbirliği içinde çalıģan parçalar topluluğudur. Sistemdeki bütün parçalar bir amaca ulaģmak için çalıģırlar. Bu çalıģma sırasında birbirleriyle iģbirliği yaparlar. Dolayısıyla, sistem bir örgüt gerektirir. Öğretim sistemi; öğrencileri belli bir amaca ulaģtırmak için çalıģacak unsurların iģbirliği halinde çalıģtırılmasıdır. Toplu Öğretim (Toplu Tedris) Sistemi: GeĢtalt Psikolojisinin görüģlerinden etkilenmiģtir. Çocuk konuları parçalayarak, onları tek tek analiz ederek inceleyip anlayamaz. Hayata ve konulara bir "bütün" olarak bakar. DıĢ dünyadaki Ģeyler bir bütün olarak algılanır. Toplu öğretim sisteminin temeli, derslerin belli üniteler içinde birleģtirilerek yapılmasıdır. Herhangi bir olay veya dönem ve nesne hakkında ayrı ayrı dersler tarafından öğrencilere verilecek bilgi ve beceriler, tek bir ünite içinde birleģtirilir. Örneğin; Trafik Haftasında bütün derslerde aynı konu iģlenir; Cumhuriyet Bayramında resim, müzik gibi dersler bile bu konunun daha iyi anlaģılmasına hizmet etmek için bir araya getirilir. Bir ders oturumunda öğrencinin ilgisine ve konunun akıģına göre anlatımdan resime, resimden müziğe, müzikten matematiğe vb. geçebilir. Bu Ģekilde bir toplu öğretim, en baģarılı Ģekilde bir öğretmenin bütün dersleri okuttuğu ilköğretim okullarında uygulanabilir. Türkiye de 1926 programıyla kabul edilmiģ ve yürürlükte olan eğitim sistemidir. Decroly (Ġlgi Merkezleri) Sistemi: Decroly sistemine göre, öğretimde yapay dersler kaldırılmalı, çocuklar doğanın içinde yaģayarak, gözleyerek, yaparak öğrenmelidir. Sistemin bir ders programı yoktur; çocukların ilgisine göre bir takım konular seçilir. Burada önce gözlem yapılır, sonra kaynak kitaplardan bilgiler toplanır, deneyler yapılır. Toplanan bilgi ve tecrübeler yazı, söz veya resimlerle anlatılır. Burada sınav ve not yoktur. Bu sistemde ders kitabı ve öğretmenin anlatması da yoktur. Çocuklar kendi gözlem, araģtırma ve tecrübelerini resim, yazı, model gibi Ģeylerle kayda geçirerek, adeta "kendi ders kitabını kendi yazar". Dalton Planı: Amerikalı Helen Parkhurst tarafından Dalton kasabası ortaokulunda uygulandığı için bu adı almıģtır. Öğrencilerin ilgi ve yetenekleri birbirinden farklı olduğu için, bunları bir sınıfa doldurarak ortak ders yapmak doğru olmadığını savunur. Ġnsanların bazıları sanata, bazıları bilime yatkın olur. Aynı konuyu bazıları bir saatte öğrenir, bazıları iki saatte öğrenebilir. Öte yandan, insan kendinin de aktif olarak katıl- 17

18 dığı konuyu daha çabuk, daha kolay öğrenir. Öğrenci, kendi kendine çalıģmayı öğrenmelidir. Dalton Plânında okulun sınıfları her ders için ayrı ayrı düzenlenmiģ ve oraya, o ders ile ilgili kitap ve diğer malzemeler konulmuģtur. Her dersin on ay boyunca öğretilecek konuları önceden hazırdır ve öğrenci bu konuları alır, o dersin "laboratuarında" kendi öğrenme hızı ile öğrenir. Her laboratuvarda bir rehber öğretmen oturur ve çocuklara yardım eder. Öğrenci her konuda baģtan verilmiģ sorulara göre bir "çalıģma planı" hazırlar. Bütün çalıģmalar laboratuvarda yapılır; evde çalıģma yapılmaz. Bir konu öğrenilmeden diğerine geçilmez. Bir üniteyi bitiren öğrenci, o ünite ile ilgili bir testten geçer. Platoon Sistemi (Küme Modeli): Okul, öğretim iģini gerçekleģtirmek için kurulmuģ sınıf, laboratuvar, kütüphane, atelye, spor salonu gibi unsurlardan meydana gelen bir organizasyondur. Dersler de uzman öğretmenler tarafından verilir. Öğretim bir bütündür. Dolayısıyla bütün okul faaliyetleri birbiriyle uyumlu olmalı, birbirini tamamlamalıdır. ÇalıĢma saatleri içinde okulun bütün öğretim alanları çalıģır vaziyette olmalı, öğrenciler kümelere ayrılmalı, bir küme atelyede çalıģırken diğer küme spor salonunda, bir baģkası laboratuvarda çalıģmalıdır. Yalnız öğrenciler değil, dersler de kümelere ayrılmıģtır. Temel dersler (okuma ve yazma, matematik, tarih, coğrafya), serbest etkinlikler (müzik, resim, edebiyat), toplumsal bilgiler (tarih, coğrafya, yurttaģlık, tabiat bilgisi), meslek etkinlikleri (aile bilgisi, el iģleri, çeģitli sanatlar) ve sağlık etkinlikleri (sağlık, beden eğitimi, yemek). ÇeĢitli derslerin konuları birbiriyle koordineli olarak gider. Besinler konusu geldiğinde edebiyatta, resimde, müzikte, coğrafyada v.s. bu konu ile ilgili veya bu konuyu destekleyecek bilgiler verilir. Küme çalıģmalarının dıģında, okulun büyük toplantı salonunda öğretimin genel değerlendirmesi, dinlenme ve sergi çalıģmaları yapılır. Burası aynı zamanda bir toplumsallaģma yeridir. Winnetka Sistemi: M.C.W.Washburn tarafından geliģtirilip uygulanmıģtır. Sistemin özü, öğretimin mümkün olduğu kadar bireyselleģtirilmesidir. Çünkü bilgi ve beceri kazanma miktar ve süresi çocuktan çocuğa değiģmektedir. Yeni okul düzeninde yıllık sınıflar sistemi kaldırılmıģ, her öğrencinin öğretim amaçlarına ulaģma hızı onun yetenek ve bireysel çalıģma hızına kalmıģtır. Öğretmen çocukların çalıģmalarını izlemekte, bir dosyada biriktirmekte ve çocuğun amaca ulaģıp ulaģmadığı da bir test ile kontrol edilmektedir. Bir konuyu bitiren öğrenci baģka bir konuya geçer. Öğretim programında bütün öğrencilere zorunlu olarak öğretilecek okuma ve yazma, tarih, coğrafya, matematik gibi konularla her öğrencinin yeteneğine göre ilerleyeceği resim, müzik, beden eğitimi gibi dersler vardır. Öğretim tamamen bireysel değildir. Çocuklar piyes, konferans, tartıģma, ortak iģ gibi birçok çalıģmalar da yaparlar. Ancak bunlar bireysel çalıģmalar gibi sıkı kontrol edilmez. Proje Sistemi: Proje Metodunun temelinde, John Dewey'in öğrencilerin kendi kendilerine problem çözmeyi öğrenmeleri fikri yatmaktadır. Proje sistemini H. Kilpatrick geliģtirmiģtir. Ona göre çocuk, hayatı projeler içinde çalıģarak öğrenir. Proje, bir hayat probleminin araģtırılıp öğrenilmesi için bir plândır. Problemin çözümü için gerekirse bütün bilimler bir araya getirilir; pratik sonuçlara ulaģılır. Hayattaki çeģitli problemleri projeler geliģtirerek çözen öğrenci, bilgi iģlemeyi, kendi kendine çalıģma ve düģünme metodlarını geliģtirir. Projeleri genellikle öğrenciler yapar; ama bazen öğretmenlerin verdiği projeler de olabilir. Bazı projeler küçüktür, bir günde biter; bazıları ise büyüktür ve haftalar boyu sürebilir. Bazı projeleri öğrenciler tek baģlarına bireysel olarak yaparlar, bazılarını da gruplar halinde. Bütün okulun üzerinde çalıģtığı büyük projeler de olabilir. Çocuk, projeleri hem seçip hazırlarken hem de yaparken öğretmeninden yardım alır. Hatta proje seçim ve iģlenmesinde ailelerden de kontrollu olarak yardım alınmalıdır. Her projenin genel değerlendirmesinin yapıldığı büyük toplantılar da yapılır. 18

19 Jena Planı: Alman eğitimci Peter Petersen tarafından Jena Üniversitesi Deneme Okulu'nda geliģtirilen bir sistemdir. Jena Plânı grup çalıģmalarının ağırlık kazandığı bir sistemdir. Petersen; yıllık sınıflar sistemini, notu, karneyi, ceza sistemlerini reddeder. Onun aradığı, okulda sıcak bir toplum hayatı, eğitimin her yaģ, cins, din ve tabakadan insanlara açık olmasıdır. Petersen, yıllık sınıflar sisteminin yerine yaģ grupları sistemini ortaya koymuģtur. Gruplar 2-6 kiģilik olabilir ve öğrenci grup arkadaģlarını kendisi seçer. Bir grupta yeterli olgunluğa ulaģan öğrenci bir üst gruba öğretmenin verdiği raporla geçer. Grup içinde her öğrenci serbest çalıģır. Her grubun bir çalıģma odası vardır. Öğretmen bir rehberdir ve aynı zamanda grupların rahat çalıģması için uygun eğitim ortamları sağlamakla görevlidir. Grup çalıģması hem sosyal ve ahlaki geliģmeyi hem de herkesin kendi yetenek ve gayretine uygun bir çalıģmayı sağlar. Her yıl grubun üçte biri yukarıya yükseldiği için, grupta her zaman tecrübeli elemanlar bulunur. Okulda temel bilgiler sınıf düzeni içinde kazandırılır. Belli uzmanlık dersleri ve serbest çalıģmalar gruplar içinde olur. Okulda sosyal hayatı güçlendiren tören, müzik çalıģması ve toplantılara da çok önem verilir. Jane Planına göre oluģturulan grupların özellikleri Ģöyledir; Alt Gruplar: Öğretimin 1-3. yıllarındaki çocuklar. Orta Gruplar: Öğretimin 4-6. yıllarındaki çocuklar Üst Gruplar: Öğretimin 6/7-8. yıllarında olan çocuklar Gençlik Grupları: Öğretimin 8/9-10. yıllarında olan çocuklar 19

20 Anayasa ve Kanunlarımızda Eğitim Diğer kitaplar ve testler için aģağıdaki linki tıklayınız. ÖZET TABLO Uluslar arası Düzenlemeler Anayasalar Kanunlar EĞĠTĠMLE ĠLGĠLĠ YASAL DÜZENLEMELER Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Çocuk Hakları SözleĢmesi 1876 Kanun-i Esasi: Temel eğitimin zorunluluğu ilk kez bir yasada yer almıģtır Anayasası: Temel eğitim zorunluluğu bu anayasa ile uygulanmaya baģlanmıģtır Anayasası: Din Kültürü Eğitimi zorunlu ders olmaktan çıkmearılarak isteğe bağlı hale getirilmiģtir Anayasası: 42. Maddede Eğitim Hakkı ve Ödevi baģlığı altında eğitimle ilgili düzenlemeler yer almaktadır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu: Eğitim-öğretim birleģtirilerek bütün okulların yönetimi Milli Eğitim Bakanlığı na devredilmiģ, ilköğretimin her Türk vatandaģı için zorunlu olduğu hükmü getirilmiģtir. Ġlköğretim ve Eğitim Kanunu: Okulların statülerini, türlerini ve eğitim-öğretimin iģleyiģi ile ilgili konuları düzenlemektedir. Milli Eğitim Temel Kanunu: Türk Milli Eğitim sisteminin yapısını, genel amaçlarını ve temel ilkelerini, öğretmenlik mesleğini, okul bina ve tesisleri ile eğitim araç-gereçlerini sistem bütünlüğü içerisinde ele almaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Kanunu: Bu kanun ile Milli Eğitim Bakanlığının örgüt yapısı, merkez, taģra ve yurtdıģı örgütü olmak üzere üç ana birimden oluģturulmuģtur. ÖZET TABLO Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Amaçları TÜRK MĠLLĠ EĞĠTĠM SĠSTEMĠNĠN AMAÇLARI VE ĠLKELERĠ 1) Devletimizin, anayasada ifade edilen temel yapısına ve Atatürk Ġlkelerine bağlı, milli, ahlaki, kültürel ve manevi değerlerini benimseyen, koruyan, geliģtiren ve demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti ne karģı görev ve sorumluklarım bilen ve uygulayan bireyler yetiģtirmek. 2) Bireyleri, beden, zihin, ruh ve duygusal bakımdan sağlıklı, geliģmiģ bir kiģiliğe ve yapıcı yaratıcı özelliklere sahip, insan haklarına saygılı hür ve bilimsel düģünen özelliklere göre yetiģtirmek. 3) Bireyleri, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda hayata ve mesleklere hazırlamak suretiyle Türk milletini çağdaģ uygarlığın yapıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır. Türk Milli Eğitim Sisteminin Özel Amaçları Türk milli eğitim ve öğretim sistemi, genel amaçları gerçekleģtirecek Ģekilde düzenlenir. Türk Milli Eğitiminin Temel Ġlkeleri Genellik ve eģitlik Ferdin ve toplumun ihtiyacı Yöneltme Eğitim hakkı Fırsat ve imkan eģitliği Süreklilik Her yerde eğitim Demokrasi eğitimi Laiklik Bilimsellik Planlılık Karma eğitim Okul-aile iģbirliği Atatürk Ġlke ve Ġnkılapları ile Atatürk Milliyetçiliği 20

21 ÖZET TABLO Eğitimde Sistem YaklaĢımı Toplam Kalite Yönetimi Öğretim Sistemleri Öğretim sistemi: Öğrencileri belli bir amaca ulaģtırmak için çalıģacak unsurların iģbirliği halinde çalıģtırılmasıdır. ÖĞRETĠMDE PLANLAMA Sistem; belirlenen amaçlara ulaģmak için, hizmetleri etkileyen faktörlerin birbiriyle iliģkilendirilerek, bu amaçları gerçekleģtirebilecek Ģekilde organize edilmesi olarak tanımlanabilir. Her sistem; girdiler, iģlemlerin gerçekleģtirildiği süreçler, çıktılar ve değerlendirme ögelerinden oluģur. Eğitime de sistem yaklaģımı açısından bakıldığında, girdileri, süreçleri ve çıktıları olan, değerlendirme ve kontrol etkinliklerinin gerçekleģtirildiği bir yapıdan oluģtuğu ortaya çıkmaktadır. Eğitimin sistem yapısını oluģturan bu ögeler birbirinden bağımsız parçalar olarak değil, bir bütündür. Temel sayıltısı; ürün veya hizmet üretiminde, her aģamada kontrol ve düzeltme iģlemlerinin yapılması, yani süreçlerin kontrol edilmesi sağlanırsa, sonucun kendiliğinden istenilen yeterlikte olacağıdır. Takım çalıģması, toplam kalite yönetiminin vazgeçilmez unsurudur. Takım çalıģmalarında iģbirliği esastır. Takım çalıģmalarında iģbirliği, paylaģım, etkileģim ve katılım, sinerji (artı güç) ortaya çıkarır. Toplu Öğretim Sistemi (Toplu Tedris): Çocuk konuları parçalayarak, onları tek tek analiz ederek inceleyip anlayamaz. Hayata ve konulara bir "bütün" olarak bakar. DıĢ dünyadaki Ģeyler bir bütün olarak algılanır. Toplu öğretim sisteminin temeli, derslerin belli üniteler içinde birleģtirilerek yapılmasıdır. Herhangi bir olay veya dönem ve nesne hakkında ayrı ayrı dersler tarafından öğrencilere verilecek bilgi ve beceriler, tek bir ünite içinde birleģtirilir. Türkiye de 1926 Programı ile kabul edilmiģ ve uygulanmaktadır. Decroly (Ġlgi Merkezleri) Sistemi: Decroly sistemine göre, öğretimde yapay dersler kaldırılmalı, çocuklar doğanın içinde yaģayarak, gözleyerek, yaparak öğrenmelidir. Dalton Planı: Öğrencilerin ilgi ve yetenekleri birbirinden farklı olduğu için, bunları bir sınıfa doldurarak ortak ders yapmak doğru olmadığını savunur. Dalton Plânında okulun sınıfları her ders için ayrı ayrı düzenlenmiģ ve oraya, o ders ile ilgili kitap ve diğer malzemeler konulmuģtur. Platoon Sistemi (Küme Modeli): Okul, öğretim iģini gerçekleģtirmek için kurulmuģ sınıf, laboratuvar, kütüphane, atelye, spor salonu gibi unsurlardan medyana gelen bir organizasyondur. Dersler de uzman öğretmenler tarafından verilir. Winnetka Sistemi: Sistemin özü, öğretimin mümkün olduğu kadar bireyselleģtirilmesidir. Çünkü bilgi ve beceri kazanma miktar ve süresi çocuktan çocuğa değiģmektedir. Yeni okul düzeninde yıllık sınıflar sistemi kaldırılmıģ, her öğrencinin öğretim amaçlarına ulaģma hızı onun yetenek ve bireysel çalıģma hızına kalmıģtır. Proje Sistemi: Proje sistemini H. Kilpatrick geliģtirmiģtir. Ona göre çocuk, hayatı projeler içinde çalıģarak öğrenir. Projeleri genellikle öğrenciler yapar; ama bazen öğretmenlerin verdiği projeler de olabilir. Bazı projeleri öğrenciler tek baģlarına bireysel olarak yaparlar, bazılarını da gruplar halinde. Bütün okulun üzerinde çalıģtığı büyük projeler de olabilir. Jena Planı: Yıllık sınıflar sistemini, notu, karneyi, ceza sistemlerini reddeder. Onun aradığı, okulda sıcak bir toplum hayatı, eğitimin her yaģ, cins, din ve tabakadan insanlara açık olmasıdır. Yıllık sınıflar sisteminin yerine yaģ grupları sistemini ortaya koymuģtur. Gruplar 2-6 kiģilik olabilir ve öğrenci grup arkadaģlarını kendisi seçer. 21

22 GeçmiĢ yıllarda bu konuyla ilgili sorulan bazı KPSS soruları (KPSS ) Bir öğretmen, öğrenme-öğretme ortamındaki uygulamalarını sürekli sorgulamakta ve bu uygulamalarla sonuçları arasındaki iliģkileri kendi amaçları açısından irdelemektedir. Öğretmenin bu tutumu, onun öncelikle hangi açıdan geliģmesini sağlar? A) Genel yetenek B) Mesleki yeterlik C) Genel kültür D) Alan bilgisi E) Eğitim felsefesi Yanıt: Öğretmenin uygun yöntem-teknik, araç-gereç seçmesi ve kullanması, plan hazırlama ve sınıf yönetimi becerileri, öğrenme-öğretme ortamlarını düzenleme gibi çalıģmaları, kendisini sürekli sorgulaması ve hatalarını düzeltmesi, kendini geliģtirmeye, mesleki yeterliğini arttırmaya yöneliktir. Yanıt B'dir. (KPSS ) Milli Eğitim Temel Kanununa göre, öğretmenlik formasyonunu oluģturan ögeler hangi seçenekte doğru olarak verilmiģtir? A) ĠletiĢim bilgisi, meslek bilgisi, alan bilgisi B) Meslek bilgisi, alan bilgisi, genel yetenek C) Genel yetenek, genel kültür, meslek bilgisi D) Alan bilgisi, meslek bilgisi genel yetenek E Meslek bilgisi, alan bilgisi, genel kültür. Yanıt: Milli Eğitim Temel Kanununda öğretmenlik mesleğinin yeterlik alanları meslek bilgisi, alan bilgisi ve genel kültür olarak ifade edilmiģtir. Yanıt E'dir. (KPSS ) Günümüz Türk Eğitim Sistemindeki uygulamalardan hangisi, Tevhid-i Tedrisat Kanunu na uygun bir uygulamadır? A) Özel ilk, orta ve yükseköğretim kurumlarının artması B) Din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin zorunlu olarak okutulması C) Bazı öğretim kurumlarında Ġngilizce, Fransızca ve Almanca eğitim yapılması D) Çocukların eğitiminde çeģitli vakıfların etkin olması E) Ġlköğretimin zorunlu olması Yanıt: Tevhid-i Tedrisat Kanunu, devlet denetimi altında olmayan çeģitli vakıf, cemaat ve yabancılara ait eğitim kurumlarının, devlet denetimi altına alınmasını sağlamaya yönelik düzenlemeleri içermekle birlikte, ilköğretimin tüm Türk vatandaģları için zorunlu hale getirilmesini de içermektedir. Bu nedenle, günümüz Türk Eğitim Sistemindeki uygulamalar içerisinde, seçeneklerde verilenlerden ilköğretimin zorunlu olması yani E seçeneği, bu kanuna en uygun olan uygulamadır. Yanıt E'dir. (KPSS ) Türk milli Eğitim ilkelerinden demokrasi eğitimi doğrultusunda öğrencilerinde demokratik davranıģlar geliģtirmeyi benimseyen öğretmen, aģağıda verilen özelliklerden hangisine sahip olduğunda öğrencilerinde bu ilkenin gereklerine uygun yeterlikler geliģtirme olasılığı en fazla olur? A) Kuralcı olma B) Duyarlı olma C) Yeterli olma D) Model olma E) Profesyonel olma Yanıt: Demokrasi eğitimi, diğer konular gibi öğrenciye konu olarak öğretilecek bir kavram değildir. Öğrencilerinde demokratik düģünme becerisi geliģtirmek isteyen bir öğretmenin, öncelikle öğrencilerine model olması gerekir. Sadece demokrasi eğitimi konusunda değil, öğrencilerinde duyuģsal alan becerilerini geliģtirmek isteyen öğretmenin, öncelikle kendi davranıģlarının buna uygun ve öğrencilerine model olması gerekir. Yanıt D'dir. 22