Türkiye Kalkınma Bankası Yayını İÇİNDEKİLER. OCAK MART 2011 Sayı : 59 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. MAKALE KURUMSAL İLETİŞİM VE EĞİTİM FAALİYETLERİ

Transkript

1 Türkiye Kalkınma Bankası Yayını OCAK MART 2011 Sayı : 59 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Adına Sahibi Metin PEHLİVAN Genel Müdür Vekili İÇİNDEKİLER Yazı İşleri Sorumlusu Necdet ŞAHİNKÜÇÜK Kurumsal İletişim ve Eğitim Daire Başkanı Yayına Hazırlık Mehmet Ali TOPRAKOĞLU Yazışma Adresi dergi@kalkinma.com.tr BASINDA KALKINMA SON 4YILDA YENİDEN YAPILANDI KREDİ BAKİYESİ 1 MİLYARI AŞTI 2 KALKINMA BANKASI, AKTİFTE 1 MİLYAR DOLAR SINIRINI AŞTI. 3 BREZİLYA DAN TRANSFER YAPMADIK, BANKA MÜŞTERİLERİNE DAHA LEZZETLİ YEMEK SUNDUK 4 TKB BU YIL 600 MİLYON DOLAR KAYNAK ALACAK 4 ENERJİDE 1,3 MİLYAR LİRALIK KREDİ BAĞLADI. 5 KALKINMA BANKASI İKİ AYDA 465 MİLYON KREDİ TALEBİ ALDI. 5 ENERJİYE 2,1 MİLYAR TL KREDİ. 6 ORAN EKONOMİ PANELİ GERÇEKLEŞTİ. 7 KALKINMA DİYARBAKIR DAKİ BİLGİLENDİRME TOPLANTISINA KATILDI. 9 MAKALE KAMU ÖZEL İŞBİRLİKLERİ (PUBLIC PRIVATE PARTNERSHIPS-PPP) MODELLER, RİSKLER VE FİNANSMAN 10 ÜLKEMİZDE ATIK YÖNETİMİ VE İLGİLİ MEVZUAT 29 Dergide yayınlanan bütün yazılar kaynak gösterilerek iktibas edilebilir. Bu dergi ücretsizdir. Dergimizde yayınlanan yazılardaki bilgi ve görüşlerin sorumluluğu yazarlara aittir. e-dergi OLARAK YAYINLANMAKTADIR. KURUMSAL İLETİŞİM VE EĞİTİM FAALİYETLERİ KALKINMA 15.EMITT 2011 DOĞU AKDENİZ ULUSLARARASI SEYAHAT VE TURİZM FUARINDA. 34 BANKACILIK KANUNU SEMİNERİ 35 CANCUN Sonrası Karbon Piyasaları ve Fırsatlar SEMİNERİ 35 Kalkınma Ajansları İhtiyaç Çalışmasına SEMİNERİ 36 Enerji Verimliliği, Son Gelişmeler ve ESCO SEMİNERİ 36 TÜRK TİCARAET KANUNU SEMİNERİ 37 MS 7 - OFİS 2010 EĞİTİMLERİ 37 BANKA DIŞI EĞİTİMLER

2 BASINDA Kalkınma DÜNYA 23 ŞUBAT

3 BASINDA Kalkınma SABAH 23 ŞUBAT

4 BASINDA Kalkınma ZAMAN 23 ŞUBAT 2011 HABER TÜRK 23 ŞUBAT

5 BASINDA Kalkınma BUGÜN 23 ŞUBAT 2011 YENİŞAFAK 23 ŞUBAT

6 BASINDA Kalkınma TAKVİM 23 ŞUBAT

7 BASINDA Kalkınma ORAN EKONOMİ PANELİ GERÇEKLEŞTİ. 'Küresel Krizin Ardından Yeni Ekonomik Politikalar' başlıklı Ekonomi Paneli Kayseri Sanayi Odası nda 23 Şubat 2011 Çarşamba günü geniş bir katılımla gerçekleşti. ORAN Ajansı Genel Sekreteri Dr. Mustafa Palancıoğlu yaptığı açılış konuşmasında, ajans olarak savunma, sağlık ve gıda sanayisindeki yatırımlara önem verdiklerini ifade ederek, "Organik tarım, seracılık ve hayvancılık için arazilerimiz müsait. Ayrıca madencilik de bölgemiz için olmazsa olmaz konulardan. Bu konularda girişimcilere kaynak sağlamayı hedefliyoruz" dedi. Palancıoğlu, Türkiye'nin madencilik açısından şanslı olduğunu da vurgulayarak, "Avustralya ve Yeni Zelanda'da maden çıkarmak için ocaklar 3 bin metrelere kadar iniyor. Avrupa ortalaması ise bin 100 metre civarında. Türkiye ise 200 metrede maden işliyor. Diğer ülkelere bakıldığında ülkemizde işlenecek çok maden var ve bu nedenle şanslıyız" diye konuştu. Panelin açılışında konuşan ORAN Yönetim Kurulu Üyesi Kayseri Valisi Mevlüt Bilici, Türkiye'nin Şubat 2001'de önemli bir ekonomik kriz atlattığını hatırlatarak, önemli ölçüde daralmaya sebep olan krizin, ülkenin makroekonomik hedeflerinin değişmesiyle yeni mali programlar uygulanmasına neden olduğunu belirtti. Bilici, "Son 10 yılda alınan tedbirler, isabetli ekonomik programlar ve sıkı para politikaları uygulanmasıyla krizin etkileri aşılmıştır. Geçtiğimiz 2 yıl içerisinde küresel ölçekte meydana gelen ekonomik kriz ise, birçok gelişmiş ülke ekonomisini çok zor durumlara düşürmesine rağmen, ülkemizde sürdürülen sıkı mali politikalar sayesinde hafif atlatılabilmiştir" dedi. 7

8 BASINDA Kalkınma - "Fiyat istikrarının sağlanması ve finansal istikrarın garanti altına alınması, ekonomideki Kalıcı İstikrarı da Beraberinde getirir. -ORAN Genel Sekreteri Dr. Mustafa Palancıoğlu'nun yönettiği panelde, Merkez Bankası Başkan Yardımcısı İbrahim Turhan yaptığı sunumda, makroekonomik istikrar için 4 temel şartın bulunduğunu, bunların fiyat istikrarı, finansal istikrar, kamu kesimindeki istikrar ve siyasal istikrar olarak sıralanabileceğini kaydetti. Turhan, Türkiye'de 1980'li yıllarda halkı bunaltan enflasyonun, 1990'lı yıllarda daha da arttığını ifade ederek, şunları söyledi: "1999'da Türk sanayicisinin, girişimcisinin, çiftçisinin ürettiği her 100 liranın 20 lirasını, borçların faizi olarak öder hale geldik. Yani milli gelirin yüzde 20'si faizlere gitti sonrasında ise ekonomide yapısal değişiklikler gerçekleşti ve fiyat istikrarı sağlandı. Merkez Bankası'nın bağımsız hale gelmesi ve Merkez Bankası'nın fiyat istikrarını sağlaması sayesinde, enflasyon düştü ve büyüme trendi sağlandı. Fiyat istikrarı sağlanmadan kalkınma olmaz. Fiyatta istikrarsızlık, karanlık sularda yol bulmaya çalışmaya benzer. Fiyat istikrarının olduğu yerlerde diğer konularda da istikrar sağlanır. Fiyat istikrarının sağlanması ve finansal istikrarın garanti altına alınması, mali politikalardaki yani ekonomideki kalıcı istikrarı da beraberinde getirir." -"YAŞLI NÜFUS, BÜYÜK SORUN OLACAK" -Türkiye Kalkınma Bankası Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Abdullah Çelik de panelde yaptığı sunumda, Amerikan yönetiminin ülkedeki yaklaşık 3 milyon evsizi ev sahibi yapma girişimi sonucu patlak veren 2008 küresel ekonomik krizden Türkiye'nin IMF ile anlaşma yapmadan çıktığını kaydetti. Çelik, küresel ekonomik kriz sonrası dünyayı bekleyen tehlikeler ya da sıkıntıları da dile getirdiği sunumunda, "Dünyada yaşlı nüfus, bütün ülkeleri şimdiden zorluyor. Küresel kriz sonrasında daha çok zorlamaya başladı ve ileride görülüyor ki daha da çok zorlayacak" dedi. Yeni doğan ve genç nüfusu az, yaşlı nüfusu çok olan ülkelerin sıkıntı içinde olduğunu vurgulayan Çelik, "Ekonomi iyi giderken, para varken bazı konularda anlaşmak daha kolayken, kötüye gittiğinde sürtüşmeler, anlaşmazlıklar, çatışmalar görülebilir. Ayrıca, işsizlik de bütün dünyada önemli bir sorun olarak ortada duruyor. Yaşlı nüfus ve işsizliğe bağlı olarak ileride sosyal sıkıntılar yaşanabilir" diye konuştu. Panelin ikinci kısmında ise katılımcılardan gelen sorular cevaplandırıldı. Bu bölümde üzerinde durulan temel konular ise Türkiye de ve Dünya da İşsizlik Oranları, İşsizlik Oranlarının Hesaplanma Yöntemleri, Sosyal Devlet Uygulamaları, Küresel Krize Rağmen Artan Tüketim oldu. Panel karşılıklı teşekkür konuşmaları ile günün anısına Türkiye Kalkınma Bankası Yönetim Kurulu Başkanı Abdullah Çelik e ve T.C. Merkez Bankası Başkan Yardımcısı İbrahim Turhan a plaket ve çiçek takdim edilmesi ile tamamlandı. 8

9 BASINDA Kalkınma KALKINMA DİYARBAKIR DA DÜZENLENEN BİLGİLENDİRME TOPLANTISINA KATILDI. GAP İdaresi Başkanlığında Ocak 2011 tarihleri arasında Diyarbakır Dicle Üniversitesi Kongre Merkezi nde düzenlenen ve Devlet Bakanı Sn. Cevdet YILMAZ, Tarım ve Köyişleri Bakanı Sn. Mehdi EKER ile üst düzey yetkililerinin katıldığı Özel Sektörün Finansman Kaynaklarına Erişimi Toplantısı na Bankamızı temsilen konuşmacı olarak Genel Müdür Yardımcısı Sn. Metin PEHLİVAN katıldı. Genel Müdür Yardımcımız Sn. Metin PEHLİVAN ın Bankamız kredileri ve şartları ile ilgili bilgi verdiği ve katılımcıların sorularını cevapladığı toplantıda; Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı, GAP İdaresi Başkanı, Diyarbakır Valisi, KOSGEB Başkanı, Hazine Müsteşarlığı Teşvik ve Uygulama Daire Başkanı; Kamu Bankalarından Ziraat Bankası, Halk Bankası, Vakıflar Bankası ile Özel Bankalardan Türkiye Katılım Bankaları Birliği, İş Bankası ve Denizbank Genel Müdür Yardımcıları yer aldı. Toplantıya katılan Bakanlar ve üst düzey yetkililer bankamız standını ziyaret ettiler. Bankamız standında Kredi Pazarlama Müdürlüğü Amiri Nurcan TUNCA tarafından katılımcı firmalar bilgilendirildi. 9

10 KAMU ÖZEL İŞBİRLİKLERİ (PUBLIC PRIVATE PARTNERSHIPS-PPP) MODELLER, RİSKLER VE FİNANSMAN Ayşegül ÇERÇİ-Kd. Uzman İŞ ÜRÜN VE PLANLAMA DAİRE BAŞKANLIĞI I. Giriş Kamu-Özel Sektör İşbirlikleri (Public Private Partnerships-PPP-3Ps) genel olarak kamu hizmetlerinin sunumuna özel sektörün çeşitli şekillerde katılımını ifade etmektedir. Kısaca KÖSİ (Kamu Özel Sektör İşbirlikleri) ya da KÖİ (Kamu Özel İşbirlikleri) olarak adlandırılan yöntem özellikle altyapı, enerji, ulaştırma ve sağlık gibi büyük yatırım projelerinin gerçekleştirilmesinde tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. KÖİ başlangıçta kısmen kamu kesimindeki finansman açıklarını azaltma ve fon kaynaklarını çeşitlendirme ihtiyacına bağlı olarak geliştirilmiş, zaman içinde özel sektörün işletme/operasyon verimlilikleri ve finansal kaynaklarından yararlanılabileceğini göstermiştir. Başlangıçta KÖİ su ve karayolu (ücretli yollar) sektörlerinde görülürken son yıllarda özellikle çevre ve ulaşım alanında bir artış göze çarpmaktadır. Genel olarak bu alanlarla sınırlı olmamakla birlikte üç sektörde yoğunlaştığı görülmektedir. Ulaşım altyapısı; karayolları, otoyollar, havaalanları, demiryolları, köprüler ve tüneller. Belediye ve çevre altyapı yatırımları; su ve atık su tesisleri Kamu hizmet tesisleri; okul binaları, cezaevleri, öğrenci yurtları ve eğlence tesisleri ve spor tesisleri KÖİ modellerinin geniş bir sektör yelpazesinde, altyapı ve hizmet ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılabileceği giderek daha fazla kabul görmekte, ulusal ve uluslararası kalkınma bankalarının bu alana ilgi ve faaliyetlerinde artış gözlenmektedir. 10

11 KÖİ modelleri, Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada, Güney Kore ve diğer pek çok gelişmiş ülkede öncelikle ulaşım sektöründe, özellikle otoyol yapımlarında başvurulan bir yöntem iken bugün çok geniş bir sektör yelpazesinde hayata geçirilmektedir. OECD tarafından yapılan bir çalışmaya göre 21 ülkedeki KÖİ altyapı yatırımlarının kamu yatırımları içindeki payları aşağıda verilmiştir. 11

12 II Dünyada Kamu Özel Sektör İşbirlikleri Kamu Kesimi Altyapı Hizmetlerinde KÖİ Payı (2010) % Aralığı Ülke Sayısı Ülke %0 - %5 10 Avusturya,Almanya,Kanada,Danimarka, Fransa,Litvanya,Hollanda,Macaristan, Norveç,İspanya >%5- %10 7 İngiltere,Çek Cum., Slovak Cum., Yunanistan, İtalya,Güney Africa, İrlanda >%10- %15 2 Güney Kore,Yeni Güney Galler >%15- %20 0 >%20 2 Meksika, Şili Toplam 21 Kaynak: Hawkesworth,I.,OECD,2009 KÖİ Faaliyetlerine Göre İlk 10 Sıradaki Gelişmekte Olan Ülkeler ( ) 12

13 Gelişmekte Olan Ülkelerde Özel Sektör Katılımı olan Altyapı Yatırımlarının Sektörel Dağılımı Toplam: Milyar USD (2008$) Kaynak: World Bank and PPIAF, PPI Project Database. III. KÖİ Modelleri KÖİ(PPP), kamu hizmetlerinin devletçe klasik tedarik yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilmesi ile tüm hizmet temininin özel sektör aracılığıyla yapılması arasındaki yelpazede yer alan, devlet ve özel sektörün birlikte katılımını içeren tüm mal ve hizmet tedariki modellerini içeren bir üst kavramdır. Geniş anlamda KÖİ kavramı ülkemizde de uygulanmakta olan; Yap-İşlet-Devret (YİD), Yap-İşlet (Yİ), Yap-Kirala-Devret( YKD), İşletme Hakkı Devri (İHD) gibi modelleri içine almakla birlikte, 13

14 Tasarla-Yap-İşlet, Yap-Sahiplen-İşlet, İlave Yatırım Yap-İşlet-Devret, Özel Sektörle Şirket Kurma gibi henüz uygulanmayan farklı işbirliği modellerini de kapsamaktadır. Çoğunlukla sağlık, ulaşım, altyapı, enerji, savunma, turizm, eğitim, adalet sektörlerinde üretilen çok çeşitli kamusal mal ve hizmet KÖİ modeliyle gerçekleştirilebilmektedir. KÖİ nin nihai amacı kamu yararı sağlamaktır. Bu modelde kamu, özel sektör ve finans kesimi birlikte bir kamu hizmetinin gerçekleştirirken kamu adına maksimum kamu yararı ve özel sektör için makul bir kar beklentisinin birlikte karşılanması hedeflenmektedir. Tek bir model KÖİ sözleşmesi/uygulaması yoktur. KÖİ projeleri çok çeşitli modellerde yapılandırılabilmektedir. Modellerin esas tanımlayıcı özelliği ise özel sektörün proje üzerindeki kontrol derecesi ve finansman payıdır. Aşağıdaki şekilde kamu ve özel sektörün proje tedarik sürecindeki sorumluluklarına göre değişen fonksiyonları gösterilmektedir. Esasen özel sektörün yatırımın finansmanına katılımı dolayısıyla üstlendiği riskler belirleyici olmaktadır. Özel sektörün finansmanı katıldığı ve riski paylaştığı her model KÖİ olarak kabul edilmektedir. KÖİ Yönteminin Karakteristik Özellikleri KÖİ geleneksel olarak kamunun sağladığı bir mal ya da hizmetin sunumuna özel sektör katılımını düzenleyen bir sözleşmedir. Özel sektör ile kamu (yerel ve merkezi kamu yönetimleri) arasındaki bu ticari sözleşmelerde özel sektör bir altyapı yatırımı ya da hizmetin tasarımı, yapımı, finansman sağlanması ve işletilmesini üstlenmektedir. 14

15 KÖİ literatüründe kesin bir tanım olmamakla birlikte bir KÖİ düzenlemesinin karakteristik özellikleri şunlardır (IMF Working Paper, s.4,2009); Bir ya da birkaç özel sektör kuruluşu ile devlet arasında yapılan ve özel sektörün belirli bir kalite ve miktarda hizmetin teslimini üstlendiği sözleşmelerdir. Sözleşme süresi göreceli olarak uzun vadelidir, yıl veya daha uzun vadeli sözleşmeler sözkonusudur. Özel sektör ortağına (ortaklarına), üzerinde anlaşmaya varılan miktarda hizmet teslimine karşılık devletçe bir hizmet ücreti ya da son kullanıcılar tarafından yine özel sektör ortağın belirleyeceği hizmet ücretleri ödenir. Finansman kısmen özel sektör ortağından sağlanır ancak bunun karşılığında kamudan ya da nihai kullanıcılardan projenin ömrü boyunca bir ödeme talep edilir. Örneğin bir hastane yatırımında özel sektöre kamu otoritesi tarafından bütçe gelirlerin den bir ödeme yapılırken bir otoyol yatırımında otoyol kullanıcıları tarafından özel sektör ortağına ödeme yapılmaktadır. Otoyol örneğinde olduğu gibi özel sektör ortağına tanınan imtiyazlar doğrudan kullanıcılardan ödeme yapma hakkını da kapsayabilmektedir. Projenin ekonomik ömrü süresince ortaklık vurgusu yapılmaktadır. Özel sektör ortağı genellikle inşaat ve operasyon/işletme aşamalarının ikisinden de sorumludur. Özel sektör ortağı projenin tasarımına, tamamlanmasına, uygulanmasına ve fonlamasına katılır buna karşın kamu ortağı daha çok projenin amaçlarının tanımlanmasına ve proje gerçekleşmelerinin bu amaçlara uygunluğunun izlenmesine odaklanır. Kamu ve özel sektör ortağı arasında belirli oranda risk paylaşımı esastır. Teorik olarak her bir riskin, söz konusu riski yönetme kapasitesi en yüksek olan tarafça yüklenilmesi ve yönetilmesi, böylece KÖİ uygulamasına yatırılan parasal tutarın karşılığında optimal değerin (Value for Money) elde edilmesi amaçlanır. 15

16 (EU PPP Guidelines,s.18, 2003) IV. KÖİ Finansman Modeli KÖİ modeliyle bir kamu hizmeti sağlanması süreci geleneksel tedarik yöntemine göre daha karmaşık, daha uzun vadeli ve çok taraflıdır. Bu nedenledir ki modellerin tasarımı ve uygulanmasında tarafların getiri beklentilerinin yansıra risklerin nasıl paylaşılacağı da önem kazanmaktadır. Başka bir ifadeyle KÖİ, kamu ile özel sektör arasında yapılan, ticari finansal analiz ile toplumsal fayda-maliyet analizi arasındaki farkın kamu sektörü tarafından kapatıldığı bir iş ortaklığı sözleşmesidir. Modelin tarafları açısından bakıldığında; Kamu : Kamunun kendisinin tek başına, klasik tedarik yöntemiyle gerçekleş tirmesine göre KÖİ ile daha fazla katma değer yaratılmalı, daha uygun maliyetle ve daha iyi hizmet kalitesi sunulabilmelidir. Özel sektör : Projeler yapılabilir olmalı ve üstlenilen risk karşılığında makul bir getiri sağlanabilmelidir. Finansörler : Yatırım/proje yapılabilir ve finanse edilebilir olmalıdır. 16

17 (Downs, K.,2009) KÖİ finansmanı genellikle proje finansmanı modeliyle finanse edilmektedir. Kısaca Proje Finansmanı; borç verenlerin, proje için verilen kredilerin geri ödenmesinde esas olarak söz konusu projenin yaratacağı nakit akımlarını dikkate alması ve proje sahibi şirketin değil projenin varlıklarının kredilerin teminatını oluşturduğu finansman modelidir. Finansörlerin KÖİ projesine yaklaşımları KÖİ proje türüne, sektöre ve yatırım aşamasına bağlı olarak farklılık göstermektedir. Proje türü Sektör Yatırım Aşaması ; kamu ve özel sektör arasındaki gelir ve risk dağılımı koşulları ; sektörün kendine özgü nakit akımları/riskleri ; Komple yeni yatırım, yenileme, modernizasyon aşamaları bir birinden farklı nakit akımları ve riskler Finansörler, bir KÖİ projesinin yarattığı nakit akımları kendileri dahil bütün tarafların getirisini karşılamasını beklemektedir. Ayrıca proje yatırım aşamasındaki olası maliyet artışları ve gecikmeleri karşılayabilecek yeterli kaynağa sahip olmalıdır. Kredi kuruluşları açısından proje finansmanı yapılabilmesi için; Proje karlılığı yeterli, proje teknik ve finansal açıdan yapılabilir olmalıdır. Teminatlar/garantiler bankacılık kurallarına uygun ve yeterli alınabilmelidir. 17

18 Aşağıda tipik bir KÖİ projesinin finansman kaynaklarını gösteren proje bilançosu verilmektedir. Şekilde de görülebileceği üzere ticari bankalar, uluslararası finansal kuruluşları (UFK), çeşitli kurumsal yatırımcılar, fonlar ve stratejik yatırımcılar oldukça uzun vadeli olan bu yatırımlara risk ve vade tercihlerine göre finansman sağlayabilmektedir. Proje Finansmanı Bilançosu Kaynak: Down,K.,2009 V. Neden KÖİ? KÖİ modelini klasik tedarik yöntemi yerine tercih etmenin temel gerekçesi aynı tutardaki kaynak/para için daha büyük tutarda değer (Value for Money) elde edilmesidir. Projeden beklenen parasal değerin maksimize edilmesi projenin ekonomik ömrü boyunca elde edeceği sosyal faydalardan sosyal maliyetlerin çıkarılmasıyla elde edilecek sosyal net bugünkü değerin maksimizasyonu ile mümkün olacaktır. Parasal değerin maksimizasyonu maliyetlerin bugünkü değerini minimize ederek de sağlanabilir ancak istenen kalite koşulları ve risklere göre düzeltildiğinde parasal değerin maksimize edildiği seçenek her zaman optimum seçenek olmayabilir. Yatırılan paranın karşılığının/ değerin hesaplanması ve klasik tedarik yöntemine göre maliyetlerin karşılaştırmasında riske göre düzeltilmiş çeşitli araçlar kullanılabilir. Aslında kamunun klasik hizmet alım( tedarik) yönteminde başlangıçta yapacağı yatırım harcamaları için gereken borçlanma tutarı, KÖİ de genellikle KÖİ borçlanmasının geri ödemelerini de içeren gelecekteki hizmet gelirlerinin bugünkü değeri ile yer değiştirmektedir. Dolayısıyla başlangıçta kamu için borçlanma gereği azalmakta ve bu ihtiyaç 18

19 projenin ekonomik ömrü boyunca elde edilecek hizmet gelirlerinden karşılanmış olmaktadır. Ayrıca, uygulanan muhasebe kurallarına göre değişmekle birlikte, kamunun proje için vereceği garantiler ve üstleneceği birtakım riskler için vereceği taahhütler kamu açısından bilanço dışı nitelikte olacağından toplam borçlanma limitlerini kısıtlamayacaktır. Buna bağlı olarak da daha az kamu kaynağı ile daha kısa sürede daha fazla yatırım projesi/kamu hizmeti üretilmesi mümkün olabilecektir. Kısaca özetlemek gerekirse KÖİ uygulamalarından beklenen faydalar; İlave sermaye/kaynak temin etmek Alternatif yönetim ve uygulama becerileri sağlamak Geniş anlamda kamuya/tüketiciye daha yüksek bir katma değer yaratmak İhtiyaçların daha doğru belirlenmesini ve kaynakların optimal kullanımını sağlamak Yukarıda sayılanlara ilaveten özel sektörle işbirliğine giderek aşağıda belirtilen bazı avantajlar da yaratılabilecektir; (EU PPP Guidelines, 2003; s.15) Altyapı yatırımlarının hızlandırılması; kamu kaynakları bütçe limitleriyle kısıtlandığında KÖİ modeli projelerin devam etmesine imkan sağlar. Kamu açısından PPP, başlangıçtaki sermaye yatırımını gelecekte tahsil edilecek hizmet bedelleri şeklindeki nakit akımlarına dönüştürmeye izin verir. Hızlı uygulama; tasarım ve inşaatın/yapımın özel sektörün sorumluluğuna bırakılması ve ödemelerin hizmet üretimiyle ilişkilendirilmesi özel sektörün inşaat süresini daha kısaltmaya çalışmasını teşvik eder. Düşük toplam proje maliyeti; KÖİ de projenin yatırım ve bakım onarım dahil işletme dönemlerinin birlikte özel sektöre bırakıldığı durumda, özel sektör ortağı projenin toplam maliyetini en aza indirmeye çalışacaktır. Klasik kamu tedarik sürecinde bu maliyet avantajını sağlamak genellikle zordur. Daha iyi risk dağılımı; bir KÖİ projesinde temel ilke her bir riskin onu en iyi ve en düşük maliyetle yönetebilecek tarafça üstlenilmesidir. Burada amaç, maksimum risk transferinden ziyade, en yüksek değere ulaşabilmek için riskin optimize edilmesidir. Performans için daha iyi teşvikler; özel sektörün KÖİ projesindeki gelirlerini kamudan/ son kullanıcıdan tahsil edebilmesi hizmet performansına bağlıdır. Özel sektör ortağı üstlendiği proje risklerinden dolayı projedeki yönetim ve performansını iyileştirmeye çalışacaktır. Daha iyi hizmet kalitesi; Uluslararası deneyimler KÖİ modeliyle klasik satın alma yöntemine göre daha iyi hizmet kalitesine ulaşıldığını göstermektedir. Bunun nedenleri arasında hizmetlerin destekleyici kaynaklarla daha iyi bütünleştirilmesi, iyileştirilmiş ölçek ekonomileri, hizmet sunumunda inovasyondan yararlanılması ve tipik olarak her KÖİ sözleşmesinde yer alan performans ödülleri ve cezaların bulunması sayılabilir. 19

20 İlave gelir yaratılması; KÖİ deki özel sektör ortağı proje kapsamında üçüncü taraflardan ilave gelir elde edebilir ve bu kamunun maliyetini düşürebilir. İlave gelir atıl kapasitelerin kullanılmasıyla ya da fazla varlıkların elde çıkarılmasıyla sağlanabilir. Kamu yönetiminin iyileştirilmesi; KÖİ ile kamu hizmeti sunumunun özel sektörün sorumluluğuna bırakılmasıyla, kamu görevlileri günlük kamu hizmet sunumuyla ilgilenmek yerine hizmet planlaması ve performansın izlenmesine odaklanabilecektir. Ayrıca KÖİ uygulamasıyla kamu hizmetlerinde rekabetçi bir yaklaşım benimsenerek kamu hizmet maliyetlerinin piyasa standartlarıyla karşılaştırılmasını mümkün kılar. KÖİ uygulamalarına uluslararası /yabancı sermayenin ilgisinin arkasındaki nedenler genel olarak üç grupta toplanabilir. 1. Altyapı yatırımlarının büyüklüğü; ekonomik ve sosyal kalkınma büyük oranda, özellikle enerji, su telekomünikasyon, ve ulaşım sistemleri altyapısının oluşturulması ve geliştirilmesine bağlıdır. Ayrıca, pek çok ülkede hastane, sağlık tesisleri, cezaevleri ve konut gibi alanlarda acil yatırım ihtiyacı bulunmaktadır. Hükümetler açısından bu sektörler özel sektör katılımına en fazla ihtiyaç hissedilen sektörlerdir. Ayrıca günümüzde yeşil ekonomiye geçiş için gereken yatırım ihtiyacı da önemli bir tutara ulaşmaktadır. 2. Kaynakların kullanımında daha yüksek verimlilik; özelleştirme deneyimi özel sektörde, hatta geleneksel olarak kamu tarafından yerine getirilen sektörlerde bile, özel sektör yönetim becerileri ve disiplininin kullanılmasıyla maliyet avantajı sağlanmaktadır. 3. Kamu varlıklarından ticari değer yaratılması; kamu sektörü tarafından çok önemli miktarda kaynak savunma teknolojileri, bilgi sitemleri gibi alanlara yatırılmakta ancak çok küçük bir kesim tarafından kullanılabilmektedir. Bu kaynakları özel sektör kullanımına açarak çok geniş bir yelpazede kamu yararı yaratılabilmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki KÖİ proje finansmanı ve gerçekleştirilmesinde başvurulabilecek tek yöntem, kamu kesimi finansman ihtiyacını ortadan kaldıran mucize çözüm değildir. Bu nedenle KÖİ uygun koşullar olduğunda, açık ve kesin yararları ortaya konabildiğinde tercih edilmeli, klasik tedarik yöntemi ve özelleştirme gibi seçeneklerin yanında bir alternatif olarak değerlendirilmelidir. Tek bir KÖİ modeli mevcut değildir, her KÖİ uygulaması projenin türüne, ihtiyaçlarına ve sektörüne göre yapılandırılmalı, modellerin zayıflıkları ve kuvvetli yönleri proje tasarımında dikkate alınmalıdır. Unutulmamalıdır ki KÖİ yöntemi kötü bir projeyi iyi bir projeye dönüştüremez. 20

21 VI. KÖİ Projelerinde Risklerin Tanımlanması ve Yönetimi KÖİ projeleri uzun vadeli, çok taraflı ve karmaşık yapılandırılmış projelerdir. Bu nedenle KÖİ projelerinin öngörüldüğü şekilde, planlanan zaman ve maliyet sınırları içinde gerçekleştirilmesini etkileyebilecek çok farklı boyut ve nitelikteki riskler mevcuttur. Riski etkin ve dengeli dağıtabilmek için iki soruya cevap verilmelidir. Birincisi; hangi taraf riskin gerçekleşmesine neden olabilecek olayları önleyebilir ve böylece gerçekleşen çıktıların beklenen çıktılara olabildiğince yaklaşmasını sağlayabilir? İkinci soru; hiçbir tarafın riskin gerçekleşmesine neden olan olayları önleyemediği durumlarda hangi taraf ortaya çıkan olumsuz sonuçları yönetebilir? Buna göre risk dağılımı yapılmalı, her bir taraf üstleneceği riskleri daha iyi yönetmek için teşvik edilmeli ve böylece KÖİ projesinin verimliliği korunmalıdır. Bir KÖİ projesinde risklerin kamu ve özel sektör tarafından paylaşılması beklenmektedir. Ancak KÖİ projelerinde tek bir standart tanım olmadığı için her projenin içerdiği riskler de birbirinden farklı olabilecektir. Önemli olan risklerin doğru tanımlanması, değerlendirilmesi, fiyatlanması ve söz konusu riski en iyi yönetebilecek tarafın üstlenmesini sağlamaktır. Örneğin politik riskler kamu tarafından üstlenilirken ticari riskler özel sektör ortağının sorumluluğuna bırakılabilir. Riski üstlenen tarafın söz konusu risklerin tanımlanması, ölçülmesi, kontrolü ve ortadan kaldırılabilmesi için, örneğin sigorta satın alınması gibi önlemleri alması beklenmektedir. 21

22 KÖİ- Altyapı projelerine ilişkin olarak en önemli riskleri üç grupta toplanabilir. (CEE Bankwatch Network,s.9; 2008) Yapım (İnşaat) riski Özellikle karayolu, demiryolu gibi fiziksel altyapı yatırımlarında inşaat riski, yatırımın zamanında tamamlanamaması, ilave maliyet oluşması, teknik problemlerin ortaya çıkması gibi riskler inşaat riskini oluşturur. Hizmet teslim riski Hizmetin tesliminin yapılamaması riski hastane, okul, cezaevi gibi hizmet sunumunun özel sektör tarafından yapılması gereken ancak yapılamayan KÖİ sözleşmeleri kapsamında ortaya çıkmaktadır. Eğer özel sektör tarafı istenen kalite ve miktarda hizmeti sağlayamazsa kamu ödemeleri durdurabilir ve özel sektör bu riski üstlenmek zorunda kalır. Talep riski Talep riski, bir kamu hizmetinin fiili kullanıcı sayısının beklenen kullanıcı sayısının altında kalması, köprü ya da tünel kullanımında yeterli trafiğin yaratılamaması, dolayısıyla yeterli gelir elde edilememesidir. Eğer kamu bu gibi durumlarda talepten bağımsız olarak minimum bir hizmet bedeli ödemeyi taahhüt etmişse talep riskini üstlenmiş olacaktır. IMF tarafından hazırlanan Finansal Krizin Kamu Özel İşbirlikleri üzerindeki Etkileri başlıklı çalışmada KÖİ projelerinin başarısını etkileyebilecek riskler genel olarak aşağıdaki şekilde gruplandırılmıştır (IMF, Working Paper, WP/09/144; s. 12; 2009) 22

23 Risk, projenin öngörülen zaman, maliyet ve kalitede gerçekleşmesini tehdit edebilecek faktör, etki ya da olaylardır. Risklerin taraflar arasında nasıl dağıtıldığı ve nasıl yönetildiği proje üzerinde doğrudan finansal sonuçlar doğurmakta, risklerin fiyatlamasına bağlı olarak projenin toplam maliyetini etkilemektedir. Etkin bir risk yönetimiyle projenin toplam maliyeti düşürülürken yatırım için daha yüksek bir değer elde edilmesini de sağlanmış olur. Bu nedenle kamu açısından bakıldığında yalnızca risk paylaşımı değil etkin bir risk transferi amaçlanmalıdır. Kreditörler açısından ise KÖİ projesindeki risk dağılımı ve projenin finansal performansı birlikte kredilendirme kararını etkileyecektir. Kreditörler genellikle projenin en büyük finansörü olduklarından risk paylaşımında da söz sahibi olmak isteyecektir. Borç verenler gerektiğinde sözleşmelerde değişiklikler, sigorta vb. talep edebilirler. Ayrıca, kreditörler KÖİ şirketinden işletme ve finansal performans anlamında bazı taleplerde de bulunabilir, bazı hedefleri yakalamasını isteyebilirler. Eğer bu taahhütler KÖİ şirketi tarafından karşılanmazsa ödemelerin durdurulması, kredinin geri çağırılması, projenin durdurulması gibi çeşitli yaptırımlarda bulunabilirler. (Down, K; 2009) 23

24 VII. Türkiye de Kamu-Özel Sektör İşbirlikleri Türkiye de 1910 tarihli kamu hizmeti imtiyaz yönteminin yasal çerçevesini oluşturan yasa halen yürürlüktedir ve KÖİ yönteminin yasal çerçevesini oluşturmaktadır. Bununla birlikte 1984 yılında çıkarılan 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmeleri Hakkında Kanun ile başlayan süreç halen devam etmektedir. Bu tarihten itibaren enerji ve otoyol yapımı gibi alanlarda Yap-İşlet-Devret modeli ve benzeri modellerin uygulanmasına ilişkin çeşitli kanunlar çıkarılmış ve düzenlemeler yapılmıştır. Türkiye şimdiye kadar gerçekleştirdiği uygulamalarla adı KÖİ olarak konulmasa da önemli bir deneyim kazanmıştır. Bu deneyim Türkiye için bir avantaj olarak kabul edilmektedir. Bütün bu uygulamalarda Türk bankaları da finansman ayağında yer alarak deneyim kazanmışlardır. Ülkemizde uygulanan çeşitli Kamu Özel İşbirliği yöntemleri ve bunlara ilişkin geçerli yasal mevzuat kısaca aşağıdaki gibi sıralanabilir. (Uzunkaya,M; 2008) Yap-İşlet-Devret ( Kanun No: 3996, 3465, 3096) Yap-İşlet ( Kanun No: 4283) Yap-Kiraya Ver Devret (Kanun No: 5396) İşletme hakkı Devri ( Kanun No: 4046, 5335, 3465, 3096) Uzun Dönemli Kiralama (Kanun No: 5335, 4046) Ülkemizdeki mevcut KÖİ mevzuatının kapsamadığı bazı yöntemler ise; Tasarla-Yap-Finanse Et-İşlet Yap-Sahiplen-İşlet-Devret Rehabilite Et-İşlet-Devret Yap-Sahiplen-İşlet Yap-Devret-İşlet İlave yatırım Yap-İşlet Özel Sektörle Şirket Kurma Gölge Ücret 24

25 Mevcut Yasal Altyapının Kapsadığı Sektörler ENERJİ Elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticareti ULAŞTIRMA Otoyol, köprü, tünel, otopark,otoyol işletme tesisleri Demiryolu Sivil kullanıma yönelik deniz ve hava limanları TARIM Sulama İÇME SUYU ve KANALİZASYON İçme ve kullanma suyu Arıtma tesisi Kanalizasyon SAĞLIK Hastaneler TURİZM Yat Limanları GENEL İDARE Gümrük Kapıları MADENCİLİK Maden ve Maden İşletmeleri ÇEVRE Çevre kirliliğini önleyici yatırımlar İMALAT Fabrika ve benzeri tesisler HABERLEŞME Mevcut Yasal Altyapının Kapsamadığı Sektörler Adalet Hizmetleri Eğitim Hizmetleri Kültür Hizmetleri Dünyadaki örneklere bakıldığında her ülkenin kendi ihtiyaçları ve idari yapısına uygun olarak farklı idari yapılanmaların olduğu, bazı ülkelerde merkezi bir PPP birimi etkin çalışabilirken bazı ülkelerde, farklı sektörler ve bakanlıklar arasında koordinasyon görevini yerine getiren modüler bir yapılanmanın daha etkin olduğu gözlenmektedir. Ancak özellikle yatırımcılar (yerli/yabancı) açısından hak ve yükümlülüklerin açıkça tanımlandığı yasal bir çerçevenin ve sorumluluk alanları iyi belirlenmiş idari yapılanmanın bu alanda daha etkin olabilmek için gerekli olduğu genel kabul görmektedir. Kasım 2007 tarihinde DPT koordinasyonunda hazırlanan Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Kamu Kesimi ile Özel Sektör İşbirliği Modelleri Çerçevesinde Gerçekleştirilmesine İlişkin Kanun Tasarısı Taslağı nda merkezi yönetim, mahalli idareler ve diğer kamu kuruluşları tarafından yürütülen tarım, sulama, madencilik, imalat, enerji, ulaştırma, haberleşme, bilgi teknolojileri, turizm, konut, kültür, kentsel ve kırsal altyapı, belediye hizmetleri, kentsel dönüşüm, çevre, araştırma-geliştirme hizmetleri ile eğitim, sağlık, adalet, güvenlik ve genel idare altyapısı yatırım ve hizmetlerinin Kamu-Özel İşbirliği modelleri çerçevesinde gerçekleştirilmesine ilişkin usul ve esaslar tanımlanmıştır. 25

26 Bu taslağa göre; Kamu-Özel Sektör İşbirliği (KÖSİ) : Yukarıda belirtilen yatırım ve hizmetlerin maliyet, risk ve getirilerinin, idareler ve özel sektör arasında öngörülen modeller çerçevesinde paylaşılması yoluyla gerçekleştirilmesini, Kamu-Özel Sektör İşbirliği Modeli : KÖSİ yi gerçekleştirmek üzere, bir projenin tasarımı, finansmanı, yapımı ve işletilmesi ile mevcut bir yatırımın yenilenmesi, kiralanması, geliştirilmesi, bakım-onarımının yapılması ve işletilmesinde özel sektör katılımının sağlandığı yöntemleri ifade etmektedir. Ancak ülkemizde KÖSİ modeline ilişkin tek bir yasa ve idari sorumluluk merkezi bulunmamakta, projeler ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Yukarıda kısaca bahsedilen yasa tasarısı ile KÖİ mevzuatının ve örgütlenmenin tek çatı altında toplanması amaçlanmaktadır. Bugün Türkiye nüfusunun yaklaşık %65 i kentlerde yaşamakta ve kentleşme hızlanarak devam etmektedir. Buna bağlı olarak özelikle yerel yönetimlerin kentsel altyapı ihtiyacı da giderek artmaktadır. Türkiye deki KÖİ potansiyelinin KÖİ yasa tasarısının kabul edilmesiyle büyük bir ivme kazanması beklenmektedir. VIII. Kalkınma/Yatırım Bankaları ve Kamu Özel Sektör İşbirlikleri Dünya nüfusunun artması, kentleşmenin hızlanarak devam etmesi, çevre duyarlılığının artması ve yükselen yaşam kalitesi nedeniyle artan kamu kesimi yatırım ihtiyaçlarının gerçekleştirilmesi ve finansmanında, özellikle 1990 lardan sonra Kamu Özel Sektör İşbirliklerinin önemi ve payı giderek artmaktadır. Dünyada PPP pazarı hızla büyümekte, rekabet artmaktadır. Bugün gelinen noktada çeşitli ölçeklerdeki KÖİ uygulamalarının yasal çerçevesi, tasarımı, finansman modelleri ve bir bütün olarak uygulamaların düzenlenmesi gelişmiş ve gelişmekte olan çok sayıda ülkenin gündemindedir. İngiltere öncülüğünde yaygınlaşan PPP modeli başta AB ülkeleri olmak üzere, gelişmiş bütün ülkelerde ve giderek artan düzeyde de gelişmekte olan ülkelerde en önemli proje finansman yöntemi olarak ortaya çıkmaktadır. KÖİ pazarında 108 ülkenin faaliyet gösterdiği belirtilmektedir. Buna bağlı olarak da KÖİ uygulamalarının finansmanında ulusal ve uluslararası kalkınma ve yatırım bankalarının katkısı öne çıkmaktadır. Dünya Bankası, IFC, Avrupa Yatırım Bankası, Asya Kalkınma Bankası, EBRD gibi uluslararası kalkınma bankalarının yanı sıra ulusal ve yerel kalkınma bankaları da KÖİ uygulamalarına teknik yardım desteği, sermaye ve kredi şeklinde finansman sağlamaktadır. Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Birliği üye ve aday ülkeleri ile Avrupa Birliği Komisyonu'nun işbirliği ile kurulan EPEC, Avrupa KÖİ Uzmanlık Merkezi kamu sektörünün kurumsal kapasitesini güçlendirecek çalışmalar yapmaktadır. (EPEC;2009) 26

27 IX. Sonuç ve Geleceğe İlişkin Beklentiler Ekonomik ve sosyal kalkınmanın ayrılmaz unsuru olan altyapı yatırımlarının ve öteki kamu hizmetlerinin gerçekleştirilmesinde KÖİ (PPP) uygulamalarının önemi ve payı giderek artmaktadır. Bugün KÖİ modelini uygulayan 100 den fazla gelişmiş ve gelişmekte olan ülke KÖİ yatırımlarına yerli ve yabancı yatırımcıları ve finansman kuruluşlarını çekebilmek için rekabet etmektedir. Bununla birlikte 2008 yılı sonlarından itibaren yaşanan küresel finansal kriz KÖİ yatırımlarını da etkilemiş, bazı yatırımların maliyetlerinin artmasına, ertelenmesine, durmasına ya da tamamen iptal edilmesine neden olmuştur. Dünya Bankası verilerine göre 2010 yılının ilk yarısında gelişmekte olan ülkelerdeki KÖİ yatırım taahhütlerinde 2008 yılının aynı dönemine göre %25 oranında bir yavaşlama gözlenmektedir. Bu düşüşün en önemli nedenlerinden biri yeni büyük projelerin olmamasıdır. Ayrıca, kriz sonrasında altyapı alanındaki yeni KÖİ yatırımlarının daha seçici olduğu gözlenmektedir. Örneğin, 2009 yılı itibariyle telekom, karayolları ve su arıtma tesisleri yatırımlarında yavaşlama görülürken enerji sektörü rekor seviyeye ulaşmıştır. Önümüzdeki dönemde küresel krizin etkilerinin hafiflemesiyle birlikte KÖİ faaliyetlerinde de bir artış beklenmektedir. Dünyada artan nüfus, kentleşme ve yeşil ekonomiye geçiş için gereken yatırım ihtiyaçları ve ekonomik ve sosyal kalkınma çabalarına bağlı olarak kamu özel işbirlikleri ulusal ve uluslararası kalkınma bankalarının da ana faaliyet alanlarından birini oluşturmuştur. Özellikle Avrupa Birliği üye ve aday ülkelerde kamu hizmet temini amacıyla KÖİ modelinin kullanımını teşvik etmekte, çeşitli finansman ve kapasite geliştirme destekleri sağlamaktadır. KÖİ (PPP) uygulamalarında Türkiye nin konumu ise şöyle değerlendirilebilir; KÖİ uygulamalarına ilişkin yasal çerçevenin mevcut parçalı yapı yerine, yerli ve yabancı yatırımcılar ve ilgili kamu otoriteleri için kolay anlaşılabilir ve uygulanabilir netlikte düzenleme ihtiyacı bulunmaktadır. KÖİ uygulamalarının hangi idari yapılanma içinde devam edeceğine karar verilmelidir. Mevcut durumda ilgili bakanlıklar, Özelleştirme İdaresi, Hazine Müsteşarlığı ve mahalli idareler sürecin belli aşamalarında yer almakta, ancak sürecin başından sonuna kadar tarafların muhatap olacağı bir birim bulunmamaktadır. Tek bir birimin sorumlu olmasının özellikle yabancı yatırımcılar açısından avantajları bulunmaktadır. 27

28 Türkiye de nüfus yapısı, hızlı kentleşme ve ekonomik büyümeye bağlı olarak özellikle yerel yönetimlerin yüksek bir KÖİ potansiyeli mevcuttur. Yapılacak yasal düzenlemeler ve yatırım ortamının iyileştirilmesi bu alanda uzun vadeli fon kaynaklarına erişimi kolaylaştırabilecektir. Bununla birlikte, özellikle altyapı ihtiyacının karşılanmasında etkin olarak kullanılabilen KÖİ modeli uzun vadeli, karmaşık ve çok taraflı yapısı nedeniyle her yatırıma uygun bir iş ortaklığı modeli değildir. Öteki kamu hizmet temini yöntemlerine göre daha etkin ve maliyet avantajı sağlandığı durumlarda tercih edilmelidir. Dünyada ve Türkiye de gerçekleştirilen pek çok yatırım, model doğru olarak kullanıldığında çok olumlu sonuçlar alındığını göstermektedir. KAYNAKÇA 1. Guidelines for Successful Public Private Partnerships; European Commission Directorate-General Regional Policy; March Downs, Katherine; Financing Public Private Partnerships; World Bank Institute; December Burger, P.; Tyson, J.; Karpowicz, I.;Coelho, M.D; The Effects of the Financial Crisis on Public-Private Partnerships IMF Working Paper WP/09/144; July Hawkesworth, I.; Public Private Partnerships for School Infrastructure Development. Solution or problem? ;OECD; September Bacheva-Mc-Grath, F.; Never Mind the Balance Sheet, The Dangers Posed by Public Private Partnerships in Central and Eastern Europe ; CEE Bankwatch Network; November Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Kamu Kesimi ile özel Sektör İşbirliği Modelleri Çerçevesinde Gerçekleştirilmesine İlişkin Kanun Tasarısı Taslağı ; DPT, Kasım Kamu-Özel İşbirliği Türkiye Tecrübesi ; Uzunkaya, M.; DPT; Mart Presentation Notes on PPP in the Post Credit Crunch Era ; by International PPP Platform Turkey; KAV; ITO; UKTI-UK Trade&Investment; Fatih University; Istanbul, September World Bank Public Private Infrastructure Advisory Facility - World Bank Private Participation in Infastructure (PPI) Database ; Erişim tarihi: EPEC, European PPP Expertise Center : European PPP Report

29 ÜLKEMİZDE ATIK YÖNETİMİ VE İLGİLİ MEVZUAT K. Kurtar ERBAŞ Destek Hizmetleri ve Satınalma Müdürlüğü / Kd. Amir Kalkınma Çevre Yönetim Komitesi Üyesi "Bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma İlkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamak amacıyla evsel atıkların, tehlikeli atıkların ve özel atıkların çevreyle uyumlu bir şekilde yönetimini sağlayan programların hayata geçirilmesi esastır." Teknolojik gelişmeler ve sanayileşme ile paralel olarak yaşanan hızlı kentleşme ve nüfus artışı, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de insan faaliyetlerinin çevre üzerindeki baskısını hızla artırmaktadır. Doğal kaynakların kullanımının ve buna bağlı olarak atıkların artması, çevre sağlığını tehdit eder hale gelmiş ve sonuçta atıkların çevre ve insan sağlığı için bir tehdit olmaktan çıkarılarak ekonomi için bir girdiye dönüştürülmesini amaçlayan atık yönetim stratejileri, tüm dünyada giderek öncelikli bir politika hedefi olarak benimsenen sürdürülebilir kalkınma yaklaşımının temelini oluşturmuştur. Atık yönetim sistemleri ulusal çevre politikaları ve sürdürülebilir kalkınma stratejileri arasında ağırlıklı bir yer tutmaktadır. Avrupa Birliğine uyum açısından AB Müktesebatının en kapsamlı alanlarından birisi olarak çevre, çevre konularının başında da atık yönetimi gelmektedir. AB Müktesebatı ile uyum sağlanması amacıyla AB nin mali ve teknik desteği ile bu alanda çeşitli projeler yürütülmüş, bu projeler çerçevesinde hem mevzuatın uluslararası standartlar ve AB Müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesi, hem de AB uyum sürecinde yapılması gerekenlerin tespiti ve planlanması açısından önemli mesafeler kaydedilmiştir. Atık yönetiminin güçlendirilmesi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve çevre ve insan sağlığının korunması için yaşamsal önemde olup, mevcut ve gelecek kuşaklara daha kaliteli ve sürdürülebilir bir yaşam ortamı sağlanmasında temel bir faktördür. Başta Anayasamız olmak üzere, birçok yasada çevrenin korunması ve geliştirilmesine yönelik düzenlemeler yer almakta ve bu düzenlemelerin sayısı, çevrenin artan önemine paralel olarak gün geçtikçe artmaktadır. Çevre mevzuatımızın en kapsamlı alanlarından birisini de atık yönetimine ilişkin düzenlemeler oluşturmaktadır. 29

30 Atıkların kaynağında ayrıştırılması ve geri kazanılabilecek olanlarının ekonomiye kazandırılması, atık yönetimi politikalarının temelini oluşturduğu halde, ülkemizde kaynağında ayrıştırma ve geri kazanım faaliyetleri çok düşük düzeydedir. Esasen yürürlükteki mevzuatımız, haneler dahil olmak üzere tüm üretim, dağıtım ve satış üniteleri ile nihai tüketicilere ayrıştırma sorumluluğu yüklemiş ve aykırı davranışlara cezai müeyyide öngörmüştür. Ülkemizde de çevre bilincinin gelişmesine paralel olarak, çevrenin korunması ve sürdürülebilir bir atık yönetiminin geliştirilmesi yönünde güçlü bir duyarlılık oluşmuştur. Bu çerçevede atık yönetimi, evsel, tıbbi ve tehlikeli ve tehlikesiz atıkların minimizasyonu, kaynağında ayrı toplanması, ara depolanması, gerekli olduğu durumda atıklar için aktarma merkezleri oluşturulması, atıkların taşınması, geri kazanılması, bertarafı, geri kazanım ve bertaraf tesislerinin işletilmesi ile kapatma, kapatma sonrası bakım, izleme-kontrol süreçlerini içeren bir yönetim biçimi olarak tanımlanmış, ilgili mevzuat belirlenmiş ve günlük koşullara göre devamlı olarak güncellenmektedir. ATIK YÖNETİMİNE İLİŞKİN MEVZUAT T.C. ANAYASASI Madde 56 - Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. ATIK YÖNETİMİNE İLİŞKİN KANUNLAR 2872 sayılı Çevre Kanunu 8. Madde - Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır sayılı Çevre Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 11. Maddede Değişiklik - Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler. Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz 30

31 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 7. Madde -...katı atık yönetim planını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek bu amaçla tesisler kurmak kurdurmak sayılı Belediye Kanunu 14.ve 15 Maddeleri -...katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak, yaptırmak sayılı Belediye Gelirleri Kanunu (ÇTV) 97. Madde - Kirleten öder prensibiyle atık üreticilerinin atık yönetimi hizmetlerine katılımı sağlanmaktadır sayılı Türk Ceza Kanunu 181. ve 182. maddelerle, çevrenin kasten ve taksirle kirlenmesine ilişkin cezalar düzenlenmiş olup, sorumlulara hapis cezasına varacak şekilde cezai yaptırım öngörülmüştür. ATIK YÖNETİMİNE İLİŞKİN YÖNETMELİKLER Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik ( ) Bu yönetmelikle atıkların oluşumundan bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda kirletme ve ithalat yasağı, atık yönetim planların oluşturulması, lisans alma yükümlülüğü, mali sorumluluk sigortası yaptırılması, bertaraf maliyetlerinin karşılanması maddeleri yönetmeliğin belli başlı hükümlerini oluşturmakta olup, yönetmelik ekinde tehlikeli ve tehlikesiz atıkları belirleyen ve Avrupa Birliği ile uyumlu atık listesi yer almaktadır. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( ) Meskun bölgelerde evlerden atılan evsel katı atıkların, park, bahçe ve yeşil alanlardan atılan bitki atıklarının, iri katı atıkların, zararlı atık olmamakla birlikte evsel katı atık özelliklerine sahip sanayi ve ticarethane atıklarının, evsel atık su arıtma tesislerinden elde edilen (atılan) arıtma çamurlarının ve zararlı atık sınıfına girmeyen sanayi arıtma tesisi çamurlarının, toplanması, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi, bertaraf edilmesi ve zararsız hale getirilmesine ilişkin esasları kapsamaktadır. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( ) Tehlikeli atıkların üretiminden nihai bertarafına kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanması amaçlanmaktadır. Tehlikeli atıkların toplanması, tesis içinde geçici depolanması, ara depolanması, taşınması, geri kazanılması, nihai bertarafı ile ithalat ve ihracatına ilişkin yasak sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki teknik sorumlulukları kapsamaktadır. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ( ) 31

32 Sağlık kuruluşlarının faaliyetleri sonucu oluşan tıbbi atıklar ile bu atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesine ilişkin esasları kapsamaktadır. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ( ) Evsel, endüstriyel, ticari ve işyeri olmasına bakılmaksızın yurt içinde piyasaya sürülen plastik, metal, cam, kağıt-karton, kompozit ve benzeri malzemelerden yapılmış bütün ambalajları ve bu ambalajların atıklarını kapsamaktadır. Bu Yönetmelikte yapılacak revizyonlarla ilgili çalışmalar son aşamaya gelmiş bulunmaktadır. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ( ) Atık yağların üretiminden nihai bertarafına kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanmasını amaçlayan bu Yönetmelik, atık yağların üretimi, geçici depolanması, toplanması, taşınması, işlenmesi, bertarafı, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri kapsamaktadır. Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ( ) Bu Yönetmelik Pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesi ve işaretlenmesi, üretilmesinde zararlı madde miktarının azaltılması, kullanıldıktan sonra atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertarafı ile ithalat, transit geçiş ve ihracatına ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak sorumlulukları düzenlemektedir. Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ( ) Bitkisel atık yağların toplanması, geçici depolanması, taşınması, geri kazanılması, bertarafı, ticareti, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai sorumlulukları bu Yönetmelik ile düzenlenmektedir. Diğer Yönetmelikler Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik 32

33 ATIK YÖNETİMİNE İLİŞKİN DİĞER MEVZUAT Uluslararası Anlaşmalar Basel Sözleşmesi Avrupa Birliği Atık Mevzuatı ve Uyum Süreci Avrupa Birliğinin atık mevzuatının temelini Atık Direktifi (2006/12/EC) ve Tehlikeli Atık Direktifi (91/689/EC) oluşturmaktadır. Ayrıca, Bertaraf yöntemlerine ilişkin direktifler (99/31 Düzenli Depolama Direktifi ve 2000/76 Yakma Direktifi), Özel atıkların yönetimine ilişkin direktifler (Atık Yağların Bertarafına İlişkin Direktif (75/439/EC), PCB/PCT lerin bertarafına İlişkin Direktif (96/59/EC), Kullanılmış Pil ve Akümülatörlere İlişkin Direktif (91/157/EEC and 98/101/EC), Hurda Araçlara İlişkin Direktif (2000/53/EC), Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalara ilişkin Direktif (2002/96/EC), Ambalaj ve Ambalaj Atığı Direktifi (94/62/EC)) ve Atıkların Taşımına İlişkin Tüzük (1013/2006/EC) Atık Yönetimine ilişkin diğer mevzuat olarak belirlenmiştir. Kaynakça: Çevre ve Orman Bakanlığı 33

34 EĞİTİM VE HALKLA İLİŞKİLER FAALİYETLERİ KALKINMA 15.EMITT 2011 DOĞU AKDENİZ ULUSLARARASI SEYAHAT VE TURİZM FUARINDA.. Bankamız Turizm sektöründeki faaliyetlerini daha etkin bir şekilde sürdürebilmek, geniş yatırımcı kitleleri- Bankamız faaliyet alanları hakkında bilgilendirerek daha fazla yatırımcıya ulaşabilmek ve sektördeki güncel gelişmeleri daha yakından takip edebilmek için Şubat 2011 tarihleri arasında İstanbul da Ekin fuarcılık tarafından düzenlenen 15. EMITT 2011 DOĞU AKDENİZ ULUSLARARASI SEYAHAT VE TURİZM Fuarı na katıldı. ni Fuarın açılışı Turizm Bakanı Sn.Ertuğrul GÜNAY tarafından yapıldı. Türkiye deki turizmin güç kaynağı toplam hacmi 100 milyar doların üzerinde seyreden pazarın fuarı olarak da tanımlanan EMITT in dünyanın en büyük 5. Turizm fuarı olması bekleniyor. EMITT Fuarını ziyaret eden toplam ziyaretçi sayısı olarak gerçekleşti. Bankamız standı gerek katılımcılar gerekse ziyaretçiler tarafından yoğun ilgi gördü. Dört gün süren fuar süresince standımızı yaklaşık 150 kişi ziyaret etti. Kredi Pazarlama Müdürlüğü nden Kıdemli Uzman Aytekin ACAR, Amir Ayşegül AS ve Kredi Değerlendirme II Müdürlüğü nden Kıdemli Uzman Berna ŞEN tarafından standımızı ziyaret eden katılımcılar bilgilendirildi. 34

35 EĞİTİM VE HALKLA İLİŞKİLER FAALİYETLERİ BANKACILIK KANUNU SEMİNERİ Şubat 2011 tarihlerinde Bankamız Seminer Salonunda Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Ticaret Hukuku Profesörü Prof.Dr. Ahmet BATTAL ın beyin konuşmacı olarak katıldığı Bankacılık Kanunu Konulu Seminer gerçekleştirilmiştir. Seminere Bankamız Yönetici, Uzman ve Uzman Yardımcılarından oluşan 20 kişi katılmıştır. CANCUN Sonrası Karbon Piyasaları ve Fırsatlar SEMİNERİ Bankamız Yöneticileri, Uzman ve Uzman Yardımcılarına yönelik olarak, 17 Mart 2011 tarihinde Bankamız Eğitim Salonunda Teknoloji İzleme ve Araştırma Müdürlüğü Kıdemli Uzmanı Esin EREN tarafından 13 kişinin katılımıyla gerçekleştirilen CANCUN Sonrası Karbon Piyasaları ve Fırsatlar konulu sunumda; İklim Değişiklikleri, Sera Etkisi, İklim Değişiklikleri İle Mücadele Araçları, İklim Değişiklikleri ile Mücadele Araçları, Emisyon Sertifikası, Emisyon Ticareti, Küresel Karbon Piyasaları, Gönüllü Karbon Piyasaları, Karbon Proje Döngüsü, Karbon Projesi Yapmak, Enerji Verimliliği Finansmanı ve Kalkınma konuları ele alınmıştır. 35

36 EĞİTİM VE HALKLA İLİŞKİLER FAALİYETLERİ Kalkınma Ajansları İhtiyaç Çalışmasına SEMİNERİ İş, Ürün ve Planlama Dairesi Başkanlığı tarafından Bankamız Eğitim Salonunda Kalkınma Ajansı uzmanlarına yönelik olarak 18 Mart 2011 tarihinde gerçekleştirilen Kalkınma Ajansları İhtiyaç Çalışmasına 25 Kalkınma Ajansı Uzmanı katılmıştır. Enerji Verimliliği, Son Gelişmeler ve ESCO SEMİNERİ Bankamız Yöneticileri, Uzman ve Uzman Yardımcılarına yönelik olarak, 24 Mart 2011 tarihinde Bankamız Eğitim Salonunda Teknoloji İzleme ve Araştırma Müdürlüğü Kıdemli Uzmanı Esin EREN tarafından gerçekleştirilen Enerji Verimliliği, Son Gelişmeler ve ESCO konulu sunumda; Enerji Verimliliğinde Son Gelişmeler ve ESCO lar, Neden Enerji Verimliliği, Enerji Yoğunluğu, Sektörler Bazında Enerji Verimliliği, Enerji verimliliğinde Stratejik Amaçlar, Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) veya Energy Setvice Company (ESCO), enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu (EVK), Enerji Verimliği Finansmanı, Enerji Verimliği Proje Döngüsü, Enerji Performans Sözleşmeleri, Enerji Finansman Türleri, Paylaşımlı Tasarruf Sözleşmesi (PTS), Garanti Tasarruf Sözleşmesi (GTS), Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri ve Enerji Kimlik Belgesi konuları 18 katılımcıya sunulmuştur. 36

37 EĞİTİM VE HALKLA İLİŞKİLER FAALİYETLERİ TÜRK TİCARET KANUNU SEMİNERİ Mart 2011 tarihlerinde Bankamız Seminer Salonunda Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Ticaret Hukuku ndan Prof.Dr.Ahmet BATTAL ın konuşmacı olarak katıldığı Türk Ticaret Kanunu Bilgilendirme Semineri gerçekleştirilmiştir sayılı Türk Ticaret Kanunu 13/01/2011 tarihinde yasalaşması ve yaklaşık 1500 maddeden oluşan çok köklü değişikliklere sahip bir yasa olması sebebiyle; seminere 43 personelimiz tam olarak iştirak etmiştir. MS 7 OFİS 2010 EĞİTİMLERİ Bankamız bünyesinde kullanılan bütün bilgisayarların MS 7 İşletim Sistemine geçmesi ve Ofis 2010 programlarının kullanılmaya başlanması sebebiyle Ankara Bilkent te bulunan İNFOPARK Firması ile anlaşma yapılarak Bankamız Personelinin birer günlük MS 7 ve Ofis 2010 Eğitimleri alması sağlanmıştır. Her Hafta Pazartesi günleri Bilkent te gerçekleştirilen eğitimler Kasım 2010 da başlamış ve Mart 2011 de sona ermiştir. Bu süre zarfında eğitimlere Bankamızdan 390 personel katılmıştır. 37