Lise Öğrencilerine Yönelik. Akılcı İlaç Kullanımı

Transkript

1 Lise Öğrencilerine Yönelik Akılcı İlaç Kullanımı

2

3 T.C. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ Lise Öğrencilerine Yönelik Akılcı İlaç Kullanımı ANKARA Haziran

4 T.C. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI SGK Yayın No: 97 e-posta: Her türlü hakkı Sosyal Güvenlik Kurumu na aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. ISBN: Ankara, Haziran 2013 Baskı-Cilt: Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No: 244 Topkapı/İstanbul - Tel: Sertifika No:

5 Bu kitap Sosyal Güvenlik Kurumu ile Marmara Üniversitesi tarafından yürütülen Sosyal Güvenlik Kurumu nun Akılcı İlaç Kullanımı Etkinliklerine Yönelik Alt Yapı Oluşturma ve Geliştirme Projesi kapsamında hazırlanmıştır. Yazarlar Prof. Dr. Ahmet AKICI 1 Yrd. Doç. Dr. Mehmet Kürşad DURU 2 Yayın Hazırlık Kurulu Dr. Mümine Nurdan DOĞUKAN 3 Başak DÖNERTAŞ 1 Dr. Fatma ÖZCAN 3 Uzm. Ecz. Hilal Selcen URGANCIOĞLU 3 Vildan KUTAY 3 Grafik Tasarım Ardan ERGÜVEN 4 Öğr. Görv. Didem DAYI 4 İllüstrasyon Ardan ERGÜVEN 4 1) Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji ABD, 2) Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi İlköğretim Fen Bilgisi ABD, 3) Sosyal Güvenlik Kurumu Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü, 4) Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Grafik Bölümü Kitabın Hedef Okuyucusu: Lise 1. Sınıf Öğrencileri 3

6 Sevgili Öğrenciler, Ülkemizin son yıllarda gerçekleştirdiği reformların en önemlilerinden biri Sosyal Güvenlik Reformu dur yılında yapılan yasal düzenleme ile sosyal güvenlik hizmeti sunan üç farklı kurum, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) çatısı altında birleştirilmiştir. Geldiğimiz noktada, SGK çatısı altında hizmet alanların sayısı ülke nüfusunun neredeyse tamamına (%98 in üzerinde) ulaşmıştır. SGK, her geçen gün siz değerli hak sahiplerine daha iyi hizmet sunmaya çalışmaktadır. Sigortalılarımızın sağlık ihtiyaçlarının giderilmesine en iyi şekilde yardımcı olmak, Kurumumuzun başlıca hizmet alanlarından birisidir. SGK, halkımızın geçmiş yıllarda yaşadığı sorunların bilincinde olarak bu alanda sunduğu hizmetlerin kalitesini ve yaygınlığını her geçen gün artırmayı hedeflemektedir. Günümüzde tedavinin vazgeçilmez parçasını oluşturan ilaçların bilinçli kullanılabilmesi için toplumun tüm kesimlerinin eğitilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de büyük bir sorun olan yanlış, bilinçsiz, akılcı olmayan ilaç kullanımı sorununun genç nesiller tarafından yaşanmaması için onlara bu konuda gerekli desteğin sağlanması hayati önem taşır. İlaçların hastaların ihtiyaçlarına uygun olarak, onların bireysel gereksinimlerini karşılayacak miktarda, yeterli bir zaman diliminde, hastanın kendisine ve yaşadığı topluma en uygun şekilde kullanılması sürecine akılcı ilaç kullanımı denir. Sizlere sunulan bu kitap, tedavi ve ilaçla ilgili doğruları sizlerle paylaşmak üzere hazırlanmıştır. Kısaca akılcı ilaç kullanımı olarak tanımlanan bu süreçte sizleri bilgilendirmeyi amaçlayan bu kitabın sağlıklı yaşam sürmenize yardımcı olmasını diliyorum. Yadigar GÖKALP İLHAN Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı 4

7 İçindekiler Bilgi Paketi: İlaçların Doğru Kullanımı 6 İlaç Kullanımında Nelere Dikkat Etmeli? 16 Öykü: Akılcı İlaç Kullanımı 23 Bunları Biliyor musunuz? 28 Etkinlik 32 Kaynaklar 33 5

8 Bilgi Paketi: İlaçların Doğru Kullanımı İlaçlar, normal şartlarda hastalıkların tedavisinde doktor kontrolünde kullanılan ürünlerdir. Daha az olmakla birlikte sağlığın korunmasına yardımcı olmak ya da sağlıklı olma halinin sürdürülmesine yardımcı olmak gibi istisnai hallerde bazı ilaçlar, hasta olmadan da yine doktor kontrolünde olmak kaydıyla kullanılabilir. İlaç, üretiminden tüketilip atılmasına kadar her aşamada sıkı kurallara tabi olan özel bir sağlık ürünüdür. Hastalandığımızda çoğu zaman doktorumuzun yazdığı ilaçları kullanarak iyileşiriz. Başarılı bir tedavi için ilaçların doğru şekilde kullanılması çok önemlidir. İlaç insan sağlığı için önemli endüstriyel bir üründür. Uzun ve maliyetli bir geliştirme süreci sonunda sağlık alanında kullanılmak üzere eczanedeki rafta yerini alır ve böylece kullanılmaya başlanır. Bazen kamuoyuna yanlış yansıtıldığı üzere, kimi gıda takviyeleri vb. ürünler ilaçmış algısı uyandırabilir. Bu algı yanlıştır. İnsan sağlığı için kullanılacak bir ürün çok özel araştırmalar neticesinde, sadece etkili olduğu alanda kullanılmak üzere Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanır ve ilaç adını alır. Günümüzde bunun dışındaki hiçbir ürünün bu adı taşıması doğru değildir. Bu bakımdan da dikkatli olunmalıdır. Kullanımının her aşamasında büyük titizlik gerektiren ilacın, var olan sıkı kullanım kurallarına rağmen, istenen ölçüde doğru, bilinçli kullanıldığını söylemek ne yazık ki güçtür. Türkiye de ve tüm dünyada ilaçların yaklaşık %50 sinin akılcı olmayan şekilde uygunsuz kullanıldığına dair son yıllarda kaygılar bulunmakta ve tartışmalar yapılmaktadır. Sağlık alanında uluslararası düzeyde yetkin kurum olan Dünya Sağlık Örgütü, bu konuda somut bir duruş ortaya koymak için bir tanımlama yapmıştır. Bu tanım 6

9 doğrultusunda, bilinçli, doğru olarak da adlandırılan akılcı ilaç kullanımını; hastaların hastalıkları ve kendi bireysel özelliklerine uygun ilacı, uygun süre ve kullanım şekliyle, uygun maliyette almaları olarak tanımlamak mümkündür. Kuşkusuz bu cümlede geçen tüm uygun sözcüklerin uzmanı olan kişiler hekimlerdir. Bu nedenle hastalar ilaçları ile ilgili tüm bu uygunluk koşullarını ancak hekimlerinin desteği ile elde edebilirler. Hekimin tedavi sürecinde akılcı yaklaşım sergilemesine dair ilkelere değinen yukarıdaki sıralama, hekimin hastasına vermesi gereken bilgileri ve diğer işlemleri ortaya koyar. Hastaların tüm bu süreç hakkında yeterli bilgi sahibi olması gerekir. Bu sayede hekiminden yol izler. Yeterli hasta hekim ilişkisi kurulmasına yardımcı olur. 7

10 Akılcı ilaç kullanımı, bir hastalığın önlenmesi, kontrol altına alınması veya tedavi edilmesi vb. amaçları için belirlenen doğru ilacın, doğru miktarda, doğru uygulama yoluyla, doğru zamanlamayla, yeterli bilgilendirme yapılarak ve uygun maliyetle kullanılmasına dair ilkeler bütünüdür. Dolayısıyla bu ilkeler ilacın üretiminden eczaneye ulaşmasına; reçeteye doktor tarafından yazılıp hasta tarafından kullanılmasına; etki ve yan etkileri bakımından dikkatli olunmasından atıklarının kuralına uygun imhasına kadar pek çok alt konu başlığı ile ilişkilendirilen doğru ları kapsar. Söz konusu bu doğruların yerine getirilmesi bakımdan başta hekimler olmak üzere çok sayıda kişi ve kuruma önemli sorumluluklar düşer. Hekimler hastalarına doğru teşhis koyarak akılcı ilaç kullanımının ilk adımını atarlar. Hekim akılcı ilaç kullanımında en yetkin konumdaki kişidir. Teşhis işlemin ardından akılcı tedavi sürecinde hekimler aşağıdaki yolu izlerler. Hastalığın teşhisini hastaya/yakınına dikkatlice tanımlarlar. Hastalığın ne olduğu konusunda bilgi verirler. Tedavi amaçlarını belirler, bunu hasta/yakınları ile paylaşırlar. Değişik seçenekler içinden etkinliği kanıtlanmış ve güvenilir bir tedaviyi o hasta için seçerler. İlaç seçiminde etkililik, güvenlilik, uygunluk ve maliyet ölçütlerini dikkate alırlar. Hemen her hastalıkta hastaya uygun ilaç dışı tedaviler (tuzsuz diyet; sigara içilmemesi/içilen ortamdan uzak durulması; egzersiz ya da istirahat yapılması; aşırı sıcak ve soğuktan kaçınılması vb.) önerirler. 8

11 Gereken hastalar için uygun bir reçete yazarlar. Reçeteye yazılan ilaçla ilgili/tedavi ile ilgili anlaşılır nitelikte açık bilgiler ve talimatlar verirler. Gerek gördükleri konularda tedavi ile ilgili uyarılarda bulunurlar. Tedavi süresini belirtirler. Hastaya verdikleri bilgilerden emin olduktan sonra tedaviye başlarlar. Tedavi sonuçlarını izlerler. Tüm bu süreçte hastayla /yakınıyla iyi iletişim kurarak sürecin başarılı olmasına azami gayret sarf ederler. Akılcı ilaç kullanımı konusunda başta hekimler olmak üzere, eczacıların, hemşirelerin ve diğer sağlık çalışanlarının önemli görevleri bulunmaktadır. Bu meslek mensuplarının dışındaki kişiler de ilaç kullanımı hakkında kendi sorumluluk alanlarında önemli işlevler yürütürler. Bu bakımdan hasta ve hasta yakınlarına büyük işler düşer. Hasta ve hasta yakını olan birisi, kendisinin veya yakının ilaçla tedavisi yapılırken ilk olarak bilinçli olmak zorundadır. Aşağıda bu bakımdan sizlere katkı sağlayacak bazı bilgilere yer verilmiştir. İlaç, eczanede doktor reçetesiyle satılan ve eczacı tarafından sunulan bir üründür. Hastalandığımızda ilaç tedavisine ihtiyacımız olup olmadığını doktorumuz belirler. (Not: Halk arasında yaygın kullanılanı doktor olsa da bu meslek mensuplarına Türkçe özgün adıyla hekim denir. Zira doktor, tıp dışındaki uzmanlık alanlarında da 9

12 doktorasını tamamlamış kişilere de verilen bir ünvandır. Hekim sözcüğünün yer etmesi bakımından bu kitapta yer yer her ikisi de kullanılmaya çalışılmıştır). İlaç tedavisi gereken durumlarda kullanacağımız doğru ilaca doktorumuz karar verir. Doğru ilaç her hastaya göre değişebilir. Örneğin bir yakınımızın kullandığı ilaç aynı hastalıkta kullanılacak olsa bile sizin için uygun olmayabilir. İlaçlar vücuda alındıktan sonra emilir, vücutta dağılır, süreç içerisinde yıkılır ve vücuttan atılır. Vücut içerisinde gerçekleşen bu olayların her biri çocuklar, ergenler ve erişkinler arasında çeşitli farklılıklar gösterir. İlaçların vücutta biyolojik yanıtlarını gösterdikleri yapıların gelişim ve olgunlaşma süreçleri de çocuklar, ergenler ve erişkinler arasında çeşitli farklılıklar gösterir. Dolayısıyla ilaçların vücutta meydana getirdikleri etkiler, olası yan etkiler/karşıt etkiler, ilacın vücutta kalma süresi gibi pek çok durum çocuklar, ergenler ve erişkinler arasında çeşitli farklılıklar gösterir. Tüm bu farklılıklar, çocuklarda ve ergenlerde ilaç kullanımını daha hassas kılar ve kendine özgü kurallarla yürütülmesini gerektirir. İlaçlar doktorun hastaya özgü belirlediği miktarlarda kullanılır. Çocukların, ergenlerin kullanacağı ilaçların miktarları, onların vücut ağırlıklarına, vücut yüzey alanlarına ve fizyolojik gelişimlerine göre hesaplanır. Bu miktarlar genellikle erişkinlerinkinden farklılık gösterir. İlaç doğru miktar/dozda kullanılır. Eksik miktarda/dozda ilaç alınması tedaviyi aksatır. Fazla miktarda/dozda ilaç alınması ise zehirlenmeye yol açar. Başarılı bir tedavi için hastalar ve tedavilerini üstlenen kişiler bu konuda çok dikkatli olmalılar. 10

13 Bazı ilaçlar aç, bazıları ise tok karnına alınır. İlaçlar alınırken açlık, tokluk ve kullanma saati gibi şartlara uyulur. Bu konuda hekim ve diğer sağlık çalışanlarının önerileriyle birlikte ilacın kullanma talimatından da yararlanılır. İlaç kutularının içinden çıkan hastaları bilgilendirici kaynağa kullanma talimatı denir. Çocuklar kendi kendilerine ilaç kullanamazlar. Çocukların ilaçlarını, ebeveynleri veya sağlık çalışanları uygular. Ergenlerde ise bu durum hastalığa, ilaca, ergenin özelliklerine, ailesine vb. çok sayıda faktöre bağlı olarak değişir. İlaçların hangi yoldan ve nasıl uygulanacağı çocuğun, ergenin fiziksel, zihinsel gelişimine göre ve hastalığa, ilaca göre farklılık gösterir. İlaçlar vücudumuza farklı yollarla uygulanabilirler. En sık ilaç alımı yutularak yapılır. Bazen enjeksiyon yapılarak da ilaç alınabilir. Enjeksiyon şeklindeki ilaç uygulamasına halk arasında daha çok iğne yaptırmak da denir. Bu uygulama, deneyimli sağlık personeli tarafından yapılır. Enjektör/iğne yardımıyla kas içine ya da damar içine vb. ilaç uygulamalarını genellikle hemşireler yapar. Çoğu hemşire olmak üzere sağlık çalışanlarının görevleri arasında bu işi yapma tanımlanmıştır. Bu kişilerin söz konusu işlemi başarıyla yapabilmeleri, hastaların bu konuda onların talimatlarına uyum gösterilmesiyle yakından ilişkilidir. Bazı kişiler enjeksiyon uygulamasından pek hoşlanmazlar. Hastalar bu uygulama sırasında ne kadar sakin olursa ve işlemi yapanın sözünü dinlerse, bu işlem o kadar sorunsuz gerçekleşir. Tersi durumda ise hastalar ve yakınları gereksiz yere korku, kaygı, üzüntü yaşayabilir. 11

14 Hastalar hekimin önerdiği tedaviye ne kadar uyumlu davranırsa, iyileşme süreci o kadar sorunsuz ve kolay geçer. Tedavi tamamlandığında hastalığın iyileşme durumunu kontrol etmek için doktor kontrolü ne gidilir. Bazen hekimler iyileşme belirtileri kolay anlaşılan bazı hastalıklar için bu işleme gerek duymazlar. Bu kişileri bilgilendirerek hangi durumda kontrole gerek olmayabileceği ni belirtirler. Ancak bu durum oldukça sınırlı ve basit denilebilecek hastalıklar için geçerlidir. Bunun dışındaki tüm hastalıklarda mutlaka kontrole çağırılarak tedavi süreci yakından değerlendirilir. İlaç kutuları, şişeleri, renkleri, isimleri benzerlik gösterebilir ancak içerdiği madde (aktif/etken madde!) farklı olabilir. İlaç, kutusunda belirtilen şartlara uygun şekilde ve çocukların erişemeyeceği özel yerlerde muhafaza edilir/saklanır. Her ilacın bir son kullanma tarihi vardır. İlaçları hastalara uygulayan kişiler, ilaç ambalajının üzerindeki bu tarihe dikkat ederler. Son kullanma tarihi geçmiş ilacın kullanılması, insan hayatını tehdit edebilen çeşitli sorunlara yol açabilir. İlaç, yukarıda bahsedilen özellikleri nedeniyle tükettiğimiz pek çok ürüne göre daha pahalıdır. Akılcı olmayan/bilinçsiz tüketim ciddi israf sorunlarına yol açar. Enfeksiyon hastalıklarının önemli bir kısmının etkeni bakteriler olsa da bakteri dışındaki pek çok mikroorganizma da (viruslar, mantarlar vb.) bu hastalıklara yol açabilir. Enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde antibiyotik kullanma eğilimi yaygındır. Oysa antibiyotikler sadece bakterilere karşı yürüttüğümüz tedavinin birer aracıdır. Diğer etkenlerle oluşan enfeksiyonlarda bir işe yaramadıkları gibi önemli sorunlara da yol açarlar. Gereksiz 12

15 antibiyotik alımında direnç sorunu kolay ortaya çıkar. Örneğin Türkiye de reçetesiz/kendi kendine/hekim kontrolü dışında antibiyotik kullanımı yaygındır. Aynı zamanda önemli bir israf kalemi olan bu sorunun giderilmesi için genç nesillere önemli sorumluluklar düşmektedir. Antibiyotiklerin bilinçsiz kullanımında diğer bir sorun şekli de öksürük ya da yüksek ateşi olan hastaların tedavisinde bilinçsizce, doktor kontrolü dışında boşu boşuna antibiyotik kullanımıdır. Antibiyotiklerin doğrudan ateş düşürücü ya da öksürük kesici gibi hiçbir özellikleri bulunmaz. Antibiyotikler ancak altta bakteriyel enfeksiyon hastalığı olan kişilerin öksürük veya ateş sorunlarını, ilgili bakteriyel enfeksiyon sorunu tedavi etmelerinden ötürü giderirler. Yoksa doğrudan bu etkileri yoktur. Bir başka deyişle viral enfeksiyonuna bağlı olarak öksürük ve ateşi olan bir hastada antibiyotik kullanılması halinde ne bu şikayetleri tedavi edilir ne de enfeksiyonu giderilir. Zira bir antibiyotik ne virüslere karşı kullanılan bir ilaç ne de öksürük-ateş kesici bir ilaçtır. Reçeteli ve reçetesiz ağrı kesici ilaç kullanımı ve evde bu ilaçları bulundurma alışkanlığıyla da toplumumuzda sıkça karşılaşılır. Bilinenin aksine bu ilaçlar daha kolay temin edilir, yan etkisi daha az, daha masum ilaçlar değildir. Her ne kadar halk bu ilaçları tek isimle ağrı kesici olarak adlandırsa da bu ilaçların çok çeşitli alt tipleri, türlü etki çeşitleri ve değişik güçte etki şiddetleri vardır. Dolayısıyla hekimin bilgisi ve kontrolü dışında bunların kullanımı çok sayıda riski de beraberinde getirir. Toplumsal düzeyde sürdürülebilir bir sağlık sistemi için tedavi maliyeti önemlidir. Bu kavramdan yararlanırken adalet ilkesi ile birlikte hareket edilir. Zengin ya da yoksul fark etmez tüm ülkeler uzun vadede sağlık hizmetini yürütebilmek için bu konuya gereken dikkati göstermelidirler. Bu bakımdan hem bireyin hem de geri ödeme kurumlarının hayati sorumlulukları vardır. 13

16 Sınırlı ekonomik kaynakların etkin şekilde kullanılması, ekonominin belirleyici kuralıdır. Bu kural hem fakir hem de zengin herkesi, her ülkeyi ilgilendirir. Dolayısıyla, sürdürülebilir bir sağlık hizmeti, ekonomideki kaynak sınırlılığı-etkin kullanım prensiplerine uyulması koşullarında ancak başarıyla yönetilebilir. Son yıllarda Türkiye de ilaç fiyatlarının düşürülmesine yönelik önemli girişimler olmuştur. Bu gelişmelere karşın, hâlen sağlık harcamaları içerisinde ilaca ayrılan bütçenin oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Örneğin 2012 yılına ait Türkiye nin Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), yıllık toplam ilaç harcaması 15.5 Milyar TL dir. Ülke nüfusuyla, gelir düzeyi ile ve konuya ait diğer göstergelerle birlikte değerlendirildiğinde, bu miktarın yüksek olduğu söylenebilir. Üstelik yapılan tahminlere göre kullanılmakta olan ilaçların yaklaşık yarısının akılcı olmayan şekilde kullanıldığı yorumu da dikkate alındığında bu konuda yaşanan israfın boyutları daha iyi anlaşılabilir. İlaç tedavisinde günümüzde neredeyse en çok kullanılan terimlerden birisi geri ödeme dir. Genel sağlık sigortası kapsamına dahil kişilerin reçete ile almış oldukları ilacın bedelinin eczaneye cepten ödenmesinin ardından fatura karşılığı bu işlemin bedelinin vatandaşa kurumca geri ödenmesi işlemine ilaçta geri-ödeme işlemi adı verilir. Pek çok ülkede bu şekilde işleyen geri ödeme sistemi Türkiye de vatandaşın lehine daha basit işler. Buna göre vatandaş önceden geri ödeme koşulları belirlenmiş ilaçları eczaneden genel olarak herhangi bir ücret ödemeksizin alır. Eczane ilaç bedelini reçete ve işlemin gerektirdiği diğer belgelere uygunluk karşılığında geri ödeme kurumundan sonradan tahsil eder. 14

17 Türkiye de 2012 yılı itibari ile zorunlu genel sağlık sigortası uygulamasına geçilmiştir. Bu düzenleme ile tüm vatandaşların sağlık sigortacılığı hizmetinden yararlanma imkanı oluşmuştur. Söz konusu hizmetlerin çoğu Sosyal Güvenlik Kurumu aracılığıyla verilmeye çalışılmaktadır. SGK ilaç geri ödemesi ile ilgili olarak tedavi masraflarının çok büyük kısmını ödemeyi sürdürmektedir. Bu hizmetin sürdürülebilirliği tüm hak sahiplerinin tutumlu olması ve akılcı ilaç kullanımı ilkelerine uygun davranmasıyla yakından ilgilidir. 15

18 İlaç Kullanımında Nelere Dikkat Edilmeli? Tedavinin başarılı olması ve ilaçlar konusunda sorun yaşanmaması için titiz davranılmalıdır. İlaçlar doğru kullanılmaz ise çeşitli sağlık sorunlarına ve ekonomik sorunlara yol açabilir. Tedavi sırasında doktorunun, eczacının ve diğer sağlık çalışanlarının bilgilendirme ve yönlendirmelerine uyulması tüm bu sorunların oluşmasını engellemeye yardımcı olur. Bunun dışında ilaç kutusundan çıkan bilgilendirme kaynağının (kullanma talimatı) dikkatle okunması da başarılı bir tedavi yürütülmesinde yardımcı olan diğer bir araçtır. Tedavilerini ilgilendiren tüm bu konularda çocuklar asla tek başlarına hareket etmemelidir (Bu kitapta çocuk kavramı; hastalandıklarında sağlık çocuk hekimlerinden hizmet alan tüm yaş grubundakiler için kullanılmıştır). Mutlaka doktor ve yakınlarının kontrolünde hareket etmelidirler. Çocukların ve ergenlerin ilaç tedavisi konusunda sahip olacakları bilgiler, hem kendilerine ilaç tedavisi uygulanırken kolaylaştırıcı olacak hem de uygulamaya yardımcı olan büyüklerinin olası eksik/hatalı uygulamaları ile karşılaşmaları halinde onları uyarmaları mümkün olacaktır. Aşağıda tedavi sürecinde dikkatli olunması gereken ve çocukların, ergenlerin bilmesi gereken bazı önemli bilgilere yer verilmiştir. İlaçların kullanımlarından arta kalan kısımları (bitmiş ilaç kutuları, yarım kalan ilaçlar, uygulama aletleri vb.) usulüne uygun şekilde uzaklaştırılmalıdır. Bu tür işlemleri erişkinler yapmalıdır. İlaç kullanırken vücutlarındaki görünür/hissedilir olumlu, olumsuz değişimleri (kaşınma, çarpıntı, rahatlama, ağrı duyma, yüksek ateş hissi gibi) ebeveyn ile paylaşılmalıdır. Bu paylaşım, duruma göre öğretmenle ya da o sırada bakımını üstlenen diğer kişilerle de olabilir. 16

19 İlaç kullanılırken dikkat edilmesi gereken özel durumlar bilinmelidir. Örneğin yutularak kullanılan ilaçlar, su dışında herhangi bir içecekle (meyve suyu, süt, çay, gazoz) birlikte alınmamalıdır. Hekimlerince belirlenmiş olan tedavi sürelerine uyulmalı, bu süreden önce ilaç tedavisi kesilmemeli, süre aşımına gidilmemelidir. Çocuklar ve ergenler ebeveynlerinin kontrolü dışında ilaç kullanmamalıdır. Okul şartlarında mutlaka sorumlu öğretmenlerinden yardım almalıdırlar. İlaçlar çocukların erişemeyecekleri yerlerde muhafaza edilmelidir. Bilinçsizce ve yanlışlıkla bazen bu kuralın dışına çıkılmış ortamlarda ilaçla kazara karşılaşılabilir. Evde, okulda veya herhangi bir ortamda ilaç ve ilaçla ilgili araçlara (enjektör, ilaç şişesi, tüpü, soluma aygıtı vb.) rastlanması halinde bunlara dokunulmamalı, büyükler derhal bu durumdan haberdar edilmelidir. 17

20 Hekimin belirlediği miktardaki ilacın (tek seferlik bir tedavi değilse) genellikle belirli periyodlarda kullanımı söz konusudur. Hekimin belirlediği periyodik aralıklardan daha kısa ya da uzun aralıklarla bilinçsizce ilaç alınmamalıdır. Bu hatalı uygulama yapılırsa, tedavi başarısızlığı veya zehirlenme riski doğabilir. Bu konuda dikkatli davranılmalıdır. Çocukların, ergenlerin cildi erişkinlere göre daha geçirgendir. Cilde sürülerek kullanılan merhem, krem vb. ilaçlar kullanılırken daha kolay emilebilirlik bakımından dikkatli olunmalıdır. Erişkin cildinden zor emilen bazı ilaçlar cilde sürülerek erişkinler için yüzeysel tedavi amacıyla kullanılabilir. Bu ilaçların bilinçsizce, hekim kontrolü dışında doğrudan çocuklarda, ergenlerde çokça ve sıkça kullanılmaya çalışılması pek çok bakımdan sakıncalıdır. Tüm bu olumsuz durumlarla karşılaşılmaması için dikkatli davranılmalıdır. Çocuklarda, ergenlerde göz damlalarının kullanımı özel dikkat gerektirir. Bu uygulama sırasında usulüne tam olarak uyulmaması durumunda, sadece göze etki etmesi beklenen bir ilacın gereksiz yere emilerek başka sorunlara yol açma riski oluşabilir. Bu nedenle göz damlası kullanılırken hekimin önerdiği doz ve kullanım şekli dışına çıkılmamalı, bu uygulama için kendilerine yardımcı olan kişiler gerekirse uyarmalıdır. Bu örneklerden yola çıkarak her bir ilaç uygulamasına dair incelikler bulunabileceği hatırda tutulmalı ve sağlık çalışanlarından bu konularda destek alınmalıdır. Çocuk erişkinin küçük modeli değildir. İlaç uygulaması sırasında doktorun reçete ettiği doz, miktar vb. konulara çok dikkat edilmelidir. Bu tür konulardaki hesaplamalar kişiye, hastanın kilosuna, vücut yüzeyine, hastalığına göre değişebilir. Bu konularda oluşabilecek hatalar (kendi kendine tedavi ya da reçetedeki doz, miktarının dışına çıkan bilinçsiz uygulamalar) ilacın etkisi doğrultusunda ilgili organlara ya da ilacın yıkım ve atılımında 18

21 rol alan ana organlar olan karaciğer ve böbreklere zarar verebilir. Dolayısıyla bu olası sorunlardan kaçınmak için doktor kontrolü dışında ilaç alınmamalı ve ilacın doz/miktarında doktorun bilgisi dışında değişikliğe gidilmemelidir. Çocuklar ve ergenler tedavileri düzenlenirken ebeveynlerinin değil, kendilerinin tedavisinin düzenlendiği bilinciyle hareket etmelidirler. Ebeveynlerin yardımcı oluyor olması kendilerinin sorumluluklarını ihmal etmelerine gerekçe değildir. Dolayısıyla çocuklar ve ergenler de yakınlarıyla birlikte bu sürecin bir parçası olmaya özen göstermelidir. Hekimlerinin yanındayken çekinmeden tedavileriyle ilgili görüş ve sorularını hekimlerine ileterek sürece aktif katılım sağlamalıdırlar. Hekimin bilgisi dışında hareket edilmemeli, başkalarının ilaçları çocuklarda asla kullanılmamalıdır. Yukarıda söz edilen çok sayıdaki nedenden ötürü ilaç israfından kaçınılmalıdır. Sürdürülebilir sağlık hizmeti ve geri ödeme için bu şarttır. Bu konuda yaşanacak savurganlık ve her türlü akıl dışı uygulama sorunlarının asıl mağdurlarının gelecek nesiller yani sizler olduğunuz bilinciyle hareket edilmeli çok daha dikkatli olunmalıdır. İlaç israfında bulunmanın ve ilaçları gelişigüzel şekilde normal çöplere atmanın, insan ve çevre sağlığını tehdit ettiği bilinciyle hareket edilmelidir. Evde bulunsun anlayışıyla ilaç yazdırmak, eczaneden reçetesiz olarak ilaç almak gibi israfı körükleyen yaklaşımlardan kaçınmalıyız. Gereksiz yere evde bulundurulan ilaçların pek bir işe yaramadığı aksine zehirlenme riski dahil bir çok soruna davetiye çıkardığı bilinmektedir. Dolayısıyla gereksiz yere evde ilaç bulundurmamaya özen göstermeliyiz. 19

22 Reçeteye fazladan ilaç yazdırma konusunda hekime baskı yapılmamalıdır. Bu kötü alışkanlığın altında genellikle bilinçsiz şekilde önceden satın alınıp kullanılmış, evde bulundurulmuş ilaçlar, dolayısıyla kendi kendine ilaç kullanımı sorunu yatmaktadır. Bu haksız talebe olumlu cevap veren hekimlerin değil, aksine bu talebi geri çeviren ve nedenlerini anlatan hekimlerin daha akılcı davrandığı iyi bilinmelidir. Hekimin bilgisi dışında ilaç tedavisine alternatif sunulan tedavi seçeneklerine başvurmamalıdır. Bitkisel ürün/gıda takviyesi ürün gibi ilaca alternatifmiş gibi pazarlanan ürünlerin kullanımından mümkün olduğu kadar uzak durulmalıdır. Bunların haksız rekabet koşullarında pazarlanması sırasında türlü yanlışlıklar yaşanmaktadır. Çoğu kez arada bilirkişi olarak herhangi bir sağlık çalışanının olmaması, bu tür ürünler konusunda tüketicinin daha kolay hata yapmasına zemin hazırlamaktadır. Öte yandan bu ürünlerin güvenlilikleri konusunda da çoğu kez yeterli delil bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu ürünlerin bilinçsiz, kontrolsüz kullanımından şiddetle kaçınılmalıdır. Bunların ilaç olmadığı iyi bilinmeli, bunlara ait kanıtlar, yayınlar ve tanıtımlar konusunda aşırı dikkatli olunmalıdır. Akılcı olmayan ilaç kullanımına dair yakınlarımızın bazı kötü alışkanlıkları olabilir. Akılcı ilaç kullanımı konusunda bilgi sahibi olunduğu ölçüde bu tür sorunların farkındalığı artacaktır. Böylesi durumların fark edilmesi halinde, durumun yanlışlığı ihtimali yakınlarımız ile paylaşılmalı, gerektiğinde bu kişiler sağlık çalışanlarına yönlendirilmelidir. Örneğin bilinçsiz, reçetesiz antibiyotik kullanımı Türkiye de oldukça sık karşılaşılan yanlışlıklardan birisidir. Antibiyotik direnci, enfeksiyonların tedavisiz kalması, hastalıkların uzaması ve ağırlaşması, gereksiz ilaç harcaması ve israfı gibi pek çok sorunun kaynağı olan bu yanlış davranıştan uzak durulmalıdır. Yanlış antibiyotik kullanan ya da reçetesiz ilaç kullanan yakınlarımız varsa bunları uyarmalıyız. 20

23 Reçetesiz ağrı kesici ilaç kullanımı ve evde bu ilaçları fazla miktarda tutma alışkanlığından uzak durulmalıdır. Hekime başvuru sırasında başta ağrı kesiciler olmak üzere, hastaların varsa o sırada kullanılan tüm ilaçlar ve/veya ürünler ya da bunlara ait ayrıntılı yazılı bilgiler; önceki tedavilere ait bilgiler; varsa kontrole gelirken yapılması önerilen/gereken işlemlere ait kayıtlar beraberinde getirilmelidir. Bu bilgi paylaşımı düzenlenecek yeni tedavilerin daha akılcı olmasına katkı sunmasının yanında, evde bulundurulan, bilinçsizce ara sıra kullanılan ilaç sorununun giderilmesine de katkı sunacaktır. Ambalajı açılmış, kesilmiş, delinmiş, herhangi bir şekilde zarar görmüş hissi uyandıran ilaçlardan, tarihi geçmiş ilaçlardan satın alma sırasında uzak durulmalıdır. Çocuk ve ergenler bu noktada doğrudan işleme müdahil olmasalar da büyükleri bu işlemleri yaparken yanlarında iseler ya da alınmasını takiben ilaçla ilk karşılaştıkları anda bu konularda aksaklık hissetmişlerse, büyüklerini mutlaka uyarmalıdırlar. Bazı ilaçların bağımlılık yapıcı özellikleri bulunmaktadır. Bu veya diğer bazı nedenlere bağlı olarak kötüye kullanılma riski taşıyan ilaçlar için sağlık otoriteleri pek çok güvenlik önlemi almaya çalışırlar. Buna rağmen kötü niyetli kişiler ya da bazı hastaların bu tür ürünleri yasal olmayan yollarla temin etme arayışlarına şahit olunmaktadır. Toplumun her kesimini ilgilendiren bu sorun karşısında herkesin dikkatli olması gerekir. Kötü alışkanlıklardan korunması gereken çok özel gruplar olan çocuk ve ergenlerin bu tür olumsuzluklarla karşılaşmamaları için diğer tedbir alan kişi ve kuruluşların yanı sıra kendilerinin de son derece dikkatli olmaları gerekir. İnternet yoluyla ya da uzaktan erişimin diğer yollarıyla ilaç/ ürün satın alınarak kullanılma yanlışlığı konusunda da uyanık olunmalı, asla bu şekilde kontrolsüz, güvensiz ilaç/ürün alma 21

24 işlemleri yapılmamalıdır. Yakın zamanda bu yolarla temin edilen ürünlerin kullanımına bağlı ölümcül sorunlar yaşanabildiği bilgisi kamuoyuna yansımıştır. Sahte ilaç/içeriği kuşkulu ürün barındırması, üretim ve hijyen koşullarına dair kuşkular vb. pek çok soruna gebe bu tür uygulamalara itibar edilmemelidir. Özetle, hekimin bilgisi dışında ilaç kullanılmamalıdır. İlaçlar konusunda güvenilir bilgi kaynaklarından yararlanılmalıdır. Özellikle internet ortamında kaynağı kuşkulu ilaç bilgileri edinilmemelidir. Bu tür konularda kuşku barındıran bilgi/haber, reklam ve yorumlarından etkilenmemeye özen gösterilmelidir. Bilhassa bu tür konularda arkadaşlar arası sözel, elektronik iletişim hızlı ve yaygındır. Kitle psikolojisi tüketimi körükleyebilir, haberi köpürtebilir. Dolayısıyla öğrenciler gibi toplu yaşam yerlerinde uzun zaman geçiren, ya da sosyal medya ortamlarını sıkça paylaşan, kullanan kişiler açısından sorun daha büyük olabilir. Özellikle dikkatli olunmalıdır. 22

25 Öykü: Akılcı İlaç Kullanımı İlaç İsrafı Murat ın dedesi Fahri Bey ile anneannesi Fahriye Hanım evlerinde sohbet ederken Murat önce merakla onları dinler, sonrasında kendisini bu sohbetin içinde bulur: Yaşlı adam elindeki gazetenin kenarından eşine telaşla bir şeyler anlatmaya çalışıyordu. Murat onlara yaklaştığında dedesinin gazetedeki bir haberi anneannesiyle paylaşmakta olduğunu fark etti. Anneanne: Görüyor musun başımıza geleni. Demek bir de takip edileceğiz bu yaşta öyle mi? Vah, vah. Murat: Hayrola dede? Ne takibi, neler oluyormuş memlekette? Dede: Telaşlanma, bir şeyin olduğu yok yavrum. Daha çok bizi ilgilendireceğe benzer bir haberi konuşuyorduk anneannenle. Sosyal Güvenlik Kurumu nun (SGK) ilaçların takibini yapacağı haberini vermişler, bak gazetede. 23

26 Anneanne: Artık SGK, elektronik yolla reçete yazdıracak ve bu yolla yazılan reçeteleri daha sıkı takip edecekmiş. İlaç israfının önüne geçmek için de bu yolu kullanacaklarmış. Murat: Bu iyi değil mi? Dede: İyi tabi ki yavrum. Bak sana, gazetedeki rakamlar hayli kaygı verici. Kullanılan ilaçların yarısı akılcı olmayan usullerle tüketiliyormuş, bizde ve tüm dünyada. Murat: Evet dede, aynen dediğin gibi yazılı burada. Bak çarpıcı bir bilgi daha var; Türkiye de yapılmış bir araştırmaya göre, evlerde aşırı sayıda ilaç bulundurulduğu ve ilaç israfının yüksek olduğu çıkmış ortaya. Anneanne: İsrafın her türlüsüne ben de karşıyım tabi ki. Ama hastalığımızdı, sağlığımızdı, ilacımızdı derken her şeyimizin bilinmesi yine de rahatsız ediyor beni. Dede: Öyle deme hanım. Senin bu dile getirdiğin sağlıkla ilgili şeyler iyi takip edilmezse daha çok sorun yaşarız. Anneanne: Bilemiyorum belki de sen haklısın. Dede: Bak bir olay anlatayım size. O zaman belki bana daha çok hak verirsin. Murat: Hayrola dede, ne oldu ki? Dede: Geçen gün büyük amcan grip ilacı yazdırmak istemiş doktorundan. Ama doktoru onu uyararak bunun mümkün olmadığını söylemiş. Önce doktoruna gücenmiş yazmadığı için, ancak o da hatalı olduğunu kavramış sonunda. 24

27 Anneanne: Demek o yüzden beni de bu konuda uyarmıştı amcan. Doktor yazmayınca da bu ilaçların geri ödemesinden yararlanamayacağımızı söylemişti. Murat: Anneanne, geri ödeme diye bir şey dedin. Nedir bu anlayamadım. Anneanne: Yani bizim tedavimizde ihtiyacımız olan ilacı doktorumuz belirledikten ve reçeteye yazdıktan sonra, bizler bu ilaçları eczaneden alınca, devlet bize sağlığımızı geri kazanmamız için harcadığımız parayı geri veriyor anlayacağın. Dede: Öyle de denebilir. Bizim ülkemizde üstelik ödemeyi baştan da yapmıyoruz ki geri alalım. Yani kuralına uygun akılcı kullanırsak ilaçları katkı payı denen küçük bir ücret dışında ilacımızın masrafını devlet ya da özel sigorta kurumumuz karşılamış oluyor. Böylece sağlık harcama masraflarımız bireysel olarak azalıyor. Murat: İyi bir sistemmiş dede. O zaman ilaç kullanırken çok da korkmaya gerek yok. Nasıl olsa devlet ödüyor. En pahalı olanını bile kolaylıkla alabiliriz bu yolla. 25

28 Dede: Öyle değil. Bu şekilde düşünmen yanlış. Murat: Neden? Dede: Böyle düşünürsen, ilacı bugün alırsın ama yarın bulamayabilirsin. Doğrusu, bize ve toplumumuza en uygun maliyette olanın tercih edilmesi dir. Unutma ki ilaç çok zahmetli üretilen oldukça kıymetli ve çoğu kez de pahalıya mal olan bir üründür. Kullandığımız başka hiçbir ürüne benzemez. Murat: Nasıl yani? Dede: Her bakımdan özeldir ve ona olan ihtiyacımızın doğruluğunu ve neyi, nasıl kullanacağımız gibi bütün bilgileri bilen kişi olan hekimlerden yardım alarak yapabiliriz. Savurgan olduğumuz ölçüde geri ödeme kurumlarına gereksiz yere ağır yük yüklemiş oluruz. Bundan sakınmak gerek. Yoksa bu ağır yükün altından kalkamaz ve ileriki yıllarda mağduriyet yaşayabiliriz. Anneanne: Sadece ağır ekonomik yük de değil çocuğum. İlaç israfı bin bir türlü başka soruna da yol açar. Dede: Anneannen haklı. Örneğin, bilinçsizce tüketilen antibiyotiklerin mikroplarda direnç gelişimine yol açtığı biliniyor. Geçen gün okuduğum bir haberde bir ülke lideri bu gidişle direnç sorununun gelecekte insanlığı tehdit eden en olumsuz gelişmelerden biri olabileceği endişesini dile getirmişti. Anneanne: Aklıma gelmişken çok sayıda ilacı bilinçsizce almaya kalkınca bunlar kendi aralarında etkileşime giriyorlarmış. Çoğu kez bu mesele hastanın daha sık yan etkilerle karşılaşmasına neden oluyormuş. İşin bir de bu yönü var. Dede: Hatırlarsın geçen sene amcan mide kanaması yüzünden 26

29 bir hafta hastanede yatmıştı. Murat: Evet, hatırladım. Anneanne: Yüksek tansiyon ilacıyla birlikte romatizma ilacı kullanmaktayken üstüne bir de kendi başına ağrı kesici almış. Sonrasını biliyorsunuz zaten. Mide kanaması tanısıyla hastanede açmıştı gözlerini. Murat: Anladım şimdi. İlaç kullanmak bir oyun değil. Şayet bu konuda bilinçli olmazsak bütün bu konuştuğumuz sorunları yaşayabiliriz. Dede: Tabii ki benim akıllı oğlum. Bilinçli olursak doktorumuzun vereceği ilaçları akılcı şekilde kullanır, sağlığımızla oynamayız. İlaç israfını da bu şekilde önlemiş oluruz. Murat: Şimdi çok daha iyi anladım dede. Akılcı ilaç kullanımı sürdürülebilir bir sağlık hizmetinin anahtarıdır sözü çok yerindeymiş. 27

30 Bunları Biliyor musunuz? Aile Hekimliği Hizmeti Nedir? Aile hekimliği, kişilerin sağlık hizmetlerine kolay ulaşabilecekleri ve ücretsiz yararlanabilecekleri hekimlik uygulamasıdır. Günümüzde bu hizmet ağırlıklı olarak aile sağlığı merkezi olarak bilinen sağlık kuruluşlarında verilmektedir. Aile hekimleri, bulaşıcı hastalıklara karşı koruyucu hekimlik uygulamalarının yanı sıra, ayakta tanı ve tedavi işlemlerinin büyük çoğunluğunu üstlenir. Aile hekimleri kendilerine bağlı nüfusun sağlıkla ilgili taramaları, sunulan hizmetlerin takibi, toplumun sağlığının korunması ve sağlık sorunlarının çözümünde önemli katkılar sunar. Gerekli gördüğü durumlarda (başka uzmanlık dalını ilgilendiren durumlarda) hastaları hastane ve diğer sağlık kuruluşlarına yönlendirebilir. Kişiler acil durumların dışında, hastalandıklarında ilk olarak aile hekimlerine başvurmalıdır. Bu şekilde basamaklı aldıkları hizmet kendilerine ve topluma pek çok kolaylık ve avantaj sağlar. Tedavi ve bunun bir parçası olabilen ilaç kullanımı, aile hekimliğinde sunulan hizmetlerin önemli bir kısmını oluşturur. Aile hekimliği hizmeti aracılığıyla hastalar uzun süre takip edilebilmekte; tedavilerinin yanı sıra tedavi sonuçları da bu yolla daha kolay izlenip ve değerlendirilebilmektedir. Tedavimiz Düzenlenirken İlaç Seçiminde Kullanılan Kriterler Nelerdir? Hekimler, ilaç seçerken pek çok faktörü (hastayı, hastalığını, kişinin özelliklerini ve ülkenin ekonomik koşullarını, bazı özel durumları vb.) çok yönlü olarak düşünürler. Aslında akılcı ilaç kullanımına göre hareket eden bir hekimin tedavisi ile uğraştığı her 28

31 hastalıkta önceden belirlediği ve diğerlerine göre daha iyi bildiği bir ilaç listesi vardır. Bu listeyi belirlerken hekim, 4 ana seçim kriterinden yararlanır. Bunlar; etkililik, güvenlilik, uygunluk ve maliyettir. Bu şekilde ince eleyip, sık dokuduktan sonra belirlediği listedeki kişisel ilaç(lar)ın uygunluğunu rutin hizmet sunarken karşısına çıkan hastada sorgular. Yani yukarıda başlangıçta dile getirilen hastaya ait özellikler dikkatle gözden geçirilir ve o hastaya yazılacak en uygun ilaç hekimin kafasında şekillenir. O sırada hastayla olan iletişimi sayesinde (hastaya düşündüğü ilacın uygunluğunu sorgulayan çeşitli soru ve cevapları neticesinde) hastaya yazacağı ilaç nihai olarak seçilmiş olur. Hastaların günümüzde ilaçlar konusunda türlü kaynaklardan bilgiye erişimi söz konusudur. Bu bilginin güvenli oluşunu değerlendirme sorunu bir yana, asıl mesele ilaç seçiminde hekimin gösterdiği yukarıdaki titiz çabayı hekim olmayan bir kişinin kendi başına sergilemesi olanaklı değildir. Dolayısıyla hastalar kendilerini hekimlerinin yerine asla koymamalı, kendi kendine tedavi olmamaya (ilaç/ürün seçiminde bulunmamaya) özen göstermelidir. Üstelik sadece bunlar da değil, bilgi kirliliğinin yarattığı kaosa dair başka sorunları, tıbbi sorunumuza teşhis koyma yetimizin olmayışı gibi pek çok başka önemli neden de göz önüne alındığında, hekimin kontrolü dışına taşan teşhis ve tedavilerin potansiyel riskleri daha iyi anlaşılabilir. Bu tür hatalı uygulamalardan mutlaka kaçınılmalıdır. Türkiye de Son Yıllardaki Sağlık Harcamaları Ne Yönde Seyretmektedir ve Akılcı İlaç Kullanımı İle Bu Durumun İlişkisi Nedir? Toplumsal düzeyde sürdürülebilir bir sağlık sistemi için dikkatle incelenmesi gereken konulardan birisi tedavi maliyetidir. Bu ekonomik çıktı ile akılcı ilaç kullanımı arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Türkiye de Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), yıllık toplam ilaç harcamasının yıllara göre seyri, bu hizmetin sür- 29

32 dürülebilirliğine dair kaygıların oluşmasına yol açmıştır. Buna göre 2002 yılında 5.2 milyar TL olan yıllık ilaç harcaması, 2005 yılında; 8.6 Milyar TL, 2008 yılında; 13 milyar TL, 2010 yılında; 15,3 milyar TL, 2011 yılında; 15,8 milyar TL, 2012 yılında ise; 15,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu verilere göre ilaç harcamalarının son 10 yılda ciddi artış kaydettiği görülmektedir. Son yılda bu artışın kısmen hız kestiği tespiti, yetersiz olmakla birlikte yakın gelecek için bir umut ışığıdır. Sürdürülebilir sağlık hizmeti için ilaca harcanan paranın kontrol altına alınması gerekir. Üstelik kullanılan ilaçların önemli bir kısmının uygunsuz şekilde kullanılıyor olması, çok daha düşündürücüdür ve akılcı ilaç kullanımının önemini daha da artırmaktadır. Akılcı ilaç kullanımı sunulan tedavi hizmetinin kalitesine odaklı yaklaşır. Dolayısıyla ilaç tedavisi ne ölçüde akılcı olursa, tedavi kalitesi artacaktır. Tedavi maliyetlerinin azalması bu başarılı uygulamanın zaten doğal bir sonucu olarak yaşanacak olan gelişmedir. E-reçete Nedir? Reçete, üzerinde yazılı bilgi ve talimatlar doğrultusunda tedavinin yapılabilmesi için eczacıya ve hastaya yönelik tıbben uzman kişilerce düzenlenmiş bir evraktır. Geçmişte daha çok kağıda yazılması bir gelenek haline gelmiş olan reçete, günümüzde artık elektronik ortamda yazılmaya başlanmıştır. Türkiye 2013 yılı Ocak ayı ikinci yarısı itibarıyla istisnai haller dışında Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) geri ödemeli reçetelerde elektronik reçete (e-reçete) uygulamasını zorunlu hale getirmiştir. Kağıda yazılmakta olan reçetelere kıyasla hız, kolaylık, doğruluk vb. bakımından hekimlere, geri ödeme kurumlarına, sağlık merkezlerine, eczacılara, hastalara ve diğer kişi ve kurumlara önemli avantajlar sunan e-reçete uygulamasının gereği gibi uygulanması halinde akılcı ilaç kullanımına da büyük yararları olacağı öngörülebilir. Güncel teknolojik olanaklar çerçevesinde e-reçeteye geçilmesini takiben hastaların sağlık hizmetinden daha kolay, daha etkin ve daha akılcı şekilde yararlanabilecekleri söylene- 30

33 bilir. Bu gelişmeler karşısında hastalar bazı eski alışkanlıklarından kurtularak, (hekime reçete yazma baskısında bulunmama gibi) sistemin sunduğu olanaklardan daha doğru ve stressiz şekilde yararlanabilirler. Bu uygulama hastaların yanı sıra hekime ve geri ödeme kurumu olarak SGK ya da ciddi avantajlar sağlamaktadır. Örneğin hekimler, ilaca ait reçeteye yazılması gereken pek çok bilgiyi elektronik ortamda görerek, hastaya uygunluğunu sorgulayarak reçeteye yazabilmektedir. SGK açısından da hastanın takibi, ödeme koşulları, arşiv olanağı, hekim performanslarının izlemi ve değerlendirmesi, ilaç harcamalarının periyodik takibi ve projeksiyonları gibi çok çeşitli avantajları bulunmaktadır. Sayılan bu yararların çoğu Türkiye de daha kaliteli sağlık hizmeti alınmasına katkı sunacak önemli gelişmeler olarak kabul edilmektedir. 31

34 ETKİNLİK Aşağıdaki doğru ifadelerin başına (D), yanlış ifadelerin başına ise (Y) yazınız. ( ) Türkiye de son 10 yılda ilaç harcamaları ciddi ölçüde azalmıştır. Bu bakımdan endişe duymaya gerek yoktur. ( ) e-reçete uygulaması akılcı ilaç kullanımına ciddi kolaylıklar sunmaktadır. ( ) Antibiyotikler tüm enfeksiyon hastalıkların tedavisinde kullanılırlar. ( ) Hekimler ilaç seçerken etkililik, güvenlilik, uygunluk ve maliyetten oluşan 4 ana ilaç seçim kriterini kullanırlar. ( ) Reçetelerin izlem ve geri bildiriminin hekimlere yapılması ilaç israfını azaltır. ( ) Son kullanma tarihi geçen ilaçlar normal çöpe atılmalıdır. ( ) Bitkisel ürün/gıda takviyelerinin ilaç olmadığını bilmeli ve bu tür ürün/maddeleri ilaç niyetiyle kullanmamalıyız. ( ) Ağrı kesiciler en güvenli ilaç gruplarıdır. ( ) İnternet yoluyla ilaç satın alınması daha güvenli ve daha ucuz ve daha akılcıdır. ( ) Ateşli hastalıkarda antibiyotikler mutlaka kullanılmalıdır. ( ) Kullanma talimatı, başarılı tedavi yürütülmesinde yardımcı olan bir araçtır. 32

35 KAYNAKLAR Akıcı A. Akılcı ilaç kullanımı. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü Yayını. 1. Baskı. Ankara, De Vries TPGM, Henning RH, Hogerzeil HV, Fresle DA. Guide to Good Prescribing. WHO/Action Programme on Essential Drugs, Geneva, (T.C. Sağlık Bakanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. Reçete Yazma Rehberi (Türkçe Çeviri). Ankara, ISBN: ). Holloway K, van Dijk L. The World Medicines Situation 2011-Rational use of medicines. World Health Organization (WHO), Geneva. WHO/EMP/ MIE/ Katzung BG, Masters SB, Trevor AJ (Eds.).Basic and Clinical Pharmacology. Singapore:11th ed. McGrawHill Companies, Kayaalp SO. Klinik Farmakolojinin Esasları ve Temel Düzenlemeler. Kayaalp O (Ed.). Ankara: 5.baskı, Pelikan Kitabevi, Kayaalp SO. Türkiye İlaçla Tedavi Kılavuzu Formüleri. Kayaalp SO (Ed.). Pelikan Yayıncılık, Ankara, Kayaalp SO. Akılcıl Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji. 13. Baskı. Pelikan Yayıncılık, İstanbul, World Health Organization (WHO). The role of education in the rational use of medicines. SEARO Technical Publication Series, No.45, WHO, World Health Organization (WHO). Promoting rational use of medicines: core components. WHO Policy Perspectives on Medicines no5. Geneva, WHO/EDM/ World Health Organization (WHO). Public education in rational drug use, report of an informal consultation. Geneva, WHO/DAP/

36