HASTANELERDE GÖZARDI EDİLEN BİR KONU: ATIK SU YÖNETİMİ

Transkript

1 HASTANELERDE GÖZARDI EDİLEN BİR KONU: ATIK SU YÖNETİMİ Prof. Dr. Yüksel ALİYAZICIOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Ana Bilim dalı Trabzon

2 Atık nedir? Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan herhangi bir madde

3

4 Tehlikeli atık; Düşük dozlarda bile insanlar ve hayvanlar için öldürücü, zehirli (toksik), kanser yapıcı (kanserojen), gen bozucu (mutajen) ve üreme için toksik (teratojen) etkiye sahip, düşük sıcaklıklarda alevlenebilme özelliği olan, patlayıcı, aşındırıcı (korozif) ve kimyasal olarak etkin (reaktif) maddeler

5 Tıbbi atık; Enfeksiyon yapıcı atıkları, patolojik atıkları ve kesici-delici atıkları tanımlar Bu atıklar diğer atıklardan daha fazla oranda yaralanma ve enfeksiyon riski taşımaktadırlar

6 Tıbbi atıklar, üretildikleri andan yok edilme işlemi sona erinceye kadar geçen süreçte gerek içeriklerindeki hastalık yapıcı veya bulaştırıcı maddelerle doğrudan; bazen de fare, sinek vb. diğer canlılar için beslenme ve üreme kaynağı olması nedeniyle insan ve çevre sağlığını dolaylı olarak olumsuz etkileyebilmektedirler

7 Doğrudan veya aracı hayvanlarla bulaşabilen kolera, dizanteri, tüberküloz, kuduz, sıtma gibi hastalıklar biyolojik olumsuzluklara, çöp depolama alanlarında oluşan sızıntı suları ve gazlar, kimyasal ve biyolojik olumsuzluklara neden olmakta; Ayrıca çevreye sorumsuzca bırakılan atıklar insanlara fiziksel zararlar verebilmektedir

8 OLUŞTURDUKLARI ATIK MİKTARINA GÖRE SAĞLIK KURULUŞLARI (TAKY EK-1) Büyük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları: Üniversite hastaneleri, genel maksatlı hastaneler, doğum hastaneleri, askeri hastaneler Orta Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları: Sağlık merkezleri, tıp merkezleri, dispanserler, ayakta tedavi merkezleri, bakım evleri, kan bankaları, diyaliz merkezleri, hayvan hastaneleri, tıbbi araştırma merkezleri, tıbbi ve biyomedikal laboratuvarları, rehabilitasyon merkezleri, biyoteknoloji laboratuvarları ve enstitüleri, acil yardım ve ilk yardım merkezleri Küçük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları: Doktor muayenehaneleri, diş ve ağız sağlığı muayenehaneleri, eczaneler, ambulans hizmetleri, fizik tedavi merkezleri, güzellik-kulak delme-dövmeakupunktur merkezleri, evde yapılan tedavi ve hemşire hizmetleri, hayvanat

9 ATIKLARIN RİSK ALTINA ALDIĞI GRUPLAR -Sağlık Çalışanları (tıp doktorları, diş hekimleri, hemşireler, hasta bakıcılar, laboratuvar ve radyoloji çalışanları ve diğer hastane çalışanları, adli tıp çalışanları, veterinerler vd) -Çevre: İnsanların fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak alışveriş içinde bulunduğu ortam -Hastanede yatan veya evde tedavi olan hastalar -Hasta ziyaretine gelenler -Hastane atıkları ile teması olanlar (çamaşırhane, temizlik, taşıyıcı işçileri vd) -Atıkları bertaraf eden işçiler (çöpçü ve fırıncılar) -Çöp karıştırıcıları ve buralara gelen hayvanlar

10 MEVZUAT Ülkemizde tıbbi atıklar konusunda ilk çalışmalar tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkarılan, tarih ve sayılı Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (TAKY) ile başlamıştır tarih ve sayı ile Resmi Gazete de yayınlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile bu alanda yapılacak uygulamalar yeniden düzenlenmiştir

11 Tıbbi laboratuvarlardan kaynaklanan tıbbi atıkların bertaraf edilmesi (kan, kan ürünleri, idrar ve vücut sıvıları gibi) de, Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliği nde belirtildiği üzere Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olarak yürütülür

12 Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile sağlık kuruluşlarından kaynaklanan tıbbi atıkların; -çevreye ve insan sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesinin önlenmesi, -çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden kaynağında ayrı olarak toplanarak, ünite içinde taşınması, geçici depolanması, bertaraf edilmesine yönelik prensip, politika ve programlar ile, -hukuki, idari ve teknik esasların belirlenerek uygulanmasına ilişkin usul ve esasların düzenlemesi amaçlanmıştır

13

14 Tıbbi Atık Tehlikeli Atık Ambalaj Atık Evsel (Genel) Atık

15

16

17 TIBBİ ATIK ÜRETEN SAĞLIK KURULUŞLARININ YÜKÜMLÜLÜKLERİ Sağlık Kuruluşu Tehlikeli Atıkların Sağlık Kuruluşu içinde Yönetimi Atık yönetim planını hazırlamak Atıkları kaynağında ayrı toplamak Atıkları ayrı taşımak Atıkları geçici depolamak Personeli eğitmek Bertaraf harcamalarını karşılamak Tehlikeli atık miktarını kayıt altına almak

18 Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre genel olarak; atıkların kaynağında ayrı toplanması ve geçici depolanması sorumluluğu ilgili sağlık kuruluşlarına, atıkların geçici atık depolarından alınarak taşınması, sterilizasyon işlemine tabi tutulması ve bertaraf edilmesi konularındaki sorumluluklar ise belediyelere ve belediyelerin yetkilendirdiği kuruluşlara aittir

19 SAĞLIK KURULUŞLARINDA OLUŞAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI EVSEL ATIKLAR TIBBİ ATIKLAR TEHLİKELİ ATIKLAR RADİOAKTİF ATIKLAR

20 *Avrupa Birliği Avrupa Atık Katalogu Kod Numaraları

21 TEHLİKELİ ATIKLAR Röntgen banyo suları, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda geri kazanılır veya bertaraf edilir Kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda yakılmaz, evsel atıklarla karıştırılmaz ve depolanarak bertaraf edilmez

22 Atık yönetimi Atıkların üretiminden bertarafına kadar, çevreye ve insan sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesinin önlenmesi, çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden kaynağında ayrı olarak; toplanması, sağlık kuruluşu içinde taşınması, geçici depolanması, geri kazanılması, bertaraf edilmesi, bertaraf sahalarının kapatılması sonrası bakımı ve bu tür faaliyetlerin gözetimi, denetimi ve izlenmesi

23 TEHLİKELİ ATIK ÜRETEN BİRİMLER TÜM HASTANE LABORA- TUVARLAR ONKOLOJİ ECZANE Birim DİŞ RÖNTGEN TEKNİK BİRİM AMELİYAT- HANE

24 HASTANELERDE SU KULLANIMI Hastanelerde suyun kullanım alanları Diyaliz üniteleri Laboratuvarlar Sterilizasyon Buhar üretimi İçme suyu üretimi Kullanım suyu olarak sıcak ve soğuk su sistemleri Kapalı devre su sistemleri Açık devre su sistemleri Mutfak ve çamaşırhaneler

25 BAŞLICA TIBBİ SIVI ATIK KAYNAKLARI Tıbbi Laboratuvarlar Diyaliz Merkezleri Sterilizasyon Üniteleri Diş Klinikleri Yoğun Bakım üniteleri Ameliyathaneler

26 Başlıca Sıvı Atık Çeşitleri Enfeksiyöz Atıklar Kan ve vücut sıvıları, laboratuvar atıkları (kültür vasatları, aşılar) Kimyasal Atıklar Formaldehid (patoloji otopsi diyaliz kaynaklı) Civa (kırılan termometreler, sfingmomanometreler, dental amalgamlar) Radioaktif izotoplar Farmasötik sıvı atıklar (kullanılmayan miyadı geçmiş ilaçlar) Fotografik (radyoloji) kimyasallar Drene edilen temizleme ve yıkama suları

27 Bertaraf Yöntemleri; Bu yöntemleri; yakma teknolojileri, buhar bertaraf teknolojileri, kimyasal bertaraf teknolojileri ve diğer yöntemler şeklinde özetlemek mümkündür Farklı olarak radioaktif atıklar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümleri ne göre toplanıp uzaklaştırılır

28 Sıvı atık bertaraf edilmesi; Öncelikle sıvı atıkların tehlikeli madde içerip içermediği, dolayısıyla tehlikeli atık statüsünde olup olmadığı belirlenmeli Toksik, karsinojenik, üreme için toksik ve mutajenik olan sitotoksik ve sitositatik ilaçlar kesinlikle atık su sistemine verilmemeli Tehlikeli atık içeren sıvılar özel kaplarda biriktirilerek tehlikeli atık olarak bertaraf kuruluşları tarafından bertaraf edilmeli

29 Sıvı atıkların ph sı da kontrol edilmeli ve atıksu ph sı deşarj noktasında 6-10 arasında olmalı Bu sınırları aşıyorsa nötralize edilmeli Sonrasında atık su sistemine deşarj edilebilir

30 Genetiği değiştirilmiş organizmalar veya genetiği değiştirilmiş mikroorganizmalar içeren atıklar, prion ve şarbon ile kontamine sıvılar atık su sistemine deşarj edilmemeli Mikrobiyolojik kültürler atık su sistemine deşarj edilmemeli

31 Laboratuvarlarda kullanılan boyalar ayrı toplanmalı ve tehlikeli atık olarak imha edilmelidir. Crystal violet, iyot, neutral red seyreltilerek atık su sistemine deşarj edilebilir Patoloji laboratuvar atıklarından formaldehit konsantrasyonu >%10 ise kesinlikle tehlikeli atık olarak bertaraf edilmelidir

32 Diyaliz birimlerinde oluşan tıbbi atıklar ve tehlikesiz atıklar diğer birimlerde olduğu gibi bertaraf edilir Diyaliz sıvı atıklarından dezenfeksiyon amaçlı sıcak (90 oc) yıkama sıvıları, sıcaklık bakımından kontrollü olarak oda sıcaklığına indirilerek doğrudan atık su sistemine deşarj edilebilir Diyalizatlar tıbbi atık niteliğinde değildir, doğrudan atık su sistemine deşarj edilebilir

33 Laboratuvarda oluşan sıvı atıkların analizlerinin yaptırılarak Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği tablo- 25 e göre atık su sistemine verilebilecek nitelikte olan sıvı atıkların doğrudan veya gerekiyorsa biriktirilerek uygun ön işlemden sonra verilmesi sağlanmalıdır

34 TABLO 25: ATIKSULARIN ATIKSU ALTYAPI TESİSLERİNE DEŞARJINDA ÖNGÖRÜLEN ATIKSU STANDARTLARI PARAMETRE KANALIZASYON SISTEMLERI TAM ARITMA ILE SONUÇLANAN ATIKSU ALTYAPI TESISLERINDE KANALIZASYON SISTEMLERI DERIN DENIZ DEŞARJI ILE SONUÇLANAN ATIKSU ALTYAPI TESISLERINDE Sıcaklık ( C) ph Sülfat (SO4 =) (mg/l) Toplam kadmiyum (Cd) (mg/l) 2 2 Fenol (mg/l) Arsenik (As) (mg/l) 3 10 Toplam siyanür (Toplam CNˉ) (mg/l) Toplam kurşun (Pb) (mg/l) Toplam civa (Hg) (mg/l)

35 Öneriler Güncellenmiş eğitim programları çerçevesinde sürekli eğitim İşbirliği, koordinasyon ve denetim Atık üreten birimlerin iyi uygulama rehber leri ışığında atık yönetim planı

36 Kaynaklar -Tıbbi Atıkların Kontrolü yönetmeliği, ( , sayı: 25883) -Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliği, ( , sayı: 28790) -Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, ( , sayı: 25687) -Anadolu Üniversitesi Atık Yönetimi El Kitabı, Sağlık Bakanlığı ( -Çevre ve şehircilik bakanlığı ( -Johnson, Kyle M., Miriam L. González, Lourdes Dueñas, Mario Gamero, George Relyea, Laura E Luque ve Miguela A Caniza Improving Waste Segregation While Reducing Costs in A Tertiary-Care Hospital in a Lower Middle-İncome Country in Central America, Waste Management & Research, 2013: V.31, (July), s Yılmaz G, Boyoğlu E ve Koukiaris ZO, Sağlık Kuruluşlarında Su Yönetimi: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi Örneği,1. Ulusal Sağlık Kuruluşları Çevre Yönetim Sempozyumu, (Editör: Y. Bağdatlı), 2012, Kasım, İstanbul -Akbolat M, Işık O, Dede C ve Çimen M, Sağlık Çalışanlarının Tıbbi Atık ilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2011: C.2, S.3, s Prüss A, Giroult E, Rushbrook P. Definitions and Characterization of health-care waste. Safe Management of Wastes from Healthcare Activities. World Health Organization. Geneva: 1999: Top S, ve Bilgili MS, Hastane Atık sularının Özellikleri ve Yönetimi", 1. Ulusal Sağlık Kuruluşları Çevre Yönetim Sempozyumu, (Editör: Y. Bağdatlı), 2012, Kasım, İstanbul -Özerol İH, Tıbbi Atık Stratejileri nelerdir? EN/ISO Normları Nelerdir? Avrupa da Birlik? ABD nin Yaklaşımı? Ülkemizde Durum?. 4. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi. 2005: Çetinbaş M, Eren L, Mercan F, Serdar M, Usubütün A, Utku G, Yücel D, Atık Yönetimi Yönetmeliği Taslağı, İstatistiklerle Türkiye Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara.ISBN Yilmaz S, Arpacı A.Sağlık Kuruluşlarından Kaynaklanan Atıkların Bertaraf Edilmesi ve Su Kirliliği, Akademik Platform, 2014.

37

38 TEŞEKKÜRLER