TIBBĠ ATIKLAR HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER

Transkript

1 T.C. TEKĠRDAĞ VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ TIBBĠ ATIKLAR HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER Duygu ÖZKAN Kimyager

2 TIBBĠ ATIKLAR HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 1. Tıbbi Atık Kavramı 2. Tıbbi Atık Kategorileri 3. Tıbbi Atık Kaynakları 4. Tıbbi Atıkların Kompozisyonu 2

3 TIBBĠ ATIKLAR HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 1. Tıbbi Atık Kavramı 3

4 Tıbbi Atık? Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği: Tıbbi Atık: Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan; Enfeksiyöz atık, Patolojik atık, Kesici-Delici atıklar. 4

5 Tıbbi Atık? -Mikrobiyolojik laboratuar atıklarını, -Kan, kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneleri, -Kullanılmış ameliyat giysilerini (kumaş, önlük ve eldiven v.b), -Diyaliz atıklarını (atık su ve ekipmanlar), -Karantina atıklarını, -Bakteri ve virüs içeren hava filtrelerini, -Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneleri, 5

6 Tıbbi Atık? -Vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b. (insani patolojik atıklar), -Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşlerini, -Enjektör iğnelerini, -Ġğne içeren diğer kesicileri, -Bistürileri, -Lam-lameli, -Kırılmış diğer cam v.b. Nesneleri, kapsamaktadır 6

7 Tıbbi Atık? Dünya Sağlık Teşkilatı : Sağlık kuruluşları, araştırma kuruluşları ve laboratuarlar tarafından oluşturulan tüm atıklar tıbbi atıktır. Bunun dışında evde yapılan tıbbi bakım (diyaliz, insülin enjeksiyonları) esnasında üretilen atıklar gibi küçük veya dağınık durumda bulunan kaynaklardan çıkan atıklar da tıbbi atıktır. 7

8 Tıbbi Atık? Ġngiltere atık mevzuatı: Ġnsan veya hayvan dokuları, kan ve diğer vücut sıvıları, dıģkı, idrar, ilaç ve diğer farmasötik ürünler, pansuman malzemeleri, sargılar, Ģırıngalar ve diğer kesici aletleri kısmen veya tamamen içeren her türlü atık Tıbbi, hemģirelik, hasta bakımı, diģ, veteriner, farmasötikal veya benzeri uygulamalar, tedavi, bakım, eğitim ve araģtırma veya kan toplama iģlemlerinden kaynaklanan, temas edildiğinde enfeksiyona neden olan her türlü atık 8

9 TIBBĠ ATIKLAR HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 2. Tıbbi Atık Kategorileri 9

10 Tıbbi Atık Kategorileri Enfekte atık, Patolojik atık, Kesiciler, Farmasotik atık, Genotoksik atıklar, Kimyasal atıklar, Yüksek oranda ağır metal içerikli atıklar, Basınçlı kaplar, Radyoaktif atıklar, 10

11 MEVZUAT Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Sağlık kuruluģlarının tabii olduğu yönetmelikler Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik Çevre Denetimi Yönetmeliği Kapsam Yönetmelik, sağlık kuruluģlarının faaliyetleri sonucunda oluģan atıklar ile bu atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması, geçici depolanması, taģınması ve bertaraf edilmesine iliģkin esasları kapsamaktadır.

12 Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği II-Atıkları Ayrı Toplamak I- Tıbbi atıklar DĠKKAT TIBBĠ ATIK Kesici-delici atıklar II- Evsel atıklar EVSEL ATIK III- Ambalaj atıkları AMBALAJ ATIĞI 12

13 Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği IV- Tehlikeli atıklar V- Radyoaktif atıklar TAEK 13

14 Tıbbi Atık Kategorileri ATIK KATEGORĠSĠ ENFEKTE ATIK PATOLOJĠK ATIK KESĠCĠLER FARMASÖTĠK ATIK GENOTOKSĠK ATIK TANIM ve ÖRNEKLER Patojen içerdiğinden kuşku duyulan atık laboratuar kültürleri; karantina koğuşlarından çıkan atıklar; enfekte hastalarla temas eden araç-gereçler; dokular Vücut dokuları veya sıvıları Vücut parçaları; kan ve diğer vücut sıvıları; fetüsler Kesici atık Ġğneler; infüzyon setleri; bistüriler; bıçaklar; kırık camlar Ġlaç içeren atık Miyadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar, ilaç içeren veya ilaçla kontamine maddeler Genotoksik özellikli maddeleri içeren atık Sitotoksik ilaç içeren atıklar (sıklıkla kanser tedavisinde kullanılan), genotoksik kimyasallar

15 Tıbbi Atık Kategorileri ATIK KATEGORĠSĠ TANIM ve ÖRNEKLER Kimyasal madde içeren atıklar KĠMYASAL ATIK AĞIR METAL ĠÇEREN ATIKLAR Laboratuar ayıraçları, film banyo kimyasalları, miyadı dolmuş veya kullanılmayan dezenfektanlar, solventler Piller, kırık termometreler, kan basıncı ölçüm cihazları BASINÇLI KAPLAR RADYOAKTĠF ATIK Gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosol kutuları Radyoaktif madde içeren atık Radyoterapi veya laboratuar araştırmalarından artan sıvılar; kontamine olmuş ambalajlar; radyonükleidler ile muayene veya tedavi edilen hastaların dışkı ve idrarı, kapalı kaynaklar. 15

16 Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine Göre Sınıflandırma (Ek-2) SAĞLIK KURULUġLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI EVSEL NĠTELĠKLĠ ATIKLAR (20 03* ve 15 01*) TIBBĠ ATIKLAR (18 01* ve 18 02*) TEHLĠKELĠ ATIKLAR RADYOAKTĠF ATIKLAR A: Genel Atıklar * B:Ambalaj Atıkları * * * * * * C: Enfeksiyöz Atıklar * * D: Patolojik Atıklar * E: Kesici Delici Atıklar * * F: Tehlikeli Atıklar *, *, *, *, * G: Radyoaktif Atıklar 16

17 SAĞLIK KURULUġLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI EVSEL NĠTELĠKLĠ ATIKLAR (20 03* ve 15 01*) A: Genel Atıklar * Sağlıklı insanların bulunduğu kısımlar, hasta olmayanların muayene edildiği bölümler, ilk yardım alanları, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfaklar, ambar ve atölyelerden gelen atıklar: B, C, D, E, F ve G gruplarında anılanlar hariç, tıbbi merkezlerden kaynaklanan tüm atıklar. B:Ambalaj Atıkları *, * *, *, Tüm idari birimler, mutfak, ambar, atölye v.s den kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar: - kağıt - karton - mukavva - plastik - cam - metal v.b. C: Enfeksiyöz Atıklar * ve * Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taģınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklar: BaĢlıca kaynakları; I.I. Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları - Kültür ve stoklar - Ġnfeksiyöz vücut sıvıları - Serolojik atıklar - Diğer kontamine laboratuvar atıkları (lam-lamel, pipet, petri v.b) II. Kan kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuģ nesneler III. KullanılmıĢ ameliyat giysileri (kumaģ, önlük ve eldiven v.b) IV. Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanlar) V. Karantina atıkları VI. Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri, VII. Enfekte deney hayvanı leģleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler EK-2 TIBBĠ ATIKLAR (18 01* ve 18 02*) D: Patolojik Atıklar * Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi v.b. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları: - Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar) -Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leģleri E: Kesici Delici Atıklar * ve * Batma, delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar: - enjektör iğnesi, - iğne içeren diğer kesiciler - bistüri - lam-lamel - cam pastör pipeti - kırılmıģ diğer cam v.b TEHLĠKELĠ ATIKLAR F: Tehlikeli Atıklar *, *, *, *, Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel iģleme tabi olacak atıklar - Tehlikeli kimyasallar - Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar - Amalgam atıkları - Genotoksik ve sitotoksik atıklar - Farmasötik atıklar - Ağır metal içeren atıklar - Basınçlı kaplar RADYO- AKTĠF ATIKLAR G: Radyoaktif Atıklar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümlerine göre toplanıp uzaklaģtırılır.

18 TIBBĠ ATIKLAR HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 3. Tıbbi Atık Kaynakları 18

19 Tıbbi Atık Kaynakları Tıbbi atık kaynakları, üretim miktarlarına göre genellikle majör ve minör olarak sınıflandırılabilir. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (EK-1) Büyük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları Orta Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları Küçük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları 19

20 Tıbbi Atık Kaynakları Büyük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları 1) Üniversite hastaneleri ve klinikleri, 2) Genel maksatlı hastaneler ve klinikleri, 3) Doğum hastaneleri ve klinikleri, 4) Askeri hastaneler ve klinikleri. 20

21 Tıbbi Atık Kaynakları Orta Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları- 1 1) Sağlık merkezleri, tıp merkezleri, dispanserler, 2) Ayakta tedavi merkezleri, 3) Morglar ve otopsi merkezleri, 4) Hayvanlar üzerinde araştırma ve deneyler yapan kuruluşlar, 5) Bakımevleri ve huzurevleri, 6) Tıbbi ve biyomedikal laboratuarlar, 21

22 Tıbbi Atık Kaynakları Orta Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları- 2 7) Hayvan hastaneleri, 8) Kan bankaları ve transfüzyon merkezleri, 9) Acil yardım ve ilk yardım merkezleri, 10) Diyaliz merkezleri, 11) Rehabilitasyon merkezleri, 12) Biyoteknoloji laboratuarları ve enstitüleri, 13) Tıbbi araştırma merkezleri 22

23 Tıbbi Atık Kaynakları Küçük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları 1) Sağlık hizmeti verilen diğer üniteler (doktor muayenehaneleri, diş ve ağız sağlığı muayenehaneleri ve benzerleri), 2) Veteriner muayenehaneleri, 3) Akupunktur merkezleri, 4) Fizik tedavi merkezleri, 5) Evde yapılan tedavi ve hemşire hizmetleri, 6) Güzellik, kulak delme ve dövme merkezleri, 7) Eczaneler, 8) Ambulans hizmetleri, 9) Hayvanat bahçeleri. 23

24 Tıbbi Atıkların Kompozisyonu Dünya Sağlık Teşkilatı %80 i evsel nitelikli genel atıklar; %15 i patolojik ve enfekte atık; %1 i kesici atık; %3 ü kimyasal ve farmasötik atık; %1 den daha azı radyoaktif veya sitotoksik atık, basınçlı kaplar veya kırık termometreler ve kullanılmış piller gibi özel atıklar. 24

25 TIBBĠ ATIKLAR HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 4. Tıbbi Atıkların Kompozisyonu 25

26 Tıbbi Atıkların Kompozisyonu Enfeksiyöz Atıkların Kompozisyonları ve Karakteristikleri* Kompozisyon: Selülozik Materyal (kağıt-tekstil) % Plastikler % Camlar % Sıvılar 1 10 % Karakteristikleri: Nem 8,5 17 % (ağırlık olarak) Yanmayan kısım 8 % (ağırlık olarak) Isı değeri (Kcal/kg) 4200 *EPA. Operation and Maintenance of Hospital Medical Waste Incinerators EPA-450/ , March

27 Tıbbi Atık OluĢumu Kaynak Büyüklüğüne Göre 1 Kaynak Günlük atık üretimi² (kg/yatak) Üniversite Hastanesi Genel Hastane Bölge Hastanesi Birinci Basamak Sağlık Merkezi ¹Kaynak : Economopoulos (1993) ²Yüksek gelirli ülkelerin verileri 27

28 Tıbbi Atık OluĢumu Yatak Sayısına Göre Yatak Sayısı <100 2, , ,67 >500 5,83 Ortalama 4.18 Günlük atık üretimiª (kg/yatak) ªKaynak :W.A.Rutala, 1989, Infectious Waste Management 28

29 Türkiye de OluĢan Tıbbi Atık Miktarı Hastane sayısı TÜRKĠYE TIBBĠ ATIK MĠKTARI Yataklı Tedavi Kurumları Yatak sayısı Atık Miktarı (kg/gün) Kadro Fiili Atık Miktarı (kg/yıl) , ,90 29

30 Hastane Katı Atık Bileşimi (Brunner-1996) 56,4 21,53,1 8,5 10,9 17,5 TEHLİKELİ ATIK DİĞER KAĞIT HASTA ATIĞI KARTON TIBBİ ATIK GENEL KATI ATIK 30

31 Hastane Katı Atık Kompozisyonu (Bisson, McRae, Shaner,1993) 45% 15% 10% 3% 7% 10% 10% DİĞER AHŞAP CAM YİYECEK ATIĞI METAL PLASTİK KAĞIT/KARTON 31

32 ĠDARĠ YAPTIRIMLAR Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2872 Sayılı Çevre Kanunu ve idari iģlemler

33 ÇEVRE DENETĠMĠ YÖNETMELĠĞĠ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Denetimi Yönetmeliği tarih ve sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. (DeğiĢiklik: 12 Kasım 2010 tarih sayılı R.G) Hastaneler ve Sağlık KuruluĢları (Yatak kapasitesi 20 yatak ve üzeri olanlar) Çevre Görevlisi (En az 1 çevre görevlisi) Hizmet Alımı (Yeterlilik almıģ firmadan) ÇalıĢtırılacak çevre görevlisi sayısı, ihtiyaç ve kadro standartları göz önünde bulundurularak bu kurum ve kuruluģlar tarafından belirlenir.

34 ÇEVRE DENETĠMĠ YÖNETMELĠĞĠ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Görevlisinde aranacak nitelikler En az dört yıllık üniversitelerin mühendislik, fizik, kimya veya biyoloji bölümlerinden ya da veteriner fakültesinden mezun olmak ve Bakanlıkça yapılacak veya yaptırılacak sınavda baģarılı olmak, Bakanlıkça düzenlenecek çevre görevlisi eğitimine katılıp, eğitim sonunda yapılacak sınavda baģarılı olması zorunludur. ( en az 70 puan) Sınavda baģarılı olanlara Çevre Görevlisi belgesi verilir. Çevre Görevlisi Belgesi olmayanlar, faaliyet veya tesislerde, çevre yönetim biriminde veya yetkilendirilmiģ çevre danıģmanlık firmalarında çevre görevlisi olarak çalıģamazlar.

35 Çevre görevlisi başvuruları Çevre görevlisi ve çevre danıģmanlık firmaları hakkında yönetmelik kapsamında bakanlığa yapılacak baģvurular ile yapılacak bildirimler Bakanlığın internet sayfasından elektronik imza ile yapılır. Bakanlık,belgelerin doğruluğu hakkında tereddüt oluģması halinde elektronik ortamda yapılan baģvuru ve bildirim dosyası belgelerin asıllarını isteyebilir. Bu belgeler yetkili makamca incelenir. 35

36 ĠDARĠ ĠġLEMLER Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Yasal yaptırımlar 2872 Sayılı Çevre Kanunu 20. madde (v) bendi : Bu Kanunda ve ilgili yönetmeliklerde öngörülen yasaklara veya sınırlamalara aykırı olarak tehlikeli atıkları toplayan, ayıran, geçici ve ara depolama yapan, geri kazanan, yeniden kullanan, taģıyan, ambalajlayan, etiketleyen, bertaraf eden ve ömrü dolan tehlikeli atık bertaraf tesislerini kurallara uygun olarak kapatmayanlara Türk Lirasından Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Bu maddenin (k), (l), (r), (s), (t), (u), (v) ve (y) bentlerinde öngörülen idarî para cezaları kurum, kuruluģ ve iģletmelere üç katı olarak verilir.

37 ĠDARĠ ĠġLEMLER Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Yasal yaptırımlar 2872 Sayılı Çevre Kanunu 20. madde (g) bendi : Bildirim ve bilgi verme yükümlülüğünü yerine getirmeyenlere TL idarî para cezası verilir.

38 Türkiye de OluĢan Tıbbi Atık Miktarı Yataklı Tedavi Kurumları Ayakta Tedavi Hizmetleri TÜRKĠYE TIBBĠ ATIK MĠKTARI TOPLAM Tıbbi Atık Miktarı (kg/gün) Tıbbi Atık Miktarı (kg/yıl) , , TOPLAM , ,9 Onlar Bizim Çocuklarımız Bizim Bıraktığımız Dünyada Yaşayacaklar. 38

39 Tekirdağ Valiliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Telefon : Faks. : Web : 39